ANTYSEMITYZM W POLSCE A.D. 2010

Transkrypt

1 K.021/10 ANTYSEMITYZM W POLSCE A.D Warszawa, kwiecień 2010 roku Źródła wiedzy o Żydach, z których Polacy korzystają najczęściej to telewizja, film i radio. Używa ich dwie trzecie mieszkańców kraju. Jedna trzecia czerpie wiedzę o Żydach z książek, gazet i czasopism a jedna czwarta z rozmów z rodziną. Tylko dla pięciu procent źródłem wiedzy o Żydach jest osobisty kontakt z Żydami. Naród polski i naród żydowski ucierpiał tyle samo podczas II Wojny Światowej to opinia prawie połowy Polaków. Trzy dziesiąte uważa, że Żydzi ucierpieli bardziej a jedna szósta że Polacy. Więcej Polaków zgadza się z opinią, że Polacy nie lubią Żydów, niż się nie zgadza. Antysemityzm to słowo, z którym zetknięcie się deklaruje dwie trzecie Polaków. Spośród nich najwięcej (4 na 10) definiuje antysemityzm jako niechęć, nielubienie Żydów a 6 na 10 uważa, że w Polsce istnieje problem antysemityzmu, ale jest on marginesowy. Większość Polaków nie prezentuje poglądów antysemickich, ale jednak prawie połowa zgadza się z opinią, że Żydzi mają zbyt wiele wpływu w świecie, jedna trzecia uważa, że Żydzi mają zbyt wielki wpływ na życie polityczne w kraju, jedna trzecia, że zbyt wielki wpływ na polskie życie gospodarcze, jedna czwarta, że zbyt wielki wpływ na media w Polsce. Jedna piąta Polaków uważa, że wprawdzie Holokaust zagłada Żydów to wielka zbrodnia, ale dobrze się stało, że w jej wyniku w Polsce prawie w ogóle nie ma Żydów. Jedna szósta jest zdania, że Żydzi mają tyle kłopotów, ponieważ Bóg ukarał ich za ukrzyżowanie Chrystusa. Ośrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o.; ul. Wspólna 56; Warszawa; NIP: ; REGON: Bank BPH S.A. nr konta: ; Sąd Rejonowy dla M.St. Warszawy XII Wydział, nr KRS ; Kapitał zakładowy: zł, w pełni opłacony t ; f e office@tns-global.pl;

2 Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła: TNS OBOP. 19 kwietnia mija 67 rocznica wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim a tydzień wcześniej, 12 kwietnia, odbywał się kolejny Marsz Żywych uroczystość upamiętniająca Holokaust, organizowana w byłym obozie Auschwitz-Birkenau przez organizacje żydowskie z całego świata. Są to dobre okazje do przyjrzenia się opiniom Polaków o Żydach oraz zagadnieniu antysemityzmu w Polsce. W styczniu, przed obchodami 65. rocznicy wyzwolenia obozu Auschwitz- Birkenau, TNS OBOP przeprowadził na zlecenie dr hab. Marka Kuci, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, badanie Auschwitz w świadomości społecznej Polaków A.D (praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach jako projekt badawczy nr NN ). W drugiej części tego badania znalazły się pytania o: źródła wiedzy o Żydach, percepcję polskiego i żydowskiego cierpienia podczas II Wojny Światowej, opinie Polaków o Żydach, znajomość słowa antysemityzm i jego znaczenia, opinie o skali i znaczeniu problemu antysemityzmu w Polsce oraz pytania mierzące różne aspekty antysemityzmu. Prawie wszystkie te pytania zostały zaprojektowane przez zespół pod kierunkiem prof. Ireneusza Krzemińskiego i zadane w sondażach zrealizowanych w latach 1992 i Poniżej przedstawiono wyniki uzyskane w styczniu 2010 roku. 1 Sondaż zrealizowano w dniach 7-10 stycznia 2010 r. na ogólnopolskiej losowej reprezentatywnej próbie 1001 mieszkańców Polski powyżej 15 roku życia. Maksymalny statystyczny błąd pomiaru dla tej wielkości próby wynosi +/- 3%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. Wyniki badania dotyczące Auschwitz omawia komunikat TNS OBOP nr K.05/10. 2 Wyniki tych sondaży omawiają książki pod redakcją I. Krzemińskiego, Czy Polacy są antysemitami?, Oficyna Naukowa, Warszawa 1996 i Antysemityzm w Polsce i na Ukrainie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa

3 ŹRÓDŁA WIEDZY O ŻYDACH Polacy czerpią wiedzę o Żydach najczęściej z mediów elektronicznych; telewizję, film i radio wskazało prawie dwie trzecie respondentów (65,5%), przy czym zaledwie 1,4% spontanicznie wymieniało internet. Drugim najczęściej deklarowanym źródłem wiedzy Polaków o Żydach są media drukowane; książki, gazety i czasopisma wskazała ponad jedna trzecia respondentów (36,7%). Trzecim źródłem wiedzy o Żydach jest szkoła (25,8%) a zaraz potem rozmowy z rodziną (23,5%) i rozmowy ze znajomymi (19,6%). Stosunkowo niewiele osób (5,2%) wskazało lekcje religii i to, co się słyszy w kościele jako źródło swojej wiedzy o Żydach. Również niewielu badanych (4,7%) zadeklarowało osobisty kontakt z Żydami jako swoje źródło wiedzy o nich. Niewielu (4,8%) przyznało, że nie zetknęło się z informacjami o Żydach. PROSZĘ WSKAZAĆ GŁÓWNE ŹRÓDŁA PANA(I) WIEDZY O ŻYDACH. Z telewizji, filmu, radia 65,5 Z książek, gazet i czasopism 36,7 Ze szkoły 25,8 Z rozmów z rodziną (np. rodzicami, dziadkami) 23,5 Z rozmów ze znajomymi 19,6 Z lekcji religii, z tego, co się słyszy na ten temat w kościele 5,2 Z osobistego kontaktu z Żydami 4,7 Z innych źródeł Internet 1,4 Z innych źródeł 0,3 Nie zetknąłem się z informacjami o Żydach 4,8 Dane w proc. Wyniki nie sumują się do 100% - badani mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź 3

4 PERCEPCJA CIERPIENIA POLAKÓW I ŻYDÓW PODCZAS II WOJNY ŚWIATOWEJ W odpowiedzi na pytanie, którego intencją było zbadanie przekonań na temat współzawodnictwa w cierpieniu między dwiema grupami (rozmyślnie potraktowanymi jako rozłączne) Polakami a Żydami, prawie połowa respondentów (45,3%) wybrała odpowiedź, że jeden i drugi naród ucierpiał tyle samo. Mniej niż jedna trzecia (28,4%) respondentów była zadania, że w czasie II Wojny Światowej naród żydowski ucierpiał bardziej niż naród polski a mniej niż jedna szósta (15,6%), że naród polski ucierpiał bardziej niż naród żydowski. Co dziesiąty badany uchylił się od odpowiedzi na to pytanie, albo wybierając odpowiedź trudno to jest porównać (8,2%), albo trudno powiedzieć (2,5%). CZY SĄDZI PAN(I), ŻE W CZASIE WOJNY NARÓD ŻYDOWSKI UCIERPIAŁ TYLE SAMO, CO NARÓD POLSKI, BARDZIEJ CZY TEŻ MNIEJ? Naród żydowski ucierpiał bardziej niż naród polski 28,4 Naród polski ucierpiał bardziej niż naród żydowski 15,6 Jeden i drugi naród ucierpiał tyle samo 45,3 Trudno jest to porównać 8,2 trudno powiedzieć 2,5 Dane w proc. Wiek silnie różnicuje przekonania o polskich i żydowskich cierpieniach podczas II Wojny Światowej. Dominujące przekonanie o równowadze w cierpieniu jest tym szerzej rozpowszechnione, im starsi są respondenci. W najmłodszej grupie wiekowej (15-19 lat) podziela je co trzeci badany (32,1%) a w najstarszej (powyżej 60 lat) co drugi (51,4%). Przekonanie o większym cierpieniu Żydów niż Polaków, na odwrót, jest tym częstsze, im młodsi są respondenci. Takiego zdania jest aż dwie piąte (38,5%) najmłodszych badanych a tylko jedna czwarta (25,7%) najstarszych. Pogląd o przewadze cierpień polskich nad żydowskimi ma najmniej zwolenników wśród najmłodszych badanych; podziela go tylko 6,4% grupy wiekowej lat. Najwięcej zwolenników tego poglądu jest w grupie dwudziesto- i pięćdziesięciolatków po 20%. 4

5 Przekonanie o równości polskiego i żydowskiego cierpienia jest szczególnie rozpowszechnione wśród mieszkańców wielkich miast powyżej 500 tys. (56,7%), osób z regionu katowickiego (51,2%), określających swoje poglądy polityczne jako zdecydowanie lewicowe (77,4%) i zdecydowanie prawicowe (66,7%), deklarujących się jako wierzący i nieregularnie praktykujący (51,6%). CZY POLACY NIE LUBIĄ ŻYDÓW? Z opinią, że Polacy nie lubią Żydów zgadza się prawie połowa (46,7%) badanych. Przeciwnego zdania jest ponad jedna trzecia (38,6%) respondentów. CZY ZGADZA SIĘ PAN(I) Z OPINIĄ, ŻE POLACY NIE LUBIĄ ŻYDÓW? Zdecydowanie zgadzam się 11,1 Raczej zgadzam się 35,6 Raczej nie zgadzam się 24,1 Zdecydowanie nie zgadzam się 14,5 trudno powiedzieć 7,9 Nie można odpowiedzieć na tak postawione pytanie 6,6 46,7 38,7 Dane w proc. Opinia, że Polacy nie lubią Żydów jest częściej spotykana u mężczyzn (50,7%) niż u kobiet (42,9%), wśród osób w wieku lat (52,3%) i lat (51,4%), mających wykształcenie pomaturalne/policealne (86,4%) i wyższe (51,7%), mieszkańców wielkich miast (ponad 500 tyś. 57,1%, tys. 51,1%), zamieszkałych w województwach mazowieckim (64,4%), zachodniopomorskim (60,9%) i podkarpackim (58,9%), zainteresowanych polityką (bardzo 56,3%, raczej 49,6%), określających swoje poglądy polityczne jako centrolewicowe (56,0%) i centroprawicowe (54,0%), deklarujących się jako niewierzący (57,7%) i wierzący i praktykujący nieregularnie (52,2%), deklarujących, że powodzi im się dobrze (53,8%) i bardzo dobrze (50,0%). Niezgadzający się z opinią, że Polacy nie lubią Żydów to częściej: kobiety (40,6%) niż mężczyźni (36,5%), osoby z najmłodszej grupy wiekowej lat (45,0%) oraz z dwóch najstarszych grup wiekowych (50-59 lat 43,0%, 60 i więcej 41,4%), osoby z wykształceniem co najwyżej podstawowym (48,9%) i gimnazjalnym 5

6 (46,9%), mieszkańcy miast małych (do 20 tys. 42,3%) i średnich ( tys. 43,1%), zamieszkali w województwach świętokrzyskim (50,0%), opolskim (47,8%), pomorskim (46,8%) i podlaskim (46,2%), deklarujący całkowity brak zainteresowania polityką (40,3%), określający swoje poglądy polityczne jako zdecydowanie prawicowe (55,6%) i prawicowe (43,8%), deklarujący się jako wierzący i regularnie praktykujący (41,1%) oraz wierzący, lecz niepraktykujący (41,0%), deklarujący, że powodzi im się bardzo źle (50%) oraz bardzo dobrze (45%). ZNAJOMOŚĆ SŁOWA ANTYSEMITYZM Ponad dwie trzecie respondentów (67,9%) przyznało, że zetknęli się ze słowem antysemityzm ; jedna czwarta (24%), że nie. Twierdzące odpowiedzi podawali częściej mężczyźni (70,1%) niż kobiety (65,8%), osoby w wieku lat (75,9%) i lat (73,0%), deklarujące wyższe wykształcenie (89,0%), mieszkańcy wielkich miast pow. 500 tys. (87,5%), z województw zachodniopomorskiego (89,1%) i małopolskiego (84,7%), deklarujący duże zainteresowanie polityką (91,5%), o sprecyzowanych poglądach politycznych, zwłaszcza lewicowych (87,7%), jak również zdecydowanie prawicowych (83,3%), określający się jako niewierzący (100%) i deklarujący, że powodzi im się bardzo dobrze (85,0%). Zwracał uwagę niski poziom odpowiedzi twierdzących (54,4%) i wysoki przeczących (40,5%) wśród najmłodszej grupy respondentów (15-19 lat). CZY ZETKNĄŁ (ZETKNĘŁA) SIĘ PAN(I) ZE SŁOWEM ANTYSEMITYZM? Tak 67,9 Nie 24,0 Nie pamiętam w tej chwili 8,1 Dane w proc. W odpowiedzi na otwarte pytanie o to, czym jest antysemityzm, najczęściej podawane odpowiedzi definiowały go jako niechęć, nielubienie Żydów. Takie lub inne odpowiedzi zawierające słabsze emocje negatywne w określeniu podała jedna czwarta ogółu badanych (25,6%) ponad jedna trzecia (37,7%) tych, którzy zadeklarowali, że zetknęło się ze słowem antysemityzm. Po drugie, antysemityzm 6

7 był definiowany jako to nienawiść i wrogość do Żydów. Te lub podobne określenia zawierające silne emocje negatywne podał co dziesiąty respondent (11,9%) co szósty (17,5%) z pośród tych, którzy zadeklarowali, że zetknęli się ze słowem antysemityzm. Co dziesiąty spośród ogółu badanych (10,8%), a co szósty (16,0%) spośród znających słowo antysemityzm zawarł w swojej odpowiedzi negatywną ocenę antysemityzmu lub dystans do niego. JEŻELI TAK, CO ONO OZNACZA? PYTANIE DLA OSÓB, KTÓRE ZETKNĘŁY SIĘ ZE SŁOWEM ANTYSEMITYZM Antysemityzm jako niechęć, nielubienie Żydów (słabsze emocje negatywne w określeniu) Antysemityzm jako nienawiść i wrogość (silne emocje negatywne w określeniu) Negatywna ocena i dystans do antysemityzmu (antysemityzm jako rasizm, dyskryminacja, itp.) Antysemityzm jako antyżydowskość (określenie bez emocji ogólnikowe) Antysemityzm jako działanie przeciw Żydom (walka z Żydami, propaganda antyżydowska, itp.) Akceptacja lub uzasadnienie antysemityzmu (skutek złych cech Żydów) Wyniki przeliczone do ogółu badanych (N=1001) Wyniki przeliczone dla osób, które zetknęły się ze słowem antysemityzm (N=679) 25,6 37,7 11,9 17,5 10,8 16,0 5,0 7,3 4,2 6,2 0,4 0,5 Trudno określić znaczenie słowa (choć je słyszał) 6,0 8,8 Inne odpowiedzi 3,8 5,4 Brak odpowiedzi 0,2 0,4 Ze słowem antysemityzm nie zetknęli się lub nie pamiętają 32,1 Dane w proc. Uwaga: w tabeli uwzględniono tylko pierwsze odpowiedzi; pominięto odpowiedzi zapisane na drugiej pozycji 7

8 PROBLEM ANTYSEMITYZMU W POLSCE Istnienie problemu antysemityzmu w Polsce (zdefiniowanego jako niechęć do Żydów) potwierdza ponad połowa ogółu respondentów (52,7%) ponad trzy czwarte (77,7%) tych, którzy zadeklarowali, że zetknęli się ze słowem antysemityzm. Zdaniem większości z nich (39,7% ogółu a 58,6% tych, którzy zetknęli się ze słowem antysemityzm ) jest to problem marginesowy. Tylko jedna ósma ogółu Polaków (13,0%) a jedna piąta (19,1%) znających słowo antysemityzm uważa, że antysemityzm to problem poważny. Co dziesiąty badany (9,3%) co ósmy (13,7%) znający słowo antysemityzm jest zdania, że problem antysemityzmu (niechęci do Żydów) w Polsce w ogóle nie istnieje. CZY UWAŻA PAN(I), ŻE WE WSPÓŁCZESNEJ POLSCE:? Istnieje problem antysemityzmu (niechęci do Żydów) i jest to problem poważny Istnieje problem antysemityzmu (niechęci do Żydów), ale jest to problem marginesowy Problem antysemityzmu (niechęci do Żydów) w ogóle nie istnieje Wyniki przeliczone do ogółu badanych (N=1001) Wyniki przeliczone dla osób, które zetknęły się ze słowem antysemityzm (N=679) 13,0 19,1 39,7 58,6 9,3 13,7 trudno powiedzieć 5,9 8,6 Ze słowem antysemityzm nie zetknęli się lub nie pamiętają 32,1 Pośród osób, które deklarowały, że zetknęły się ze słowem antysemityzm, powagę problemu antysemityzmu postrzegali częściej mężczyźni (22,1%) niż kobiety (15,9%) a jego marginesowość na odwrót częściej kobiety (61,2%) niż mężczyźni (55,8%). Respondenci w wieku lat i lat byli częściej niż inni przekonani, że antysemityzm to problem poważny (odpowiednio 30,4 i 27,9%). Osoby w wieku lat byli bardziej niż inni zdania, że antysemityzm to problem marginesowy (64,9%). Najstarsi respondenci, w wieku 60 lat i więcej, częściej niż inni byli zdania, że problem antysemityzmu w ogóle w Polsce nie istnieje (19,2%). 8

9 ANTYSEMITYZM POLAKÓW W sondażu znalazły się cztery pytania, które zostały pomyślane jako wskaźnikowe dla antysemityzmu i miały mierzyć poziom tego zjawiska w różnych jego aspektach. Trzy pierwsze pytania stworzyli Helena Datner i Ireneusz Krzemiński jako wskaźnikowe dla tzw. antysemityzmu nowoczesnego i antysemityzmu tradycyjnego (zwanego też antysemityzmem religijnym lub antyjudaizmem). 3 Czwarte pytanie zaprojektował Marek Kucia. Pierwsze pytanie, złożone z trzech elementów, Czy zgadza się Pan(i) ze stwierdzeniem, że Żydzi w naszym kraju mają zbyt wielki wpływ na: (a) życie polityczne, (b) życie gospodarcze i (c) prasę, radio i telewizję?, miało wskazywać poziom tzw. antysemityzmu nowoczesnego w wymiarach (a) politycznym, (b) gospodarczym i (c) kulturowym. Drugie pytanie, Czy zgadza się Pan(i) z opinią, że Żydzi posiadają zbyt wiele wpływu w świecie?, mierzyło poziom antysemityzmu nowoczesnego w wymiarze międzynarodowym. Trzecie pytanie, Niekiedy słyszy się opinię, że Żydzi mają tyle kłopotów, ponieważ Bóg ukarał ich za ukrzyżowanie Chrystusa. Czy zgadza się Pan(i) z tą opinią, czy nie?, było zaprojektowane jako wskaźnik dla tzw. antysemityzmu religijnego. Czwarte, Słyszy się niekiedy opinię: Wprawdzie Holokaust zagłada Żydów to wielka zbrodnia, ale dobrze się stało, że w jej wyniku w Polsce prawie w ogóle nie ma Żydów. Czy zgadza się Pan(i), czy nie zgadza z tą opinią?, było pomyślane jako wskaźnik antysemityzmu, który można określić mianem post-holokaustowego. Badanie pokazało, że aczkolwiek większość Polaków nie prezentuje opinii antysemickich, to jednak bardzo szeroko rozpowszechnione są poglądy nowoczesnego antysemityzmu międzynarodowego a dość szeroko nowoczesnego antysemityzmu politycznego, ekonomicznego i kulturowego oraz nierzadkie są poglądy antysemityzmu religijnego i antysemityzmu post-holokaustowego (Rysunek 1). Biorąc pod uwagę sumę odpowiedzi pozytywnych ( zdecydowanie tak i raczej nie ) oraz negatywnych ( zdecydowanie nie i raczej nie ), najbardziej rozpowszechniony, ale również najrzadziej odrzucany jest pogląd antysemityzmu 3 H. Datner-Śpiewak, Struktura i wyznaczniki postw antysemickich i I. Krzemiński, Wprowadzenie, w: I. Krzemiński (red.), Czy Polacy są antysemitami? Oficyna Naukowa, Warszawa

10 międzynarodowego, iż Żydzi posiadają zbyt wiele wpływu w świecie. Z poglądem tym zgodziła się aż prawie połowa respondentów (45,2%) a odrzuciła go jedna trzecia badanych (33,4%). Był to jedyny pogląd antysemicki, który okazał się mieć wsród Polaków więcej zwolenników niż przeciwników. Opinie wskaźnikowe dla nowoczesnego antysemityzmu politycznego ( Żydzi w naszym kraju mają zbyt wieki wpływ na życie polityczne ) i dla antysemityzmu gospodarczego ( Żydzi w naszym kraju mają zbyt wieki wpływ na życie gospodarcze ) miały wśród respondentów sondażu po jednej trzeciej zwolenników (odpowiednio 34,2 i 34,1%) oraz po niespełna połowie przeciwników (odpowiednio 44,7 i 43,1%). Pogląd antysemityzmu kulturowego, wyrażający się w stwierdzeniu Żydzi w naszym kraju mają zbyt wieki wpływ na prasę, radio i telewizję podzielała ponad jedna czwarta badanych (26,8%) a odrzucała również niecała połowa (45,4%). Te trzy rodzaje antysemityzmu nowoczesnego miały więcej przeciwników niż zwolenników. Antysemityzm religijny, którego wskaźnikiem była opinia, że Żydzi mają tyle kłopotów, ponieważ Bóg ukarał ich za ukrzyżowanie Chrystusa, prezentowała około jedna szósta respondentów (16,2%) a odrzucało dwie trzecie badanych (65,2%). Antysemityzm religijny okazał się mieć wśród Polaków najmniej zwolenników. Pogląd wskaźnikowy dla antysemityzmu post-holokaustowego Wprawdzie Holokaust zagłada Żydów to wielka zbrodnia, ale dobrze się stało, że w jej wyniku w Polsce prawie w ogóle nie ma Żydów podzielała jedna piąta uczestników sondażu (19,6%) a odrzucało prawie siedmiu na dziesięciu ankietowanych (67,7%). Ten rodzaj antysemityzmu miał wśród Polaków najwięcej przeciwników. Antysemityzm religijny i antysemityzm postholokaustowy miały jako jedyne duże większości przeciwników pośród badanych mieszkańców Polski. 10

11 Rysunek 1. Antysemityzm i anty-antysemityzm Polaków A.D Sumy odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na pytania wskaźnikowe dla nowoczesnego antysemityzmu politycznego, gospodarczego, kulturowego i międzynarodowego oraz dla antysemityzmu religijnego i antysemityzmu post-holokaustowego Antysemityzm nowoczesny CZY ZGADZA SIĘ PAN(I) ZE STWIERDZENIEM, ŻE ŻYDZI W NASZYM KRAJU MAJĄ ZBYT WIELKI WPŁYW NA?: ŻYCIE POLITYCZNE ŻYCIE GOSPODARCZE PRASĘ, RADIO I TELEWIZJĘ życie polityczne życie gospodarcze prasę, radio i telewizję Zdecydowanie zgadzam się 9,2 9,1 6,8 Raczej się zgadzam 25,1 25,0 20,0 Raczej się nie zgadzam 26,7 24,9 25,9 Zdecydowanie się nie zgadzam 17,9 18,2 19,5 Nie wiem, nie interesuje mnie to 8,3 9,3 10,6 Jestem niezdecydowany 3,0 2,9 3,9 trudno powiedzieć 9,8 10,7 13,3 życie polityczne życie gospodarcze prasę, radio i telewizję Zgadzam się 34,2 34,1 26,8 Nie zgadzam się 44,7 43,1 45,4 Nie wiem, nie interesuje mnie to 8,3 9,3 10,6 Jestem niezdecydowany 3,0 2,9 3,9 trudno powiedzieć 9,8 10,7 13,3 11

12 CZY ZGADZA SIĘ PAN(I) Z OPINIĄ, ŻE ŻYDZI POSIADAJĄ ZBYT WIELE WPŁYWU W ŚWIECIE? Zdecydowanie tak 13,4 Raczej tak 31,8 Raczej nie 23,1 Zdecydowanie nie 10,3 Nie wiem, nie interesowało mnie to 11,9 Jestem niezdecydowany, trudno powiedzieć 9,5 Tak 45,2 Nie 33,4 Nie wiem, nie interesowało mnie to 11,9 Jestem niezdecydowany, trudno powiedzieć 9,5 Antysemityzm religijny NIEKIEDY SŁYSZY SIĘ OPINIĘ, ŻE ŻYDZI MAJĄ TYLE KŁOPOTÓW, PONIEWAŻ BÓG UKARAŁ ICH ZA UKRZYŻOWANIE CHRYSTUSA. CZY ZGADZA SIĘ PAN(I) Z TĄ OPINIĄ, CZY NIE? Tak, zdecydowanie się zgadzam 3,0 Tak, raczej się zgadzam 13,3 Nie, raczej się nie zgadzam 30,2 Nie, zdecydowanie się nie zgadzam 35,0 Trudno powiedzieć, nie mam zdania na ten temat 18,6 Tak, zgadzam się 16,2 Nie, nie zgadzam się 65,2 Trudno powiedzieć, nie mam zdania na ten temat 18,6 Antysemityzm post-holokaustowy SŁYSZY SIĘ NIEKIEDY OPINIĘ: WPRAWDZIE HOLOKAUST ZAGŁADA ŻYDÓW TO WIELKA ZBRODNIA, ALE DOBRZE SIĘ STAŁO, ŻE W JEJ WYNIKU W POLSCE PRAWIE W OGÓLE NIE MA ŻYDÓW. CZY ZGADZA SIĘ PAN(I), CZY NIE ZGADZA Z TĄ OPINIĄ? Zdecydowanie zgadzam się 3,1 Raczej zgadzam się 16,5 Raczej nie zgadzam się 31,6 Zdecydowanie nie zgadzam się 36,2 trudno powiedzieć 12,6 Zgadzam się 19,6 Nie zgadzam się 67,7 trudno powiedzieć 12,6 Autor: Prof. dr hab. Marek Kucia 12