ANALIZA PYŁKOWA OSADÓW INTERGLACJAŁU EEMSKIEGO W ROGOWIE

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXXVI, NR 2, S , WARSZAWA 19S5 ZOFIA JANCZYK-KQPIKOWA ANALIZA PYŁKOWA OSADÓW INTERGLACJAŁU EEMSKIEGO W ROGOWIE Instytut Geologiczny w Warszawie Próbki do analizy pyłkowej pobrano z monolitu osadów jeziornych i bagiennych, uzyskanego z szurfu, który został wykopany na terenie lasów rogowskich. Monolit wycięto na głębokości 1,90-2,80 m. Osady odznaczały się dużą zmiennością litologiczną. Oto fragm ent uproszczonego profilu litologicznego, dla którego w y konano analizy pyłkowe: -1,90 m piasek, 1,90-2,10 m ił ze smugami detrytusu na głębokości 2,00 m, 2,10-2,15 m torf brunatny silnie rozłożony, 2,15-2,50 m łupek bitumiczny, 2,50-2,53 m gytia jasna, 2,53-2,60 m gytia brunatna, 2,60-2,70 m łupek bitumiczny, 2,70-2,73 m gytia szarobeżowa, 2,73-2,78 m gytia jasna, wapnista, 2,78-2,90 m mułek ilasty. Do analizy pyłkowej pobrano 20 próbek. Wszystkie próbki po gotowaniu w 3,5% KOH macowano metodą acetolizy według G. Erdtmana, Przed acetolizą do próbek iłu, m ułku i gytii zastosowano ciecz ciężką, pozwalającą na oddzielenie frakcji organicznej od mineralnej. Jako cieczy ciężkiej użyto wodnego roztworu jodku kadmowego i jodku potasowego. We wszystkich próbkach pyłek w ystąpił bardzo licznie i był na ogół bardzo dobrze zachowany. Tylko w próbkach z głębokości 1,91 m i 2,11 m ziarna pyłkowe były zniszczone, czego przyczyną mogło być okresowe wietrzenie osadu. Na diagramie pyłkowym (rye. 1) za 100% przyjęto sumę pyłku drzew, krzewów i roślin zielnych lądowych. Pyłek roślin wodnych, zarodniki i plankton nie były uwzględnione. Procent tych form obliczany był

2 R O G Ó W Diagram pyłkowy osadów interglacjalu eemskiego AP pyłek drzew i krzewów, NAP pyłek roślin zielnych. Fazy Pollen diagram of sediments of Eem Interglacial AP pollen of trees and shrubs, NAP pollen of herbaceous plants.

3 N N Ю<о СГ) о> Z o fia Janczyk - K opikow a w Rogowie w e d ł u g A. S r o d o n ia, 1967 at Rogów p h a s e s a f t e r A. S r o d o ń, Ш 7

4 ^44 z * Janczyk-Kopikowa w stosunku do tej sumy. W próbkach z Rogowa nie stwierdzono żadnych form trzeciorzędowych na w tórnym złożu. Diagram pyłkowy obrazuje rozwój roślinności w Rogowie. Zmienność przebiegu poszczególnych krzywych pozwoliła na wyróżnienie faz sukcesji roślinnej. Jest to interglacjalna sukcesja roślinna, a fazy oznaczono według Środonia [9]. Pełna interglacjalna sukcesja roślinna odznacza się wystąpieniem i rozwojem zbiorowisk leśnych począwszy od borealnych lasów iglastych, panujących w początkach interglacjału, przez rozwój lasów liściastych w optimum klimatycznym, do ponownego panowania lasów iglastych, borealnych u schyłku interglacjału. W diagramie z Rogowa brak fazy lasów sosnowo-brzozowych z początku interglacjału (fazy c, d). Sądzić można, że pyłek charakteryzujący te fazy roślinne zachowany jest w głębszych, nie przewierconych w arstwach. Trzy próbki ze spągowej części profilu dały spektra charakterystyczne dla fazy e. Był to bór sosnowy z dębem (próbka 20), później las dębowy z narastającym udziałem leszczyny (próbka 18 i 19). Maksimum w y stępowania dębu (Quercus) wynosi 36,0%. Następna faza, faza e, odznacza się występowaniem lasów mieszanych z panującą leszczyną (Corylus, maksymalnie 72,4%). Na fazę tę przypada również maksimum występowania wiązu (Ulmus 4,8%) i lipy (Tilia 10,8%). W tym czasie wzrasta udział olszy (Alnus) oraz pojawia się, choć początkowo w niewielkich ilościach, grab (Carpinus). Faza ta ogólnie przyjm owana jest za interglacjalne optimum klimatyczne. Sosna (Pinus) zarówno w fazie e, jak i następnej g w ystępuje w ilościach minimalnych. Faza g to faza panowania lasów grabowych. Grab (Carpinus) przeważa nad innymi elementami (maksymalnie 54,0%). Początkowo liczna jest jeszcze leszczyna, udział jej jednak konsekwentnie maleje. Maleje też ilość dębu; lipa i wiąz w ystępują w niewielkim procencie. Dość jednolity jest udział olszy (Alnus). W fazie tej cis (Taxus) jest stałym komponentem lasów, stając się wskaźnikiem klim atu oceanicznego. Pod koniec fazy g pojawia się jodła (Abies), która wraz ze świerkiem (Picea) tworzy lasy charakterystyczne dla fazy h. W fazie tej notuje się spadek liściastych elementów ciepłolubnych, a pod jej koniec gwałtownie w zrasta udział sosny (Pinus), która w fazie i dominuje wśród drzew. Oprócz sosny w skład lasu fazy i wchodzi świerk (Picea). Po raz pierwszy w diagramie zaznacza się tu wzrost udziału brzozy (Betula). Pozostałe drzewa w ystępują w ilości minimalnej. Roślinność zielna, w ystępująca dotychczas poniżej 5 /o, zwiększa swój udział do 12%. Wśród niej zasługuje na uwagę pojawienie się bylic (Artemisia), będących sygnałem rozluźniania pokrywy leśnej. Zmiana klimatu wskazująca na wyraźne ochłodzenia jest dokumentowana obecnością pyłku Jasione montana. Typ roślinności fazy i kończy integlacjalną sukcesję roślinną w Rogowie. Ogólny przebieg

5 Analiza pyłkowa osadów eemskich Rogowa 145 rozwoju roślinności z charakterystycznym i lasami dębowymi i dużą ilością leszczyny, z dobrze wykształconą fazą lasów grabowych, a później lasów świerkowo-jodłowych, jest typowy dla interglacjału eemskiego. Osady limniczne i bagienne z Rogowa w świetle kryteriów biostratygraficznych powstały w czasie interglacjału eemskiego. Stanowiskiem leżącym najbliżej Rogowa, a mającym dokumentację paleobotaniczną, jest Józefów. W tymże Józefowie koło Rogowa Sobolewska '{7] udokumentowała istnienie interglacjału eemskiego. Diagram pyłkowy tego stanowiska obejmuje fazy od d do i, czyli według Środonia [9]1 prawie pełną sukcesję roślinną (brak jedynie fazy c). Oprócz diagramu Sobolewskiej znany jest jeszcze z Józefowa diagram pyłkowy opracowany przez J. de Ploey (fide '[1] i {2]). Ten ostatni diagram obrazuje florę pyłkową pochodzącą, jak podaje D y 1 i к [h 2], z górnego torfu w Józefowie. Torf górny spoczywa niemal bezpośrednio na gytii zawierającej florę schyłkową eemską. Diagram pyłkowy J. de Ploey jest odmienny od diagramu Sobolewskiej i uznany został za diagram charakteryzujący florę interstadialną. Na podstawie rozważań paleogeograficznych, datowań 14C i przytoczonych opinii paleobotaników D y l i к [1, 2] przypisuje mu wiek interstadiału Amersfoort. Dwa różnowiekowe torfy w Józefowie nie pochodzą niestety z jednego profilu. Sobolewska {7] nie stwierdziła w górze swego diagramu ocieplenia Amersfoort; w dole diagramu de Ploey [1, 2] nie stwierdza się przejścia do interglacjału eemskiego. Przystępując do opracowania Rogowa sądzono, że może w tym profilu zachowana będzie flora dokumentująca zarówno interglacjał eemski, jak i interstadial Amersfoort. Niestety, diagram z Rogowa (ryc. 1), tak jak i diagram z Józefowa Sobolewskiej, kończy się w obrębie interglacjału eemskiego. Oba diagramy interglacjału eemskiego: Rogów i Józefów, w ykazują daleko idące podobieństwo florystyczne. Ich równowiekowość jest niewątpliwa. W diagramie z Rogowa tylko nieco wyraźniej zaznaczone są odrębności poszczególnych faz. Łatwo w nim wydzielić fazy g i h, potraktowane łącznie w pracy Sobolewskiej. Maksimum dębu (Quercus) jest w Rogowie wyraźniejsze, również grab (Carpinus), pojawiający się wprawdzie w fazie f, kulminuje dopiero w fazie g, co pozwala odnieść sukcesję roślinną w Rogowie do tych diagramów eemskich, w których grab (Carpinus) kulminuje nieco później [3, 4, 5, 6, 8]. LITERATURA [1] D y l i к J.: Główne elem enty paleogeografii młodszego plejstocenu Polski środkowej. W: Czwartorzęd Polski,.Warszawa (2} Dylik J. The ma in elem ents of иррет Pleistocene palegeography in Central Poland. Biuletyn Peryglacjalny nr 16, Łódź

6 146 Z. Janczyk-Kopikowa [3] J a n с z у к - К o p i к o w a Z.: Analiza pyłkowa nowych stanowisk interglacjału eemskiego z dorzecza Widawki. Inst. Geol. Biul. 254, [4] Krupiński M.K.: Historia, dynamika rozwoju i zaniku zbiornika interglacjalnego w Żyrardowie. Inst. Geol. Biul. 300, [5] Piech K.: Zur Kenntnis des Diluviums in südwestlichen M'ittelpolen. Das Interglazial von Szczerców. Rocz. PTG 8, 1932, 2, Kraków. i[6] Sobolewska M.: Flora interglacjału eemskiego z Góry Kalwarii. Inst. Geol., Biul. 169, [7] Sobol e w s к a M.: Wyniki badań paleobotanicznych nad eemskimi osadami z Józefowa na Wyżynie Łódzkiej. Biul. peryglac. 15, Łódź [8] Sr odoń A., Gołąb owa M.: Plejstoceńska flora z Bedlna. Inst. Geol., Biul. 100, [9] S r o d o ń A.: Stratygrafia późnego plejstocenu Polski niżowej na podstawie paleobotanicznej. W: Czwartorzęd Polski, Warszawa Wpłynęło do Redakcji 9.1X Я Н Ч И К - К О П И К О В А ПЫЛЬЦЕВЫЙ АНАЛИЗ ОТЛОЖЕНИЙ ЕЭМСКОГО МЕЖЛЕДНИКРЬЯ В РОГОВЕ Институт геологии в Варшаве Резюме Метод пыльцевого анализа, результаты которого представлены на диаграмме (рис. I), позволил отобразить растительную сукцессию в период ээмского межледниковья. Эта сукцессия, типичная для указанного межледниковья, повторяется во многих профилях центральной Польши. В климатическом оптимуме преобладают светлые дубовые леса, с примесью лещины, опереженные преобладанием сосновых лесов с дубом. Дубовые леса уступают место грабовым лесом, а те в свою очередь хвойным елово-пихтовым лесам. Межледниковая растительная сукцессия заканчивается преобладанием сосновых лесов с березой и с повышающимся участием пыльцы травяных растений. Z. JANCZYK-KOPIKOWA POLLEN ANALYSIS OF SEDIMENTS OF EEM INTERGLACIAL AT ROGÓW Institute of Geology in Warsaw Summary The method of pollen analysis, the results of which are presented in diagram (Fig. 1), enabled to reproduce the plant succession during the Eem Interglacial. This succession is typical for the above interglacial and is repeated in many profiles of the Central Poland.

7 Analiza pyłkowa osadów eemskieh Rogowa 147 In a climatic optimum bright oak forests with an admixture of hazel, preceded by predominance of pine forest with oak, prevail. Oak forests are replaced by hornbeam forests and the later by coniferous spruce-fir forests. This interglacial plant succession is finished by predominance of pine forests with birch, at increasing share of pollen of herbaceous plants. Dr Zofia Janczyk-Koplkowa Instytut Geologiczny Warszawa, ul. Rakowiecka 4

8