FRAGMENT A FAUNISTICA Tom 28 W arszaw a, 15 I I I 1984 N r 6

Transkrypt

1 POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGII FRAGMENT A FAUNISTICA Tom 28 W arszaw a, 15 I I I 1984 N r 6 Andrzej W it k o w s k i Analiza ichtiofauny basenu Biebrzy. Część II. Materiały do znajomości rybostanu i przegląd gatunków [Z 9 ry su n kam i i 10 tabelam i w tekście] A b stract. The paper contains an analysis of the ichthyofauna of the Biehrza H irer system, a hydrographic characteristic, places of fishing, and list of species. W STĘP W ostatnich latach ichtiofauna wielu naszych rzek została poznana dość dokładnie. Szczególnie dużo informacji dotyczy południowej i środkowej Polski. Najmniej danych mamy obecnie z Pomorza i Suwalszczyzny, prawie zupełnie brak wiadomości o rybach Pojezierza Mazurskiego ( R e m b is z e w s k i, R o l ik 1975). O ichtiofaunie dorzecza Biebrzy, jednej z najczyściejszych rzek Polski, prawie o nie zmienionym przez człowieka charakterze, mieliśmy dotąd skąpe informacje zaw arte w kilku zaledwie notatkach i pracach tyczących się głównie jej parazytofauny (B i e l e c k i 1978, C z e c z u g a 1977, E j s m o n t 1964, 1970a, 1970b, W i t k o w s k i, B ł a c h u t a 1980). O statnio ( ) przeprowadzono w dorzeczu Biebrzy szerokie bad a nia1, w których wyniku opracowano kilka zagadnień dotyczących systematyki, morfologii, zoogeografii i genezy ichtiofauny (W it k o w s k i 1983a) oraz różnych aspektów ekologii ryb ( K o z ik o w s k a 1983, W it k o w s k i 1983b). 1 Do roku 1978 problem węzłowy K ształtow anie i w ykorzystanie zasobów w odnych, od 1978 r. te m at m iędzyresortow y M R -II. 15. U stalenie kierunków gospodarow ania w P radolinie B iebrzy, koord y nator In s ty tu t Ekologii PAN. 5 Fragm enta F au nistica t. 28

2 138 A. W itkowski Celem niniejszej pracy było sporządzenie faunistyczno-fizjograficznego opracow ania rybostanu, co może pozwolić na prześledzenie skutków ew entualnych zm ian planowanych w dolinie Biebrzy. M ateriał i m etody M ateriał do pracy zebrano w czasie pięcioletnich badań, podczas których odłowiono łącznie ponad okazów ry b i minogów. Badaniami objęto prawie całe dorzecze, łowiąc na 49 wcześniej wybranych stanowiskach zlokalizowanych w mniejszych i większych dopływach oraz w samej Biebrzy i jej różnego ty p u starorzeczach (rys. 1). Szczegółowy opis 2 6 < L ip sk [35 S z ta b in.25 G rajew o '36,32 >39 G oniądz 43 >40, Rys. 1. Stanow iska połowów w dorzeczu Biebrzy. fizjograficzny stanowisk wykonano w miesiącach letnich. W ykorzystano tu także dane hydrograficzne zawarte w różnych opracowaniach (C h u r s k i et al. 1968, O ś w it 1965, 1968, T y s z k ie w ic z 1975, Ż u r e k 1968, 1975). Długości rzek oraz ich spadki wyliczono w większości przypadków samodzielnie na podstaw ie map 1: i 1: P rzy opisie stanowisk uwzględniono

3 Ichtiofauna basenu Biebrzy. I I 139 ich szerokość, głębokość (przy starorzeczach także ich długość), szybkość p rądu, charakter dna i brzegów oraz występowanie zespołów roślinnych. System atykę i nazewnictwo fitocenoz zasiedlających środowisko wodne przyjęto za P o d b ie l k o w s k im i T o m a s z e w ic z e m (1979), a obrzeża zbiorników i cieków za P a ł c z y ń s k im (1975). Połowy prowadzono w różnych porach roku, począwszy od wczesnej wiosny, a kończąc późną jesienią w momencie wystąpienia pierwszych zjawisk lodowych na rzekach. W początkowym okresie łowiono tylko przy użyciu różnego rodzaju sieci (stawne, ciągnione). M ateriał (około ryb) zebrany tym sposobem został w dużej części poznakowany i posłużył do badań nad przemieszczaniem się ryb, do częściowego opracowania listy gatunków, a pon adto pozwolił na przeprowadzenie spostrzeżeń nad biologią niektórych g atu n ków. Część materiałów została w ykorzystana również do badań biom etrycznych (W it k o w s k i 1983a). W tym i późniejszych okresach autor brał ponadto udział w połowach gospodarczych, prowadzonych przez ekipy rybackie P olskiego Związku Wędkarskiego, co pozwoliło dokonać dodatkowych obserwacji. Pewne informacje dotyczące niektórych rzadkich na tym terenie gatunków ryb uzyskano od współpracujących rybaków. Obok tego wykorzystano rów nież roczne raporty Biura Okręgu PZW w Białymstoku dotyczące zarybień i liczby odławianych, ważniejszych gospodarczo gatunków. W latach połowy prowadzono wyłącznie przy użyciu agregatu prądotwórczego wytwarzającego prąd stały o natężeniu 5-6 A i napięciu 220 V. W ty m okresie odłowiono okazów ryb i minogów. Przy połowach ag regatowych przyjęto metody badań ustalone przez P e n c z a k a (1967a, 1967b, 1969b) oraz P e n c z a k a i Z a l e w s k ie g o (1973, 1974, 1981), a stosowane również przez innych autorów ( K o ł d e r et al. 1974, S z c z e r b o w s k i 1972, W it k o w s k i 1979). W mniejszych i płytszych ciekach ryby łowiono brodząc pod p rąd środkiem rzeki, natom iast w dużych i głębokich rzekach w czasie spływania łodzią. Elektropołowy prowadzono na czas rezygnując w odróżnieniu od niektórych autorów z każdorazowego wymierzania reprezentatywnego odcinka czy p o wierzchni. W większości stanowisk tego rodzaju czynności były prawie niemożliwe do wykonania, szczególnie w przypadku silnie meandrujących rzek czy starorzeczy o trudnych do rozgraniczenia, zabagnionych i prawie niedostępnych brzegach. P e n c z a k (1969b) wykazał, a znalazło to również potw ierdzenie w czasie badań autora, że dla ustalenia listy gatunków w małych i p ły t kich rzekach reprezentatywne są odcinki o długości 150 m, na których czas pracy agregatu wynosi 15 min. W średnich i dużych rzekach reprezentatywne są odcinki 500-metrowe, co odpowiada 30 min. czynnego elektropołowu. P rz y jęcie tych m etod pozwoliło prowadzić badania także w czasie wczesnowiosennych, tak charakterystycznych dla Biebrzy rozlewów, podczas których trudno jest ustalić stałe koryto rzeki. Dla zapewnienia zbliżonych warunków połowu przez cały okres łowiono jednym typem agregatu, a ponadto w skład zespołu łowiącego wchodziły zawsze te same osoby. Za jednostkę przyjęto 30 min.

4 140 A. Witkowski czynnego elektropołowu. W niektórych stanowiskach, szczególnie w starorzeczach i wiosennych rozlewiskach elektropołowy trw ały dłużej (40-60 min.), w tych przypadkach liczby odłowionych gatunków odniesiono do 30 min. elektropołowu. Wyniki połowów w ciekach przedstawiono na diagramach według metody zastosowanej przez B a l o n a (1964a), a uzupełnionej przez P e n c z a k a (1968a, 1968b, 1969a). Wskaźniki cenologiczne takie jak dominacja (D) oraz stałość (O), wyliczono na podstawie własnych wyników uzyskanych wyłącznie przy użyciu agregatu prądotwórczego. Podobieństwo cenologiczne poszczególnych składników ichtiofauny wyliczono ze wzoru M a r c z e w s k ie g o i S t e in h a u s a (Rom a n is z y n 1970). Podział ryb na ekologiczne grupy rozrodcze przyjęto za K r iz a n o v s k im (1949) z późniejszymi modyfikacjami B a l o n a (1964b), H o l ć ik a (1966a, 1966b), F a u s t o v a i Z o t in a (1967) oraz P e n c z a k a (1969b, 1971). O gólna charakterystyk a hydrograficzna basenu Biebrzy Biebrza największy, prawobrzeżny dopływ Narwi, długości 164 km wypływa w okolicach wsi Nowy Dwór (162 m n. p. m.), a uchodzi w pobliżu miejscowości Wizna (102 m n. p. m.). Powierzchnia jej zlewni wynosi 7062 km 2. Prawie na całej swej długości płynie w szerokiej dolinie zwanej Pradoliną Biebrzy. Według Ż u r k a (1968, 1975) Pradolina Biebrzy stanowi stary szlak wodny istniejący już przed ostatnim zlodowaceniem, w czasie którego wody połączonych systemów Biebrzy i Niemna odprowadzano były przez wododział rzek Gać i Brok na południe, w kierunku Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej Pradolina Biebrzy w północno-wschodniej części ma charakter kotlinowatego zastoiska o dość wysokich brzegach. Układ doliny jest tu równoleżnikowy. W środkowym basenie, zaczynającym się poniżej Sztabina Pradolina rozszerza się w wielki i płaski obszar rozciągający się od zachodu na wschód na przestrzeni kilkudziesięciu kilometrów, a w kierunku północno-południowym do kilkunastu kilometrów. W okolicach Goniądza i Osowca Pradolina zwęża się znacznie opierając o W yżynę Goniądzką zbudowaną z glin zwałowych i utw o rów zandrowych ryglujących ją od południa. W południowym basenie od Osowca do Narwi Pradolina znów się rozszerza tworząc szeroką, południkową rynnę o wymiarach około 27 x 12 km, zamkniętą równoleżnikowym tarasem oddzielającym ją od doliny Narwi. W północnym basenie oraz we wschodniej części basenu środkowego Biebrza płynie środkiem doliny. Początkowo w kierunku północnym, a od ujścia Sidry w zachodnim. Od momentu połączenia się z N ettą i Kanałem Augustowskim skręca gwałtownie na południe i płynie lewą stroną Pradoliny równolegle do podciętej przez nią Wysoczyzny Goniądzkiej. Ten asymetryczny układ i szerokie prawobrzeżne dorzecze powoduje, że nie może ona szybko odprowadzić

5 Iclitiofauna basenu Biebrzy. II 141 nadm iaru wód, tym bardziej że spadki są tu niewielkie. W południowym basenie podzielona Biebrzą Pradolina zachowuje nadal asymetryczny układ, z tym że rzeka płynie tu prawym brzegiem doliny opierając się o Wysoczyznę Kolneńską. Na całej długości Biebrza płynie wśród zabagnionych łąk tworząc dużą ilość zakoli, rozlewisk i starorzeczy będących w różnym stadium sukcesji. W basenie północnym i środkowym w pasie bezpośrednio kontaktującym się z rzeką i starorzeczami dominują zespoły Scirpo-Phragmitetum, Glycerietum maximae, Oenanth o - Rorripetum i Caricetum gracilis ( P a ł c z y ń s k i 1975). N a tom iast w basenie południowym w zbiorowiskach roślinnych dominują wyraźnie dwa zespoły. Od Osowca aż do ujścia Wissy Glycerietum aquatice, a w części południowej od Wissy do Narwi, gdzie rzeka płynie nieco głębiej wciętym korytem, przeważa zespół Caricetum gracilis (O św it 1968). Konfiguracja Pradoliny Biebrzy sprawia, że silniej wykształcone jest jej prawobrzeżne dorzecze, gdzie znajduje się około 15 większych i mniejszych rzeczek, rzek i kanałów, wśród nich ta k duże jak N etta z K anałem Augustowskim, Jegrznia, Ełk, K anał Rudzki czy Wissa. Liczba lewobrzeżnych dopływów jest wyraźnie niższa (około 8), a ponadto występują tu niewielkie cieki. Jedynie Sidra i Brzozówka wnoszą znaczącą ilość wody. W górnym biegu Biebrzy, do ujścia Nurki spadki są największe i sięgają 3,38%0. Potem wielkość ta ulega znacznym zmianom. Na odcinku od Nurki do Sidry (10,5 km) spada już do 0,42%0. Od ujścia Sidry do Sztabina (35 km) spadek wynosi już tylko 0,08 %0, potem nieco wzrasta. Od Sztabina do Dolistowa (30,5 km) ma spadek 0,23%o, a odcinek do Wrócenia (4 km) 0,11 %0. Od tej miejscowości do połączenia z Kanałem Rudzkim spadek rzeki zmniejsza się do 0,06 %0. Od tego miejsca, aż do ujścia spadki wahają się od 0,11 do 0,22 %0 ( P a ł c z y ń s k i 1975, Ż u r e k, 1975). H ydrografia i rybostan Biebrza i jej starorzecza Pierw sze stanow isko (27 V, 8 V II 1980) znajdow ało się w górnym, przyźródłow ym odcinku w pobliżu miejscowości H olaki koło Nowego Dworu. R zeka m a tu niewielkie rozm iary, a jej szerokość wynosi około 2 m. Dno piaszczysto- -m uliste. Głębokość w aha się od 0,4 do 0,7 m. W oda o odcieniu lekko brunatnym. K oryto cieku w około 50 % zarośnięte strzałką (Sagittaria sagitifolia) o w stęgow atych podw odnych liściach, brzegi zaś tatarak iem (Acorns calamus) i m anną (Glyceria aguatica). W tej p artii rzeki stwierdzono obecność 13 gatunków ryb, a. ilościowo dom inuje cicrniczek (28,90% ) i płoć (21,01%). K olejne poknvy agregatem przeprow adzono powyżej m ostu na szosie łączącej Dąbrowę B iałostocką z Lipskiem (stan. 2; 11 V II 1979). Rzeka przepływ a tu przez środek torfow iska, a jej bieg jest naturalny. Linia brzegowa silnie urozm aicona, dzięki znacznej ilości niewielkich zatok, wcięć, zakoli i półwyspów. Szerokość rzeki m. Brzegi są płaskie, zachodzące na łąki, ta k że trudno jest wyznaczyć ich granicę. Dno zarośnięte w 90% grążelem (Nuphar lułeum), a ponadto w ystępują niewielkie kępy rdestnic (Potamogelon natans, P. crisjius),

6 142 A. Witkowski grzybieni (Nym phaea alba), rogatka (Ceratophyllum demersum) i strzałki. P rzy brzegach w spokojniejszych partiach znaczne przestrzenie pokryte są żabiściekiom pływ ającym (H y - drocharis morsus-ranae) i spirodelą (Spirodela polyrrhiza). Dno jest m iękkie, m uliste, a tylko partie środkowe są piaszczysto-m uliste. Średnia głębokość wynosi 0,8 m, jedynie w środku n u rtu jest w iększa i sięga 1,6 m. W oda przeźroczysta o lekko b ru n atn y m odcieniu. W ystępuje tu 9 gatunków ryb z dom inacją płoci (40,72%) i uklei (36,19%). N astępne stanow isko (stan. 3; 11 V II 1979) znajdow ało się około 2 km poniżej poprzedniego. Rzeka nadal zachowuje podobny charakter. Tworzy tu więcej zakoli, m eandrów oraz płytkich i zam ulonych zatok. Ichtiofaunę tw orzy 9 gatunków, z ilościową dom inacją uklei, k tó ra stanow iła 55,46% w szystkich odłow ionych ryb. Powyżej m ostu drogowego w' pobliżu Sztabina znajdowało się następne stanowisko (stan. 4; 12 V II 1979, 28 V 1980). Bieg rzeki jest kręty. Szerokość znacznie się zm niejsza i w aha się od 5 do 6 m. P rąd wody szybki. Głębokość sięga 1,7 m. Dno jest tw arde, ze znaczną dom ieszką drobnego żwiru, rzadko porośnięte niew ielkim i kępam i strzałki, rd estn icy połyskującej (Potamogeton lucens) i grążelem. Brzegi są wysokie, porośnięte trzciną (Phragmites communis), m anną, trzeinnikiem (Calamogrostis sp.) i oczeretem (Schoenoplectus lacustris). W skład ichtiofauny wchodzi 14 gatunków, a dom inuje płoć (23,89% ) i ukleja (22.56%). Około 2 km poniżej poprzedniego stanow iska, tuż przy miejscowości Sztabin przeprow adzono kolejne elektropołow y (stan. 5; 12 VI 1979, 28 V 1980). Rzeka silnie m eandruje. Jej szerokość w aha się od 12 do 15 m. Brzegi są tu niskie, porośnięte głównie trzciną i oczeretem. W kilku tylko m iejscach odnotow ano obecność niewielkich kęp pałki szerokolistnej (Typha latifolia) i szczawiu lancetow atego (Bum ex hydrolopatlium). Głębokość w ody w aha się od 2 do 2,5 m. Dno jest m iękkie, m uliste, porośnięte w strefie przybrzeżnej grążelem i rd estn icą połyskującą. Środek rzeki na ogół pozbaw iony jest roślinności. Skład gatunkow y ichtiofauny podobny jest do poprzedniego stanow iska. N adal dom i nuje płoć (24,79% ) i ukleja (19,83%). Kolejne stanow isko (stan. 6; 28 V 1980) znajdowało się w pobliżu wsi Czarniewo. Rzeka płynie tu w naturalnym korycie silnie m eandrując w śród łąk. Jej szerokość zm ienia się co kilkadziesiąt m etrów i w aha się od 6 do 15 m. Brzegi są wysokie, dochodzące do 1,5 m. Dno tw arde, gliniasto-piaszczyste. P rą d wody wolny, jedynie w przewężeniach rzeki w yraźnie przyśpiesza. N u rt pozbaw iony jest roślinności wyższej, jedynie przy obu brzegach znaczne przestrzenie gęsto zarośnięte są grążelem i rdestnicą połyskującą. Ś rednia głębokość wynosi 1,2 m. Stw ierdzono w ystępow anie 10 gatunków ryb z ilościową dom inacją płoci (62,04% ). W miejscowości Dębowo w sąsiedztw ie ujścia K anału Augustowskiego zlokalizowane było następne stanow isko (stan. 7; 1 V I 1977, 24 V I, 12 IX, 17 X 1978, 13 V I, 12 V II 1979). Obejmowało ono odcinek Biebrzy powyżej jazu młyńskiego odprow adzającego wody K anału, oraz niewielki fragm ent rzeki poniżej połączenia się wód Biebrzy i K anału Augustowskiego. Pierw szy odcinek o długości około 300 m charakteryzuje się n aturalnym, krętym biegiem. Rzeka płynie wśród pastw isk. Szerokość m. Brzeg praw y niski, schodzący łagodnie do wody, porośnięty jest zw artym pasm em ta ta ra k u. P rzy brzegu i w nurcie w ystępują kępy grążela, strzałki oraz rdestnic (Potamogeton lucens, P. perfoliatus). Lew y brzeg porośnięty jest trzciną i trzeinnikiem. Dno piaszczyste, w kilku m iejscach piaszczysto-żwirow ate. Poniżej jazu młyńskiego rzeka rozszerza się gwałtownie do szerokości m. Dno jest żw irow ato-piaszczyste. Głębokość w ody sięga 4-5 m. P rą d Avody bardzo szybki. R ybostan tego odcinka jest bogaty. W clektropoloavach Avykazano w ystępow anie 18 gatunków ryb. W edług relacji rybaków w ystępuje tu ponadto brzana i świnka. D om inuje płoć (31,11% ), a dava dalsze m iejsca zajm ują ukleja (15,55%) i m iętus (10,37%). Poniżej ujścia K anału A ugustow skiego, około 2,5 km przed D olistowem znajdoavalo się kolejne stanow isko (stan. 8; 13 VI 1979) obejm ujące odcinek rzeki o bardzo szybkim prądzie i żw irow atym dnie. Ten fragm en t rzeki w yraźnie odm ienny od pozostałych p artii

7 Ichtiofauna basenu Biebrzy. II 143 B iebrzy zw any jest przez rybaków R a fą ze względu n a dużą ilość głazów pokrywających, m iejscam i dno. R zeka płynie tu wśród zm eliorowanych łąk. Jej szerokość wynosi około 20 m. B ieg je st prosty. Brzegi z rzadka porośnięte krzakam i wierzby. Głębokość w aha się od 1,2 do 1,6 m. Stw ierdzono w ystępow anie 9 gatunków ryb, głównie reofilnych ja k : kiełb, śliz, m iętus, jaź, brzana. W edług rybaków spotyka się tu ponadto pojedyncze okazy świnki. Ilościowo d om inuje ukleja, stanow iąc 34,34% odłow ionych ryb. W miejscowości Dolistowo tuż poniżej m ostu dokonano kolejnych elektropołowów (stan. 9; 26 Y I, 14 IX, 17 X 1978, 13 V II 1979). Bieg rzeki jest prosty. Brzeg praw y wysoki, praw ie n a całym odcinku zakrzewiony wierzbą. Lewy zaś niski, schodzący łagodnie do rzeki, porośnięty ta tarak iem i oczeretem. W śród nich w ystępują skupienia rogatka i m oczarki (Elodea canadensis). Środek rzeki pozbaw iony jest roślinności. Głębokość w aha się od 1,5 do 2,2 m. Dno je st piaszczyste. W w yniku czterech połowów stwierdzono obecność 14 gatunków z dom inacją płoci (34,23% ). W pobliżu wsi W roceń znajdow ało się kolejne stanow isko (stan. 10; 23 V I, 15 X 1978, 11 V I, 23 V II 1979) zlokalizowane w starorzeczu zw anym K u c h en k a. Starorzecze to o d łu gości około 800 m i szerokości 15 do 30 m przypom ina kształtem przew ężającą się podkowę stale połączoną z B iebrzą jednym ram ieniem. D rugie ram ię oddalone jest około 50 m od rzeki i łączy się z nią tylko przy większych stanach wód. Brzegi starorzecza są płaskie i zarośnięte głównie trzciną. P rzy brzegach znaczne przestrzenie lustra w ody pokryw a zespół Myriopłiyllo-Nupharetum. Środek starorzecza na ogół pozbaw iony jest roślinności, jedynie w p rzew ężeniach rośliny pokryw ają praw ie całą pow ierzchnię wody. M aksym alna głębokość sięga 3 m. Dno jest tw arde, piaszczysto-m uliste, m iejscam i w ystępują tylko niewielkie partie p o k ry te drobnym żwirem. R ybostan tw orzy 11 gatunków ryb z liczbową dom inacją płoci (41,14% ). N astępne m iejsca zajm ują szczupak (16,66% ), okoń (13,02% ), wzdręga (11,97% ), a dalej krąp, lin, piskorz, karaś, koza, różan k a i m iętus stanow iąc łącznie 17,21%. P rzy ujściu E łku do Biebrzy, na lewym jej brzegu przed wsią Dawidowizna znajduje się niewielkie starorzecze znane pod nazw ą K rzeczow iec (stan. 11; 30 V 1980). J e st ono stale połączone z rzeką krótkim kanałem o szerokości około 2 m. Starorzecze jest praw ie okrągłe, o średnicy około 45 m. Brzegi są płaskie, wchodzące w podm okłe i zalewowe łąki. Lustro zbiornika w około 70% pokryw a grzybień biały. W przybrzeżnych partiach dom inuje rdestnica pływ ająca, wywłócznik i osoka (Stratiotes aloides), w śród których w ystępują dw a gatunki, rzęsy (Lemna m inor i L. trisulca). Dno jest m iękkie i m uliste. W środkowej p artii zbiornika głębokość dochodzi do 2 m, a na obrzeżu do 1 m. Ichtiofaunę tw orzy 8 gatunków, dom inuje wzdręga, a ponadto w ystępują krąp, piskorz, karaś, szczupak, lin, różanka i płoć. K olejne zbadane starorzecze O tm ę t (stan. 12; 25 VI, 11 IX, 15 X 1978, 11 V I, 9 V II 1979) położone jest n a praw ym brzegu Biebrzy w jej w idłach z Ełkiem. Ma ono k ształt laski sta le połączonej dłuższym ram ieniem z rzeką. Długość zbiornika w ynosi około 350 m, a szerokość p artii kontak tu jącej się z Biebrzą około 15 m. W końcowej części starorzecze rozszerza się w yraźnie tw orząc praw ie okrągły zbiornik o średnicy 75 m. Starorzecze to stanow i p raw dopodobnie fragm ent dawnego ujścia Ełku, z którym kontak tu je się przy w iosennych w ezbraniach wód. Brzegi starorzecza są lekko podwyższone i całkowicie zarośnięte w ąskim ale gęstym pasm em trzciny. P rzy brzegach spotyka się niewielkie kępy grążela i grzybieni. Starorzecze to należy do najgłębszych w dorzeczu Biebrzy. Średnia głębokość sięga 3 m, a w kilku m iejscach dochodzi naw et do 8 m. Ze względu na znaczną głębokość stanow i ono miejsce zim ow ania ryb, głównie leszcza i krąpia, które pod koniec jesieni w ystępują tu masowo. R ybostan O tm ę tu tw orzy 13 gatunków z dom inacją płoci (45%). Obok płoci w ystępują tu p o n a d to : okoń, szczupak, wzdręga, lin, ukleja, karaś, piskorz, koza, różanka i m iętus.

8 144 A. Witkowski N astępne starorzecze S zlachcianka (stan. 13; 30 V 1980) zlokalizowane jest we wsi D awidowizna na lewym brzegu Biebrzy. Swoim charakterem przypom ina wcześniej opisane starorzecze Krzeczowiec. Połączone jest ono z rzeką tylko przy podwyższonym stanie wody. K ształtem przypom ina ścieśnioną elipsę. Długość sięga 70 m, a szerokość m. Brzegi są płaskie i grząskie, porośnięte trzciną i tatarakiem. Praw ie całe lustro w ody pokryw a grzybień i grążel. W partiach przybrzeżnych w ystępują zw arte p łaty osoki, pływ acza ( U tricularia vulgaris) i rzęsy trójrowkow ej. Dno jest m uliste. M aksym alna głębokość wynosi 1,8 m. Ichtiofaunę tw orzy tylko 7 gatunków ryb. Dom inuje w zdręga (34,30% ), a kolejne m iejsca zajm ują płoć, karaś, lin, szczupak, piskorz i krąp. Poniżej D awidowizny, na praw ym brzegu Biebrzy znajduje się duże przepływ owe sta ro rzecze zwane przez okoliczną ludność M ociesy (stan. 14; 28 V I, 11 IX, 18 X 1978, 9 V II 1979). Jego długość wynosi około 450 m. Jednym ram ieniem o szerokości około 20 m łączy się z rzeką, natom iast drugie połączone jest wrąskim (2 m) i krętym kanałem z sąsiednim starorzeczem Sum ow o, które zasilane jest w odam i Biebrzy i częściowo Ełku. W p artii środkowrej zbiornika wrystępuje kilka niewielkich wysp zarośniętych trzciną. Brzegi są niskie, silnie zabagnione, w 90% porośnięte trzciną. W partiach przybrzeżnych dom inuje grzybień. W części zbiornika kontaktującej się z kanałem łączącym oba starorzecza dno jest tw arde, piaszczyste lub żw irow ate. N atom iast jego środkow a część ch arak tery zuje się dnem m iękkim z grubą w arstw ą osadów organicznych. M aksym alna głębokość sięga 6 m, średnia około 3 m. W w yniku czterech elektropołowów w ykazano obecność 14 gatunków ryb jaź, krąp, okoń, jazgarz, szczupak, płoć, wzdręga, lin, ukleja, leszcz, karaś, piskorz, koza, różanka i m iętus. W edług rybaków w tym starorzeczu sporadycznie spotyka się 5 dalszych gatunków': karp, am ur, karaś srebrzysty, kiełb i ciernik. Ilościowro dom inuje płoć (44,26% ), dwa dalszo m iejsca zajm ują szczupak (17,21 %) i Avzdręga (10,65%). Tuż poniżej Goniądza w pobliżu wsi Szafran ki przeprow adzono kolejne elektropołow y (stan. 15; 13 IX, 16 X 1978, 15 VI, 9 V II 1979). Bieg rzeki jest prosty, a prąd wrody wolny. Szerokość rzeki sięga tu m. Niski, lewy brzeg zachodzi n a zalewowe łąki. P artie p rzy brzeżne są gęsto zarośnięte grążelem i rdestnicą połyskującą. W kilku m iejscach wchodzą do wody kępy oczeretu. N atom iast brzeg praw y jest wysoki, zachowały się tu jeszcze ślady dawnej regulacji przy użyciu faszyny. P rzy tym brzegu nie stwierdzono roślinności wodnej. Dno jest żwirowate, a m iejscam i naw et kam ieniste. Głębokość sięga 2,5 m, a wr nurcie 3,5 m. R ybostan tego odcinka reprezentow any jest przez 14 gatunków ryb. W yraźnie dom inują dw a płoć (39,71%) i m iętus (18,43%). Do wyżej opisanego fragm entu rzeki przylega podkowńastego kształtu starorzecze Z upa (stan. 16; 28 VI, 13 IX, 16 X 1978, 15 VI, 5 V II 1979). Połączone jest ono obom a ram ionam i z Biebrzą. Jed y nie w okresie niskiej w ody traci całkowicie k o n ta k t z rzeką. Długość sta ro rzecza wynosi 400 m, a szerokość 25 m. Brzegi są płaskie i porośnięte w 80% tatarak iem. P rzy brzegach dno jest m uliste. W ystępują tu zw arte płaty grzybienia, grążela, a ponadto rdestu ziemnowodnego (Polygonum amphibium). Pod nim i odnotow ano obecność m oczarki, wywłócznika i rogatka. W kilku m iejscach spotkano niewielkie, ale zw arte skupienia rząstki (Hippurus vulgaris) i okrężnicy (Hottonia palustris). Środek starorzecza charakteryzuje się dnem tw ardym, pokrytym cienką w arstw ą mułu. Głębokość wody przy brzegu wynosi około 1 m, a p artii środkowrej 2,5 m. Ichtiofaunę tw orzy 14 gatunków ryb boleń, jaź, krąp, okoń, szczupak, płoć, wzdręga, lin, ukleja, leszcz, karaś, piskorz, koza i m iętus. D om inuje płoć (46,92% ), a dw a kolejne m iejsca zajm ują krąp (15,76% ) i szczupak (13,07%). Około 10 km poniżej Osowca, w delcie niewielkiej rzeczki K liinaszew nicy znajduje się kolejne zbadane starorzecze "Z aczkow o (stan. 17; 18 V II, 19 X 1978, 12 VI, 10 V II 1979). Je st to rozległy zbiornik połączony od strony Biebrzy szeroką (20-25 m) i głęboką (2-5 m) odnogą, a od drugiej strony szeregiem płytkich kanalików i przesm yków ze starorzeczam i

9 Ichtiofauna basenu Biebrzy. II 145 znajdującym i się w okolicach wsi Sośnia. M aksym alna długość starorzecza sięga około 1,5 km, a szerokość m. Zbiornik ten charakteryzuje się silnie rozw iniętą linią brzegową i obecnością wielu wysp, w tym kilku pływ ających. Głębokość wody w aha się od 0,7 do 1,6 m. Dno je st miękkie, m uliste z grubą w arstw ą nierozłożonych szczątków roślinnych. Około 70% pow ierzchni lustra w ody pokryw ają rośliny o liściach pływ ających grzybień, grążel, a p o n ad to w ystępują tu obszerne p ła ty rdestnic, rogatka i wywłócznika. Brzegi są płaskie i m ocno zabagnione, zarośnięte szerokim pasm em ta ta ra k u. W ykazano obecność 12 gatunków ryb jazia, krąpia, okonia, szczupaka, jazgarza, płoci, w zdręgi, lina, karasia, piskorza, kozy, m iętusa. W edług relacji rybaków w p artii p rzy legającej do rzeki spotyka się ponadto, szczególnie w okresie tarła, leszcza, sum a, karpia i karasia srebrzystego. W yraźnie dom inuje płoć (47,54%). Drugie i trzecie miejsce zajm ują w zdręga (14,21%) i szczupak (9,80%). Na wysokości wsi Okrasin, na praw ym brzegu Biebrzy znajduje się duży kom pleks starorzeczy, z których jedno B u d y (stan. 18; 19 V II, 22 V II, 21 X 1978, 7 VI, 16 V II 1979) zostało zbadane dokładnie. Je st to rozległy i płytki zbiornik o nieregularnym kształcie. Z B iebrzą połączony jest on szerokim (15 m) wejściem, a od strony zalewowych łąk niew ielkim i kanalikam i z sąsiednim i starorzeczam i. Brzegi są płaskie, silnie zabagnione i zarośnięte zw artym pasm em trzciny. Pow ierzchnia starorzecza p o k ry ta jest w około 75% roślinnością 0 liściach pływ ających. D om inuje grzybień, a ponadto w ystępują tu niewielkie płaty grążela, osoki i rdestnic. Dno jest m uliste z grubą w arstw ą osadów organicznych. Średnia głębokość wynosi 1,5 m. Bezwzględnym dom inantom jest płoć, która stanow iła 69,19% odłowionych ryb. Obok niej w ystępuje 12 dalszych gatunków ja k : jaź, krąp, okoń, szczupak, wzdręga, lin, karaś, koza, sum, różanka i kiełb. P rzy ujściu W issy zlokalizowane było następne stanow isko (stan. 19; 19 V II, 22 V II 1978, 16 V II 1979). R zeka m a tu szerokość około 30 m. P rą d w ody szybki, dno tw arde gliniaste lub piaszczysto-żw irow ate bez śladów roślinności naczyniowej. Głębokość sięga 3,5 m. R ybostan tw orzy 12 gatunków ryb. D om inuje płoć (37,90%), a dw a kolejne m iejsca zajm ują m iętus i jaź, których ilościowy udział w yniósł po 16,93%. W pobliżu wsi Mocarze przeprow adzono kolejne elektropołow y (stan. 20; 20 V II, 21 V III 1978, 8 VI 1979). Bieg rzeki jest tu praw ie prosty, a szerokość sięga 20 m. Brzeg praw y k o n ta k tu je się z równolegle położonym do niego starorzeczem, lewy zaś jest silnie podm okły 1 porośnięty m anną i tatarak iem. Dno jest piaszczyste lub żwirowato-piaszczyste. Średnia głębokość na tym odcinku w ynosi około 2,5m. Ichtiofaunę form uje 10 gatunków ryb z dom inacją płoci (36,36%). K olejne zbadane starorzecze znajduje się n a praw ym brzegu Biebrzy w pobliżu wsi Mocarze (stan. 21; 20, 21 V II 1978, 8 VI 1979). Ma ono kształt rozgiętej podkow y i połączone jest z rzeką tylko przy podw yższonym stanie w ody. Jego długość wynosi około 200 m, a m aksym alna szerokość sięga 20 m. Brzegi są płaskie i porośnięte m anną i tatarak iem. Znaczne p artie dna pokryw ają gęste łany inoczarki i rdestnic. Lustro wody zarasta grzybień, grążel i osoka. M aksym alna głębokość sięga 2 m. W p artii przybrzeżnej dno jest m uliste, natom iast w części środkowej w ystępuje piasek i żwir p rzykryty cienką w arstw ą osadów organicznych. R ybostan tego zbiornika tw orzy 10 gatunków krąp, okoń, lin, szczupak, w zdręga, ukleja, karaś, piskorz, m iętus oraz płoć, k tó ra dom inuje stanow iąc 44,44% ilości odłowionych ryb. Między wioskam i Szostaki i B urzyn, wzdłuż prawego brzegu Biebrzy rozciąga się długie około 1,5 km starorzecze. Je st ono w kilku m iejscach silnie przewężone, ta k że tw orzy szereg m niejszych zbiorników. Najw yżej z nich położony R a m o ty (stan. 22; 1 VI 1980) o d łu gości około 100 m łączy z się rzeką płytkim i w ąskim rowem 300 m długim. Brzegi starorzecza są płaskie, zachodzące na podm okłe, zalewowe łąki. L ustro wody praw ie całkowicie zarośnięte

10 146 A. Witkowski jest rdestnicam i, żabiściekiem, osoką i kożucham i sinic. Tylko w kilku m iejscach odnotowano obecność niewielkich kęp grążela. Dno jest m iękkie, pokry te grubą w arstw ą m ułu. Głębokość w aha się od 0,8 do 1,3 m. W w yniku jednego elektropołow u stwierdzono w ystępow anie pięciu gatunków ryb (szczupak, płoć, lin, karaś, w zdręga). D om inuje płoć stanow iąc 40,47% odłowionych ryb. Niedaleko ujścia Biebrzy do N arw i, w miejscowości R utkow skie znajduje się kolejno starorzecze (stan. 23; 20 V II, 24 V II 1978, 8 VI 1979) usytuow ane praw ie równolegle do rzeki. Jednym ram ieniem łączy się ono stale z Biebrzą, a tylko w okresie podwyższonych stanów wód pow staje kilka dalszych połączeń. Długość zbiornika sięga 350 m, a m aksym alna szerokość w ynosi 150 m. Z w yjątkiem środkow ej p a rtii starorzecze to ch arak teryzu je się ro z ległym i płyciznam i. Dno i pow ierzchnia w ody całkow icie zarośnięte są grążelern, grzybieniem oraz rdestnicam i. W ypłycone p artie o głębokości 0,3-0,5 m pokryw a gęsty kożuch rdestu ziemnowodnego i m oczarki wśród których rosną pojedyncze okazy szaleju jadowitego (Cicuta virosa). Ichtiofaunę tego zbiornika form uje 10 gatunków ryb jaź, krąp, okoń, szczupak, płoć, w zdręga. ukleja, leszcz i karaś, a dom inuje płoć (43,33%). O statnie dwa zbadane zbiorniki znajdow ały się w znacznej odległości od Biebrzy. Jeden z nich leży w w idłach E łku i Biebrzy. Je st to zanikające starorzecze ( Ł okietek stan. 47; 10 VI 1977) o pow ierzchni około 250 m 2. Ma ono okrągły kształt. Brzegi są płaskie, wchodzące w szeroki i zw arty pas trzciny, ta k że tru d n o jest ustalić jego granice. Przeciętna głębokość w ynosi zaledwie 0,5 m. Dno pokryto jest gru b ą w arstw ą m ułu o lekkim zapachu siarkow odoru. Pow ierzchnia tego zbiornika zarośnięta jest praw ie w 90% rdestnicam i, grążelern i m oczarką. R ybostan tw orzą tylko trzy g atu n k i wzdręga, piskorz i karaś. Zdecydow anie dom inuje ten o statn i gatun ek (61,40% ). Na obrzeżu doliny Biebrzy w jej dolnym biegu, wśród torfowiskowych łąk znajduje się szereg niewielkich zbiorników. W iększość z nich pow stała w sposób naturalny, a tylko część pow stała n a skutek eksploatacji torfu. W niewielkim bezodpływ ow ym zbiorniku o pow ierzchni około 50 m 3 zasilanym przesiąkającym i w odam i z otaczających go torfow isk, a położonym niedaleko szosy łączącej Strękow ą Górę z Osowcem przeprow adzono jeden elektropołowów (stan. 48; 7 V II 1980). Głębokość w ody sięga 1 m. Dno jest pokryte obum arłym i szczątkam i roślin, głównie trzciny. Zabarw ienie wody jest lekko brunatne o wyraźnie kw aśnym odczynie. Brzegi zbiornika są słabo zaznaczone i w chodzą wr pas trzciny. R ybostan reprezentow any jest tylko przez jeden gatunek cierniczka, któ ry w ystępuje tu bardzo licznie. P en etracja pobliskiego terenu pozwoliła na stw ierdzenie kilku dalszych tego ty p u zbiorników o podobnym charakterze. W Biebrzy i jej starorzeczach w czasie przeprowadzonych elektropołowów stwierdzono występowanie 26 gatunków ryb i minogów (Tab. I, rys. 2). Liczba występujących tam gatunków w rzeczywistości jest wyższa i sięga 35, jeżeli uwzględnimy połowy sieciowe oraz inform acje uzyskane od rybaków. W rzece ilościowo dominują ryby z fitofilnej grupy rozrodczej (60,01%), a z gatunków płoć, ukleja i szczupak. Drugą pozycję zajm ują gatunki z indyferentnej grupy (20,19%), a dalej w kolejności pelagiofilna (8,84%), psammofilna (7,26%), litofilna (2,25%), ostrakofilna (1,34%) i specjalna (0,11 %). Starorzecza w zależności od położenia względem rzeki oraz stadium sukcesji wykazują wyraźne zróżnicowanie zarówno pod względem składu, jak i ilościowego udziału gatunków (Tab. II, rys. 3). W najmłodszych i połączonych z rzeką oraz znajdujących się w strefie zalewowej starorzeczach liczba gatunków jest z reguły wyraźnie wyższa niż w starszych i znacznie oddalonych od rzeki. W starorzeczach połączonych

11 m n p m m m m m - n s a m r m ~ m \ i p g M N.. r a i. a CM. m m M," l --- C = M--. n r-» t n.. r-t i ,, r a - - f r - i *%.- R u tilu l rutilu* Pungitiu* pungitiu* No*m*dWililt bsfbitulut Uobio gobio L*ucmco4 luuoiłcu* OMterOłlStM acul**tu«cobitił tmnia Albumu* albumu* Misgurnu* fos*ili«l#uci*cu» idu* Paroa fkiviatilit Eaox kiciu* Lot* lot* Lftucaaptus (MinMtuS L*uci*cu* c*ph*lu* Bartni* btrbus Scardiniu* arythrophthalmu* Tinca tinc* Blicc* bjoarkna Abramis bram* Rhodeus saricau* amaru* Cara**iu* caraaaiu* Caraasius auratu* gibelio Cyprinu* carpio Ctanopbaryngodon >del la SHurua glania Anguiba anguiha Gymnooaphalos cernuus Aapiue aapius Stlzoatadion lucioperca Chondroetoma nacus Eudontomyion mariae Ichtiofauna basenu Biebrzy. I I Y*- i i. 1 ił u At r. c Rys. 2. Biebrza. Długość rzeki w km zaznaczono na osi odciętych, na rzędnych podano wysokość nad poziom em m orza od źródeł do ujścia lub na badanym odcinku. N a profilu podłużnym cieku zaznaczono kółeczkam i stanow iska połowów z podaniem num eru próby. L iterą S zaznaczono zbadane starorzecza. W ystępujące na danym odcinku g atu n k i zaznaczono liniam i, a rozm aita ich grubość zależy od stopnia dom inacji: a %, b 5-20%, c 2-5 %, d 0,1-2%, e obecność gatu n k u w ykazana n a podstaw ie połowów sieciowych lub inform acji uzyskanych od rybaków. M tf*-

12 148 A. W itkowski T abela I. D om inacja i stałość gatunków w naw iązaniu do grup ekologicznych w B iebrzy i jej starorzeczach G atunek Stałość D om inacja Zakres M n G rupa ekologiczna Eudontomyzon mariae B e rg Leuciscus cephalus (L.) A sp iu s aspius (L.) Barbus barbus (Lr.) Leuciscus leuciscus (L.) Leuciscus idus (L.) Blicca bjoerkna (L.) Per ca fluviatilis L. Gymnocephalus cernuus (L.) Esox lucius L. B utilus rutilus (L.) Scardinus erythrophtlialmus (L.) Tinea tinea (L.) Alburnus alburnus (L.) ^ Abram is brania (L.) Carassius carassius (L.) M isgurnus fossilis (L.) Cobitis taenia L. Silurus glanis L. P ungitius pungitius (L.) Gasterosteus aculeatus L. 3,43 17,39 13,04 4,34 8,69 65,21 78,26 82,60 17,39 95,65 100,00 82,60 65,21 69, ,52 52,17 60, ,34 13,04 0,00-6,25 0,00-14,78 0,00-0,90 0,00-1,30 0,00-7,34 0,00-16,93 0,00-19,68 0,00-13,02 0,00-0,81 0,00-18,18 11,73-69,19 0,00-34,30 0,00-10,94 0,00-55,46 0,00-3,33 0,00-21,42 0,00-10,23 0,00-3,91 0,00-2,27 0,00-28,97 0,00-8,57 0,16 0,51 0,05 0,02 0,27 4,56 7,12 5,86 0,05 8,33 46,94 7,58 1,41 5,43 0,04 0,84 1,66 0,97 0,10 1,01 0, Litofilna 0,76% In d yferentna 17,87% Fitofilna 74,78% Rhodeus sericeus am arus (B l o c h ) 47,82 0,00-12,39 0, O strakofilna 0,82% Gobio gobio (L.) Noemacheilus barbatulus (L.) 26,08 30,43 0,00-19,56 0,00-11,83 1,23 1, Psam m ofilna 2,32% Lota lota (L.) 73,91 0,00-18,43 3, Pelagiofilna 3,38% A nguilla anguilla (L.) 8,69 0,00-2,27 0,03 5 Specjalna 0,03% Ogółem 100, ,00 z rzeką dwoma ramionami liczba gatunków sięga 15, a dominują ryby z grupy fitofilnej (82,62%). Obok nich znaczny procent (14,42) stanowi grupa indyferentna. Gatunki z pozostałych grup z wyjątkiem specjalnej czy litofilnej, których przedstawicieli tu nie stwierdzono, stanowią łącznie tylko 2,85 %. Starorzecza stale połączone tylko jednym ramieniem z Biebrzą, podobnie jak poprzednio omówiony typ, charakteryzują się ilościową dominacją gatunków fitofilnych (77,97%) oraz znacznym udziałem indyferentnych (20,95%). Nie występują już tu psammofilne, obecność gatunków ostrakofilnych i pelagi.ofilnych notuje się tylko w partii kontaktującej się z rzeką. W starorzeczach

13 Ichtiofauna basenu Biebrzy. II 149 S c ir p o -P h r a g m ite tu m P halarid etu m a ru n d in aceaa C aricetu m g r a cilis Caricetum paradoxae C alam ogrostris n e g le c ta e C aricetu m - lim o so - d ia n d ra e P p u n g itiu s Ccarassius, M fossilis S. ery th roph th alm u s R.ru tilus. B bjoerkna. E.lucius, S. eryth rophth alm u s. A.alburnus T.tinca. P.fluviatilis, C c a ra ssiu s R.rutilus. E.lucius. S.eryth rop h th alm u t, P.fluviatilis, B.b joerkna A.albu rn us R.ru tilus, L.idus, S.e r y th ro p h th a lm u s, E.lucius R flu viatilis. B.bjoerkna. L.lota R.rutilus. A.alburnus. L.lota. L.idus, E.lucius. P.fluviatilis. B bjoerkna G.gobio, N.barbatulus, P p u n g itiu s, L.c ep h a lu s Ilys. 3. S chem at rozm ieszczenia i liczba gatunków ryb w w ybranym odcinku Biebrzy i jej różnego ty p u starorzeczach, a piasek, żwir, b torf, c liczba gatunków, d strefa długotrw ałego zalewu, e strefa krótkotrw ałego zalewu. P rzy ty p ie starorzecza, jak rów nież p rzy odcinku rzeki podano tylko dom inanty i subdom inanty. nie połączonych z rzeką, a zalewanych w czasie wiosennych wezbrań czy większych powodzi w ystępują ryby należące do dwóch ekologicznych grup rozrodczych fitof i lnej (81,24%) i indyferentnej (18,46%), łączna zaś liczba gatunków sięga 10. W eutroficznych starorzeczach oddalonych od rzeki i zalewanych wodami powodziowymi bardzo rzadko liczba gatunków sięga trzech. W tego ty p u środowiskach w ystępują wyłącznie ryby fitofilne, znoszące ponadto deficyty tlenowe. O statni, wyróżniony ty p starorzeczy obejmuje niewielkie zanikające zbiorniki torfowisk, położone z reguły na obrzeżach doliny. Panujące tu warunki, głównie niskie ph, są raczej niesprzyjające dla życia ryb. W ystępuje tu jedynie cierniczek.

14 150 A. W itkowski T abela II. Skład i liczebność (w %) poszczególnych gatunków minogów i ryb w B iebrzy i jej różnego ty p u starorzeczach G rupa ekologiczna G atunek R zeka T ypy starorzeczy I II I I I IV V Litofilna Eudontomyzon mariae 0, Bekg Leuciscus cephalus (L.) 1, Aspius aspius (L.) 0, Barbus barbus (L.) 0,07 Ind yferen tn a Leuciscus leuciscus (L.) 0, Leuciscus idus (L.) 7,65 6,74 0,16 Blicca bjoerlcna (L.) 5,11 3,70 10,26 15,74 - Per ca fluviatilis L. 6,44 3,98 10,53 3,72 - Gymnocephalus cernus 0,12 (L.) ~ F itofilna Esox Indus L. 6,51 5,18 14,66 13,26 Rutilus rutilus (L.) 30,57 68,63 44,21 47,24 Scardinius erythro- 2,04 5,86 13,14 7,21 1,75 phthalmu8 (L.) Tinea tinea (L.) 0,34 0,87 1,19 3,79 Alburnus alburnus (L.) 14,13 2,03 5,19 - Abramis brama (L.) 0,09 Garassius carassius (L.) 0,06 0,32 1,05 2,40 61,40 Gobitis taenia L. 1,44 0,67 1,22 1,00 Misgurnus fossilis (L.) 0,11 1,03 0,48 1,15 36,84 - Silurus glanis L. 0,27 0, Pungitius pungitius (L.) 3, ,00 Gasterosteus aculeatus L. 1,32 O strakofilna Rhodeus sericeus amarus (B l o c h ) 1,34 0,72 0,32 Psam m ofilna Gobio gobio (L.) 3,78 0, Noemacheilus barbatulus 3, (L.) Pelagiofilna Lota lota (L.) 8,84 2,13 0, Specjalna Anguilla anguilla (L.) 0, Ogółem gatunków * I połączone stale z dw om a ram ionam i z rzeką, I I połączone stale jednym ram ieniem z rzeką, III łączące się z rzeką przy pod w yższon ym stanie w ód, I V łączące się z rzeką przy stanach p o w o d zio w y ch, V nigdy nie łączące się z rzeką. Dopływy Biebrzy Sidra Sidra najw iększy w górnym basenie, lewobrzeżny dopływ Biebrzy o długości około 32 km w ypływ a w pobliżu wsi Zw ierzany (160 m n.p.m.) z pasm a niewielkich w zniesień tw orzących W zgórza Dąbrow sko-sokolskie n a W ysoczyźnie Białostockiej. U chodzi w m iej

15 Ichtiofauna basenu Biebrzy. II 151 scowości Rogożynek. N a całej swojej długości rzeka ta płynie w śród zabagnionych lub p o d m okłych łąk. Pierw sze stanow isko (stan. 24; 27 V, 8 V II 1980) położone było w*e wsi Sidra poniżej m łyńskiego jazu. Szerokość rzeki w aha się od 5 do 8 m, a na niektórych odcinkach sięga 12 m. B rzegi są n atu raln e i gęsto zarośnięte krzakam i olchy, wierzby i czerem chy. Dno jest piaszczysto-żw irow ate, n a ogół pozbaw ione roślinności. Głębokość w ody sięga 0,6 m. W w yniku dw u elektropołowów stw ierdzono w ystępow anie 9 gatunków ryb. Ilościowo dom inow ał m iętus (33,56%). Pozostałe g atu n k i z w yjątkiem śliza (28,08%) stanow iły n iew ielki procent. N astępne stanow isko (stan. 25; 27 V 1980) położone było w okolicach H arasym ow icz. R zeka płynie wśród podm okłych łąk. Jej brzegi na całym odcinku są uregulowane, a bieg w yprostow any. Szerokość cieku wynosi 4 m. Dno je st piaszczyste, rzadko spotyka się drobny żw ir i kam ienie. Głębokość w ody sięga 0,7 m. Stw ierdzono tu obecność 13 gatunków ryb, z których dw a płoć i śliz dom inują w yraźnie stanow iąc odpow iednio 32,67 i 34,37%. W Sidrze wykazano łącznie 14 gatunków z sześciu ekologicznych grup rozrodczych (rys. 4). Ilościowo dominuje grupa fitofilna (49,49%), a dalej psammofilna (37,12%), pelagiofilna (10,20%), indyferentna (2,00%), ostrakofilna (1,00%) i litofilna (0,16%). Brzozów ka najw iększy (53 km ), lewobrzeżny dopływ B iebrzy w ypływ a w sąsiedztw ie wsi Zdroje (158 m n.p.m.) w pobliżu K nyszyna. N a całej swej długości płynie w kierunku północnym przez gliniaste gleby n a granicy W ysoczyzny G oniądzkiej, Suchow olsko-janom n p.m. Rutilus rutilus Esox lucius Gobio gobio Noemacheitus barbatulus Lota lota Pungitius pungitius Gasterosteus aculeatus Perea fluviatilis Cobitis taenia Leuciscus lęuciscus Leuciscus cephalus Alburnus alburnus Rhodeus sericeus amarus Misgurnus fossilis 11% km Rys. 4. Sidra. O bjaśnienia ja k n a rys. 2. Brzozówka

16 152 A. Witkowski wskiej i Niecki K nyszyńskiej. Uchodzi do Biebrzy w pobliżu wsi K arpow icze (118 m n.p.m.). Rzeka ta nosi ślady niedaw nej regulacji. Tylko w ujściowej p artii m a charakter zbliżony do naturalnego, ponieważ faszynow ane brzegi na dużych odcinkach zostały rozm yte. Pierw sze stanow isko (stan. 28; 26 Y, 8 V II 1980) znajdowało się w pobliżu K olonii Pawelce. Rzeczka jest tu uregulow ana, lecz jej bieg jest kręty. Szerokość sięga 2 m. Brzegi są wysokie, częściowo porośnięte krzakam i w ierzby i olchy. P rą d wody jest bardzo szybki. Dno jest kam ienisto-żw irow ate, częściowo porośnięte zdrojkiem (Fontinalis sp.). Średnia głębokość wynosi 0,3 m, tylko w kilku m iejscach była większa i sięgała 1,2 m. Złowiono tu 1409 ryb i minogów należących do 10 gatunków. Podczas obu elektropołow ów dom inow ała strzebla potokow a stanow iąc w czasie pierwszego 56,81%, a drugiego 65,63% ilości w szystkich ryb. K olejne stanow isko (stan. 29; 26 V, 8 V II 1980) zlokalizow ane było w' pobliżu wsi K a m ionka tuż poniżej m ostu na szosie łączącej K orycin z K nyszynem. Rzeka płynie wśród podm okłych łąk, a jej brzegi są uregulowane. Dno jest kam ienisto-żw irowate, a na odcinkach o wolniejszym prądzie piaszczyste. Szerokość rzeki sięga 4 m. P rąd w ody bardzo szybki. Ś rednia głębokość w ynosi 0,4 m. W ykazano tu obecność 14 gatunków minogów i ryb. W yraźnie dom inow ały trzy śliz (52,52%), kiełb (16,76%) i strzebla potokow a (16, 23% ). N astępny połów przeprow adzono powyżej m ostu w K arpow iczach (stan. 30; 26 V 1980). R zeka je st tu uregulow ana i płynie nadal wśród podm okłych łąk. Brzegi są wysokie. K ryjów ki ryb znajdow ały się pod faszyną, przy pom ocy której uregulowano bieg rzeki. Szerokość cieku w aha się od 6 do 8 m. M aksym alna głębokość sięga 1,4 m. Dno jest piaszczyste z rz a d kim i kępam i grążela. Ichtiofaunę tw orzy 12 gatunków ryb z ilościową dom inacją płoci (37,86% ) i m iętusa (21%). O statnie stanow isko (stan. 31; 26 V 1980) znajdow ało się około 2,5 km poniżej K arp o wicz. Szerokość rzeki sięga 8 m. Dno jest piaszczyste i ruchom e. Głębokość wynosi około 0,7 m. W kilku miejscach zachowały się ślady regulacji przy użyciu faszyny. Stwierdzono tu obecność 13 gatunków ryb. Podobnie jak na poprzednim stanow isku ilościowo dom inuje płoć (31,85 %), a drugie i trzecie m iejsce zajm uje śliz (25,92%) i kiełb (15,55%). W Brzozówce stwierdzono występowanie 18 gatunków ryb i minogów z sześciu ekologicznych grup rozrodczych (Tab. I I I, rys. 5). Zdecydowanie P hoxinu s phoxinus M isg u m u s fo ssilis P ungrtios pu ngitius C obitis taen ia B licca b jo e rk n a Rys. 5. Brzozów ka. O bjaśnienia jak na rys. 2.

17 Ichtiofauna basenu Biebrzy. II 15 3 dominują gatunki z dwóch grup psammofilnej (55,85%) i litofilnej (30,10%), a pozostałe (indyferentna, fitofilna, ostrakofilna, pelagiofilna) stanowią łącznie tylko 14,05 %. T abela I II. D om inacja i stałość gatunków w naw iązaniu do grup ekologicznych w Brzozówce G atunek Stałość Zakres D om inacja M n G rupa ekologiczna Eudontomyzon marine B erg i Leuciscus ceplialus (L.) P hoxinus phoxinus (L.) i Leuciscus leuciscus (L.) ; Leuciscus idus (L.) Blicca bjoerkna (L.) Per ca flu via tilis L. Esox lucius L. R utilus rutilus (L.) Alburnus alburnus (L.) M isgurnus fossilis (L.) Cobitis taenia L.! P ungitius pungitius (L.) 1 Gasterosteus aculeaius L. : Rliodeus sericeus amarus B l o c h Gobio gobio (L.) Noemaclieilus barbatulus (L.) ,00-1,45 0,29-2,22 0,00-60,25 0,55-2,96 0,00-2,07 0,00-2,22 0,00-7,39 0,00-1,48 0,41-37,86 0,00-1,48 0,00-0,13 0,00-1,48 0,00-0,15 0,00-0,45 0,87 0,56 28,66 1,14 0,24 0,09 0,67 0,15 7,97 0,13 0,02 0,15 0,04 0, L itofilna 30,10% In d yferentna 2,16% Fitofilna 8,83% 50 0,00-2,95 0,27 12 O strakofilna 0,27% ,62-16,74 15,38-52,44 12,05 43, Psam m ofilna 55,83% Lota lota (L.) 100 0,27-21,00 2, Pelagiofilna 2,79 % i Ogółem 100, ,00 Lebiedzianka L ebiedzianka niewielki praw obrzeżny dopływ Biebrzy długości około 10 km, w ypływ a z terenów zandrow ych w południowej części Puszczy A ugustowskiej w pobliżu wsi B olinka (125 m n.p.m.). W pobliżu źródeł tego cieku przebiega dział w odny m iędzy dorzeczem W isły i Niem na. U chodzi w miejscowości K rasnybór (około 122 m n.p.m.). Z w yjątkiem górnego biegu L ebiedzianka płynie w śród podm okłych łąk, a jej brzegi są uregulow ane. We wsi B olinka (stan. 26; 28 V, 3 V II 1980) badaniam i objęto odcinek rzeki położony m iędzy torem kolejowym, a m ostem drogowym. Szerokość cieku wynosi 2,5 m. Dno je st piaszczysto-m uliste w około 80% porośnięto m oczarką. Zabarw ienie wody brunatne, a p rą d wolny. Stw ierdzono tu obecność pięciu gatunków ryb z ilościow ą dom inacją śliza (33,33% ). N astępne stanow isko (stan. 27; 28 V, 3 V II 1980) znajdow ało się w pobliżu K rasnegoboru. Szerokość rzeki sięga 4-5 m. Dno piaszczyste, gęsto zarośnięte strzałką. M aksym alna głębokość sięga 0,6 m. K ybostan reprezentow any jest przez 9 gatunków. D om inuje kiełb (66,61% ). 6 F ra g m en ta F a u n istica t. 28

18 154 A. Witkowski Rybostan Lebiedzianki tworzy 10 gatunków ryb, większość z nich nic m a praktycznie większego znaczenia gospodarczego (rys. 6). Ilościowo dominują gatunki z psammofilnej grupy rozrodczej stanowiąc 81,96 %. Dalsze pozycje zajm ują fitofilna (12,70%), pelagiofilna (3,48%) i indyferentna (1,84%). m.n.p.m. Noemacheilus barbatulus Lota lota Gasterosteus aculeatus Esox lucius Cobitis taenia Tinea tinea Blicca bjoerkna Rutilus rutilus Misgurnus fossilis Gobio gobio co c o CD 0.3% o C <0 N -S * km Rye. 6. L ebiedzianka. O bjaśnienia jak na rys. 2. Ełk Ełk największy praw obrzeżny dopływ' Biebrzy, zbiera swe wody z szeregu jezior Pojezierza Ełckiego. Z Biebrzą łączy się m iędzy wsią W roceń a Dawidowizna. W X IX wieku przekopano K anał R udzki, który dodatkow o połączył Ełk z Biebrzą w pobliżu Osowca. B adany odcinek obejm ował 52 km rzeki od jej w ypływ u z jeziora Ełckiego. N a tym odcinku rzeka płynie przez duże p artie zabagnionych terenów. O statnio duże fragm enty rzeki zostały uregulow ane, a torfow iska stanow iące jej otoczkę zm eliorowano (Ch u r sk i et al. 1968). Poniżej Grajewa, we wsi Szym any (stan. 32; 29 Y, 7 V II 1980) przeprow adzono dwa połowy. R zeka jest tu uregulow ana, a jej bieg w yprostow any. Brzegi są płaskie, bez n a tu ra l nych kryjówrek. Szerokość rzeki sięga 18 m. N a piaszczystym dnie w ystępują duże ilości czarnego i cuchnącego osadu. N a dnie, jak również przy brzegach całkowicie brak je st roślinności. Średnia głębokość wynosi około 1,6 m. W oda jest brudna, o m ałej przeźroczystości i nieprzyjem nym zapachu, a ponadto niesie dużą ilość zanieczyszczeń w postaci organicznych zaw iesin. Ichtiofaunę tw orzy 10 gatunków ryb, dom inuje płoć (45,62% ), ukleja (15,00%) i jaź (13,12%). K olejny elektropołów przeprow adzono około 0,5 km poniżej ujścia K anału W oźnawiejskiego (stan. 33; 30 V, 30 VI 1980). Rzeka płynie wśród zalewowych łąk, silnie m eandrując. Szerokość w aha się od 10 do 14 m. Dno jest tw arde, tylko na w iększych zakolach m uliste.

19 Rutilus rutilus m.n.p*n. 130H 120H non I I Leuciscus idus I I Cobitis taenia I I I I Lota lota I II I Perea fluviatilis I I Misgurnus fossilis I I I l Alburnus alburnus Gobio gobio Noemacheilus barbatulus Scardinius erythrophthalmus JUL Blicca bjoerkna Leuciscus cephalus Tinea tinca Rhodeus sericeus amarus Anguilla anguilla Abramis brama Carassius carassius Blicca bjoerkna Ctenopharyngodon idella Silurus glanis Stizostedion lucioperca Gymnocephalus cernuus T 10 Grajewo Szymany Kanał Rudzki I Ujście Jegrzni Kanał Woźnawiejski i Biebrza r" km R ys. 7. Ełk. O bjaśnienia jak n a rys. 2,

20 156 A. Witkowski Brzegi są niskie, porośnięte tatarak iem i trzciną. Około 65% pow ierzchni dna porasta grążel, rdestnice i strzałka. W tej p artii następuje mieszanie czystych wód Jegrzni odprow adzanych przez K anał W oźnawiejski z zanieczyszczonym i wodam i Ełku. Głębokość rzeki w aha się od 1,7 do 3,5 m. N a tym odcinku stw ierdzono obecność 9 gatunków ryb. D om inuje płoć (49,77%), a następne m iejsce zajm uje m iętus (18,94%). W ujściowej p artii, w odległości około 3,5 km od Biebrzy znajdowało się ostatnie sta n o wisko (stan. 34: 5 VI 1978, 31 V, 30 V II 1980). Rzeka zachowuje tu podobny ch arak ter ja k n a poprzednim stanow isku. W ujściowej p artii Ełk silnie m eandruje, tw orząc liczne i obszerne zakola. Jakość w ody popraw ia się w yraźnie, nie dostrzega się już naw et śladów zanieczyszczeń. Stwierdzono tu 13 gatunków. Ilościowo dom inuje płoć (57,66% ), a dalej m iętus i okoń po 11,04%. Ichtiofaunę Ełku tworzą 23 gatunki ryb (rys. 7). W elektropołowach w ykazano obecność tylko 16 gatunków. Informacje o dalszych siedmiu pochodzą z połowów sieciowych oraz danych rybaków. Dominują ryby z fitofilnej grupy rozrodczej stanowiące 70,00%. Kolejne pozycje zajm ują: grupa indyferentna (16,90%), pelagiofilna (11,27%), psammofilna (1,09%), ostrakofilna (0,36%) oraz litofilna i specjalna (po 0,18%). Jegrznia i K anał Woźnawiejski Jegrznia jest lewobrzeżnym dopływem Ełku. Łączy ona za jogo pośrednictw em Biebrzę z jeziorem Dręstwo, jezioram i R ajgrodzkim i i szeregiem jezior Pojezierza Ełckiego. N iegdyś w prow adzała swe w ody bezpośrednio do E łku w okolicach U roczyska K utalino. Obecnie znaczna część wód została skierow ana skróconą trasą do E łku za pośrednictw em K anału W oźnawiejskiego. B adany odcinek obejm ował zaledwie kilkanaście kilom etrów, od jej wypływ u z jeziora Dręstwo do K anału W oźnawiejskiego. N a tym odcinku Jegrznia zachow uje praw ie pierw otny charakter. Pierwsze stanow isko (stan. 35; 29 V, 7 V II 1980) zlokalizowane było w miejscowości W oźnawieś. Szerokość rzeki w aha się tu od 8 do 13 m. Brzegi są niskie, porośnięte w ierzbą i olchą. P rzy brzegach znaczne przestrzenio porasta szuwar trzcinow o-oczeretow y (Scirpo- Phragmitetum). W p artii bliższej nurtow i przew ażają grzybienie i rdestnice. N a żw irow ato- -piaszczystym dnie w ystępują duże p ła ty zdrojka. Średnia głębokość wynosi około 1,5 m. P rą d w ody jest szybki. W w yniku dwóch elektropołowów stw ierdzono na tym stanow isku obecność 10 gatunków ryb (szczupak, płoć, jaź, kiełb, ukleja, k rąp, koza, m iętus, węgorz i okoń). W yraźnie d o m i n u ją dw a ukleja (52,53%) i płoć (31,49% ). N astępne stanow isko (stan. 36; 29 V, 7 V II 1980) znajdow ało się w pobliżu wsi K uligi. Rzeka płynie wśród podm okłych, zalewowych łąk. Brzegi są niskie, porośnięte głównie tatarak iem i trzciną. Rzeka na całej szerokości zarośnięta jest grążelein. W kilku m iejscach odnotow ano obecność krasnorostu Batracliospermum moniliforme. Ś rednia głębokość 'wynosi 1,5 m. R ybostan stanow i 9 gatunków szczupak, płoć, jaź, wzdręga, ukleja, krąp, koza, śliz i m iętus. D om inuje uk leja (61,16%). W kanale W oźnawiejskim zlokalizowane było jedno stanow isko (stan. 37; 30 V, 1 V II 1980), około 2 km od ujścia do Ełku. Bieg cieku jest prosty, a szerokość wynosi 4 m. Dno je st tw arde, piaszczysto-żw irow ate w niewielkim tylko sto pn iu porośnięte roślinnością n aczy niow ą, a głównie zdrojkiem. W w ielu m iejscach, na korzeniach drzew i kam ieniach, w y stęp u ją duże p ła ty gąbek i mszywiołów. W oda krystalicznie czysta, a p rąd bardzo szybki. Głębokość n a całym odcinku jednakow a i wynosi około 1,6 m.

21 Ichtiofauna basenu Biebrzy. II 157 Rybostan reprezentowany jest przez 8 gatunków (szczupak, płoć, jaź, Avzdręga, ukleja, śliz, m iętus, okoń). Ilościowo dominuje miętus oraz ukleja, stanowiąc odpowiednio 38,21 i 30,08%. Ichtiofaunę Jegrzni i K anału Woźnawiejskiego formuje łącznie 14 g atu n ków ryb. W elektropołowach wykazano obecność 12, a wiadomości o dwóch dalszych (amur, sum) uzyskano od rybaków. Dominują gatunki z fitofilnej grupy rozrodczej (82,65 %), a dalsze pozycje zajmuje grupa pelagiofilna (9,48 %), indyferentna (7,24%), psammofilna (0,51%) i specjalna (0,10%). Wissa W issa praw obrzeżny dopływ Biebrzy, długości 46 km w ypływ a z południowej części Pojezierza Mazurskiego w okolicach Skarszyna u podnóża Klaczej Góry (142 m n.p.m.). N a całej swej długości płynie wśród podm okłych łąk, a jej bieg jest uregulow any. Jedynie ujściow e p artie poniżej wsi Łoje-Awissa zachow ały natu raln y, silnie m eandrujący charak ter. Pierw szy elektropołów przeprow adzono około 2 km powyżej Szczuczyna (stan. 38; 9 V II 1980). M aksym alna szerokość rzeki wynosi około 2 m. Średnia głębokość 0,3 m. Dno je st piaszczyste i ruchom e, zupełnie pozbawione roślinności. Ichtiofaunę tw orzą tylko cztery gatu n k i, a dom inuje śliz (65,30%). Powyżej wsi Rydzewo znajdow ało się następne stanowisko (stan. 39; 24 V 1980). R zeka płynie wśród łąk i pastw isk. M iejscami zachowały się ślady niedaw nej regulacji. Dno jest piaszczyste. Średnia głębokość wynosi 0,5 m. W ichtiofaunie stwierdzono 9 gatunków ryb, ilościowo dom inują kiełb (31,46%), płoć (29,43%) i śliz (26,96%). Trzecie stanow isko na W issie (stan. 40; 24 V 1980) znajdowało się poniżej m łyna w m iejscowości Radziłów-Karwowo. Dno rzeki jest kam ieniste, m iejscam i tylko żwirowato-piaszczyste praw ie całkowicie pozbawione roślinności. P rąd w ody bardzo szybki. Brzegi są wysokie i bez kryjów ek. Szerokość badanego odcinka wynosi 5-8 m, a głębokość 0,7 m. R ybostan form uje 11 gatunków ryb i minogów. Ilościowo dom inuje kiełb (25,11%), dalej płoć (22,37% ) i śliz (16,43%). N astępny połów przeprow adzono w miejscowości Łoje-Awissa (stan. 41; 24 V 1980). R zeka płynie wśród pastw isk, a brzegi są uregulow ane i płaskie. P rzy brzegach dno jest m uliste, w nurcie piaszczyste. Szerokość cieku w aha się od 8 do 9 m. Średnia głębokość w ynosi 0,5 m. N a ty m stanow isku dom inują dw a gatunki płoć (48,85%) i kiełb (24,05%). Obok nich w ykazano obecność 12 dalszych. O statni elektropołów przeprow adzono na 300 m etrowym ujściowym odcinku (stan. 42; 1 V II 1980). Rzeka płynie wśród zabagnionych łąk silnie m eandrując. Głębokość w aha się od 1,5 do 2 m. Brzegi są niskie, porośnięte tatarak iem i m anną. Dno jest m uliste i tylko w niew ielkim stopniu porośnięte strzałką i m oczarką. W ystępu je tu 8 gatunków ryb, dom inuje m iętus (33,33%) oraz płoć (20,37%). f: W Wissie wykazano obecność 16 gatunków ryb i minogów z sześciu ekologicznych grup rozrodczych (Tab. IV, rys. 8). Najwyższymi wskaźnikami ilościowej dominacji charakteryzują się dwie grupy fitofilna (44,68%) i psam mofilna (38,39%). Następne miejsca zajm ują: indyferentna (7,38%), ostrakofilna (4,83%), pelagiofilna (3,86%) i litofilna (0,82%).

22 158 A. W itkowski Tabela IV. Dominacja i stałość gatunków yt nawiązaniu do grup ekologicznych w Wissie Gatunek Stałość Dominacja Zakres M n Grupa ekologiczna Eudontomyzon mariae 20 0,00-0,45 0,06 1 Litofilna B erg Leuciscus ccphalus (L.) 40 0,00-2,28 0, ,82% Leuciscus leuciscus (L.) 20 0,00-0,85 0,41 6 Leuciscus idus (L.) 80 0,00-7,30 3,79 55 Blicca bjoerkna (L.) 60 0,00-18,51 2,62 38 Indyferentna Per ca flu v ia tilis L. 40 0,00-0,89 0,48 7 7,38 % Gymnocephalus cernuus 20 0,00-1,85 0,06 1 (L.) Esox lucius L ,14-14,81 0, B utilus rutilus (L.) 80 0,00-19,85 37, M isgurnus fossilis (L.) 20 0,00-0,28 0,13 2 Fitofilna Cobitis taenia L. 60 0,00-8,16 4, ,68% Gasterosteus aculeatus (L.) 40 0,00-11,87 1,86 27 Bliodeus sericeus amarus 60 0,00-8,76 4,83 70 Ostrakofilna (B l o c h ) 4,83% Gobio gobio (L.) 80 0,00-31,46 25, Psammofilna Noemacheilus barbatulus 100 1,28-65,20 12, ,39% (L.) Lota lota (L.) 100 0,44-33,33 3,86 56 Pelagiofilna 3,86% ' Ogółem 100, ,00 N oem ach eiłus barbatutus r~~i B ticca bjoerkna G a ste ro steu s a cu leatu s L eu ciscu s cep halu s Mrsgurnus fossilis Eudontomyzon mana Gymnocephalus cernuus 12%. 0 3 % Rys. 8. Wissa. Objaśnienia jak na rys. 2.

23 Ichtiofauna basenu Biebrzy. II 159 Matlak M atlak praw obrzeżny dopływ W issy, długości 12 km wypływa w pobliżu Grlinki (141 m n.p.m.) na półnoeny-zachód od Radziłowa. Na całej długości rzeczka ta zachow ała swój n atu raln y ch arakter. Z W issą łączy się około 3 km poniżej R adziłow a (110 m n.p.m.). Je d y n y elektropołów przeprow adzono tuż poniżej Radziłow a (stan. 43; 25 "V 1980). R zeka płynie wśród podm okłych łąk. Brzegi są wysokie i naturalne, z rzadka porośnięte w ierzbam i i olcham i. Szerokość cieku w aha się od 3 do 4 m. Średnia głębokość wynosi 0,6 m. D no jest piaszczyste z dom ieszką m ułu, porośnięte w niewielkim stopniu kępam i grążela i strzałk i. P rą d w ody wolny. Zidentyfikowano tu 435 ryb należących do 14 gatunków. Dominuje śliz (31,70%). Kolejne miejsca zajmują: płoć (23,90%), kiełb (15,17%) i jaź (11,95 %). Pozostałe składniki ichtiofauny stanow ią: szczupak, jelec, kleń, lin, krąp, koza, piskorz, ciernik, okoń i miętus. Ilościowo dominuje psammofilna grupa gatunków (46,89%), a dalej fitofilna (28,04%), indyferentna (17,24%), pelagiofilna (4,13%) i litofilna (3,67%). Kosódka K osódka o statn i lewobrzeżny dopływ Biebrzy wypływa w pobliżu wsi W ilam ówka z wysokości około 112 m n.p.m. W początkowym odcinku płynie wśród sosnowych lasów w naturalnym korycie. Od m ostu w D obarzu aż do ujścia (109,5 ni n.p.m.) jej bieg jest w yprostow any, a brzegi uregulowane. W tej p artii płynie wśród torfowiskowych łąk. Długość cieku w ynosi około 10 km. Jedyne stanow isko (stan. 44; 25 V 1980) zlokalizowane było około 400 m poniżej m ostu w miejscowości D obarz. M aksym alna szerokość cieku wynosi 4 m, a głębokość 0,4 do 0,6 m. D no jest równe, piaszczysto-m uliste, porośnięte grążelcm i strzałką. Ichtiofauna tego odcinka reprezentowana jest przez 7 gatunków ryb (szczupak, płoć, jaź, kiełb, śliz, piskorz, miętus), przy czym dominują tu gatunki nie posiadające żadnego znaczenia gospodarczego, jak śliz (31,54%) i kiełb (22,81%). Silnie zmieniony charakter rzeki spowodowany niedawno przeprowadzoną regulacją powoduje, że występujące tu cenniejsze gatunki, jak szczupak, jaź czy miętus osiągają niewielkie rozmiary. Struga S truga jeden z krótszych dopływów Biebrzy w ypływ a w okolicach wsi Przestrzelę (158 m n.p.m.). Długość cieku wynosi 10 km. Z Biebrzą łączy się niedaleko jej ujścia we wsi B urzyn-k olonia (108 m n.p.m.). Pierw szy elektropołów przeprow adzono wc wsi Makowskie (stan. 45; 24 V, 5 V II 1980). Dno rzeczki jest piaszczysto-kam ieniste z przew agą dużych kam ieni w ystających nad p o w ierzchnię wody. Średnia głębokość wody wynosi 0,35 m, a w m iejscach głębszych sięga 1,2 m. Brzegi są n aturaln e. P rą d w ody w artki. W w yniku elektropołow ów stw ierdzono w ystępowanie 5 gatunków ryb. Ilościowo i wagowo dom inow ały śliz i kiełb. W przyujściow ej partii rzeczki, w pobliżu B urzyna (stan. 46; 24 V, 5 V II 1980) przeprow adzono ostatnie elektropołow y. Szerokość cieku w aha się od 2 do 3 m. Bieg jest k ręty,

24 160 A. Witkowski a p rąd wody silny. Średnia głębokość sięga 0,5 m. Dno jest piaszczysto-żwirow ate pozbaw ione roślinności naczyniowej. Brzegi są wysokie, dość gęsto zarośnięte krzakam i wierzby i olchy. L iczba stw ierdzonych tu gatunków sięga siedm iu, zdecydow anie dom inuje m iętus. W Strudze w ystępuje łącznie 9 gatunków ryb (rys. 9), z czterech ekologicznych grup rozrodczych. Ilościowo dominuje grupa gatunków psammofilnych (84,64%). Dalsze pozycje zajm ują; pelagiofilna (11,02%), fitofilna (3,14) i indyferentna (1,18%). m.n.p.m JBL Pungitius pungitius Gasterosteus aculeatus Gobio gobio l l Noemacheilus barbatulus WKL Lota lota «_ Leuciscus leuciscus _ Leuciscus idus i l Esox lucius Rutilus rutiius c N X! 3.2 co co 5 10 km Rys. 9. Struga. O bjaśnienia ja k na rys. 2. P R Z E G L Ą D GATU N K ÓW E o d zin a: Petromyzonidae Minogowate JEudontomyzon mariae B e r g Minóg ukraiński Stanowiska: 28, 29, 40 oraz Biebrza prawie na całej długości. Obecność minogów ukraińskich stwierdzono tylko w Brzozówce, Wissie i Biebrzy. W skaźnik stałości dla tego gatunku wynosi 0,24. Największe wartości wskaźnika dominacji (1,45 %) odnotowano w Brzozówce koło miejsco

25 Ichtiofauna basenu Biebrzy. II 161 wości Kamionka oraz Wissie koło Karwowa (0,45%). W Biebrzy jego obecność notowano w okolicach Dębowa, poniżej ujścia Brzozówki, w okolicach Dawidowizny, Goniądza, Mocarzy i Szostaków. Należy przypuszczać, że w Biebrzy minóg ukraiński występuje bardzo licznie, ponieważ jego larwy stosowane są często przez wędkarzy jako przynęta do połowu suma i węgorza. W próbach wiosennych (maj) przeważały osobniki przeobrażone, z w y kształconym i w pełni cechami dymorfizmu płcioavego. W późniejszych okresach spotykano już tylko larwy. Długość przeobrażonych osobników wahała się od 14,7 do 17,1 cm, a larw od 8 do 10,5 cm. N a badanym terenie minóg spotykany był najczęściej w większych stru mieniach i małych rzeczkach o szerokości do 4 m. Zasiedla on odcinki o dnie piaszczysto-żwirowatym lub piaszczysto-kamienistym z rzadka tylko porośnięte kępam i rdestnic i m chu wodnego. Larwy natom iast występowały w spokojniejszych partiach cieku, gdzie przebywały ukryte w piasku zmieszanym z dużą ilością detrytusu. W dorzeczu Biebrzy minóg ukraiński w ykazuje największe (22,37) powinowactwo cenologiczne do jelca. Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że w basenie Biebrzy znajdują się kolejne stanowiska tego gatunku ze znanych dotąd pięciu z terenu Polski (O l iv a, H e n s e l 1962, B e m b is z e w s k i 1971, B e m b is z e w s k i, B o l ik 1975, B o l ik 1967, W e i s z, K u x 1966). Bodzina: Salmonidae Łososiowate Salmo salar L. Łosoś G atunek ten w czasie pięcioletnich badań nie został stwierdzony. Według relacji rybaka Jana S z k l a n k o, łowiącego tu zawodowo od 60 lat, jeden okaz tego gatunku o wadze 12 kg został złowiony siecią w 1955 r. przy ujściu Ełku do Biebrzy. Bodzina: Esocidae Szczupakowate Esox lucins L. Szczupak Stanow iska: wszystkie z w yjątkiem 7, 28, 29, 45, 47, 48. Szczupak należy do gatunków eury topowy cli. Wskaźnik stałości dla tego gatunku wynosi 87,50. Spotykany był w większości stanowisk z wyjątkiem górnych partii strumieni i rzeczek oraz silnie zeutrofizowanych i dystroficznych zbiorników. Dominacja wynosi 5,11% (0,0-18,18). Najwyższe wartości tego wskaźnika notowano w starorzeczach stale połączonych z Biebrzą, gdzie D = 11,89 %, podczas gdy w Biebrzy i dopływach I) 4,80 %.

26 162 A. Witkowski Tabela V. Ilości odłowionych gatunków ryb przez rybaków PZW w Biebrzy, E łku, Jegrzni, K anale A ugustow skim i N ettcie w latach Gatunek Kzeka Biebrza Kanał Augustowski i Netta i Ełk Jegrznia kg / /o kg % kg % Szczupak 30337,95 36, ,00 20,72 936,00 35,27 Płoć 5027,70 6,02 59,00 1,07 41,40 1,55 Kleń 426,50 0,51 150,70 5,67 Jaź 7484,80 8,97 537,00 9,82 322,50 12,14 Boleń 11,00 0,01 81,00 3,05 Lin 15315,80 18,36 52,00 0,95 138,30 5,20 Świnka 82,50 0,09 Brzana 7,50 0,009 Krąp 166,10 0,19 Leszcz 11086,30 13,29 1,00 0,01 467,00 17,59 Karaś 4313,30 7,17 18,00 0,32 Karp 507,00 0,60 15,00 0,05 Sum 5165,60 6,19 545,00 9,96 63,10 2,37 Węgorz 904,80 1, ,00 57,10 265,00 9,98 Miętus 101,00 0,12 134,00 5,04 Sandacz 293,00 0,35 Okoń 2161,65 2, ,10 1,47 Ogółem 83392,50 100, ,00 100, ,80 100,00 Pod względem wymagań siedliskowych największe podobieństwo wykazuje szczupak do okonia (45,40), a dalej do krąpia (40,11) i wzdręgi (37,07). Z raportów rybackich wynika, że szczupak w basenie Biebrzy należy do najczęściej poławianych gatunków (Tab. Y). W latach w samej tylko Biebrzy odłowiono ,95 kg szczupaka, co stanowi 36,37 %. Na dużą skalę rozwinięte kłusownictwo, silna presja wędkarzy i ekip rybackich powoduje, że większość odławianych szczupaków to okazy niewymiarowe, a niewielki tylko procent ryb przekracza długość całkowitą 50 cm i wagę 2 kg. Okazy o wadze ponad 5 kg należą do rzadkości. Bodzina: Cyprinidae Karpiow ate Butilus rutilus (L.) Płoć Stanowiska: wszystkie z w yjątkiem 26, 28, 45, 47, 48. Płoć, podobnie jak szczupak, jest przykładem gatunku eurytopowego. Nie stwierdzono jej obecności tylko na kilku stanowiskach zlokalizowanych w górnych partiach rzeczek o dnie piaszczystym lub żwirowatym, pozbawionym roślinności, albo niektórych silnie zeutrofizowanych starorzeczach.

27 Ichtiofauna basenu Biebrzy. II 163 Wskaźnik stałości dla płoci wynosi 89,58. Gatunek ten charakteryzuje się najwyższym wskaźnikiem dominacji (34,99%), a na poszczególnych sta nowiskach był on wyższy, sięgając naw et 70% wszystkich odłowionych ryb. W Biebrzy i jej dopływach zauważono największe podobieństwo cenologiczne płoci do kiełbia (19,59) i uklei (17,20). Przeciętna długość łowionych płoci wynosiła około 20 cm, osobniki o większych rozmiarach spotykano sporadycznie, choć notowano okazy o wadze ponad 0,5 kg. Udział płoci wr połowach rybackich stanowi stosunkowo niewielki procent w Biebrzy i Ełku 6,02, w Jegrzni 1,07, a w K anale Augustowskim i N ettcie 1,55%. Leuciscus leuciscus (L.) Jelec Stanowiska: 1, 8, 25, 28-31, 41, 43. Jelec w dorzeczu Biebrzy jest gatunkiem rzadko spotykanym. Jego występowanie ograniczone jest w większości przypadków do jej dopływów, gdzie zasiedla partie przyźródłowe, charakteryzujące się nieco większym spadkiem. G atunek ten notowano na całej długości Brzozówki, na pojedynczych stanowiskach w Sidrze, Wissie, jej dopływie M atlaku i Strudze. N ajwięcej okazów jelca łowiono w górnym biegu Biebrzy koło miejscowości Holaki, gdzie stanowił aż 7,34%. W środkowym i dolnym biegu tej rzeki spotyka się tylko pojedyncze okazy tego gatunku. Wskaźnik stałości dla jelca wynosił dla Biebrzy i jej dopływów 20,83, a najwyższy był w Brzozówce (100). Powinowactwo cenologiczne na badanym terenie wykazuje jelec do klenia (33,05). Leuciscus cephahis (L.) Kleń Stanow iska: 7-9, 15, 25, 28-31, 34, 40, 41, 43. Kleń w odróżnieniu od jelca jest częściej spotykany w dorzeczu Biebrzy, choć należy również do grupy rzadszych gatunków. Najliczniej zasiedla on partie Biebrzy o większym spadku. Na odcinkach o wolniejszym prądzie spoty k a się już tylko pojedyncze osobniki. W starorzeczach nie był spotykany. Wskaźnik stałości dla klenia wynosi 27,08, zaś dominacja waha się od 0,0 do 14,78%. W dopływach kleń najliczniej spotykany był w Brzozówce, gdzie występuje na całej jej długości (G = 100), dalej w Wissie, Sidrze, Ełku, i Matlaku (G = 4 0 ). Najwyraźniejsze podobieństwo do wymogów siedliskowych wykazuje kleń do jelca (33,05), a w dalszej kolejności do jazia (13,11). Udział klenia w połowach rybackich stanowi niewielki procent. W latach odłowiono w Biebrzy 426,5 kg, w Nettcie i Kanale Augustowskim 150,7 kg, co stanowi odpowiednio 0,51 i 5,67 %.

28 164 A. Witkowski Leuciscus idus (L.) Jaź Stanowiska: 1, 4-9, 14-20, 23, 29-37, 39-44, 46. W odróżnieniu od dwóch poprzednio omówionych gatunków jaź w ystępuje licznie w całym zlewisku Biebrzy, stanowiąc również poważny procent w połowach rybackich 8 343,8 kg (9,11%). Wskaźnik stałości dla tego gatunku wynosi 64,58. W czasie pięcioletnich badań obecności jazia nie stwierdzono tylko w górnym biegu małych rzeczek oraz silnie zeutrofizowanych starorzeczach. Najczęściej spotykano i łowiono jazie w odcinkach rzeki o wolniejszym prądzie, gdzie przebywały ukryte lub żerowały pod zwisającymi nad wodą krzakami wierzby lub też w kępach strzałki i rdestnic. W okresach podwyższonych stanów wody lub powodzi jazie żerowały na płyciznach wśród traw na zalanych łąkach. Powinowactwo cenologiczne wykazuje jaź do kozy (27,85), a dalej do okonia (19,78) i miętusa (19,34). Najwyższe wskaźniki dominacji dla Biebrzy stwierdzono na stanowisku poniżej ujścia Wissy (16,93%) oraz w Matlaku (11,95%). W skaźnik dominacji jazia dla całego dorzecza wynosi 3,25%. W Biebrzy jazie osiągają znaczne rozm iary Bardzo często łowiono okazy 0 wadze 2-3 kg. Phoxinus phoxinus (L.) Strzebla potokowa Stanow iska: Gatunek ten łowiono tylko na trzech stanowiskach zlokalizowanych w Brzozówce koło Karpowicz i Kamionki oraz w miejscowości Holaki. Na tych dwóch ostatnich, charakteryzujących się największym spadkiem i dnem kamienisto-żwirowatym strzebla występowała masowo, będąc absolutnym dom inatem ta k ilościowym, jak i wagowym. Największe powinowactwo cenologiczne w dorzeczu Biebrzy wykazuje strzebla do śliza (22,05) i kiełbia (13,94). Scardinius erythroplithalmus (L.). W zdręga Stanow iska: 2-5, 7, 9-21, 23, 33, 34, 36, 37, 47. Wzdręga w dorzeczu Biebrzy jest gatunkiem licznym i często spotykanym. Największe jej ilość* łowiono w starorzeczach, gdzie najwyższą dominację (34,30%) stwierdzono w starorzeczu Szlachcianka zlokalizowanym przy wsi Dawidowizna. AVysokie wskaźniki odnotowano również w kilku dalszych Krzeczowiec (29,13%), Mocarze (16,88%), O tm ęt (15,00%) i Zaczkowo (14,21%). N atom iast w Biebrzy i jej dopływach łowiono pojedyncze okazy 1 tylko w miejscach o wolniejszym przepływie i mocno zarośniętych. Dla cieków wskaźnik dominacji wahał się od 0,0 do 9,09% {31 = 1,04%). Dominacja dla wszystkich stanowisk była równa 4,11 % a stałość 50,00. Największe podobieństwo cenologiczne wykazuje wzdręga do szczupaka (37,07) i krąpia (36,72) oraz okonia (27,80) i lina (20,25).

29 Ichtiofauna basenu Biebrzy. II 165 Aspius aspius (L.) Boleń Stanow iska: 9, 16, 19. Bolenia spotykano wyłącznie w Biebrzy od miejsca połączenia się jej z Kanałem Augustowskim. Niewielka ilość boleni w elektropołowach, jak również w połowach sieciowych rybaków, spowodowana jest nie tyle rzadkością gatunku, co jego ostrożnością i płochliwością. Wielokrotnie obserwowano żerujące stada, m. in. w okolicach Dębowa, Dawidowizny, Osowca, Brzostowa i Mocarzy. W artości dominacji dla bolenia na stanowiskach, w których został odnotowany w połowach elektrycznych wyrażają się w ułamkach procenta (0,38-0,90), zaś stałość sięga tylko 6,25. Leucaspius delineates H ec k. S ło n eczn ica W czasie kilkuletnich badań nie udało się odłowić ani jednego okazu z tego gatunku. Niewielkie stadka słonecznic obserwowała K o z ik o w s k a (informacja ustna) jedynie w kilku starorzeczach w pobliżu Dawidowizny. Tinea tinea (L.) Lin Stanowiska: 3, 4, 7, 9-14, 16-18, 21-23, 26, 35, 43. Lin należy do gatunków bardzo często spotykanych w całym dorzeczu Biebrzy, szczególnie w starorzeczach, dla których wskaźnik stałości wynosi 100, a dominacja waha się od 1,66 do 10,94 %. W samej Biebrzy łowiono pojedyncze osobniki. Dominacja w ahała się tu od 0,0 do 1,84 %. Podobne zjawisko stw ierdzono we wszystkich dopływach. W skaźnik stałości dla lina wynosi 37,50. Pod względem wymagań siedliskowych gatunek ten wykazuje największe podobieństwo do karasia (30,12), a dalej do wzdręgi (20,25) i piskorza (19,46). Lin w starorzeczach Biebrzy osiąga znaczne rozmiary. Większość wymiarowych ryb przekraczała wagę 0,5 kg, a wielokrotnie łowiono okazy o wadze 1,5 kg. W odłowach rybackich lin zajm uje drugą pozycję po szczupaku. W latach odłowiono w Biebrzy i jej starorzeczach ,8 kg, co stanowi 18,36% ogólnej wagi odłowionych ryb. Mniejsze ilości odłowiono w Jegrzni 52 kg (0,95%) i K anale Augustowskim z N ettą 138,3 kg (5,20%), co spowodowane jest tym, że cieki te m ają niewiele starorzeczy, typowych siedlisk lina. Vimba vimba (L.). Certa W czasie pięcioletnich badań nie natrafiono ani razu na obecność certy w systemie Biebrzy. Jedyna informacja o tym gatunku pochodzi z raportów rybackich PZW, według których kilka osobników certy złowiono w 1972 r. Sporadyczne występowanie certy w Biebrzy związane jest prawdopodobnie z obecnością Kanału Augustowskiego, którym może ona przenikać ze zlewiska Niemna.

30 166 A. W itkowski Chondrostoma nasus (L.). Świnka Świnka występuje w~ niewielkiej ilości jedynie w Biebrzy. Unika odcinków o słabym przepływie i zamulonym dnie, przebyw ając jedynie w strefach o większym spadku i dnie żwirowatym lub żwirowato-piaszczystym. W elektropołowach gatunek ten nie wystąpił. Jedyne dwa okazy o wadze 0,7 i 1,2 kg, złowione poniżej Goniądza i w okolicach Brzostowa, pochodzą z połowów rybackich. Według relacji rybaków świnkę można spotkać jedynie poniżej Dębowa, w okolicach Goniądza, a dalej dopiero w jej dolnym biegu, w okolicach Brzostowa i Burzy na. R aporty rybackie potw ierdzają spostrzeżenia, że świnka w Biebrzy występuje rzadko i w niewielkiej ilości. Łącznie w ciągu siedmiu lat złowiono jej tylko 82,5 kg, co stanowi zaledwie 0,09%. Gobio gobio (L.) Kiełb Stanowiska: 1, 6-8, 18, 19, 24, 25, 27-32, 35, 38-41, Kiełb występuje na całej długości Biebrzy i w większości jej dopływów. W starorzeczach nie był notowany, z wyjątkiem starorzecza B udy, gdzie odłowiono kilka osobników w partii kontaktującej się z rzeką. Stałość dla tego gatunku wynosi 47,90, zaś dominacja 7,06%. Najwyższe wskaźniki stałości dla kiełbia (C ) odnotowano w takich rzekach, jak Brzozówka, Sidra, W issa i Struga. Gatunek ten wykazuje najwyraźniejsze powinowactwo cenologiczne do śliza (37,27). Barbus barbus (L.) Brzana Stanowisko: 8. Brzana, podobnie jak i świnka, należy do gatunków sporadycznie spotykanych w Biebrzy. W ystępuje wyłącznie na odcinkach o szybszym prądzie i dnie piaszczysto-żwirowatym. W trakcie badań odłowiono tylko trzy osobniki tego gatunku na lotycznym odcinku poniżej Dębowa. Według relacji rybaków pojedyncze okazy brzan spotyka się ponadto w środkowym i dolnym biegu rzeki, w okolicach Dawidowizny, Brzostowa, Burzyna. W dopływach gatunek ten nie występuje. Stałość dla brzany sięga 2,08, a dom inacja 0,01 %. Długość całkowita odłowionych osobników wahała się od 55 do 60 cm, a w aga od 1,8 do 2,2 kg. Według relacji rybaka J. S z k l a n k o n a początku la t pięćdziesiątych łowiono w Biebrzy duże ilości brzan, a niektóre osobniki osiągały wagę 7-9 kg. Od kilkunastu lat obserwuje się stopniowe zanikanie tego gatunku. Alburnus alburnus (L.). Ukleja Stanowiska: 1-5, 7-9, 14-16, 19-21, 23, 25, 29, 31-33, W badanym dorzeczu ukleja jest gatunkiem licznym i często spotykanym. W skaźnik stałości dla tego gatunku wynosi 50, zaś dom inacja 7,54%. W Bie

31 Iclitiofauna basenu Biebrzy. II 167 brzy w ystępuje na. całej długości, choć najwyższe wartości dominacji odnotow ano na stanow iskach położonych w jej górnym biegu. Obecność uklei stw ierdzano w kilku starorzeczach stale połączonych z rzeką, jednak wskaźniki dominacji były tam niskie i wahały się od 0,41 do 4,61 %. W dopływach Biebrzy gatunek ten występował najczęściej w ich ujściowej partii. Najwyższe wartości dominacji odnotowano w Jegrzni (52,53 i 61,16%) na stanowiskach położonych stosunkowo niedaleko wypływu tej rzeki z jeziora Dręstwo. NajwTyższe powinowactwo cenologiczne wykazuje ukleja do płoci (17,20) i m iętusa (15,75). Blicca bjoerhna (L.). Krąp Stanow iska: 3-5, 9-21, 23, 27, 30, 31, 33-36, W dorzeczu Biebrzy krąp należy do najczęściej spotykanych gatunków, zarówno w ciekach, jak i starorzeczach. Powinowactwo cenologiczne wykazuje on do szczupaka (40,11) i wzdręgi (36,72). Najwyższe wskaźniki stałości wyliczono dla Biebrzy 78,26, następnie dla Wissy 60,00 i Brzozówki 50,00. Stałość dla wszystkich stanowisk wynosi 60,41, a dom inacja 4,57 %. Pomimo tego, że krąp w basenie Biebrzy występuje bardzo licznie, to jednak poławiany jest przez rybaków w stosunkowo małej ilości. W Biebrzy stanowił on w latach tylko 0,19%, a w Nettcie i Kanale Augustowskim 0,04% wagi wszystkich odłowionych ryb. Blica bjoerhna (L.) x Abramis brania (L.) Jedyny okaz mieszańca krąpia z leszczem złowiono jesienią 1976 roku w starorzeczu O tm ęt w okolicach Dawidowizny. Mieszaniec ten na podstawie cech zewnętrznych jest prawie niemożliwy do odróżnienia od gatunków rodzicielskich, ponieważ m ają one bardzo podobny kształt ciała. Obecność mieszańca wykazano w czasie szczegółowych badań biometrycznych na podstawie budowy, kształtu i liczby zębów gardłowych, liczby wyrostków filtracyjnych i kształtu łusek (W it k o w s k i 1982). Abramis brama (L.) Leszcz Stanow iska: 7, 14-16, 23. Leszcz w dorzeczu Biebrzy, podobnie jak i krąp, jest jednym z liczniejszych gatunków. W elektropołowach stanowił niewielki procent, co spowodowane jest wyjątkową płochliwością tego gatunku. Natom iast w połowach sieciowych udział leszcza był wysoki. W okresie późnej jesieni w niektórych starorzeczach ( O tm ęt, Mociesy, starorzecza w pobliżu Goniądza) zgromadzony tam na zimowisku leszcz stanowił 50-80% wagi wszystkich odłowionych ryb.

32 168 A. W itkow ski Największe powinowactwo cenologiczne wykazuje leszcz w stosunku do suma (25,00) i bolenia (14,25). W połowach rybackich leszcz zajmuje wysoką, trzecią pozycję po szczupaku i linie. W okresie w samej tylko Biebrzy złowiono 11086,3 kg (13,29%), a K anale Augustowskim 467 kg (17,59%). Abramis brama (L.). x Rutilus rutilus (L.) Trzy osobniki będące krzyżówką leszcza z płocią złowiono w okolicach Osowca (VII 1977). Szczegółowy ich opis podano uprzednio (W it k o w s k i, B ł a c h u t a 1980). Rhodens sericeus amarus (B l o c h ) B ó ż a n k a Stanowiska: 2-5, 9-12, 14, 18, 25, 30, 31, 34, AYystępowanie różanki stwierdzono na całej długości Biebrzy, Wissy oraz w dolnym biegu Sidry, Brzozówki i Ełku, a także w większości przepływowych starorzeczy. Wskaźnik stałości dla tego gatunku w całym dorzeczu wynosi 37,50, a dominacja 0,81%. Najwyższe wskaźniki wyliczono dla Wissy, gdzie C = 60, a D = 4,83 %. Pod względem wymagań siedliskowych zauważono największe zbliżenie omawianego gatunku do kozy (14,08). W dorzeczu Biebrzy przeciętna długość różanek wahała się od 3,5 do 4,5 cm. Największy osobnik mierzył 7 cm. Tarło tego gatunku przypada w Biebrzy na koniec wiosny. Osobniki z intensywnie wybarwionymi bokami ciała łowiono między 15 m aja a 20 czerwca. Carassius carassius (L.). Karaś Stanowiska: 4, 6, 7, 10-13, 16-18, 21-23, 47. Karaś w dorzeczu Biebrzy zasiedla odcinki lenityczne o dnie mulistym i mocno zarośniętym roślinnością miękką. Najliczniej występuje w silnie zabagnionych starorzeczach. Dla starorzeczy wskaźnik stałości równy jest 100, a dominacja niejednokrotnie przekracza nawet 60 %. Stałość dla całego basenu dla karasia wynosi 29,16, dom inacja 0,64% (0,0-61,40). Najwyższe powinowactwo cenologiczne wykazuje on w stosunku do piskorza (34,12) i lina (30,12). Przeciętna długość odłowionych karasi wynosiła 17,2 cm, a największy okaz mierzył 28,2 cm. Duża ilość starorzeczy, typowych siedlisk tego gatunku w dorzeczu Biebrzy powoduje, że karaś stanowi poważny udział w połowach rybackich. W okresie 7 lat odłowiono tu 4 313,3 kg, co stanowi 5,17 %. Carassius auratus gibelio (B l o c h ) K a ra ś sre b rz y s ty Karaś srebrzysty w elektropołowach nie wystąpił. Kilka okazów tego gatunk u oglądano w połowach rybackich. Na badanym terenie występuje on rzadko,

33 Ichtiofau na basenu Biebrzy. I I 169 a jeszcze do niedawna nie był tu notowany. Według relacji rybaków karaś srebrzysty został zawleczony w basen Biebrzy z innych terenów przez wędkarzy, którzy stosują go jako przynętę do połowu ryb drapieżnych. Cyprinus carpio L. K arp K arp na badanym terenie, ze względu na dużą ilość starorzeczy znajduje bardzo korzystne warunki do życia, a jednak nigdzie nie jest zbyt liczny. Poje^ dyncze osobniki łowiono z reguły w pobliżu tzw. terenów wędkarskich. W latach wpuszczono tam 1950 kg kroczka. Pomimo corocznych zarybień, udział karpia w połowach rybackich był niewielki i stanowił tylko 0,6% wagi wszystkich ryb. Ctenophanyngodon idella (Y a l.) Amur b ia ły A m ur biały został stosunkowo niedawno introdukowany do basenu Biebrzy. Rocznie wpuszcza się tu około 200 kg jego narybku. Oprócz Biebrzy, am ura sporadycznie spotyka się w Jegrzni poniżej jeziora Dręstwo, w okolicach W oźnej wsi. R odzina: Cobitidae Piskorzowate Neomacheilus barbatulus (L.). Śliz Stanow iska: 1, 2, 4-8, 24-32, W zlewisku Biebrzy śliz występuje przede wszystkim w większości jej m niejszych dopływów ja k: Sidra, Lebiedzianka, Kosódka, M atlak oraz w Brzozówce i Wissie, gdzie wskaźnik dominacji sięga %, a stałość wielokrotnie była równa 100. W Biebrzy gatunek ten najliczniej był notowany w jej górnym biegu. W starorzeczach śliza nie stwierdzono. Gatunek ten charakteryzuje się najwyższą po płoci dominacją (12,47 %) oraz wysoką stałością (56,25). Kajwyższe powinowactwo cenologiczne wykazuje śliz do kiełbia (37,27), a dalej do strzebli potokowej (22,05). Cobitis taenia L. Koza Stanow iska: 1, 2, 4 7, 9, 10, 12, 14-18, 24, 27, 29, 31-36, 39, Ka badanym terenie koza występuje zarówno w samej Biebrzy, niektórych starorzeczach, jak również w prawie wszystkich jej dopływach. Gatunek ten zasiedla głównie lotyczne odcinki o dnie piaszczystym i porośniętym roślinnością. W starorzeczach koza spotykana była nawet na dnie mulistym, ale w partii kontaktującej się z rzeką. Kajwyższy udział kozy w rybostanie odnotowano w Wissie (4,48%). 7 Fragmenta Faunistica t. 28

34 170 A. W itkow ski W skaźnik stałości dla całego dorzecza równy jest 56,25, a dominacja 1,11%. Koza wykazuje największe podobieństwo cenologiczne do jazia (28,85) i różanki (14,98). Misgurnus fossilis (L.). Piskorz Stanowiska: 1, 4, 6, 10-14, 16-18, 21, 25, 27, 28, 32, 34, 41, 43, 44. Piskorz występuje w prawie wszystkich rzekach i rzeczkach badanego terenu, z wyjątkiem Strugi, która prawie na całej długości ma dno piaszczyste lub kamieniste. Wskaźnik stałości dla cieków z więcej niż dwoma stanowiskami kontrolnymi był bardzo niski i rzadko przekraczał 25. Również w elektropołowach liczbowy i wagowy udział piskorza był niewielki stanowiąc od 0,13 do 2,63%. Jedynie wt silnie zanieczyszczonym odcinku Ełku poniżej Grajewa gatunek ten był wyjątkowo liczny (10,62%). Najczęściej i najliczniej piskorz spotykany był w starorzeczach Biebrzy, dla których stałość wynosi 81,80, a dominacja wykazuje również najwyższe wartości (0,38-10,23). Powinowactwo cenologiczne wykazuje piskorz do karasia (34,12) i lina (19,46), a tv dalszej kolejności do wzdręgi (16,10). Rodzina: Siluridae Sumowate Silurus glanis L. Sum Stanow iska: 7, 15, W badanym dorzeczu sum występuje najliczniej w Biebrzy i Ełku, a ponadto spotykany jest w Jegrzni i Kanale Augustowskim. W Biebrzy występuje już od Lipska, a najczęściej łowi się go w okolicach Osowca i dolnym biegu rzeki. W Ełku gatunek ten spotykany jest w dolnej, przyujściowej partii. Przed uregulowaniem i zanieczyszczaniem tej rzeki rozsiedlenie suma było szersze sięgał on aż do Grajewa a naw et wyżej. Wyliczony wskaźnik stałości dla suma wynosi 10,41, a dominacja 0,05%, Najwyższe powinowactwo cenologiczne wykazuje sum do węgorza (42,86). Sum stanowi poważny udział wt połowach rybackich. W Biebrzy i Ełku w latach złowiono łącznie 5 165,6 kg (6,19%), w Jegrzni 545 (9,96%), a w Kanale Augustowskim 63,1 kg (2,37 %). Przeciętna waga łowionych w Biebrzy sumów wahała się od 3 do 10 kg, choć często zdarzają się osobniki 25- i 30-kilogramowe. Rodzina: Anguillidae Węgorzowate Anguilla anguilla (L.) Węgorz Stanowiska: 7, 15, 20, 34, 35. Węgorz w basenie Biebrzy jest gatunkiem rzadkim i nielicznym (C = 10,41, D 0,02%). W czasie badań złowiono tylko 7 osobników w Biebrzy, Ełku i Jegrzni. Niewielka ilość węgorzy spowodowana jest tym, że na niektórych

35 Ichtiolam i a baeenu Biebrzy. I I 1 71 dopływach (Jegrznia, Kanał Augustowski) odprowadzających wody z jezior mazurskich i augustowskich zlokalizowane są liczne węgornie wychwytujące spływające osobniki. W rzekach tych połowy węgorza były znaczne. W Jegrzni w ciągu siedmiu lat złowiono kg (57,10%) a w Kanale Augustowskim 265 kg (9,98%). W Biebrzy i Ełku w tym czasie węgorz stanowił tylko 1,08%0 (904,8 kg). Rodzina: Gadidae Dorszowate Lota lota (L.) Miętus Stanow iska: wszystkie, z w yjątkiem 2, 11, 13, 18, 22, 23, 47, 48. Miętus w dorzeczu Biebrzy występuje we wszystkich rzekach, rzeczkach, a nawet przepływowych starorzeczach. Kie stwierdzono jego obecności tylko w starorzeczach nie połączonych z rzeką i silnie zabagnionych. W badanym zlewisku miętus, po płoci, charakteryzuje się najwyższym wskaźnikiem stałości (C 83,83) oraz wysoką dominacją (D 4,49%). Najwyższe wartości dominacji dla tego gatunku stwierdzono w małych uregulowanych rzeczkach o szerokości 2-4 m, jak Kosódka (17,44%), Sidra (12,24%) i Struga (10,02 %). W tych i pozostałych drobnych ciekach stałość występowania miętusa była równa 100. W większych rzekach wskaźniki dominacji były wyraźnie niższe i wynosiły dla Biebrzy 3,38, Wissy 3,86, Brzozówki 2,79 i Ełku 1,12%. Powinowactwo cenologiczne wykazuje miętus do okonia (27,02). Miętus, pomimo dość licznego występowania w dorzeczu Biebrzy, jest poławiany przez rybaków w niewielkiej liczbie. W okresie złowiono ta m tylko 235 kg, co stanowi 0,25 %. Rodzina: Gasterosteidae Ciernikowate Pungitius pungitius (L.) Cierniczek Stanow iska: 1, 24, 25, 29, 45, 48. Masowo występował on jedynie w górnej Biebrzy, gdzie wyliczony wskaźnik ilościowej dominacji wynosił aż 28,97 %. Na pozostałych stanowiskach udział cierniczka w elektropołowacli stanowił ułamek procentu (0,15-0,68). Obok tego cierniczka spotykano w małym, dystroficznym zbiorniku leżącym przy szosie między Gugnami a Laskowcem, gdzie stanowił 100% ichtiofauny. Największe powinowactwo cenologiczne wykazuje do jelca (12,65) i ciernika (11,98). Gasterosteus aculeatus L. Ciernik Stanow iska: 1, 2, 9, 24-29, 40, 41, 43, 45. W większości przypadków ciernik najliczniej występował w mniejszych dopływach Biebrzy o szerokości 1,5-3 m, silnie zarośniętych i o wolnym prze

36 172 A. W itkow ski pływie. W większych rzekach spotykany był rzadziej. Najwyższe wskaźniki dominacji odnotowano w Lebiedziance, Sidrze, górnym biegu Brzozówki i Wissie. N ajw yraźniejsze powinowactwo cenologiczne wykazuje ciernik do jelca (22,70). R odzina: Percidae Okoniowate Per ca fhiviatilis L. Okoń Stanowiska: 1, 2, 4-7, 9, 10, 12, 14-25, 29-35, 37, 39, 41, 43. Okoń zasiedla prawie wszystkie cieki i starorzecza na badanym terenie. W skaźnik stałości wynosi 66,66, a dominacja 3,94%. Nie stwierdzono go jed y nie w dwóch małych dopływach Biebrzy Lebiedziance i Strudze. Najwyższy wskaźnik dominacji okonia wyliczono dla Biebrzy i jej starorzeczy, gdzie wynosił 5,86 %, a stałość 82,60. W pozostałych rzekach, w których przeprow a dzono więcej niż dwa połowy, wartości dominacji i stałości były wyraźnie niższe w Brzozówce C = 75,00, D = 0,67; Wissie C = 40, D = 0,89. Okoń wykazuje największe podobieństwo cenologiczne do szczupaka (45,40) i krąpia (35,92). Gymnocephalus cernuus (L.) Jazgarz Stanow iska: 14, 15, 17, 19, 42. W dorzeczu Biebrzy obecność jazgarza stwierdzono tylko w trzech rzekach: Biebrzy, Ełku i ujściowym odcinku Wissy. W elektropołowach gatunek ten spotykany był rzadko i w niewielkiej ilości (C = 10,41, D = 0,03), co spowodowane jest tym, że przebywa on z reguły w głębszych partiach rzeki, gdzie efektywność połowu agregatem jest już niewielka. Natomiast w połowach sieciowych udział jazgarza był znaczny. G atunek te n wykazuje powinowactwo cenologiczne do leszcza i suma (25,00). Stizostedion lucioperca (L.) Sandacz Sandacz w basenie Biebrzy jest gatunkiem nielicznym i rzadko spotykanym. W Biebrzy występuje od ujścia Ełku aż do Narwi. Najczęściej poławia się go w okolicach Szafranek i Osowca. W elektropołowach gatunek ten nie w ystąpił, a okazy użyte do badań biom etrycznych pochodziły z połowów ry backich. W aga sandaczy łowionych przez rybaków najczęściej w ahała się od 1,5 do 3,5 kg. Największy okaz złowiony w 1971 roku w Biebrzy przy ujściu Ełku ważył 11 kg. W połowach rybackich ( ) gatunek ten zajmuje odległą pozycję. W tym okresie złowiono w Biebrzy 293 kg, co wynosi tylko 0,35 % ogólnej masy ryb.

37 Ichtiofau na basenu Biebrzy. II 173 Rodzina: Cottidae Głowaczowate Cotłus gobio L. Głowacz białopłetwy Według relacji rybaka J. S z k l a n k o gatunek ten występował dość licznie jeszcze na początku lat pięćdziesiątych w kilku niewielkich strumieniach, dopływach Biebrzy w okolicach Dawidowizny. Mimo usilnych poszukiwań, w czasie prowadzonych badań głowacza białopletwego nie spotkano, co nie wyklucza możliwości jego sporadycznego występowania. O M Ó W IEN IE W Y N IK Ó W W Biebrzy i jej dopływach stwierdzono występoayanie 32 gatunków i podgatunków ryb i minogów należących do 9 rodzin (Tab. VI). Najliczniej rep rezentowana jest rodzina Cyprinidae (21), następnie Cobitidae i Percidae (3), a dalej Gasterosteidae (2), Esocidae, Siluridae, Gadidae, Anguillidae i Petromyzonidae po jednym gatunku. Informacje o dalszych czterech pochodzą od rybaków lub z raportów Polskiego Związku W ędkarskiego. Stosunkowo niedaw nym elementem w basenie Biebrzy jest am ur. Jego obecność w ynika z corocznych zarybień prowadzonych przez PZW. Obecność łososia, głowacza białopłetwego i certy nic została j>otwierdzona w czasie pięcioletnich badań, co nie wyklucza możliwości ich sporadycznego występowania, tym bardziej że jeszcze przed kilkunastoma latami łowiono w Biebrzy lub jej dopływach pojedyncze okazy tych gatunków. Uwzględniając to, ichtiofaunę dorzecza Biebrzy tworzyć może 36 gatunków należących do 11 rodzin. Najwięcej gatunków występuje w Biebrzy (35), a dalej w Ełku (23), Brzozówce (18), Wissie (16), M atlaku i Jegrzni z K anałem W oźnawiejskim (14). Z porównania opracowanych materiałów z danymi różnych autorów (Bac- k i e l 1964, D a n il k ie w ic z 1973, P e n c z a k 1968a, 1968b, 1969a, 1971, R e m - b is z e w s k i 1964, S z c z e r b o w s k i 1972), którzy zbadali inne nizinne rzeki Polski o podobnym lub zbliżonym charakterze, w ynika, że rybostan Biebrzy i jej dopływów nie różni się od tych rzek istotnie. Na szczególne podkreślenie zasługuje obecność w systemie Biebrzy minoga ukraińskiego, gatunku charakterystycznego dla zlewiska morza Czarnego, znanego dotąd z terenu Polski z zaledwie kilku stanowisk, zlokalizowanych głównie w południowej części basenu W isły oraz niewielkiej zlewni D niestru. W" badanym dorzeczu dominują ryby karpiowate z ekologicznej fitofilnej grupy rozrodczej (57,08%) (Tab. Y II i V III). W tej grupie pierwsze miejsce zajmuje płoć, dalej: ukleja, szczupak, wzdręga, piskorz i koza (I) = 7,54-1,11 %). Ryby z grupy psammofilnej zajmują drugą pozycję (19,54%), pomimo że tw orzą ją tylko dwa gatunki śliz i kiełb. Na trzecią pozycję składają się ry b y (5 gatunków) z indyferentnej grupy (12,26 %). Pozostałe grupy stanow ią

38 174 A. W itkow ski łącznie 11,08% litofilna 5,76%, pelagiofilna 4,49%, ostrakofilna 0,81%, specjalna 0,02 %. Najwyższym wskaźnikiem stałości sięgającym ponad 80 charakteryzują się trzy gatunki: płoć, szczupak i miętus, a nieco niższym (66,66-50,00) siedem T abela VI. W ystępow anie poszczególnych gatunków minogów i ry b w d o rzeczu B iebrzy Gatunek Biebrza Struga Kosódka Wissa Matlak Rzeka W c3 '3 Nf-t S>C <v >-s Kanał W oźnawiejski Eudontomyzon mariae B erg Salmo salar L. +? Esox lucius L Rutilus rułilus (L.) Leuciscus leuciscus (L.) Leuciscus cephalus (L.) Leuciscus idus (L.) Phoxinus phoxinus (L.) + Scardinius erythrophthalmus (L.) A spius aspius (L.) + Leucaspius delineatus (H eck.) + Tinea tinea (L.) Chondrostoma nasus (L.) + _ Gobio gobio (L.) f Barbus barbus (L.) + _ Alburnus alburnus (L.) Blicca bjoerkna (L.) Abramis brama (L.) + + _ Vimba vimba (L.) +? _ Rhodeus sericeus amarus (B loch ) Carassim carassius (L.) + + Carassius auratus gibelio (B lo ch ) + Cyprinus carpio L. + + Gtenopharyngodon idella (V al.) Noemacheilus barbatulus (L.) Oobitis taenia L Misgurnu8 fossilis (L.) Silurus giants L Anguilla anguilla (L.) Lota lota (L.) Pungitius pungitius (L.) Gasterosteus aculeatus L Stizostedion lucioperca (L.) + + Perea flu viatilis L Gymnocephalus cernuus (L.) Cottus gobio L. +? Ogółem Brzozówka Lebiedzianka Sidra

39 Ichtiofauna basenu Biebrzy. I I 175 takich jak: okoń, jaź, krąp, śliz, koza, ukleja i wzdręga. Najniższe wartości wskaźnika stałości (6,25-2,08) miały brzana, strzebla potokowa i minóg u k raiń ski. Wszystkie gatunki stwierdzone w starorzeczach zasiedlają także i cieki. Minóg ukraiński, strzebla potokowa, brzana, świnka, jelec, kleń i śliz spotykane były wyłącznie w rzekach i strumieniach. Niektóre prądolubne, jak kiełb czy miętus, występowały sporadycznie i w niewielkiej ilości osobników w kilku starorzeczach, ale ich obecność była notowana z reguły w partiach kontaktujących się z rzeką. W tabelach IX i X porównano liczebność poszczególnych ekologicznych Tabela VII. Dominacja i stałość gatunków w nawiązaniu do grup ekologicznych w Biebrzy, jej starorzeczach i dopływach [ Gatunek Stałość Dominacja Zakres M n Grupa ekologiczna i Eudontomyzon mariae B e r g Leuciscus cephalus (L.) Phoxinus phoxinus (L.) A spius aspius (L.) Barbus bar bus (L.) Leuci8cus leuciscus (L.) Leuciscus idus (L.) Blicca bjoerkna (L.) Per ca fluviatilis L. Gymnocephalus cernmis (L.) Esox lucius L. Ruiilus rutilu8 (L.) Scardiniu8 erythrophthalmus (L.) Tinea tinea (L.) Alburnus alburnus (L.) Abramis brama (L.) Carassius carassius (L.) Misgurnus fossilis (L.) Cobiti8 taenia L. Silurus glanis L. Pungitius pungitius (L.) Gastero8teu8 aculeatus L , ,08 20,83 64, , ,16 43,75 56, , , ,25 0-0,90 0-1,30 0-7, , , ,02 0-0, , , , , ,16 0-3, , ,84 0-8,16 0-2, ,97(100) 0-28,57 0,24 0,49 4,98 0,03 0,01 0,45 3,25 4,57 3,94 0, , ,80 7,54 0,02 0,64 1, ,05 0,62 0, Litofilna 5,76% Indyferentna 12,26% Pitofilna 57,08% Bhodeus sericeus amarus ( B l o c h ) 37, ,39 0, Ostrakofilna 0,81 % Gobio gobio (L.) Noemacheilu8 barbatulus (L.) 47,90 56, , ,30 7,06 12, Psammofilna 19,54% Lota lota (L.) 83, ,86 4, Pelagiofilna 4,49% Anguilla anguilla (L.) 10,41 0-2,27 0,02 7 Specjalna 0,02% Ogółem 100, ,00

40 176 A. Witkowski grup występujących w dorzeczu Biebrzy i kilku nizinnych rzekach. Z zestawienia tego wynika, że badane dorzecze, pomimo że nie ma więcej niż inne rzeki gatunków z fitofilnej grupy, to jednak charakteryzuje się największą liczebnością jej osobników. Pod względem liczby gatunków drugą pozycję w zlewisku Biebrzy zajm uje grupa litofilna, jednak pod względem procentowej liczebności osob- Tabela V III. Liczba gatunków ryb i minogów należących do różnych grup ekologicznych żyjących w Biebrzy i jej dopływ ach. Grupy ekologiczne Rzeka Litofilna ci -w s(h O =W d h O cj iw c ws 6 Ci w o ćć Pi Pelagiofilna Specjalna Ogółem gatunków Biebrza Sidra Lebiedzianka Brzozówka Ełk Jegrznia Kanał Woźnawiejski Wissa Matlak KoBÓdka Struga Ogółem gatunków ników zajmuje odległą pozycję. Spowodowane jest to m. in. tym, że jakkolwiek sama Biebrza zachowała jeszcze swój naturalny, pierwotny charakter, to, niestety, większość jej dopływów została w ostatnich czasach uregulowana. W wyniku tego gatunki litofilne pozostają w dużym rozproszeniu lub przez zmianę warunków ekologicznych zostały zastąpione przez inne grupy, szczególnie przez gatunki psammofilne. Przedstaw ione zestawienie wyraźnie koresponduje z twierdzeniem B a lo n a (1964b), który pisze, że w naturalnym środowisku rzek dawniej, to znaczy w czasach kiedy nie przeprowadzano regulacji, stosunek fitofilnych ryb do litofilnych był raczej w yrów nany. W Biebrzy ze względu na to, że bierze swój początek na nizinnym obszarze, płynie na całej swej długości silnie zabagnioną doliną, a ponadto charakteryzuje się niewielkim spadkiem nie obserwuje się wyraźnego, strefowego występowania gatunków w rozumieniu N ow ickiego (1882) czy S tarm acha (1956). Pomimo tego, że na kilku krótkich odcinkach (1-2 km) charakter rzeki zmienia się nieco, to można w niej wyróżnić tylko jedną krainę

41 Ich tiofau n a basenu Biebrzy. II 177 krainę leszcza, ^ a skutek przeprowadzonej regulacji znacznie został zmieniony charakter, a przez to i rybostan większych i mniejszych dopływów Biebrzy. Trudno wykazać tam istnienie krain czy naw et stref rybnych. Stosunkowo niewiele zmieniony charakter Biebrzy (czystość wód, natu- T abela IX. L iczba gatunków minogów i ry b należących do różnych grup ekologicznych w ystępujących w basenie Biebrzy i innych nizinnych rzekach Polski Rzeka, autor Litofilna Indyferentna ^ r r u p a ce «-i o P h Ostrakofilna T ogi( izna ci «+H O 3 GO Ph ci _o '3d ci ' Ph Specjalna Ogółem gatunków Nida, P enczak (1971) Warta, P enczak (1969a) Bzura, P enczak (1968a) Pilica, P enczak (1968b) Jeziorka, Rembiszewski (1964) o Czarna Struga, Rembiszewski (1964) Tyśm ienica, D anilkiewicz (1973) Bicbrza, W itkowski Drwęca, B ackiel (1964) Łyna, Szczerbowski (1972) Tabela X. Liczebność (% ) różnych grup ekologicznych w basenie Biebrzy i innych nizinnych rzekach Polski. Rzeka, auto r G rupa ekologiczna W arta, Bzura, Pilica P e n c z a k (1969b) B iebrza W i t k o w s k i Ł yna S z c z e r b o w s k i (1972) N ida P e n c z a k (1971) L itofilna 4,66 5,76 12,16 33,91 Ind y feren tn a 21,32 12,26 30,03 10,92 F itofiln a 49,95 57,08 36,72 20,92 O strakofilna 0,36 0,81-1,00 Psam inofilna 19,89 19,54 13,96 28,87 Pclagiofilna 3,41 4,49 5,57 3,75 Specjalna 0,37 0,02 1,54 0,59

42 178 A. W itkowski rainy bieg, duża ilość starorzeczy w różnym stadium sukcesji) jest główną przyczyną, że jej ichtiofauna wykazuje prawie pierwotny, naturalny skład gatunków i zespołów rybnych (W it k o w s k i 1983b). Z tego też powodu powinna Biebrza, a szczególnie jej starorzecza, zostać objęta specjalną ochroną. Może ona stanowić wzorzec dla rzek z innych obszarów Polski, gdzie w większości przypadków skład gatunkowy i stosunki biocenotyczne zostały zmienione lub zakłócone różnorodną działalnością człowieka. * * * Pragnę podziękować ty m wszystkim osobom i instytucjom, które w różnym stopniu przyczyniły się do wykonania pracy poświęconej ichtiofaunie basenu Biebrzy. Szczególnie serdecznie dziękuję Pani doc. dr hab. Zofii K o z i k o w s k i e j, kierującej tematem Ryby i ich fauna pokarmowa rzeki Biebrzy. Dziękuję moim Kolegom, którzy brali udział w pracach terenowych mgr Janowi B ł a c h u c ie, dr Bogusławowi K o k u b e w ic z o w i, dr Jerzem u K r a j e w s k ie m u, mgr Beacie P o k r y s z k o, mgr Bogdanowi G u l a n o w s k ie m u i laborantowi Juliuszowi R o d z ie w ic z o w i. Za pomoc w terenie w czasie połowów oraz przekazanie własnych wieloletnich obserwacji dotyczących występowania i biologii niektórych gatunków ryb składam podziękowania nestorowi biebrzańskich rybaków Janowi S z k l a n k o, jego synowi Mieczysławowi oraz Henrykowi M a k o w s k ie m u. Dziękuję Zarządowi Głównemu PZW w Warszawie, Zarządowi Okręgu PZW w Białymstoku, Urzędowi Wojewódzkiemu w Łomży i Białymstoku za wydanie zezwoleń na połowy agregatem prądotwórczym i nietypowymi sieciami, pracownikom Biura Zarządu Okręgu PZW w Białymstoku mgr inż. Iwonie C e l m i ń s k i e j i Janowi W a c ł a w s k ie m u za udostępnienie raportów odłowów rybackich i zarybień oraz za prowadzenie ewidencji zwrotów znaczków pochodzących ze znakowanych ryb. Podziękowania składam ponadto In stytutow i Ekologii PAN za finansowanie badań prowadzonych w ram ach tem atów i MR PIŚM IEN N IC TW O B a c k i e l T Populacje ryb w system ie rzeki Drwęcy. Rocz. N auk rołn., W arszawa, B, 84: , 4 ff., 5 tab. B a l o n E. EL. 1964a. Verzeichnis uud okologische C harakteristik der Pische der D onau. H ydro - biol., Hague, 24: , 1 f., 2 tab. B a lo n E. K. 1964b. Spis i ekologiczna ch arak tery sty k a słodkow odnych krągłoustych i ryb Polski. Pol. Arch. H ydrobiol., W arszawa, 12: , 2 tab. B i e l e c k i A Nowe stanow isko pijaw ki Cystobranchw fasciatus K o l l a r, 1862 (Hirudinea, Piscicolidae). Prz. zool., W rocław, 22: , 2 ff. C h u r s k i T., L o r e n c EL., O k r u s z k o H., O ś w i t J Torfow iska biebrzańskie w dolinie

43 Ichtiofauna basenu Biebrzy. II 179 rzeki Ełk na odcinku Toczyłowo-Szym any. Zesz. probl. Post. N auk roln., W arszaw a, 83: , 7 ff., 2 tab. C z e c z u g a B Carotenoids in fish. X II. Siluris glanis L. Pol. Arch. H ydrobiol., W a r szaw a, 24: , 2 tab. D anilkiewicz Z Ich tiofau n a dorzecza T ysm ienicy i W łodaw ki. F ragm. faun., W a r szaw a, 19: , 1 f., 1 tab. E.t s m o n t L P asożyty jelitow e sum a (Silurus glanis L.) w rzeco Biebrzy. W iad. p arazyt., W rocław, 1 0 : E jsmont L. 1970a. P arasites of com m on burbot, Lota lota lota (L.) from the river Biebrza. A cta p arasit. Pol., W arszawa, 1 7 : E.t s m o n t L. 1970b. P arasites of sheatfish, Silurus glanis L. from th e river Biebrza and its trib u ta ries. A cta p arasit. P ol., W arszaw a, 17: , 2 ff., 3 tab. F austov V. S., Zotin A. J E nergetieeskaja ch arak teristik a ikry ryb raźnych ekologićeskich grup. Vopr. Ich tio l., Moskva, 7: 81-87, 1 f., 4 tab. H ajduk D W ystępow anie Cystobranchus fasciatus ( K o l l a r ) (H irudinea) w rzece Biebrzy. W iad. p ara zy t., W rocław, 25: , 1 f. H olćik J. 1966a. Vyvoj a form ovanie ichtyofauny v Oravskej priehrade. Biologia, B ratislava, 12: 5-75, 8 ff., 37 tab. H olćik J. 1966b. Ichtyologicky vyskum K arpatskeho Obluka. 4. Ichtyofauna rieky H ornad so zretel om na vybudovanie vodnelio diela Rużin. Biologia, B ratislava, 12: , 13 ff., 5 tab. K o ł d e r W., S k ó r a S., W ł o d e k J. M Iclithyofauna of th e R iver R aba and of its trib u ta ries. A cta H ydrobiol., K raków, 1 6 : 65-99, 7 ff., 8 tab. K o z i k o w s k a Z A naliza populacji ryb w basenio rzeki Biebrzy. S tru k tu ra i rozm ieszczenie populacji ryb w rzece, dopływ ach i w ybranych starorzeczach. A cta Univ. w ratisl., P race Zool., W rocław, 14: K o z i k o w s k a Z., W i t k o w s k i A Tracheliastes polycolpus N o r d m. (Lernaeopodidae) rzadki na terenie Polski pasożyt ryb w D olinie Biebrzy. W iad. parazyt., W rocław, 25: , If., 1 tab. K r i z a n o v s k i S. Gr Ekologo-m orfologićeskie zakonom ernosti razv itija karpovych, vjunovych i som ovych ryb. Tr. In st. Morf. Zivot., M oskva-leningrad, 1: 5-332, 99 ff., 93 tab. N o w i c k i M K rainy ry b n e W isły. K raków, 16 pp. O l i v a O., H e n s e l K On tho occurrence of the south R ussian lam prey, Lampetra (Eudontomyson) mariae B e r g, 1931, in the V istula basin. A cta Univ. carol., Biologia, P rah a, 1: , 8 ff., 2 tab. OświT J Zbiorowiska roślinne dolnej B iebrzy n a tle stosunków w odnych w dolinie. W iad. Melior. i Ł ąk., W arszaw a, 1: 5-7, 3 ff., 1 ta b. O ś w it J Strefow y układ zbiorowisk roślinnych jako odzw ierciedlenie stosunków w odnych w dolinie dolnej Biebrzy. Zesz. probl. P ost. N auk roln., W arszawa, 83: , 3 ff. P a ł c z y ń s k i A B agna Jaćw ieskie. Rocz. N auk roln., W arszaw a, Ser. D, M onogr., 145: 1-232, 45 ff., 58 ta b. P e n c z a k T a. Rola agregatu prąd u stałego i ankioty w poznaniu rybostanu rzek. P rz. zool., W rocław, 1 1 : 18-24, 2 tab. P e n c z a k T. 1967b. Biologiczne i techniczne podstaw y połow u ryb stałym prądem elek try cznym. P rz. zool., W rocław, 11: , 10 ff., 4 tab. P enczak T. 1968a. Ichtiofauna rzek W yżyny Łódzkiej i terenów przyległych. Część la. H ydrografia i ry b o stan B zury i dopływów. A cta H ydrobiol., Kraków, 1 0 : , 11 ff., 1 tab. P e n c z a k T. 1968b. Ichtio fau na rzek W yżyny Łódzkiej i terenów przyległych. Część Ib

44 180 A. W itkowski H ydrografia i rybostan Pilicy i jej dopływów. A cta H ydrobiol., Kraków, 10: , 7 ff., 2 tab. P enczak T. 1969a. Ich tiofau n a rzek W yżyny Łódzkiej i terenów przyległych. Część Ic. H y drografia i rybostan W a rty i dopływów. A cta H ydrobiol., K raków, 11: , 11 ff., 2 tab. P enczak T. 1969b. Ichtiofauna rzek W yżyny Łódzkiej i terenów przyległych. Część II. Ekologia. A cta H ydrobiol., K raków, 11: , 5 ff., 3 tab. P enczak T M ateriały do znajom ości ichtiofauny dorzecza N idy. Zesz. nauk. Uniw. lódz., Ser 2, Łódź, 44: 53-84, 12 ff., 1 tab. P enczak T., Zalewski M The efficiency of elcctrofishing w ith recitfield pulsating current in the zones of a river of m edium size, evaluated by the m ethod of successive catches. A cta H ydrobiol., K raków, 1 5 : , 6 ff., 3 tab. P enczak T., Zalewski M D istribution of fish num bers and biom ass in barbel region of th e riv er and th e adjoining old river-beds. Ekol. pol., W arszaw a, 22: , 1 f., 3 tab. Penczak T., Zalewski M Q ualitative and te n tativ e q u an titativ e estim ates of the fish stock based on th ree successive electrofishings in th e m edium -sized Pilica riv er. Pol. A rch. H ydrobiol., W arszaw a, 28: 56-68, 2 ff., 4 tab. P odbielkowski Z., Tomaszewicz H Zarys hydrobotaniki. W arszaw a, 531 pp., 243 ff., 13 tab. Kembiszewski J. M R yby (Pisces) rzeki Jeziorki i Czarnej Strugi koło W arszaw y. F ragm. faun., W arszaw a, 1 1 : , 2 ff. Kembiszewski J. M Minogi dorzecza Sanu i Strwiąża. Fragm. faun., W arszaw a, 1 7 : , 2 ff., 4 tab. Kembiszewski J. M., Kolik H K rągłouste i ryby. K atalo g F aun y P olski, 38. W a r szawa, 249, pp., 2 ff., 2 tab. Kolik H M ateriały do ichtiofauny Strw iąża (dopływ D niestru) ze szczególnym u- w zględnieniem Gobio gobio (L.) i Cobiiis (Sabanejewia) aurata (Fil.). F ragm. faun., W arszawa, 1 4 : , 2 ff., 6 tab. Komanisztn W P róba in terp retacji tendencji skupiskowych zw ierząt w oparciu o definicję podobieństw a i odległości. W iad. ekol., W arszawa, 1 6 : , 10 ff., 4 tab. Starmach K K ybacka i biologiczna charakterystyka rzek. Pol. A rch. H ydrobiol., W arszaw a, 3: , 4 ff., 5 tab. Szczerbowski J. A Fishes in th e Ł yna river system. Pol. Arch. H ydrobiol., W arszaw a, 1 9 : , 4 ff., 5 tab. T yszkiewicz J Środowisko n atu raln e i antroporegiony dorzecza Narwi przed 1000 lat. W rocław, 190 pp., 3 ff. Weisz T., K u x Z P rispevek k poznani m ihulovitych (Petromyzonidae) v B altickem a Ćernom orskem povodi severni ćasti karpatskeho oblouku. Ćas. m orav. Mus., B rno, 5 1 : , 4 ff. W itkowski A Ich tio fau n a górnego dorzecza N ysy K łodzkiej. F ragm. fau n., W a r szawa, 25: 37-72, 6 ff., 6 ta b. W itkowski A N aturalny m ieszaniec krąpia Blicca bjoerkna (L.) i leszcza A bram is brama (L.) z Biebrzy. P rz. zool., Wrocław', 2 6 : W itkowski A. 1983a. A naliza ichtiofauny basenu Biebrzy. Część I. C harakterystyka m orfologiczno-system atyczna sm oczkoustych i ryb. A cta U niv. w ratisl., P race Zool., W ro cław, 1 4 : 1-110, 3 ff., 56 tab. W itkowski A S tru k tu ra zespołów i biom asa ichtiofauny w Biebrzy, jej sta ro rz e czach i dopływ ach. Pol. Ecol. S tud., W arszaw a (w druku). W itkowski A., Błachuta J N atu ral hybrids Alburnus alburnus (L.) x Leuciscus cephalus (L.) and Butilus rutilus (L.) x Abram is brama (L.) from rivers San and Biebrza. A cta H ydrobiol., K raków,, 22: , 4 ff., 4 tab.

45 Iclitiofauna basenu Biebrzy. II 181 Ż u r e k S W arunki przyrodnicze torfow iska W izna. Zesz. probl. P ost. N auk roln., W arszaw a, 83: , 15 ff., 3 tab. Ż u r e k S Geneza zabagnienia P radoliny Biebrzy. Pr. geogr., W rocław, 110: 1-107, 29 ff., 8 tab. M uzeum Przyrodnicze U niw ersytetu W rocławskiego W rocław, ul. Sienkiew icza 21 PE3IOME 3 a r\n ab H e: A H ajih 3 HXTMcxfiayHbi 6 a cceh H a E e6ach. HacTb II. M a T e p n a jib i a a b 03H ak 0M - jie H łia c pbióhbim H p ecy p ca M H h o 6 3 o p b m aob ] B Ee65K e u e e npnt O K ax o n p ea en eh O 3 2 BHAa h noa BH A a m h h o t h p b i6 nph H aa A e- a c a m n x k 9 cem eńct B am. B M accob O M KOJinnecTBe npeactabneh O c em e iłct B o Cyprinidae (2 1 BAA). M H ^O pm ailh H O HeTbipeX BHAaX npohcxoaat OT pbloakob HJIH H3 AOKJiaAOB COK)3a p b ió o jio B O B. OTHOCHTejibHo neaabhhm 3JieM ehtam b O acceith e EeÓJKH HBjineTCH Cteno- pharyngodon idella. E r o npvtcytctbite CBinaHO c exceroa H H M 3 a p b i6 jie H n e M, npoboahm bim c o k )3 o m p b i6 o jio B O B. IIpHcyTCTBMe Salmo salar, Cottus gobio h Vimba vimba He 6b ijio noatbepxcaeho BO BpeMH nhthaethhx HCCAeAOBaHHM, HTO He HCKAIOHaeT B03M03KH0CTH h x cn o p a A H H eck o ro n o A B n e m ifl, TeM 6 o j ib m e e, h t o e m e 6 o J ie e a c c h t h a c t H a3aa n o n a A a - A w cb eaahhmhbie 3K 3eM na B pbi b E e 6 x e h e e n p H T o x a x. B E e 6 x c e B C T penaet ca 3 5 b m a o b, b 3 n ic y 2 3, E xco3yb K e 18, B n c c e 1 6, M a u ia K e h E o c h h c Bo3HaBeitCKOM K ah anom 14. Ilx T H O ^ a y H a 6 a c c e iih a Ee6>KM He ot A H naet ca cym ect B eh H O o t MXTHOijiayHbi A p y n ix p e x IToAbuiM noa O Ó H oro h a h npm 6nM 3H T enbh oro x a p a x T e p a. H aa O noa A epk H ytb n p w - cytctbue Eudontomyzon m ańae, b h a a x a p a x T e p H o r o a a h O acceiih a H e p H o r o M o p a, a H3- BeCTHOTO B IIo A b U ie AO CHX n o p AHIIIb B HeCKOAbKMX MeCTOHaXOXCAeHHBX B OCHOBHOM b k u k h o h n a c T ii O a cceiih a B n ca b i, a T a o c e H e ó o A b m o r o nph TO K a /( H e c r p a. B CM blcae MMCAa BHAOB H MX HMCAeHHOCTM AOM HHHpyiOT K apno Bbie pbló bl H3 3KOAOTHnecKOH (J)mt0 (J)HAbHOH r p y n n b i ( 5 7,0 8 % ). /(om H H H p yioh ih e M ect a 3aH H M aiot 3A ecb Ru- tilus rut Hus, a A aa ee Alburnus alburnus, E sox lucius, Scardinius erythrophthalamus, M is- gurnus fossilis n Cobitis taenia (D = 7,5 4-1,1 1 % ). P b i6 b i H3 ncammocjjhabhoii r p y n n b i 3 a - HHMaHDT BTOpyK) n03uahk> ( 1 9,5 4 % ) HeCMOTpa Ha TO, HTO e e COCTaBAaiOT TOAbKO ABa BHAa Noemacheilus barbatulus m Gobio gobio. T p e T b io no3h A H io coct abaaio T p b i6 b i H3 MHAwfiepeHTHOM r p y n n b i (1 2,2 6 % ). O ct aa bh bie r p y n n b i npeactabafliot BM ecte 1 1,0 8 % {AHTOiJniAbHaa 5,7 6 %, nen arocfih nb H afl 4,4 9 %, oct paxoijih A bh aji 0,8 1 %, c n e u n a A b n a a 0,02%). H a n ó o A b n ih M noctoahctbom, K O T op oe AOCTnraeT CBbirne 8 0 % xapak T epii3yio T C A T p u B iia a: Rutilus rutilus, Esox lucius h L ota lot a a H em H oro H H 3uieit ( 6 6, ,0 0 ) cem b b h a o b : P er ca fluviatilis, Leuciscus idus, Blicca bjoerkna, Noemacheilus barbatulus, Cobitis

46 182 A. Witkowski taenia, Alburnus alburnus h Scardinius erythrophthalamus. CaMtie HH3xne noxa3axe;ik noctoahctba (2,08-6,25) hmcjim Barbus barbus, Phoxinus phoxinus u Eudontom yzon mariae. Bee BHAti HaHAeHHbie b cxapopenbax 3acejnnox x o x e jipyrne boam. McxjuonnxejibHo b pexax m pynbhx Bcxpenajmcb Eudontomyzon mariae, Phoxinus phoxinus, Barbus barbus, Chondrostoma nasus, Leuciscus leuciscus, Leuciscus cephalus H Noemacheilus barba- tulus. Heicoxopbie peo( >HjibHbie BHUbi pbi6 xax Gobio gobio h L ota Iota Bcxpenajincb cnopa^mmeckh h b HeóojibmoM xojinnecxbe oco6eii, b Hexoxopbix cxapopenbax, ho hx nphcyxcxbhe oxmenajiocb xax npabhjio xojibxo b nacxax xohxaxxhpyioiumxch c pexoif. HecMOxpH Ha xo, hxo 6acceHH Be6acn He HMeex óojibine nem ^pyrne pexn bhjiob <J)h- xo(j)hjibhoh 3KOJioxHHecKoii xpynnbi, ho, oahaxo xapakxepm3yexcji HaHÓojibinHM xojih- necxbom oco6eii. Mro xacaexca HHCJia bhaob, xo Bxopyio no3huhio 3aHHMaex jihxo- (JjHjibHaH xpynna, xojranecxbo ee ocogeii HBJiaexcH oflhaxo onehb hh3xhm. 3 xo Bbi3BaHO Meaqiy nphhhm xem, mxo xoxa Be65xa h coxpahhjia cboh HaxypajibHbin, nonxn nepbo- 6biXHbiw xapaxxep, oflhaxo, 6ojibuiHHCXBO ee npnxoxob b nocjiejuiee BpeMH peryjntpo- Banocb h b pe3yjibxaxe axoro JiHXO( )HjibHbie bh^w Bcxpenaioxcfl b Oojibuiom pacnpoinehhh mjih BCjie,acxBHe H3MeHeHHn 3xoJioxinMecKHX ycjiobhh 6biJiH 3aMeHeHbi ^pyxhmh rpynna- m h, ocogehho nammotjjhjibhbimh BHflaMM. ITo,no6Hoe BBjieHHe Ha6jiK)Aaexcfl xoxce bo mhoxhx Apyrwx pexax Ha xeppnxophh nojibiuh. B Be65xe H3-3a xoro hxo OHa 6epex cboć Hanajio Ha hh3mchhoh xepphxophh, oha xe- nex no Bceił cboeii.zyihhe CHJibHO 3a6ojioHeHHOH aojihhoh, a xpome xoro xapaxxeph3ye rca He6ojibniHM yxjiohom He Ha6jnoflaexcH nexxoro, no 3oh3m pa3meiuehh» bhaob, xax axo nohhmaiox N o w ic k i (1882) hjih S tarm ach (1956). B pexe możkho Bbiaejinxb xojibxo o/m y 30Hy 30Hy Jienia. B 6ojibinHHCXBe npwxoxob Be6>xn xpy/m o onpe/iejinxb npncyxcxbhe 30H pbl6hbix 30H. H3-3a oxhochtenbho Majio H3MeHeHHoro xapaxxepa Be6xn (nwcxoxa bo/u>i, Haxypajib- Hoe xenehhe, 6ojibinoe kojihhecxbo cxapopehhh b pa3hoh cxa/nm pa3bhxh*i) Hxxno^ayHa axon pexn HMeex nonxn nepbo6bixhbih, HaxypajibHbiit xapaxxep, xax c xohxh 3peHH» BHnoBoro cocxaba xax h pbióhbix xomnjiexcob. Ilo3XOMy Ee6jxa, a oco6chho xepph- xopha ee cxapopehhh aojdkhm 6bixb oxbanehbi cneunajibhoh oxpahoif, notomy, hxo Moryx ohh 6bixb o6pa3gom no oxhouiehhio x pexam upyrnx pafiohob IIojibiiiH, r/ie b 6ojibuiHHCXBe cjiynaeb 6noLieHOXHHecxHe oxhomemih oxa3ajihcb H3MeHeHHbiMH hjih HapyineHHbiMH pa3horo xnna /lejixejibhocxbio nejiobexa. SUMM ARY [Title: An analysis of the ichthyofauna of the Biebrza River system. P art II. M aterials to th e knowledge of th e ichthyofauna and review of species] The results of catching carried out in the Biebrza River and its affluents ascertained th e occurrence of 32 species and subspecies of lampreys and fishes

47 Ichtiofauna basenu Biebrzy. II 183 as belonging to 9 families. The most numerously represented is the family Cyprinidae (21), followed by the families Cobitidae and Percidae (3), the Gasterosteidae (2), and finally by the Esocidae, Siluridae, Gadidae, Anguillidae, and Petromyzonidae, w ith a single species representing each one. Information on another four species comes from fishermen or is based on the reports of Polish Angling Union. Ctenopharyngodon idella (V a l.) is a relatively recent element in the Biebrza basin. Its presence results from annual stocking with fry carried out by Polish Angling Union. The occurrence of Salmo salar L., Coitus gobio L. and Vimba vimba (L.) has not been confirmed by five years of studies which does not exclude the possibility of their occasional occurrence, the more so th a t single specimens of those species were still caught in th e Biebrza and its affluents a dozen or so years ago. Thus, taking those species into consideration, th e ichthyofauna of the Biebrza basin consists of 36 species and subspecies representing 11 families. The highest number of species occurs in the Biebrza (35), and further in Elk (23), Brzozówka (18), Wissa (16), Matlak and Jegrznia with Wcźnawiejski canal (14). When comparing the ichthyofauna of the Biebrza basin with the research data on other Polish rivers of approximately similar character, it is evident th a t the ichthyofauna of the Biebrza and its affluents is not essentially different. Salmonidae are absent from most of them except for the Drwęca, Łyna and W arta rivers where they occur in very small numbers. Generally, th e composition of other species in those rivers is very similar. Of particular significance in the examined system is the occurrence of Eudontomyzon mariae B e r g, the species characteristic of the Black Sea basin, hitherto known to occur in Poland at several localities situated mainly in the southern part of the Vistula basin and in th e catchm ent area of th e Dniester. As regards to the number of the species and their quantity, the cyprinids from the ecological phytophilous progenitive group predominate in the Biebrza basin (57.08%). The highest position in this group is held by Rutilus rutilus (L.), the subsequent highest positions in the ichthyofauna are held by Alburnus alburnus (L.), Esox lucius L., Scardinius erythrophihalmus (L.), Misgurnus fossilis (L.) and Cobitis taenia L. (D = %). The psammophilous group holds the second position (19.54%) despite the fact th at it consists of only two species Noemacheilus barbatulus (L.) and Gobio gobio (L.) The third position is occupied by the fish from the indifferent group (12.26%). The rem aining groups constitute 11.08% (the litophilous 5.76, the pelagiophilous 4.49, th e ostracophilous 0.81, and th e special 0.02). The highest constancy, amounting to over 80%, is characteristic of three species: Rutilus rutilus (L.), Esox lucius L. and Lota lota (L.); a slightly lower one ( ) of seven species: Perea fluviatilis L., Leuciscus idus (L.), Blicca bjoerkna (L.), Noemacheilus barbatulus (L.), Cobitis taenia L., Alburnus alburnus (L.) and Scardinius erythrophihalmus (L.). The following species had

48 1 84 A. Witkowski the lo w est values of th e con sta n cy in d ex (2.08-C.25): Barbus barbus (L.), Phoxinus phoxinus (L.) an d Eudontomyzon mariae B er g. All species found in old river beds occur also in running water. In rivers and streams solely the following species were found: Eudontomyzon mariae B erg, Phoxinus phoxinus (L.), Barbus barbus (L.), Chondrostoma nasus (L.), Leuciscus leuciscus (L.), Leuciscus cephalus (L.) and Noemacheilus barbatulus (L.). Some rheophilous species like Gobio gobio (L.) and Lota lota (L.) were occasionally found in small numbers in some old river beds but as a rule their occurrence was recorded only in th e p arts contacting th e river. The comparison of the number of particular ecological progenitive groups in the Biebrza basin with the data of other authors implies th at even though in the examined basin the species from the phytophilous group are not more numerous th an in other rivers, the Biebrza basin is characterized by the highest number of phytophilous specimens. As far as the number of species is concerned the litophilous group holds the second position in the Biebrza basin; however, considering the percentage number, it holds a distant position. The above situation results, among others, from the fact th a t though the Biebrza itself has still preserved its natural almost primeval character, the m ajority of its affluents have been regulated in the last few years. Therefore, the litophilous species have remained it great dispersal or, in consequence of the change of ecological conditions, they were substituted by other groups, especially by the psammophilous species. A similar phenomenon is observed also in a number of Polish rivers. Since the Biebrza Biver has its origin in the lowland, flows at its full length down the marshy plain and, besides, it is characterized by a small descent, no distinct zonal occurrence of sp e c ie s in the way of N o w ic k i (1882) or S t a r m a c h ( ) has been found. One region only can be distinguished in this river the bream region. After regulation, the character and, consequently, the ichthyofauna of the majority of the Biebrza affluents have changed. Neither the fish or th e w ater indicates th e existence of regions or even fish zones. Only minor changes have occurred in the character of the Biebrza Biver (it has preserved its purity of water, natural current, numerous old river beds on various levels of succession), so its ichthvofauna bears an almost primeval, natural character of its species composition as well as of its fish grouping. Therefore, th e Biebrza Biver and, especially, its old river beds should be subject to intensive conservancy activities because they may constitute the point of reference for other regions of Poland where, in most cases, th e species composition as well as the biocenotic relations have been changed or disturbed fey a variety of hum an activities. R edak to r p racy dr W. M ikołajczyk