Najważniejsze miejsca Published on Kalisz (

HTML
DOWNLOAD

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Najważniejsze miejsca Published on Kalisz (http://www.kalisz.pl)"

Aneta Mazur
8 lat temu
Przeglądów:

Najważniejsze obiekty zachowane do dziś, choć w zmienionej funkcji, jak i nieistniejące. 1. Stary cmentarz żydowski przy zbiegu ul. Nowy Świat-Handlowa- Skalmierzycka Powstał pomiędzy 1285 a 1287 r.

1 Najważniejsze obiekty zachowane do dziś, choć w zmienionej funkcji, jak i nieistniejące. 1. Stary cmentarz żydowski przy zbiegu ul. Nowy Świat-Handlowa- Skalmierzycka Powstał pomiędzy 1285 a 1287 r., kiedy to Żydzi zakupili na mocy przywileju księcia Przemysła II górkę na Rypinku, a za to zezwolenie zapłacili szafranem i pieprzem. Tutaj chowano nieprzerwanie członków kaliskiej gminy żydowskiej aż do czasów II wojny światowej. Cmentarz ten należał niewątpliwe do najstarszych nekropolii żydowskich na ziemiach polskich. Niestety podczas II wojny światowej podzielił zagładę kaliskich Żydów. W latach 40-tych hitlerowcy, rękoma angielskich jeńców usunęli piaskowcowe, liczące setki lat piaskowe macewy. Cześć z nich wykorzystali do wyłożenia skarpy rzecznej Kanału Rypinkowskiego na odcinku od mostu reformackiego do kina Apollo ). Inne potłukli i użyli, podobnie jak w innych polskich miastach, do utwardzenia ulic np. obecnej Kościuszki. W latach 80-tych Fundacja Nissenbaumów wydobyła macewy z brzegów skarpy. Po wielu perypetiach macewy i ich fragmenty przewiezione zostały na teren nowego cmentarza przy ul. Podmiejskiej. W latach 60-tych na części terenu zajmowanego przed wojną przez cmentarz, powstało osiedle mieszkaniowe, stacja Pogotowia Ratunkowego oraz Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla młodzieży niepełnosprawnej. Przy Ośrodku znajdują się plansze informujące o historii tego miejsca. 2. Synagoga tzw. Wielka Przywilej jej budowy otrzymali Żydzi w 1358 r. od króla Kazimierza Wielkiego. Najstarsza synagoga była najprawdopodobniej drewniana, z kopułą zwieńczoną gwiazdą Syjonu, ale jej dokładana lokalizacja nie jest znana. Pierwsza wzmianka w kronice miasta dotycząca bożnicy pochodzi z 1565r. W 1659r. gmina żydowska wykupiła plac na tzw. Rozmarku, gdzie wzniesiona została murowana synagoga. W 1792 r. podczas wielkiego pożaru miasta, spłonęła także stara kazimierzowska synagoga. Dzięki zamożności kaliskiej gminy szybko udało się ją podnieść z ruin. Jednakże służyła wyznawcom judaizmu zaledwie 70 lat. Oto, bowiem 18 Strona 1 z 5

2 lipca 1852 roku w dzielnicy żydowskiej wybuchł pożar, który strawił znaczną cześć domów i budynków. Ogień nie oszczędził również synagogi. Ta, którą postawiono na jej miejscu nie mogła się równać z poprzedniczką. Otoczona była różnymi przybudówkami służącymi do celów gospodarczych i rytualnych. Najbliższe otoczenie bożnicy tworzył plac, zwany Końskim Targowiskiem. Synagogę tzw. wielką przy ul. Nadwodnej, gdzie znajdowały się przedmioty kultu o ogromnej wartości artystycznej, hitlerowcy złupili. 3. Budynek Talmud Tory szkoły religijnej dla chłopców, położony u zbiegu dzisiejszej ulic Złotej i Targowej, mocno przebudowany po II wojnie światowej. W chwili obecnej mieści się tam II Urząd Skarbowy. 4. Nowy cmentarz żydowski przy obecnej ul. Podmiejskiej Strona 2 z 5

Stary cmentarz przy ul. Nowy Świat, istniejący od poł. XIII w. zapełniał się, a pochówków przybywało proporcjonalnie do wzrostu liczebności członków społeczności żydowskiej.

3 Stary cmentarz przy ul. Nowy Świat, istniejący od poł. XIII w. zapełniał się, a pochówków przybywało proporcjonalnie do wzrostu liczebności członków społeczności żydowskiej. Miasto rozwijało się dynamicznie i koniecznym stało się wydzielenie terenu pod cmentarz daleko od centrum. Drugi cmentarz żydowski tzw. nowy wytyczony został w 1896r. przy obecnej ulicy Podmiejskiej. W obrębie cmentarza w latach 20-tych zaprojektowano też Dom Przedpogrzebowy, służący do przygotowania zwłok do pogrzebu oraz budynek gospodarczy. Budynek Domu Przedpogrzebowego miał być pierwotnie zwieńczony kopułą. Początkowo Żydzi nie chcieli być grzebani na tym cmentarzu. Dopiero po śmierci w 1932 r. wspomnianego już rabina Ezechiela Lipszyca, którego ostatnią wolą było spocząć na tym cmentarzu, miejsce to zostało niejako uświęcone. Do naszych czasów szczęśliwie zachował się ohel rabina, przy którym przyjeżdżający do Kalisza Żydzi modlą się i zostawiają swoje prośby, razem z małymi kamyczkami. Nowy cmentarz stał miejscem spoczynku głównie Żydów reformowanych i zasymilowanych. Dlatego na zachowanych tu in situ macewach z piaskowca, czy zamożnych pomnikach z czarnego marmuru, znaleźć także można napisy w językach niemieckim i polskim. Podczas wojny cmentarz był miejscem masowych egzekucji. Cmentarz i Dom Przedpogrzebowy przetrwały okrutny czas okupacji. W latach 90-tych, dzięki władzom samorządowym Kalisza, zrekonstruowano ogrodzenie cmentarza, porządkowano zieleń, zabezpieczono Dom Przedpogrzebowy. W 1998r. ówczesny Wojewoda Kaliski przekazał, zgodnie z ustawą o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w RP teren cmentarza gminie wyznaniowej żydowskiej z Wrocławia, która jest prawnym następcą nieistniejącej kaliskiej gminy. Za sprawą przyjaźni dwóch Kaliszan, absolwentów tego samego Liceum im. A. Asnyka, Polaka i Żyda, Zenona Sroczyńskiego biznesmena właściciela Firmy Hellena i Barucha Bolka Kolskiego, mieszkającego obecnie w Izraelu, udało się wyremontować Dom Przedpogrzebowy czyniąc z niego Dom Pamięci. Tutaj młodzi Żydzi z Izraela i młodzież kaliska wspólnie porządkuje groby przodków, którzy tworzyli 800-letnią historię, z ułomków macew potrzaskanych przez okrutną historię, buduje pomnik ku pamięci tych, których już tu nie ma. Młodzi Polacy i Żydzi tu na cmentarzu, razem posadzili drzewo symbol życia, dla tych, którzy tu teraz żyją, narodzą się, którzy odwiedzą to najstarsze z miast polskich, ku przyszłości 5. Nieistniejąca mykwa (łaźnia rytualna) Mykwa czyli rytualna łaźnia, służąca do przypisanych prawem ablucji. Budowano ją zgodnie z zasadami zawartymi w Torze. Winna się w niej znajdować woda bieżąca, deszczówka lub woda ze źródła. W Polsce obiekty te umieszczano w osobnym budynku, zazwyczaj w pobliżu budynku Synagogi. Kaliska mykwa usytuowana była na brzegiem rzeki Prosny, przy ul. Nadwodnej (obecnie w tym miejscu są Planty) nieopodal zbiegu z ul. Piskorzewską, w niewielkiej odległości od Wielkiej bożnicy przy ul. Nadwodnej. Kąpieli w łaźni Żydzi dokonywali w ściśle określonych Torą sytuacjach. Do mykwy chodziły obowiązkowo kobiety po okresie nieczystości wywołanym menstruacją, mężczyźni zaś przed niektórymi świętami np. Jom Kipur. Pobożni Żydzi chodzili do mykwy w każdy piątek przed szabatem. Budynek mykwy został przypuszczalnie zniszczony na początku lat 40-tych przez Niemców, podczas zasypywania odnogi Prosny. 6. Nieistniejący Szpital żydowski Planty na przedłużeniu ul. Piskorzewska 21 Strona 3 z 5

4 Najstarsze informacje dotyczące szpitala żydowskiego pochodzą z XVIII w. Wówczas był to raczej przytułek dla biedaków i włóczęgów, w którym umieszczano również chorych, dotkniętych zwłaszcza chorobami zakaźnymi. Od schyłku XVIII w. zmieniała się formuła szpitali. W Kaliszu żydowski lekarz dr Michał Morgernstern ( ), wspólnie ze światłymi i zamożnymi przedstawicielami tej społeczności otworzył r. tymczasowy szpital żydowski. Począwszy natomiast od lutego 1837 r. w nabytym i wyremontowanym budynku przy ul. Nadwodnej przy zbiegu Piskorzewskiej, w sąsiedztwie łaźni rytualnej tzw. mykwy. W budynku tym szpital funkcjonował także podczas II wojny światowej od listopada 1939 r. do września 1941 r., kiedy po deportacjach i masowych mordach nie było już Żydów w Kaliszu. Budynek szpitala, tak jak wspomnianej wyżej mykwy, został najprawdopodobniej rozebrany podczas zasypywania przez hitlerowców odnogi rzeki Prosny, co miało miejsce w latach Nieistniejąca synagoga reformowana tzw. niemiecka ul. Krótka 5-7 Powstanie nowej synagogi wzniesionej już poza dzielnicą żydowską związane było z oświeceniowym nurtem religijnym i filozoficzno-społecznym tzw. Haskalą, zapoczątkowana przez M. Mendelssohna. Na ziemie Rzeczpospolitej idee te trafiły za sprawą Żydów pochodzących z krajów niemieckich, stąd też duże znaczenie języka i kultury niemieckiej w początkowym okresie haskali na ziemiach polskich. Ruch ten charakteryzował się działaniami zmierzającymi do przystosowania wiary do współczesnych potrzeb, inicjował procesy asymilacji i integracji, a także zainteresowania piśmiennictwem i językiem hebrajskim. Wyznawcy tego ruchu odrzucali tradycyjny strój żydowski na rzecz europejskich, pobierali naukę w szkołach publicznych, choć nie rezygnowali przy tym z wykształcenia religijnego. Cechowała ich aktywność społeczna, kulturalna, zarówno na rzecz gminy żydowskiej, jak i lokalnych środowisk, w których żyli. Na uwagę zasługuje fakt, że w Królestwie Polskim w XVIII w. Kalisz, był Strona 4 z 5

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) Najważniejsze miejsca drugim po Warszawie ośrodkiem haskali. Choć projekt budowy synagogi dla postępowych Żydów w Kaliszu powstał już w 1871 r.

5 Powered by TCPDF ( Najważniejsze miejsca drugim po Warszawie ośrodkiem haskali. Choć projekt budowy synagogi dla postępowych Żydów w Kaliszu powstał już w 1871 r., to jednak dopiero w 1910 r. (8.06.) przy ul. Krótkiej 3, położony został kamień węgielny pod budowę tego obiektu. Uroczystość prowadził powszechnie szanowany w Kaliszu, nie tylko przez społeczność żydowską, rabin Ezechiel Lipszyc. Budynek synagogi reformowanej oddano do użytku w 1911 r. Zmarli wierni tej synagogi chowani byli na tzw, nowym cmentarzu przy ul. Podmiejskiej. Nowa synagoga została zamknięta w 1939 r., po wejściu Niemców do Kalisza. Przez jakiś czas hitlerowcy składowali w niej macewy ze starego cmentarza przy ul. Nowy Świat. W 1940r. niemieccy okupanci zrównali ten dom modlitwy z ziemią, podobnie jak to miało miejsce w przypadku wielkiej synagogi przy ul. Nadwodnej. Na jej miejscu, po wyzwoleniu miasta, wzniesiono siedzibę PZPR tzw.,na początku lat 90-tych obiekt ten przebudowano bank obecnie mieści się tu Bank Zachodni WBK i skwer. 8. Pomnik Książki Planty ul. Babina Upamiętnia tysiące książek z kaliskich bibliotek publicznych polskich i żydowskich, które hitlerowcy wrzucili do zasypanego koryta rzeki Prosny w l Wzniesiony został wg proj. J. Sobocińskiego i W. Kościelniaka, bodaj jedyny na świecie pomnik książki, ku przestrodze i ku pamięci barbarzyństwa, jakiego się w Kaliszu naziści dopuścili się na książkach, będących świadectwem potencjału intelektualnego okupowanych narodów. Source URL: Strona 5 z 5

Podobne dokumenty

CMENTARZ ŻYDOWSKI przy ul. Podmiejskiej Praca na konkurs Odkrywamy tajemnice Kalisza i regionu kaliskiego

CMENTARZ ŻYDOWSKI przy ul. Podmiejskiej Praca na konkurs Odkrywamy tajemnice Kalisza i regionu kaliskiego Autorki: Wiktoria Borowiak Oliwia Korzańska Aleksandra Stępień Opiekun: Alicja Krajewska Gimnazjum