ODDZIAŁYWANIE FIRM UBEZPIECZENIOWYCH NA BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE W ZAKŁADACH PRZEMYSŁOWYCH

Transkrypt

1 ODDZIAŁYWANIE FIRM UBEZPIECZENIOWYCH NA BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE W ZAKŁADACH PRZEMYSŁOWYCH Dr inż. Dariusz Gołębiewski PZU SA Wprowadzenie W działalności przedsiębiorstwa występuje cały wachlarz zagrożeń, na które narażona jest organizacja i których realizacja pociąga za sobą konsekwencje finansowe oraz konsekwencje związane z odpowiedzialnością cywilną. Zagrożenia związane z funkcjonowaniem zakładów przemysłowych, mogą dotyczyć zarówno majątku jak i życia lub zdrowia poszczególnych jednostek. Dlatego też od zawsze poszukiwano metod mających na celu ochronę przez występującymi zdarzeniami losowymi w tym sektorze gospodarki. Chronologicznie pierwszą metodą ograniczenia szkód powodowanych przez zdarzenia losowe były działania represyjne, zmierzające do usunięcia lub zatrzymania działania zdarzenia, które już powstało. Metoda ta była jednakże stosunkowo nieefektywna, co spowodowało rozwój metod prewencyjnych., które miały na celu wyeliminowanie możliwości zaistnienia negatywnie ocenianego zdarzenia losowego, lub co najmniej zmniejszenie prawdopodobieństwa jego wystąpienia. Obie metody, jakkolwiek istotnie ograniczające wielkość strat powodowanych przez przyszłe i niepewne zdarzenia, nie pozwalały na ich pokrycie. Dopiero powstanie metod kompensacyjnych pozwoliło na pełne lub częściowe pokrycie strat losowych, które zaistniały pomimo prowadzonych wcześniej działań prewencyjnych i represyjnych. Ubezpieczenie jako element zarządzania ryzykiem w zakładach przemysłowych Żadna z prezentowanych powyżej metod minimalizacji ryzyka stosowana osobno nie pozwala na osiągnięcie synergii poszczególnych działań. Dlatego też w procesie rozwoju metod minimalizacji ryzyka w pierwszej połowie XX wieku, wykształcona została metoda

2 tzw. zarządzania ryzykiem, która pozwala na efektywne organizacyjnie i ekonomicznie połączenie wskazanych powyżej metod w zorganizowany i celowy proces. Proces zarządzania ryzykiem zdefiniować można jako ochrona aktywów, dochodów, zobowiązań oraz zasobów ludzkich przedsiębiorstwa z zachowaniem maksymalnej efektywności oraz przy możliwie najniższym koszcie tej ochrony. Wynika stąd, iż proces zarządzania ryzykiem jest nakierowany na najbardziej efektywne ekonomicznie (obarczone najniższym kosztem) działania mające zabezpieczyć podmiot przed zagrażającymi mu zdarzeniami losowymi. Przedmiotem zarządzania ryzykiem są ekonomiczne straty będące skutkiem: - ubytku majątku trwałego lub obrotowego, - koniecznością poniesienia nie planowanych wydatków, - wzrostem zobowiązań, - utratą spodziewanych korzyści. Występowanie zagrożeń w działalności przedsiębiorstwa wymaga stosowania odpowiedniej ich kontroli. Instrumentem finansowej kontroli ryzyka jest jego ubezpieczenie, które polega na transferze ryzyka na inny podmiot ubezpieczyciela oraz jego dystrybucję rozłożenie finansowych skutków danego ryzyka na grupę ubezpieczonych. Metody kontroli ryzyka podzielone są dwie główne grupy: fizyczną kontrolę ryzyka oraz finansową kontrolę ryzyka. Fizyczna kontrola ryzyka polega na minimalizacji prawdopodobieństwa i skutków realizacji zagrożeń. Finansowa kontrola ryzyka, polega na określeniu źródeł finansowych, które służyć mają pokryciu skutków realizacji ryzyka, do którego doszło pomimo fizycznej jego kontroli. Zakłady ubezpieczeń oferują przedsiębiorstwom zróżnicowany zakres ubezpieczeń. Poszczególne towarzystwa ubezpieczeniowe oferują ubezpieczenia pakietowe, np. kompleksowe ubezpieczenie małych i średnich przedsiębiorstw, ubezpieczenie małych podmiotów gospodarczych, ubezpieczenie maszyn i urządzeń od wszystkich ryzyk, ubezpieczenie sprzętu elektronicznego od wszystkich ryzyk, ubezpieczenie budowy montażu od wszystkich ryzyk, jak też ubezpieczenia od grup ryzyk bądź też pojedynczych zagrożeń, np. ubezpieczenie od kradzieży z włamaniem i rabunku mienia jednostek prowadzących działalność gospodarczą, ubezpieczenie od ognia i innych zdarzeń losowych, ubezpieczenie od wszystkich ryzyk utraty lub uszkodzenia mienia, itd Dla każdego rodzaju ubezpieczeń jest opracowana przez zakład ubezpieczeń taryfa składek, zawierająca uporządkowany zbiór stóp składek odpowiadający wszystkim typowym

3 rodzajom ryzyka (obiektów i niebezpieczeństwom) występującym w danym rodzaju ubezpieczenia. Taryfa składek zawiera również: - wysokość rabatów (bonusów), które odlicza się od składki, w przypadku gdy występują czynniki mające wpływ na zmniejszenie poziomu ryzyka względem przyjętego jako przeciętne dla danej kategorii, np. systemy tryskaczowe, detektory dymu; - wysokość dodatków (malusów), które odlicza się od składki, gdy występują czynniki powodujące wzrost poziomu ryzyka, np. gęsta zabudowa, znaczny wiek maszyn i urządzeń. Ponieważ firmy ubezpieczeniowe również prowadzą politykę zarządzania ryzykiem a transakcja ubezpieczeniowa polega na skupowaniu ryzyka od Klientów, wówczas ryzyko występujące w danej organizacji, która transferuje ryzyko do zakładu ubezpieczeń, staje się ryzykiem firmy ubezpieczeniowej i podlegać powinno analizie ryzyka, która jest jednym z elementów procesu zarządzania ryzykiem prowadzonym przez firmy ubezpieczeniowe. Proces analizy ryzyka dla celów ubezpieczeń Specyfika działalności firm ubezpieczeniowych wymaga, aby przed objęciem ochroną ubezpieczeniową dokonać analizy ryzyka przyjmowanych do ubezpieczenia ryzyk, podjąć przedsięwzięcia zmierzające do ograniczenia poziomu ryzyka podczas trwania umów ubezpieczeniowych, prowadzić we własnym zakresie i żądać podejmowania działań prewencyjnych od swoich klientów. Analiza ryzyka jest najczęściej dokonywana przez przedstawicieli firm ubezpieczeniowych, często zdarza się, iż firmy nie posiadające specjalistów z zakresu analizy ryzyka wspierają się ekspertami z zewnątrz. Procedurą badania ryzyka obejmuje się następujące, niżej wymienione, dziedziny decydujące o bezpiecznej działalności przedsiębiorstw z zastrzeżeniem, że poniższy opis zawiera tylko kilka najważniejszych aspektów: - procesy technologiczne z uwzględnieniem kontroli zabezpieczeń instalacji, w których występują wysokie temperatury, wysokie ciśnienia oraz substancje palne, wybuchowe, żrące, toksyczne itp.; - konstrukcje budynków i budowli bada się stopień odporności ogniowej elementów konstrukcyjnych, skuteczność oddzieleń przeciwpożarowych, narażenie na zalanie, odporność na działanie huraganu, wyładowań atmosferycznych, korozji, itp.; - stopień koncentracji majątku i magazynowanie substancji niebezpiecznych;

4 - czynniki energetyczne analizuje się poziom zagrożenia ze strony sieci elektroenergetycznych, parowych, paliwowych, transportu, itp.; - poziom wyceny majątku preferuje się wycenę majątku wg wartości odtworzeniowych; - określenie wartości Prawdopodobnych Maksymalnych Strat PML; - stan techniczny instalacji alarmowych i gaśniczych oraz ich skuteczność; - szkodowość klienta w przeszłości; - zagrożenia zewnętrzne; - identyfikacja działań w celu minimalizacji ryzyka (propozycja środków bezpieczeństwa); W przypadku gdy istnieje możliwość zmniejszenia poziom ryzyka proponowane są środki bezpieczeństwa obejmujące aspekty: techniczne dotyczące rozwiązań konstrukcyjnych, kształtowania niezawodności, zastosowania automatyki, monitoringu, remonty; prawne powoływanie się na zapisy odpowiednich przepisów prawnych jak PN, Dz. U.; organizacyjne tworzenie odpowiednich procedur i służb nadzorujących bezpieczeństwo, organizacja ewakuacji ludności z terenów zagrożonych; edukacyjne specjalistyczne kształcenie kadr na uczelniach technicznych oraz stałe podnoszenie ich kwalifikacji, a także działania informujące społeczność narażoną na zagrożenie. Firmy ubezpieczeniowe prowadzą proces analizy ryzyka w oparciu o audyty ubezpieczeniowe wykonywane w lokalizacji prowadzenia działalności. Kolejne etapy procesu analizy ryzyka zostały przedstawione na rysunku nr 1. Identyfikacja zagrożeń Modelowanie scenariuszy zdarzeń zdarzeń Oszacowanie częstości zdarzenia [1/rok] Oszacowanie konsekwencji zdarzenia Oszacowanie ryzyka i propozycja zaleceń w celu jego minimalizacji

5 Rysunek nr 1. Etapy procesu analizy ryzyka wykonywanej dla celów ubezpieczeń Podstawowym elementem procesu analizy ryzyka jest identyfikacja zagrożeń. Identyfikacja zagrożeń może być przeprowadzona np. w oparciu o opracowane listy kontrolne, wypełnione podczas audytu ubezpieczeniowego. Proces identyfikacji zagrożeń w zakładach przemysłowych, bazuje na analizie energii towarzyszącej fizycznym systemom oraz działaniom towarzyszącym obsłudze tych systemów. Metoda ta opiera się na założeniu, iż żadne uszkodzenie nie może wydarzyć się bez udziału jednej z wymienionych form energii: - energii mechanicznej (zagrożenia występujące w urządzeniach wykonujących ruch np.: tnących, kruszących, gnących); - energii elektrycznej (zagrożenia związane z zasilaniem w energię elektryczną AC/DC); - energii chemicznej (zagrożenia związane z substancjami: toksycznymi, łatwopalnymi, wybuchowymi, reagującymi); - energii kinetycznej (zagrożenia związane z elementami w ruchu, np. z upadkiem obiektów); - energii potencjalnej ( zagrożenia związane z magazynowaniem energii: elementy pod ciśnieniem, naprężeniem, elementy które są narażone na gwałtowne nieoczekiwane przemieszczenia); - energii termicznej (zagrożenia związane z narażeniem na ekstremalnie wysokie lub niskie temperatury); - energii akustycznej (zagrożenia związane z występowaniem wibracji, hałasu, itp.); - energii radiacyjnej (zagrożenia związane z krótkimi falami energii, mikrofalami, itp.); - energii atmosferycznej (zagrożenia związane z warunkami pogodowymi: wiatr, powódź, sztorm, trzęsienie ziemi); Przykład zidentyfikowanych źródeł zagrożeń w zakładzie przemysłowym został zaprezentowany na rysunku nr 2.

6 sterownia Transformator Oddzielenia przestrzenne Maszynownia Zbiorniki z ciekłym LPG TRANFORMATOR 15kV Źródło 3 Pożar LPG STEROWNIA MASZYNOWNIA Źródło 1 Pożar oleju transformatorowego Źródło 2 Eksplozja turbiny gazowej Źródło 4 Pożar w tunelu kablowym Rysunek nr 2. Przykład zidentyfikowanych źródeł zagrożeń na podstawie audytu ubezpieczeniowego wykonanego na terenie zakładu przemysłowego. Zidentyfikowane zagrożenia rozwijane są w scenariusze zdarzeń, w których uwzględniane są systemy zabezpieczeń, które mają wpływ na prawdopodobieństwo i rozmiar ewentualnej szkody. Przykładowy scenariusz zdarzenia pożar oleju transformatorowego, przedstawiony został na rysunku nr 3.

7 Zdarzenie inicjujące Funkcje bezpieczeństwa Konsekwencje Skuteczna detekcja pożaru Właściwe zadziałanie automatycznego systemu tryskaczowego Skuteczna akcja ratownicza publicznej straży pożarnej Powstrzymanie rozwoju pożaru przez ścianę ognioodporną TAK Pożar oleju transformatorowego NIE Rysunek nr 3. przykładowy scenariusz zdarzeń Celem audytu ubezpieczeniowego jest oprócz przeprowadzenia procesu analizy ryzyka oszacowanie czynników ryzyka. Jest to realizowane głównie poprzez sprawdzenie i oszacowanie standardów wszystkich aspektów działalności zakładu. Audyt pokrywa takie zagadnienia jak: - całość operacji produkcyjnych, - procedury na wypadek zagrożenia, - specyfikę pracy, - poziom utrzymania zakładu. Audyt może obejmować szeroki zakres problematyki związanej z działalnością zakładu lub skupić się na pojedynczym zagadnieniu np. jednej linii produkcyjnej. Podczas audytu wymagana jest współpraca z pracownikami zakładu, którzy odpowiadają na zadane pytania odnośnie szerokiej problematyki związanej z funkcjonowaniem całego zakładu jak i specyfiki ich zadań. Audyty ubezpieczeniowe są ważną częścią funkcji prewencyjnej realizowanej przez firmy ubezpieczeniowe. Oprócz identyfikowania i korygowania zagrożeń odgrywają główną rolę w edukacji personelu na wszystkich poziomach. Firmy ubezpieczeniowe podczas audytów, nie schodzą do niskich, szczegółowych poziomów w systemie jednak udział w kreowaniu bezpieczeństwa w zakładzie jest bardzo

8 wartościowy gdyż prezentuje niezależne, obiektywne oszacowanie poziomu ryzyka występującego w organizacji Analiza zagrożeń pożarowych Szczególną uwagę podczas audytów, Inżynierowie Ryzyka przykładają do identyfikacji scenariuszy szkodowych, których konsekwencją są pożary. Statystyki ubezpieczeniowe jednoznacznie wskazują, iż zdarzenia kategorii pożar lub wybuch powodują największe szkody w zakładach przemysłowych. Kilka z podstawowych aspektów uwzględnianych podczas analizy ryzyka wystąpienia pożaru zostanie omówionych poniżej. W zależności od specyfiki przedsiębiorstwa mogą występować bardzo różnorodne typy substancji palnych począwszy od takich jak: paliwa, rozcieńczalniki farb, gazy spawalnicze i paliwa do ogrzewania, po: materiały opakowaniowe, pyły z obróbki drewna i opakowania żywności (na przykład mąki i cukru, itp.). Oczywiście wyeliminowanie tych substancji w zakładach przemysłowych jest niemożliwe, jednak poprzez zastosowanie odpowiednich procedur i środków możemy zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia pożaru lub, w przypadku jego wystąpienia, ograniczyć do minimum straty przez niego wywołane. Palne ciecze mogą wytworzyć w temperaturze pokojowej bardzo duże ilości niebezpiecznych oparów. Opary te, zmieszane z powietrzem, mogą się zapalić często bardzo gwałtownie. Rozlane palne ciecze, jeśli nie są odpowiednio zabezpieczone, mogą się rozprzestrzenić na dużym obszarze i zetknąć ze źródłem zapłonu, a następnie płonące wrócić do źródła wycieku. W przypadku identyfikacji występowania cieczy palnych należy przeanalizować poniższe zagadnienia: - sposób przechowywania i magazynowania palnych cieczy. Przechowywanie powinno odbywać się w wydzielonym obszarze lub specjalnie do tego przeznaczonych pojemnikach lub szafkach. Pojemniki służące do przechowywania cieczy palnych powinny być wyposażone w samozamykające się pokrywy; - czy są wykorzystywane w miejscach bezpiecznych, o dobrej wentylacji i pozbawionych źródeł zapłonu; - czy prace z palnymi cieczami wykonywane są nad specjalnymi tacami. Stanowisko, przy którym wykonywane są prace z wykorzystaniem cieczy palnych powinny być wyposażone w niepalne materiały chłonne w celu zastosowania w razie wycieku;

9 - czy pozostałości z procesów produkcyjnych z wykorzystaniem cieczy palnych są w odpowiedni sposób utylizowane. Bardzo rozdrobnione palne pyły, rozproszone w atmosferze obiektu produkcyjnego lub magazynowego, mogą się zapalić lub być przyczyną gwałtownego wybuchu, powodując duże zniszczenia w majątku firmy. W przypadku identyfikacji zagrożeń wywołanych występowaniem palnych pyłów, należy zwrócić uwagę na występowanie środków minimalizujących ich występowanie: - czy pomieszczenia produkcyjne, magazynowe podlegają regularnemu sprzątaniu; - w jaki sposób usuwane są ewentualne wycieki (preferowane jest odsysanie próżniowe); - czy zostały zainstalowane specjalne systemy zabezpieczeń. Oprócz kontroli wyżej wymienionych czynników wpływających na poziom ryzyka związanego z wystąpieniem pożaru należy w przypadku identyfikacji palnych substancji na terenie przedsiębiorstwa przyjąć najgorszy scenariusz i założyć wystąpienie pożaru. Należy wówczas dążyć do ograniczenia ewentualnych strat nim wywołanych. W tym miejscu należy przeanalizować występowanie oraz skuteczność czynnych i biernych systemów ochrony przeciwpożarowej. W przypadku ochrony typu biernego wskazane jest podzielenie zakładu na możliwie małe strefy pożarowe poprzez zastosowanie fizycznych barier jakie stanowią ściany i przepierzenia o odpowiedniej odporności ogniowej. Gwarantują one, iż pożar nie wydostanie się z danej strefy przez określony okres czasu, który często jest wystarczający do interwencji odpowiednich służb gaśniczych. Istotny wpływ na przebieg pożaru może mieć również odpowiednia wentylacja w postaci np. klap dymowych, która pozwala na skuteczne i kontrolowane usuwanie dymów uwalnianych podczas pożaru. W przypadku czynnych systemów ochrony należy zaznaczyć, iż w praktyce najbardziej skuteczne okazują się być sprawne urządzenia gaśnicze uruchamiane automatycznie w postaci systemów tryskaczowych lub zraszaczowych. Podsumowanie Wśród wielu funkcji realizowanych przez ubezpieczenia: funkcja kompensacyjna (wyrównanie zakłóceń losowych w procesach społeczno-gospodarczych), funkcja finansowa (tworzenie funduszy i rezerw), redystrybucyjna (wpływ na zmniejszenie napięć na rynku towarowo-pieniężnym), wartą szczególnego podkreślenia jest funkcja prewencyjna, która polega na minimalizowaniu liczby i wysokości szkód losowych. Funkcja ta może być

10 realizowana poprzez stwarzanie bodźców zmierzających do polepszenia ryzyka, a więc zmniejszenia stopnia zagrożenia ubezpieczonego przedmiotu. Ubezpieczenie może być zatem narzędziem skłaniającym ubezpieczających do większej dbałości o ubezpieczone przedmioty, np. przez stosowanie bonifikat przy braku szkód w ubezpieczonym majątku, posiadaniu odpowiednich zabezpieczeń P-POŻ, itp. Składka ubezpieczeniowa jest również składnikiem kosztu ubezpieczającego. Skłania to, zatem ubezpieczone podmioty do minimalizacji kosztu ubezpieczeń, co z kolei powinno wpływać na poprawę kondycji finansowej ubezpieczającego. Dobrze funkcjonujący system ubezpieczeń może skłaniać do postępu naukowotechnicznego w procesach produkcyjnych i szybszego tempa rozwoju gospodarczego. Funkcja prewencyjna może być również powiązana z zadaniami kontrolnymi sprowadzającymi się do kontrolowania bezpieczeństwa, jakie ubezpieczający zapewnia ubezpieczanemu mieniu. W wielu krajach z funduszów prewencyjnych towarzystw ubezpieczeniowych są finansowane m.in. badania naukowe i innowacje techniczne o szczególnym znaczeniu dla rozwoju prewencji technicznej, stałe pogotowia ratunkowe lub doraźnie organizowane akcje zmierzające do ratowania zagrożonego naturalnego środowiska człowieka oraz mienia i osób. Do techniczno-ubezpieczeniowych środków prewencyjnych o szczególnym znaczeniu należą przepisy, dotyczące stanu bezpieczeństwa zakładów przemysłowych w momencie zgłoszenia ich do ubezpieczenia i w okresie trwania umowy ubezpieczeniowej. Jeżeli warunki te nie są spełnione, to zakład ubezpieczeń może odrzucić wniosek o ubezpieczenie do czasu usunięcia usterek i przyczyn tego stanu rzeczy. Natomiast, jeżeli w czasie trwania umowy ubezpieczeniowej nastąpi wyraźne pogorszenie stanu bezpieczeństwa, to ubezpieczyciel może odstąpić od umowy.