KOMPUTEROWY SKŁAD TEKSTU

Transkrypt

1 KOMPUTEROWY SKŁAD TEKSTU Szczecin

2 2

3 Spis Treści 3 1. FORMAT KOLUMNY (STRONY) 5 2. ZNAKI DRUKARSKIE Czytelność liter i wyrazów Wielkość czcionki Rysunek czcionki (szkielet) Rysunek czcionki - styl Wiersze o wyrównanej długości (justowane) czy teŝ nie Długość wierszy Odstępy między wierszami 9 3. STOPIEŃ PISMA (WIELKOŚĆ) GRUBOŚĆ CZCIONKI Szerokość czcionki Szeryf (ostróŝka) PODSTAWOWE FORMY TYPOGRAFICZNE Czcionki tekstowe (minuskuły) Wersaliki (majuskuły) Antykwa Kursywa Pisanki ODSTĘP Odstępy międzywyrazowe Przenoszenie wyrazów (i liczb) Podkreślenie Logo (sygnet) Linia PARAGRAF Akapit Justowanie Tekst o nie wyrównanej długości wierszy Interlineacja EDYCJA DOKUMENTÓW DODATKOWE ZASADY KOREKTA DOKUMENTÓW SŁOWNIK POJĘĆ TYPOGRAFICZNO - POLIGRAFICZNYCH 22

4 4

5 1. FORMAT KOLUMNY (STRONY) Format strony jest uzaleŝniony od czynników natury funkcjonalnej, kulturowej, ekonomicznej i estetycznej. Czynniki funkcjonalne: publikacja, z której ma się często korzystać, musi mieć format poręczniejszy, czyli mniejszy niŝ praca naukowa, ale będzie za to zawierać więcej stron, czego przykładem moŝe być podręczny słownik porównywany z tomem wielkiego słownika lub encyklopedii. KsiąŜka, która przeznaczona jest do czytania w podróŝy, musi być jeszcze mniejszego formatu: jest to typowy przykład formatu ksiąŝki kieszonkowej. Publikacja o kolumnach złoŝonych: ilustracje, tablice, notki, uwagi na marginesach będzie wymagała raczej formatu bardziej kwadratowego niŝ wydłuŝonego. Tu moŝna podać jako przykład podręczniki szkolne. Czynniki kulturowe: wyobraŝenia o wartości pozycji drukowanej jest u większości nabywców związane ze stopniem jej odchylenia od przeciętnej wielkości. I tak ksiąŝki nazywane bibliofilskimi mają zawsze bardzo duŝy format, co wcale nie wpływa na ich jakość. A znowu ksiąŝki tak zwane cenne wydawane są w formacie mniejszym, ale przesadnie wydłuŝonym. Czynniki ekonomiczne: wybór formatu strony ma powaŝne konsekwencje dla ostatecznej ceny wydanej publikacji. Cena wydanej ksiąŝki jest bowiem uzaleŝniona od formatu papieru drukarskiego i od formatu urządzeń poligraficznych. Czynnik estetyczny: w przeciwieństwie do przekonań niektórych osób inspirujących się tradycjami złotego podziału, nie istnieją idealne proporcje między szerokością i wysokością stron. KaŜda proporcja moŝe wydawać się "piękna" przy oglądaniu ksiąŝki, poniewaŝ to stosunek całej powierzchni strony papieru do powierzchni zadrukowanej jest naprawdę tym bardziej lub mniej szczęśliwym rozwiązaniem. Stosunek tych dwóch powierzchni, czyli światło marginesów uwypukla najwaŝniejsze proporcje. 5 Rysunek 1. Okno dialogowe umoŝliwiające wybór formatu strony

6 6 W pamięci zmagazynowana jest ogromna ilość konturów słów. Przy czytaniu następuje porównanie pamięciowe konturu zapamiętanego z konturem słowa właśnie widzianego. Oczywiście, szybkość czytania znacznie się zmniejszy, gdy napotkamy słowo, którego obrysu nie posiadamy w swoim pamięciowym magazynie. Wtedy zaczynamy literować, czyli czytać litera po literze; co ciekawe, oko widzi głównie kontury liter, przy czym znacznie większą uwagę poświęca ich górnej połowie (jest bardziej zróŝnicowana niŝ dolna). Kiedy napotyka się cyfry, szybkość czytania spada trzykrotnie. Badania czytelności pism drukarskich przynoszą często sprzeczne wyniki. Tak sprzeczne, Ŝe wieloletniego sporu prowadzonego w Niemczech, a dotyczącego lepszej czy teŝ gorszej czytelności antykwy w porównaniu z frakturą nie udało się rozstrzygnąć. Badacze byli do tego stopnia przekonani o swej racji, Ŝe szybciej czytali teksty pisane promowanym przez siebie krojem. Są oczywiście efekty badań, które nie wywołują sporów: 1. Tekst złoŝony wersalikami zajmuje o 35% większą powierzchnię i wymaga większej liczby fiksacji wzroku niŝ tekst złoŝony małymi literami. Powodem tego jest trudniejsza rozróŝnialność wersalików (litery są bardziej monotonne). Szybkość czytania zmniejsza się w tym przypadku o 12%. 2. Kursywę czyta się prawie tak samo szybko jak i antykwę. JednakŜe osoby badane wypowiadały się jednoznacznie za pozostawieniem kursywy jako pisma wyróŝniającego. 3. Praktycznie pisma półgrube i grube czyta się prawie tak samo szybko jak zwykłe. Jednak osoby czytające zgłosiły jednomyślnie uwagę, Ŝe pisma półgrube i grube są mniej czytelne od zwykłego. 4. Najlepszą czytelność cechuje tekst drukowany czarno na papierze białym lub koloru chamois. Pismo w negatywie (białe na czarnym tle) czyta się o 11% trudniej. Papiery lśniące lub szare, silnie barwione, a takŝe pismo czerwone, zielone, białe czy niebieskie na białym lub barwionym papierze stwarzają niekorzystne warunki dla czytelności tekstu. 5. Krój pisma tekstów dla dzieci powinien być szerszy, o stopniu 12 lub 14 punktów. Dla dorosłych odpowiedni wydaje się stopień 9-cio lub 10-cio punktowy. 6. Dla beletrystyki, przy wielkości pisma 9-10 punktów, najkorzystniejsza jest szerokość wiersza między 18 a 22 cycer. Przy tekstach naukowych wiersze mogą być szersze; jeśli występują wzory i szerokie tabele, mogą one mierzyć nawet do 28 cycer. JeŜeli z pewnych powodów kolumna musi być jeszcze szersza, naleŝy zastosować skład dwu- lub trzyłamowy. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe przy zbyt wąskich łamach mogą wystąpić nieodpowiednie dzielenia wyrazów, a takŝe zbyt zróŝnicowane odstępy międzywyrazowe w poszczególnych wierszach. Większe stopnie pisma wymagają wiersza dłuŝszego, mniejsze zaś krótszego. Jeden wiersz powinien zawierać od 50 do 55 liter. 7. Odstęp międzywyrazowy powinien wynosić przeciętnie 1/3 fireta. Istnieją opinie, Ŝe większy odstęp między wyrazami pozwala lepiej je od siebie odróŝniać, co ma ułatwiać czytanie. Dokładne badania wykazały jednak, Ŝe punkty fiksacji oka skupiają się dość często na odstępach międzywyrazowych, a w przypadku gdy są one zbyt duŝe, jeden skok oka moŝe nie objąć leŝących obok siebie liter. Często, wskutek przypadkowo układających się spacji, powstają białe korytarze w jednolitej szarości kolumny tekstu, które dodatkowo pogarszają jego czytelność.

7 7 Punkty Nazwa typografic zne 3 brylant 4 diament 5 perl 6 nonparel 7 kolonel 8 petit 9 borgis 10 garmond 12 cycero 14 średnian 16 tercja 20 dwugarmond 24 półkwadrat 28 dwuśrednian 32 dwutercja 36 konkordans 48 kwadrat Nazwy stopni pism, stosowane w Polsce wg normy BN-71/

8 8 2. ZNAKI DRUKARSKIE JeŜeli forma i struktura kamieni przeznaczonych do budowy domu jest bardzo waŝnym elementem konstrukcyjnym stanowiącym o jego jakości, to zagadnienia dotyczące proporcji i kształtu są równie waŝne, o ile nie bardziej istotne. Podobnie rzecz się ma z zaleŝnościami zachodzącymi między czcionką z jednej strony a łamaniem kolumn i strukturą wydanej drukiem publikacji - z drugiej strony. Jednak naleŝy zaznaczyć, Ŝe pierwszy z omawianych działów charakteryzuje się najbardziej złoŝoną i najbardziej specjalistyczną terminologią i Ŝe twórcy grafii od pięciu wieków najwięcej się napracowali nad kształtem druku Czytelność liter i wyrazów Czytelność jest powiązana z zachowaniem się czytelnika w pozycji charakterystycznej dla lektury: zadrukowana kartka papieru, odpowiednio oświetlona znajduje się w odległości kilkudziesięciu centymetrów od oka. Widoczność jest uzaleŝniona od ograniczonego pola widzenia czytelnika; to ograniczenie moŝe być spowodowane albo warunkami natury metryczne, albo czasowej, albo i tymi, i tymi jednocześnie: na przykład, tablica ze znakami drogowymi, która powinna być dostrzeŝona, "przeczytana" równocześnie z dostatecznie duŝej odległości i w bardzo krótkim czasie. Podstawowe czynniki wpływające na czytelność: 2.2. Wielkość czcionki Dla osób dorosłych, począwszy od wielkości środkowej partii czcionki tekstowej równej 1,4 mm, wszystkie kroje pisma dziełowego, powszechnie stosowanego, wydają się jednakowo czytelne; czytelność ta nie wzrasta ze wzrostem wielkości czcionki. Średnio, środkowa partia czcionki o wielkości 1,4 mm odpowiada czcionce 8-punktowej. JeŜeli chodzi o teksty przeznaczone dla dzieci doradza się następujące wielkości: 5-6 lat - środkowa partia czcionki: 3 mm; średnia czcionka: p. 7-8 lat - środkowa partia czcionki: 2,5 mm; średnia czcionka: p. 9 lat - środkowa partia czcionki: 2 mm; średnia czcionka: 12 p. 10 lat i więcej - środkowa partia czcionki: 1,7-2 mm; średnia czcionka: p Rysunek czcionki (szkielet) wyrazy składane pismem tekstowym, czyli minuskułą, są czytelniejsze od tych, które są złoŝone wersalikami wyrazy składane kursywą są odrobinę mniej czytelne od wyrazów złoŝonych antykwą 2.4. Rysunek czcionki - styl JeŜeli chodzi o skład zwykłych tekstów, badania przeprowadzone w laboratoriach nie wykazały znaczących róŝnic w szybkości czytania tekstów wydrukowanych róŝnymi krojami czcionki dziełowej. Zwłaszcza dowiedziono, Ŝe występowanie lub nieobecność szeryfów (na przykład n i n) nie wpływa na czytelność tekstów.

9 Problem czytelności tytułów, podtytułów, śródtytułów moŝe jednak przedstawiać się inaczej. I tak moŝe się zdarzyć, Ŝe grafik wybierze czcionki o kroju mniej klasycznym, o strukturze znacznie bardziej nowoczesnej, których grafik przeznacza je do składania tekstów nie długich, lecz krótkich, o charakterze uderzeniowym, stosowanych szczególnie w reklamie; nie moŝna więc w podobnym przypadku uwaŝać, Ŝe wszystkie te czcionki będą równie czytelne Wiersze o wyrównanej długości (justowane) czy teŝ nie U dorosłych czytelników nie stwierdzono róŝnic w odczytywaniu - szczególnie w szybkości czytania - tekstów o wyrównanym brzegu i tekstów z brzegiem poszarpanym, nie wyrównanym. a więc wybór takiego lub innego sposobu złoŝenia tekstu zaleŝy głównie od odbioru estetycznego Długość wierszy Stwierdzono pewne nieznaczne zmniejszenie szybkości czytania jedynie w przypadkach ekstremalnych: wiersze nienormalne krótkie lub nienormalnie długie Odstępy między wierszami W tym punkcie badania eksperymentalne nie wykazały równieŝ znaczących odchyleń w zachowaniu czytelników, jeŝeli światła między wierszami są mniejsze lub większe. Niemniej wiersze bardzo ściśnięte powodują lekkie zmniejszenie szybkości czytania, szczególnie gdy wiersze są bardzo krótkie lub bardzo długie. NaleŜy jednak zdawać sobie sprawę, Ŝe miary typograficzne mają w sobie pewną nielogiczność. I tak, na przykład, ten sam "stopień pisma 10" obejmuje czcionki o bardzo róŝnych wielkościach środkowej partii czcionki: Lucida Sans Unicode Times New Roman CE które oczywiście powinny być składane z róŝną interlineacją. 9

10 10 3. STOPIEŃ PISMA (WIELKOŚĆ) Pojęcie stopnia (wielkości) pisma tłumaczy się historycznie przez miary stosowane przy gorącym składzie (w typografii ołowiowej): stopniem była wysokość wierszownika słuŝącego do składania poszczególnych czcionek, jeŝeli wiersze składane były bez interlinii, stopień pisma był równy odległości między podstawami czcionek dwóch następujących po sobie wierszy. Analogicznie stopień pisma jest utoŝsamiany z wielkością czcionki, a ściślej rzecz ujmując z jej oczkiem. Zdarza się jednak, Ŝe czcionki tego samego stopnia pisma mogą mieć środkowe partie czcionki róŝnej wielkości. Stopień pisma jest tradycyjnie podawany w punktach. Teksty przeznaczone do powszechnego uŝytku są na ogół składane stopniami od 9 do 12 punktów. Teksty drugoplanowe mogą być składane stopniem pisma 7- i 8- punktowym, czasem nawet mniejszym.

11 4. GRUBOŚĆ CZCIONKI Grubość czcionki charakteryzuje szerokość jej linii. KaŜdej grubości czcionki odpowiada jej nazwa: light, normal, bold, heavy. Teksty gładkie typografii ukrytej są zwykle składane czcionką cienką lub zwykłą. Czcionka półgruba ułatwia uwypuklenie znaczenia jakiegoś wyrazu lub grupy wyrazów albo w tekście głównym, albo w tekstach pomocniczych. Czcionka gruba powinna być uŝywana z duŝym umiarem, jest stosowana przede wszystkim w tekstach reklamowych Szerokość czcionki Szerokością nazywamy szerokość środkowej partii czcionki. ZaleŜy ona od: litery, na przykład szerokość litery m jest większy niŝ litery n od stopnia pisma: im stopień jest większy, tym szerokość czcionki jest większa od kroju pisma: bardzo wąskie, wąskie, normalne, szerokie Wiele nowoczesnego sprzętu do składu umoŝliwia automatyczne modyfikowanie form czcionek przez poszerzanie ich i zwęŝanie. Niestety MS Word 7.0 nie posiada takiej moŝliwości Szeryf (ostróŝka) Jest to ornament dodawany do podstawy pionowych lub ukośnych pałeczek (nóŝek) liter w większości krojów pisma. 11

12 12 5. PODSTAWOWE FORMY TYPOGRAFICZNE 5.1. Czcionki tekstowe (minuskuły) Według większości historyków zajmujących się historią litery rysunek minuskuł był wynikiem powolnej ewolucji pisma - uproszczenie ruchów skrybów (lub kopistów) powtarzających rysunek wielkich liter. Litera moŝe być prosta (antykwa) lub pochyła (kursywa) Wersaliki (majuskuły) Wielkość wielkiej litery jest na ogół taka jak litery tekstowej z jej górnym przedłuŝeniem, na przykład wysokość B odpowiada wysokości b. Wersalików uŝywa się albo do składania całych wyrazów (najczęściej tytuły prac, tytuły rozdziałów, ewentualne śródtytuły), albo pierwszych liter wyrazów składanych dalej tekstem. MoŜe to być równieŝ całe zdanie, na przykład slogan w tekście reklamowym. Mogą to być równieŝ skróty nazw przedsiębiorstw, znaków fabrycznych czy pełnionych funkcji: PKP dla Polskich Kolei Państwowych, DTP dla oprogramowania Desktop Publishing. MoŜe to być takŝe wyraz o wyjątkowym znaczeniu, złoŝony wersalikami w tekście złoŝonym minuskułami. Kapitaliki: niektóre zestawy czcionek zawierają serie kapitalików, to znaczy czcionek o rysunku wielkości liter (wersalików), lecz o wielkości oczka czcionek tekstowych, bez przedłuŝeń: KAPITALIKI w porównaniu do WERSALIKÓW. Kapitalikami moŝna składać mniej waŝne śródtytuły lub w tekście gładkim wyrazy, które chce się podkreślić, na przykład imiona własne Antykwa Antykwa to krój pisma o osiach liter pionowych w przeciwieństwie do kursywy, w której osie ustawione są ukośnie. Ten krój pisma jest najczęściej stosowany w tekstach ciągłych (gładkich); wyjątek stanowią przedmowy i wprowadzenia składane często kursywą. Antykwa jest krojem pisma najczęściej stosowanym, a więc Ŝaden punkt z zasad dobrego składu nie jest wyłącznie jej przypisany Kursywa Kursywa to krój pisma pochyły, mający tak czcionki tekstowe (minuskuły), jak i wersaliki (majuskuły), stanowiący opozycję do antykwy, w której osie liter są pionowe. Zastosowanie: tytuły dzieł literackich, artystycznych, naukowych, administracyjnych, prawnych tytuły dzienników i periodyków tytuły wskazówek i przepisów zwroty, cytaty i wyrazy w językach obcych (w tym wyraŝenia łacińskie) didaskalia (objaśnienia, przypisy dotyczące sposobu wystawienia) sztuk teatralnych, scenariuszy... dedykacje.

13 5.5. Pisanki Z konieczności przeszliśmy juŝ przed wiekami od rysunku wersalików do bardziej elastycznego rysunku czcionki tekstowej. Na innej płaszczyźnie analogiczne postępowanie doprowadziło nad od antykwy do kursywy. Zakończmy w tym miejscu opis tej ewolucji na pisankach inspirowanych przez pismo odręczne, szybkie, charakteryzujące się pochyleniem (tak jak kursywa), ale równieŝ połączeniami między poszczególnymi literami. 6. ODSTĘP Odstęp jest to światło między dwiema literami tego samego wyrazu. Przy bardzo małych odstępach napisany wyraz byłby bardzo trudny do odcyfrowania, na przykład KOŃCZYĆ zamiast K O Ń C Z Y Ć; natomiast odstępy zbyt wielkie, na przykład równe odległości między dwoma wyrazami, powodowałyby trudności z odnalezieniem wyrazu w całym tekście. Pomijając te dwie skrajne moŝliwości, przy składzie wyrazu odgrywają rolę dwa czynniki: szerokość i odsadka boczna kaŝdej czcionki. Szerokość czcionki jest łatwo dostrzegalna dla kaŝdego kroju, natomiast odsadka boczna to element niedostrzegalny, odpowiadający, przy składzie ręcznym, szerokości całego słupka ołowiu na którym znajduje się oczko. Szerokość tego słupka odpowiada minimalnej szerokości operacyjnej litery (szerokość litery plus dwa stałe odstępy po jej prawej i lewej stronie) w maszynie do pisania w pamięci komputera Odstępy międzywyrazowe Międzywyrazowym nazywamy odstęp między jednym wyrazem a drugim. Zbyt małe odstępy między wyrazami ograniczają czytelność tekstu, zbliŝając go do rękopisów z pierwszego tysiąclecia naszej ery. Natomiast odstępy zbyt duŝe odbijają się niekorzystnie na estetycznym rozłoŝeniu koloru na stronie. Pojawia się jeszcze jeden czynnik związany z zakończeniem wyrazów, albo ich przenoszeniom dokonywanym przez składacza lub odpowiedni program komputerowy. Ostatnia litera wyrazu nie musi wcale odpowiadać ostatniej literze wiersza, a róŝnica jest rozkładana na normalne odstępy między sobą; do składacza będzie naleŝało czuwanie nad tym, by nie oddalił się zbytnio od przyjętej tradycyjnie, a omówionej powyŝej normy postrzegania wyrazów. NaleŜy zauwaŝyć równieŝ, Ŝe niektóre oprogramowania justują wiersze poszerzając lub zwęŝając, jednakowo pod względem optycznym, wszystkie znaki z danego wiersza, tak litery jak i odstępy, co wcale nie zawsze daje najlepsze efekty estetyczne. Oczywiście przy swobodnym justowaniu odstępy między wyrazami pozostają "normalne", a więc jednakowe Przenoszenie wyrazów (i liczb) Wyrazy: przenosi się je na końcu wiersza, przy tekstach justowanych, jeŝeli ostatni wyraz wychodzi poza wyrównany prawy brzeg: przenoszenie zaznacza się dywizem na końcu omawianego wiersza. Im wiersze są dłuŝsze, tym mniej przenoszonych wyrazów występuje w tekście (oczywiście z wyjątkiem wyrazów szczególnie długich). Właściwe jest regulowanie długości wiersza odstępami międzywyrazowymi, w których lekkie modyfikacje nie będą zbytnio rzucały się w oczy czytelnikowi. 13

14 14 Liczby: jeŝeli liczby pisane są cyframi, nie moŝna ich przenosić. Podobnie nie wolno ich dzielić, jeŝeli towarzyszą im procenty, wzory czy inne określenia, np.: 95%, str.77 itp. JeŜeli liczby podawane są słownie, naleŝy w miarę moŝliwości unikać przenoszenia tych wyrazów, na przykład: czter/dzieści a nawet pięćdziesiąt/jeden. Zwykle początek wyrazu w jednym wierszu pozwala czytelnikowi, w kontekście całego zdania, domyślić się do końca tego wyrazu. Na ogół jednak nie jest to moŝliwe w odniesieniu do liczb. NiezaleŜnie od tego, czy jesteśmy czy teŝ nie, w posiadaniu oprogramowania pozwalającego na automatyczne dzielenie wyrazów, musimy czuwać nad stosowaniem takiego podziału zwłaszcza wówczas, gdy nie jesteśmy pewni, czy nasz dosyć prymitywny sprzęt nie traktuje zbyt swobodnie podstawowych reguł dzielenia wyrazów w róŝnych językach Podkreślenie Elementy łatwo dostrzegane przez twórcę makiety czy typografia nie muszą być wcale dostrzegane przez czytelnika. Zmiana kroju pisma, na przykład przejście od antykwy do kursywy, nie zawsze rzuca się w oczy przeciętnemu czytelnikowi, a więc nie jest dostatecznie widocznym sygnałem treści, które prezentuje. Natomiast wyraz lub grupa wyrazów podkreślone zostaną zawsze zauwaŝone. I tak, na przykład, przy czytaniu pobieŝnym, podkreślenia wyrazów kluczowych stanowią najlepszy sposób wychwycenia informacji juŝ przy powierzchownym "rzuceniu okiem" na tekst Logo (sygnet) Logo (sygnet) to wyraz, zestaw kilku krótkich wyrazów lub skrót specjalnie skomponowany lub narysowany w celu nadania cech charakterystycznych lub osobowości prawnej znakowi lub podmiotowi wyraŝonemu przez ten znak Linia Linia to materiał zecerski dający w druku odbitki linii róŝnego rodzaju i róŝnej grubości; linie są stosowane w celu: oddzielenia od siebie poszczególnych partii tekstu o jednolitym charakterze technologicznym; obramowania tekstów o jednolitym charakterze technologicznym; obramowania schematów lub ilustracji dla nadania im specjalnego znaczenia; powiązania ze sobą wyrazów lub cyfr oddalonych od siebie w tekście, a pozostających w pewnej zaleŝności (na przykład następujących po sobie tytułów w spisach treści); ozdobienia kolumny pewnym elementem dekoracyjnym.

15 15 7. PARAGRAF 7.1. Akapit Jedna partia składu o jednolitym charakterze technologicznym dzieli się często na wiele paragrafów. Z punktu widzenia typograficznego konieczne jest więc zaznaczenie, gdzie kończy się jeden, a zaczyna drugi. Początek następnego paragrafu moŝe: nie mieć Ŝadnego szczególnego znaku, jeŝeli bez Ŝadnej wątpliwości kaŝdy czytelnik będzie wiedział, iŝ rozpoczyna się nowy paragraf, na przykład: pierwszy wiersz z rozdziału ksiąŝki, wiersz następujący po śródtytule złoŝonym inną czcionką, początek partii składu tekstu informacyjnego lub reklamowego; być w jakiś sposób wyróŝniony: poprzez wcięcie akapitowe (odstęp tekstu od lewego brzegu kolumny w pierwszym wierszu akapitu) wielkości jednego firetu lub większe; poprzez interlineację między ostatnim wierszem paragrafu poprzedniego i pierwszym wierszem paragrafu następnego: interlinia taka powinna mieć szerokość jednego wiersza lub połowy wiersza. Mówi się wówczas o składzie bezakapitowym 7.2. Justowanie Celem justowania, czyli wypełnienia materiałem justunkowym miejsc niedrukujących, jest ustalanie długości wierszy partii składu o jednolitym charakterze technologicznym; długość wierszy moŝe być podawana w punktach typograficznych lub w milimetrach 7.3. Tekst o nie wyrównanej długości wierszy Taki tekst nazywa się tekstem nie wyjustowanym, a składające się nań wiersze są róŝnej długości; długość wyrazów kończących wiersz decyduje o jego długości, poniewaŝ zasadą w tego typu składzie jest niedzielenie wyrazów. Na ogół lewy brzeg partii składu nie wyjustowanego jest wyrównany, to znaczy tworzy pionową linię prostą, natomiast brzeg prawy jest postrzępiony. Sytuacja odwrotna jest oczywiście równieŝ moŝliwa, a wówczas wyrównany jest brzeg prawy, a postrzępiony - lewy Interlineacja Interlineacją określa się światła między wierszami. Mogłoby się wydawać, Ŝe w obrębie jednego paragrafu wiersze powinny być składane ściśle, to znaczy bez interlinii. Jednak naleŝy pamiętać, Ŝe to stopień zastosowanej czcionki wpływa na zróŝnicowanie charakteru składu.

16 16 8. EDYCJA DOKUMENTÓW Edycja tekstu polega na przygotowaniu dokumentu za pomocą komputera. Dokumentem jest kaŝda praca w formie pisemnej. Przy uŝyciu edytora tekstu moŝna tworzyć prostą notatkę, rozbudowany biuletyn, raport, a takŝe pracę dyplomową czy magisterską. Wprowadzanie tekstu do pamięci komputera jest podstawową czynnością przy przygotowaniu kaŝdego dokumentu. Tekst wpisuje się za pomocą klawiatury. MoŜna to zrobić dwoma sposobami: wpisać tekst, a później nadać mu właściwy kształt (tzn. sformatować), prowadzić formatowanie tekstu na bieŝąco (ten sposób lepiej wykorzystuje moŝliwości komputera i środowisko Windows). Praca z komputerem, róŝniąca się od pisania na zwykłej maszynie, wymaga zachowania następujących podstawowych zasad: 1. Logicznie wyodrębnionym fragmentem dokumentu jest akapit, wyróŝniony przez wstawienie na końcu "znaku końca akapitu". W dokumentach gdy tekst wypełni wiersz, kursor automatycznie przeniesie się do nowej linii. Nie naleŝy zatem naciskać klawisza [Enter] po kaŝdym wierszu tekstu, gdyŝ powoduje to zawsze rozpoczęcie nowego akapitu, a często uniemoŝliwia formatowanie fragmentów dokumentu. 2. Odstępy między zdaniami. We wszystkich dokumentach naleŝy stosować pojedynczą spację po wszystkich znakach przystankowych, gdyŝ w komputerach jest wykorzystywany druk proporcjonalny. Oznacza to, Ŝe kaŝdy znak ma inną szerokość (w maszynach do pisania wszystkie czcionki mają taką samą szerokość), np. litera m zajmuje pięć razy więcej miejsca niŝ litera i (wyjątek stanowią kroje, które naśladują pismo maszynowe, np. Courier). Stosując druk proporcjonalny, nie trzeba robić podwójnego odstępu aby oddzielić zdania. 3. Nie naleŝy teŝ uŝywać klawisza odstępu [Spacji] do przesuwania kursora tekstowego, wcinania tekstu lub wyrównywania tekstu. Do tego celu słuŝą znaki tabulatora oraz funkcje formatujące akapit. Klawisz spacji moŝe być uŝywany tylko między słowami. W dokumencie nie powinno być miejsca dla dwóch ani większej liczby znaków [Spacji] obok siebie. 4. NaleŜy odpowiednio stosować znaki interpunkcyjne, tj. wpisywać je bezpośrednio za słowem, natomiast odstęp [Spację] stawiać przed następnym słowem. Nie naleŝy stosować spacji przed znakami przestankowymi. 5. Niektóre litery tworzące pismo są charakterystyczne tylko dla języka polskiego. Nie wszystkie czcionki występujące w menu edytora mają polskie znaki diaktryczne. Polskie znaki występują zawsze w czcionkach oznaczonych dodatkowymi literami CE (Central Europe), np. Times New Roman CE. Oczywiście moŝna dodatkowo zainstalować w komputerze profesjonalnie wykonane kroje pisma z polskimi znakami diaktrycznymi. 6. Wstawianie tekstu lub innego obiektu ze schowka (np. tabeli, rysunku) następuje w miejscu, w którym znajduje się kursor tekstowy. Kursor moŝna przesuwać z klawiatury (za pomocą strzałek lub kombinacji klawiszy klawiatury) lub myszy.

17 17 9. DODATKOWE ZASADY Znaki przestankowe naleŝy stawiać poza obrębem nawiasu w przypadku, gdy jego zawartość jest częścią zadania. Dotyczy to równieŝ przecinków, średników i dwukropków. JeŜeli w nawiasie znajduje się odrębne stwierdzenie, to końcowy znak przestankowy powinien być wewnątrz. Kiedy umieszcza się tekst w ramce - nie naleŝy go stłaczać. NaleŜy dąŝyć do tego, aby ze wszystkich czterech stron było optycznie tyle samo miejsca. Podczas pisania liczb nigdy nie naleŝy zastępować jedynki (1) małą liter L (l) ani zera (0) duŝą litera O. Pomijając fakt, Ŝe mają one róŝne kształty, komputer róŝnie je interpretuje. NaleŜy być konsekwentnym. JeŜeli nagłówek jest wyrównany do lewej strony, to naleŝy wyrównać w ten sposób wszystkie nagłówki. JeŜeli nagłówek jest napisany czcionka 18-punktową półgrubą, to niech tak napisane będą wszystkie nagłówki. JeŜeli numer strony znajduje się u góry zewnętrznego marginesu, to równieŝ numery pozostałych stron powinny się tam znaleźć. NaleŜy być konsekwentnym w posługiwaniu się punktami tabulacji, podczas określenia marginesów, robienia wcięć, wyrównywania tekstu, przy doborze kroju i wielkości czcionki, stawianiu znaków przestankowych, itd. Wyszczególniając pozycje, na przykład w podsumowaniach czy spisach, zamiast łącznika czy gwiazdki moŝna zastosować wiele innych znaków czy symboli. NaleŜy unikać skrótów. Pisanie ul. zamiast ulica czy al. zamiast aleja rzadko kiedy jest konieczne. W tekstach nie powinno się stosować skrótów kg dla oznaczenia kilogramów i g dla gramów. Znaki przestankowe w nagłówkach często sprawiają wraŝenie zbyt duŝych, przyciągających zbyt wiele uwagi. Przecinki cudzysłowy kropki itd. powinny zostać zmniejszone o punkt lub dwa. Dzielenie liczb na grupy cyfrowe: przy składaniu tekstu pismami o stopniach 6-12 p., liczby zawierające powyŝej czterech cyfr naleŝy rozdzielać odstępami (spacjami) o grubości 2 p. na grupy trzy cyfrowe; powyŝsza zasada nie dotyczy lat i numerów ; ; ; Rozdzielanie i przenoszenie wyrazów: nie naleŝy dzielić i przenosić do następnego wiersza liczb, skrótów nazw składanych wersalikami. W tekstach o szerokości składu powyŝej 51 znaków nie naleŝy rozdzielać wyrazów dwusylabowych, jednolitych skrótów nazw i określeń od liczb arabskich lub rzymskich, skrótów nazw miar i masy bez poprzedzających je wartości liczbowych, nie oddziela się tytułów (np. prof., mgr inŝ.) od nazwisk. Przy tekstach o mniejszej liczbie liter w szerokości składu wymienione zasady nie muszą być stosowane. Liczba kolejnych przeniesień jedno pod drugim uzaleŝniona jest od liczby liter w wierszu składu.

18 18 szerokość składu ilość przeniesień do 25 liter nie określa się liter liter 4 60 liter 3 Dwukropek przy oddzielaniu minut od godzin naleŝy umieszczać bez odstępu. Łącznik (dywiz): w składzie pismem tekstowym łącznika (dywizu) nie oddziela się odstępami. Wielokropek: przed i po wyrazie, wielokropek złoŝony zawsze z trzech kropek, bez odstępów między nim i wyrazem, do którego się odnosi. Wielokropek uŝyty zamiast wyrazów opuszczonych w cytatach powinien być umieszczony w nawiasach kwadratowych lub okrągłych. Odsyłacz (odnośnik): jeśli odsyłacz dotyczy części zdania ujętej w przecinki lub całego zdania zakończonego kropką, trzeba go składać bezpośrednio po przecinku lub kropce. Odsyłacz do wyrazu lub wyrazu objętego nawiasami naleŝy składać po wyrazie lub przed nawiasem zamykającym, przy czym jeśli odsyłacz jest oznaczony liczbą z nawiasem, nawiasu się nie powtarza. Odsyłacz dobrze jest oddzielać od wyrazu 2-4 punktowym odstępem. Znak paragrafu: znaki paragrafów i skrót «nr» naleŝy oddzielać od cyfry stałym odstępem o grubości 1/4 firetu. Podwójne znaki paragrafów składamy bez odstępów między nimi. Inne znaki: ułamków, znaków procentów, stopni i minut nie oddzielamy od cyfr, przy których są umieszczone. Wyliczanie: przy składaniu krótkich wyliczeń, cyfry lub litery oznaczające kolejne podpunkty naleŝy justować tak, aby były wypuszczone w lewo, a tekst wyjustowany w linii pionowej. Odstęp za cyfrą lub literą pozostaje niezmienny i powinien wynosić do 2/3 firetu, natomiast gdy wyliczenia są składane akapitowo - 1/2 firetu. Przypisy naleŝy składać pismem tego samego kroju, lecz mniejszym o 1 lub 2 stopnie od tekstu podstawowego. Do oznaczenia przypisów i odsyłaczy (odnośników) w tekście powinno się stosować jednakowe znaki. Gwiazdki do oznaczania przypisów moŝna wykorzystać wówczas, gdy w kolumnie występują nie więcej niŝ trzy przypisy. Gwiazdki składamy tak, aby ostatnie z nich tworzyły w pionie jedną linię. Stały odstęp między oznaczeniami przypisu a jego treścią powinien wynosić 1/2 firetu. Przy duŝej liczbie krótkich dwu-lub trzywyrazowych przypisów moŝna je składać w ciągu, oddzielając odstępami o wielkości nie mniejszej niŝ 1 1/2. Przypisy moŝna składać równieŝ bez ich oznaczania, jednak wówczas trzeba powtórzyć hasło oznaczone tekście odsyłaczem (odnośnikiem). Hasło naleŝy odpowiednio wyróŝnić (np. spacjowaniem) i oddzielić pauzą od właściwej treści przypisu. Przy takim sposobie składania wszystkie odsyłacze w tekście oznaczamy jedną gwiazdką. Składanie spisu treści: obowiązują tu zasady podstawowe, dotyczące kropkowania. Wiersze niepełne moŝna uzupełnić przez umieszczanie kropek. Odległości miedzy kropkami powinny wynosić 1/2-2 firetów, natomiast między

19 ostatnią kropką a największą cyfrą paginy powinien być taki sam, jak miedzy kropkami. Kropki powinny być złoŝone w równej linii pionowej. Zasady składania dat: elementy dat naleŝy oddzielać od siebie łącznikiem (dywizem) lub odstępem o wielkości 1/4 firetu. Godziny, minuty i sekundy składa się bez znaków oddzielających lub oddzielamy minuty od godzin i sekundy od minut dwukropkiem. Dziesiętne części sekundy naleŝy oddzielać od sekund przecinkiem bez odstępu. Zasady składania wzorów matematycznych. Wzory jednowierszowe naleŝy środkować. Dopuszcza się jednak składanie od lewego brzegu z uwzględnieniem wcięcia stosowanego w danej publikacji. Wzory wielowierszowe naleŝy środkować. Dopuszcza się składanie w taki sposób, aby pierwszy wiersz wzoru rozpoczynał się od lewej strony wcięciem takim, jakie jest stosowane w danej publikacji, a najdłuŝszy lub ostatni wiersz wzoru był przesunięty do prawej strony z odstępem do marginesu na wielkość równą wcięciu akapitowemu. W całej publikacji naleŝy stosować jedną zasadę ustawiania wzorów, we wzorach stanowiących ciąg równości naleŝy składać w jednym pionie, wzory zaś wypośrodkować według najdłuŝszego z nich. Przy składaniu wyznaczników i macierzy poszczególne symbole powinny tworzyć piony, jeŝeli układ wzorów ma charakter tabelaryczny, naleŝy przestrzegać zasady składania znaków matematycznych w pionie. Cyfry w liczbach powinny znajdować się dokładnie pod sobą - jednostki pod jednostkami, dziesiątki pod dziesiątkami. 19

20 KOREKTA DOKUMENTÓW Korekta dokumentu sprowadza się do usuwania błędów i usterek powstałych podczas pisania i ewentualnie do przepisywania tekstu dokumentu. Podczas tej korekty nie tylko sprawdza się poprawność; tekstu, tabel, obliczeń, wzorów, przypisów, ale takŝe zwraca się uwagę na formę graficzną pracy. ZauwaŜone błędy i usterki poprawia się kolorowym długopisem, tak oby odróŝniały się od reszty tekstu. Za błędy i usterki, nawet te, które powstały z winy przepisującego odpowiada wyłącznie autor pracy, dlatego juŝ w brudnopisie powinien on skorygować wszystkie błędy, nie licząc na to, Ŝe przepisujący czy wprowadzający poprawki do tekstu pracy je poprawi. Do korekty brudnopisu powinny być zastosowane tzw. znaki korektorskie. Znaki korektorskie są umownymi i ujednoliconymi w całym kraju (zgodnie z odpowiednia normą) znakami stosowanymi w korekcie składu, który autorzy ksiąŝek lub artykułów otrzymują w postaci tzw. odbitek korektowych. Najczęściej uŝywane znaki korektorskie zostały umieszczone w tabeli. Podczas korekty autorskiej ksiąŝek i artykułów odpowiednie znaki korektorskie umieszcza się w tekście oraz na marginesie strony. Zastosowanie tych znaków w tzw. brudnopisach ułatwia i przyspiesza nanoszenie poprawek, a ponadto zmniejsza moŝliwość popełnienia innych błędów, które mogłyby powstać w wyniku niezrozumienia intencji autora poprawiającego brudnopis za pomocą dowolnych znaków. Po wniesieniu ewentualnych poprawek i wydrukowaniu całości naleŝy jeszcze raz przeprowadzić kontrolę końcową tekstu dokumentu.

21 21

22 SŁOWNIK POJĘĆ TYPOGRAFICZNO - POLIGRAFICZNYCH Apla Zadrukowana farbą pełna płaszczyzna. MoŜe słuŝyć jako podkład pod tekst lub ilustrację. Arkusz autorski Jednostka miary obliczania pracy autorskiej. Praca autorska w formie maszynopisu powinna być wykonana na papierze formatu A4, jednostronnie i zawierać 30 wierszy na stronie. W kaŝdym wierszu powinno znajdować się 60 znaków, w tym spacje. 22 strony takiego maszynopisu tworzą arkusz autorski. Arkusz autorski zawiera znaków, liter, cyfr, znaków interpunkcyjnych i spacji. Do arkusza autorskiego nie zalicza się tytułów i Ŝywej paginy. W przypadku treści graficznej przyjmuje się, Ŝe jednemu arkuszowi odpowiada 3000 cm2. Arkusz wydawniczy Jednostka miary obliczania objętości materiału w publikacji. Dotyczy całego materiału zarówno dostarczonego przez autora jak i przez wydawcę. Arkusz wydawniczy zawiera znaków lub cm2 grafik lub 700 linijek poezji. Bękart Błąd składu. Polega na tym, Ŝe końcowy wiersz paragrafu znajduje się na początku kolumny lub łamu. Bigowanie Czynność introligatorska. Polega na wyciskaniu rowka lub rowków w miejscach zagięcia kartonu lub tektury. CMYK CMYK jest skrótem od angielskich nazw barw farb triadowych (Cyan, Magenta, Yellow, black lub jak kto woli Kontur). Jest to, tak zwany, subtraktywny sposób mieszania barw (C, M, Y), w efekcie którego otrzymuje się barwę czarną. Mieszaniu teoretycznie mogą podlegać wyłącznie trzy barwy kolorowe (C, M, Y), aby uzyskać wszystkie odcienie szarości aŝ do pełnej czerni, lecz w wyniku niedoskonałości farb stosuje cię dodatkową farbę czarną dla nadania czystości jej odcienia. Model ten stosowany jest powszechnie do uzyskiwania wielobarwnych odbitek drukowych. Czcionka Czcionka jest to materiał zecerski w kształcie prostopadłościanu, którego górna część zawiera oczko (tzw. główka), daje w druku odbitkę litery, cyfry lub znaku, ornamentu lub linii. Dywiz Krótka kreska pozioma uŝywana przy przenoszeniu wyrazów i łączeniu wyrazów kilkuczłonowych. Inaczej przenośnik lub łącznik. Font Potocznie zapis kroju pisma w postaci cyfrowej. Kompletny zestaw wszystkich liter alfabetu, cyfr, znaków interpunkcyjnych i znaków specjalnych zawartych w danym kroju pisma.

23 23 Gęstość rastra Gęstość rastra nazywana często liniaturą rastra jest definiowana linią elementów graficznych (punktów, linii itp.) rozmieszczonych w stałych odstępach na jednostce długości, a w konsekwencji na jednostce powierzchni i wyraŝona zwykle w liniach na cm - lpc (w krajach anglojęzycznych w liniach na cal - lpi). Z praktyki wiadomo, Ŝe raster o duŝej gęstości umoŝliwia uzyskanie obrazu o większej rozdzielczości niŝ raster o małej gęstości. UŜycie rastra o duŝej gęstości pociąga za sobą konieczność zastosowania bardziej zaawansowanej technologii i lepszego (gładszego) papieru w druku, a więc jest droŝsze. Poza tym nie zawsze jest celowe stosowanie rastra o duŝej gęstości Gęstość optyczna Gęstość optyczna D jest to ujemny logarytm ze współczynnika przepuszczania T. Wielkość ta charakteryzuje ilość promieniowania przechodzącego przez materiał przeświecalny (diapozytyw lub negatyw) lub odbitego od materiału nieprzeświecalnego (fotografia, odbitka drukarska). Im większa wartość gęstości optycznej D, tym bardziej pochłaniający materiał (zatrzymuje więcej promieniowania o danej długości fali, które na niego padło). Jednostki: dpi, lpi dpi - jest to jednostka miary opisująca rozdzielczość naświetlania i skanowania, jako ilość punktów na cal (około 25,4 mm). Jest to jednostka popularnie przyjęta dla wszystkich powyŝszych zastosowań, choć uwaŝa się czasami za bardziej fachowe stosowanie skrótów - spi (spot per inch - plamek na cal) w przypadku naświetlania oraz ppi (parts per inch - próbek na cal) w przypadku skanowania. lpi - jest to jednostka miary opisująca liniaturę rastra autotypijnego (AM, klasycznego), wyraŝa ilość linii rastra przypadających na jeden cal. Czasami uŝywa się jeszcze jednostki lpc (linii na centymetr). Podstawowa liniatura dla drukowania offsetowego to 150 lpi (60 lpc) Justowanie Wyrównywanie odległości między literami i wyrazami w tekście. Tekst moŝe być wyrównany do lewego lub prawego marginesu lub obydwu marginesów łącznie. Kapitaliki Odmiana pisma. DuŜe litery (wersaliki) o wysokości oczka małych liter tekstowych tego samego stopnia nie mających wydłuŝeń górnych i dolnych. Kerning Proces regulacji świateł międzyliterowych. Manipulacja tekstem polegająca na zmniejszeniu (częściej) lub zwiększeniu odstępu między literami lub liniami tekstu. Polega na odmiennym od standardowego kształtowaniu odstępów między niektórymi parami znaków, np. między "A" i "W", w celu uzyskania tekstu składającego się z optycznie równoodległych liter. Jest tym waŝniejszy im większy jest stopień pisma. Korytarz Błąd składu. Polega na niewłaściwym uszeregowaniu odstępów międzywyrazowych w kilku kolejnych wierszach, tak Ŝe tworzą one przerwy w spoistości składu. Takie przerwy tworzą korytarze pionowe lub ukośne.

24 24 Krój pisma Krój pisma jest to komplet znaków drukarskich o jednakowym rysunku oczka. Poszczególne kroje łączą się w grupy pism drukarskich, mające niektóre cechy wspólne. KaŜdy krój ma swoją nazwę i występuje na ogół w kilku odmianach. Łamanie Formowanie kolumn ksiąŝki lub czasopisma ze szpalt, klisz, wzorów, tytułów i ornamentów, na ogół według wskazówek zawartych w odbitkach korektorskich, lub według makiet wydawniczych. Ligatura Jest to zestaw oddzielnych czcionek składających się z dwóch lub trzech znaków. Najczęściej są to: fi, fl, ffi, ffl, ff. Ligatury podstawia się w miejsce takich zbitek literowych dla większej estetyki. Majuskuły Inaczej wersaliki, wielkie litery alfabetu, róŝniące się kształtem od minuskuł, mieszczące się między górną a podstawową linią pisma. Makieta Dokładny plan układu graficznego ksiąŝki, gazety, czasopisma lub innego druku. Zawiera sposób rozmieszczenia tekstów, tytułów, grafiki, wyróŝnień lub innych elementów kolumny. Margines Nie zadrukowana część powierzchni strony wzdłuŝ czterech krawędzi kolumny. Im większa kolumna druku na stronie danego formatu tym mniejsze są marginesy. Minuskuła Inaczej litera tekstowa. Mała litera alfabetu, róŝniąca się kształtem od majuskuły, czyli litery duŝej. Jej górna i dolna krawędź rysunku mieści się między podstawową, a średnią linią pisma, natomiast jej wydłuŝenia między dolną i górną linią pisma. Mora Przypadkowy, niepoŝądany wzór pojawiający się na negatywach rastrowych przy wykonywaniu klisz. Mora ma kształt dodatkowych regularnych punktów powstających wskutek nieprawidłowego krzyŝowania się linii rastrowych wykonywanej kliszy z liniami rastra oryginału. Odmiana pisma Jest to niŝsza jednostka systematyczna w stosunku do kroju. Jest to komplet znaków drukarskich o jednakowym rysunku oczka, grubości i kącie pochylenia. Typowymi przykładami odmian są: odmiana prosta (antykwa), kursywa (italik), półgruba i kursywa półgruba. Pagina Liczba porządkowa wskazująca kolejność stron ksiąŝki lub periodyku. Umieszcza się ją w widocznym miejscu nad lub pod kolumną tekstu. Stron tytułowych ani wakatów nie paginuje się, choć wlicza się je do kolejności stronic. Pagina Ŝywa Wiersz umieszczony u góry lub u dołu kolumny tekstu. Zawiera, oprócz numeru strony, nazwisko autora, tytuł dzieła, części lub rozdziału. Pagina Ŝywa powinna mieścić się w jednym wierszu nie wypełniającym całej szerokości kolumny.

25 25 Pełna justyfikacja Zabieg typograficzny. Wyrównywanie tekstu do lewego i prawego marginesu jednocześnie, bez względu na ilość liter w wierszu. Raster Raster poligraficzny jest to struktura umoŝliwiającą zamianę tonów ciągłych na punkty (lub inne elementy) dające wraŝenie odcieni szarości (lub barwy). W przypadku rastrowania klasycznego (autotypijnego, AM - modulowanego amplitudowo) elementy rastra są ustawione w jednakowych odległościach od siebie wyznaczając tzw. siatkę rastra (o stałej wielkości) oraz róŝnią się od siebie wielkością. Im większe punkty tym większe pokrycie powierzchni i tym ciemniejszy obraz. Raster klasyczny charakteryzuje liniatura (gęstość rastra). W przypadku rastrowania stochastycznego (FMmodulowanego częstotliwościowo) nie występuje stały rozkład punktów, lecz punkty o stałej średnicy (wielkości) są rozmieszczone w róŝnych odległościach od siebie. RGB RGB jest skrótem od angielskich nazw barw filtrów (Red, Green, Blue). Jest to, tak zwany, addytywny sposób mieszania barw świateł, w efekcie którego otrzymuje się barwę białą. Model ten stosowany jest powszechnie do uzyskiwania wielobarwnych obrazów telewizyjnych oraz w przypadku skanerów. Spacja Inaczej odstęp międzywyrazowy. Znak o kodzie ASCII 32, odpowiadający miejscu wolnemu między wyrazami. Stopień pisma Miara wysokości liter. Mierzona jest między górną a dolną krawędzią pisma. W Polsce stopień pisma powinien być podawany w punktach typograficznych. Szeryfy Krótkie ukośne lub poprzeczne kreski stanowiące zakończenie linii rysunku liter i cyfr niektórych krojów pisma. Przykładem kroju pisma szeryfowego jest Times New Roman, a bezszeryfowego - Arial. Światło Nie zadrukowane miejsce na kolumnie. WyróŜnia się światło międzyliterowe, międzywyrazowe (spacje), międzywierszowe (interlinie), międzyłamowe (pole działowe) i okołotytułowe. Tinta Jednolite tło zadrukowane, złoŝone z elementów zecerskich (np. kropek), albo z płyty wygrawerowanej względnie giloszowanej. Zwykle tinta drukowana jest jasną farbą na której drukuje się następnie tekst, rysunek lub inicjał farbą ciemną. Triada Terminem triada określa się farby skalowe do drukowania wielobarwnego w układzie CMYK. Na terenie Europy przyjęto stosowanie tzw. triady europejskiej (euroscala). Szczegółowe opisy kolorymetryczne farb offsetowych kolorowych określają normy: DIN 16539, ISO 2846, SNV , UNI

26 26 Typografia W znaczeniu ogólnym - drukarstwo, potocznie - druk wypukły, a najczęściej kompozycja druków z czcionek, grafik, linii i ornamentów. Układ typograficzny Rozmieszczenie tekstu, ilustracji i róŝnych elementów graficznych na stronie ksiąŝki, czaspisma, gazety lub innego wydawnictwa, uwględniające format papieru i kolumny, wielkość marginesów, krój i stopień pisma, usytuowanie tytułów, a wszystko dobrane odpowiednio do treści i przeznaczenia publikacji. Najczęściej są stosowane układy typograficzne: asymetryczny, blokowy, chorągiewkowy, swobodny, symetryczny (klasyczny, osiowy) i wielołamowy. Wakat Pusta strona ksiąŝki wliczona do paginacji. Wartość tonalna Pokrycie rastrowe jest miarą rastrowej wartości tonalnej, określanej jako stosunek pokrycia rastrowego do całkowitej powierzchni pól elementarnych płaszczyzny rastrowej. Wdowa Błąd składu. Ostatnia linijka akapitu pojawiająca się na początku następnej strony publikacji. Wersaliki Inaczej majuskuły. Czcionki duŝych liter alfabetu danego kroju pisma. Zbieranie Czynność introligatorska. Składanie sfalcowanych arkuszy według ich kolejności w celu ich przygotowania do szycia lub klejenia. Jest wykonywane ręcznie lub maszynowo.