SŁOWNIK POJĘĆ PSYCHOTRAUMATOLOGICZNYCH

Transkrypt

1 SŁOWNIK POJĘĆ PSYCHOTRAUMATOLOGICZNYCH Czym jest psychotraumatologia? Jest nauką, która ma około 100 lat. Swoje korzenie ma w pracy z weteranami wojennymi, a jeszcze wcześniej w pracach Freuda. Jest kompendium wiedzy o tym, co dzieje się z człowiekiem w trakcie doświadczania traumy i po niej. Termin trauma pochodzi z greki oznacza ranę, przebijać, jako skutek gwałtownego działania z zewnątrz. Obejmuje przeżycie przez człowieka nagłego i gwałtownego lub długotrwałego, zewnętrznego lub wewnętrznego zagrożenia, wiążącego się z uczuciem śmiertelnego lęku, bezsilności, bezradności, a często także z fizycznym bólem i zranieniem. Do sytuacji traumatycznej dochodzi wtedy, gdy osoba narażona jest na sytuację wywołująca ogromny lęk, do którego nie można się przygotować, ani dostosować i od której nie można uciec. Efektem jest stan szoku i ogólnego zamętu. KLASYFIKACJA TRAUMY T- traumy czyli wydarzenia związane z bezpośrednim zagrożeniem życia: działania wojenne, działania kryminalne: gwałt, znęcanie się, ciężkie zaniedbanie, wykorzystanie seksualne, tortury, uprowadzenie, napady rabunkowe, zabójstwo, katastrofy naturalne i komunikacyjne, inne ciężkie choroby i wypadki, inwazyjne zabiegi medyczne, nagła utrata bliskich osób i bezpieczeństwa socjalnego t- traumy czyli mniej katastrofalne wydarzenia związane z wystraszeniem, upokorzeniem, poniżeniem, wstydem i bezradnością.

2 CO DECYDUJE, ŻE DOCHODZI DO PSYCHICZNEJ TRAUMY - nie ma fazy przygotowawczej - nagłość - nie ma możliwości ucieczki - nie ma możliwości walki - bliskość śmierci To czy sytuacja będzie traumatyczna dla danej osoby, zależy od wielu czynników: 1. Samo wydarzenie: jak bardzo jest zagrażające? Jak długo trwa? Jak często się zdarza? 2. Sytuacja życiowa w chwili zdarzenia: wsparcie ze strony rodziny i przyjaciół 3. Fizyczne cechy osoby: odporność genetyczna, siła, sprawność, wiek 4. Zasoby zewnętrzne: pomocny przyjaciel, bezpieczne miejsce 5. Zasoby wewnętrzne: zdolność radzenia sobie z niebezpieczeństwem, wyuczone zdolności OBJAWY TRAUMY Faza I nadmierna czujność, natrętne obrazy i wspomnienia, skrajna wrażliwość na światło i dźwięki, nadpobudliwość, przesadne reakcje emocjonalne, przesadny przestrach, koszmary senne i lęki nocne,

3 gwałtowne zmiany nastroju, np. napady wściekłości, wstydu, dysocjacja, zamrożenie emocjonalne amnezja Faza II ataki paniki, niepokoju, fobii, osłupienie lub umysłowe odrętwienie, nadmierny przestrach, unikanie pewnych okoliczności, które kojarzą się z traumą narażanie się na niebezpieczne sytuacje, częsty płacz, zwiększona lub zmniejszona aktywność seksualna, amnezja i zapominanie, niezdolność do kochania, opiekowania się kimś lub wchodzenia w związki z ludźmi, lęk przed śmiercią, chorobą psychiczną, Faza III nadmierna nieśmiałość, stłumione lub osłabione reakcje emocjonalne, niezdolność podejmowania zobowiązań, zespół chronicznego zmęczenia lub niski poziom energii, kłopoty z systemem odpornościowym, problemy endokrynologiczne np. dysfunkcja tarczycy,

4 choroby psychosomatyczne (bóle głowy, problemy z kręgosłupem, astma, kłopoty z trawieniem, zespół jelita nadwrażliwego, ostre stany zespołu napięcia przedmiesiączkowego) depresja, poczucie zbliżającego się nieuchronnie nieszczęścia, poczucie oderwania od rzeczywistości, wyobcowania i izolacji, bycie martwym za życia, zmniejszone zainteresowanie życiem. Nieleczona trauma może prowadzić do następujących zaburzeń: uzależnienia od alkoholu, hazardu, narkotyków, seksu zaburzenia związane z jedzeniem zaburzenia somatyczne, częste choroby samookaleczenia, zachowania destrukcyjne, sporty ekstremalne wycofanie się z życia społecznego zaburzenia w sferze seksualnej zaburzenia kompulsywne reakcje z ciała np. przyspieszone tętno, pocenie się, drżenie mięśni, poczucie słabości, utrudniony oddech myśli samobójcze natrętne myśli MECHANIZMY OBRONNE Dysocjacja jest mechanizmem obronnym, ochrania nas ogromnym lękiem i rosnącym gwałtownie pobudzeniem. Stan podobny do snu, w łagodnej formie przejawia się jako rodzaj odpłynięcia, zmniejszonego kontaktu z rzeczywistością, wrażenie wyjścia z ciała, obserwowania siebie z boku. Przerażenie, złość i ból rozpływa się w stanie nienaturalnego spokoju. Nic nie czujemy. Czasami ratuje nam życie. Osoby, które w dzieciństwie wielokrotnie przechodziły traumę łatwo i nawykowo się dysocjują, nie zdając sobie z tego sprawy.

5 Choroby psychosomatyczne określenie na choroby somatyczne (fizyczne), w powstaniu których biorą istotny udział czynniki psychologiczne (głównie emocjonalne). Określenie psychosomatyczny wprowadził niemiecki psychiatra Heinroth w 1818 roku. Emocje przyczyniające się do powstania chorób psychosomatycznych to: sytuacje konfliktowe, frustracje czy gniew, zwłaszcza jeśli są tłumione i przeżywane wielokrotnie. Amerykański psychiatra i psychoanalityk Franz Alexander twierdził, że problemy z ciałem są następstwem zdarzeń wywołujących emocje. Uważa się go za jednego ze współtwórców medycyny psychosomatycznej. Uważał on, że teoretycznie każda choroba jest psychosomatyczna, przy czym zaznaczał, że każda z chorób psychosomatycznych może mieć inne czynniki przyczynowe je wyzwalające. Do typowych chorób psychosomatycznych zalicza się: astma oskrzelowa, choroba niedokrwienna serca, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, nadczynność tarczycy, niektóre choroby skóry, niektóre postacie otyłości, zapalenie jelita grubego

6 Mechanizm obronny Mechanizmy obronne Definicja Przykład Wyparcie Zaprzeczenie Reakcja upozorowana Projekcja Usunięcie ze świadomości lub utrzymywanie poza świadomością myśli, wyobrażeń i wspomnień, które są bolesne lub budzą lęk (konflikt pomiędzy id i ego) Udawanie, że sytuacja naprawdę zagrażająca lub wzbudzająca lęk nie ma miejsca (konflikt pomiędzy impulsami id i frustrującą je rzeczywistością) Wyrażenie uczuć lub zachowań przeciwnych niż rzeczywiście odczuwane, po to by prawdziwe pozostały wyparte. Zachowanie przeciwne wyrażone jest przesadnie. Student zapomina o terminie egzaminu. Pacjent zapomina o terminie wizyty. Przekonanie, że pomimo palenia papierosów nie zachoruje się na raka płuc ani na zawał serca "Mnie się to nie zdarzy" Wylewnie gratulujemy koledze sukcesu, którego mu zazdrościmy. Osoba oglądająca pornografię staje na czele komitetu do jej zwalczania. Przypisanie własnego, nieakceptowanego impulsu innej Kobieta, której zaloty są osobie. Lęk neurotyczny odrzucane, odbiera przekształca się wówczas w zachowanie mężczyzn jako obiektywny z zagrożeniem molestowanie seksualne. zewnętrznym łatwiej sobie poradzić. Przemieszczenie Przeniesienie uczuć, zainteresowań itp., uznanych za nieodpowiednie, z jednej osoby Mąż wszczyna z żoną kłótnię po tym, jak skrytykował go zwierzchnik w pracy. Córka

7 Sublimacja Izolacja na inną, z jednego przedmiotu na drugi, o mniejszym ryzyku, zagrożeniu, niebezpieczeństwie, lub w większym stopniu akceptowaną społecznie bardziej "dozwoloną" Przemieszczenie celu popędowego na zgodny z akceptacją społeczną. Oddzielenie myśli (agresywnych lub seksualnych) od towarzyszących im uczuć, które podlegają stłumieniu. odczuwa silną złość wobec matki, ale swoją agresję przenosi na kogoś innego ze swojego otoczenia, np. na swoją koleżankę. Zajęcie się malarstwem lub fotografią o tematyce erotycznej (akty). Osoba o skłonnościach sadystycznych zostaje pracownikiem ubojni zwierząt. Pozbawiona złości, lub wściekłości myśl, żeby wykrzyknąć coś nieprzyzwoitego, np. w kościele i wyrządzić krzywdę bliskiej osobie. Intelektualizacja Uczeń z niewspółmiernym Intelektualne przetworzenie do wagi poruszanego tematu impulsów agresywnych lub zapałem prowadzi seksualnych, pozwalające odciąć abstrakcyjną, akademicką się od nierozładowanych napięć, dyskusję. Mąż, odczuwający niezaspokojonych potrzeb wzrastającą niechęć do żony, seksualnych, konfliktowych myśli z ogromnym lub uczuć. zaangażowaniem rozprawia np. o polityce, biznesie, itp. Racjonalizacja Użycie samooszukujących się usprawiedliwień nieakceptowanego zachowania lub niepowodzenia. Wynajdujemy dobre strony ze wszech miar niekorzystnej dla nas sytuacji, lub zdarzenia, np. podkreślając

8 korzyści zdrowotne płynące ze spacerów w sytuacji, gdy skradziono nam samochód. Anulowanie Odczynianie usunięcie czynu Szef nie wyrzuca z pracy agresywnego w rytualny sposób, podwładnego, który źle poprzez odkupienie go, pracuje, lecz przyznaje mu wynagrodzenie go komuś. Rytuał doroczne nagrody. jest odczuwany jako przymus i Obsesyjne mycie się, mające nie poddaje się ocenom zapobiec napawającemu intelektualnym. W odróżnieniu lękiem zarażeniu siebie lub od religijnego, wykonywany jest innych. samotnie. Regresja Identyfikacja z agresorem Powrót, zwykle pod wpływem stresu, do zachowania charakterystycznego dla wcześniejszego okresu rozwojowego. Przejęcie zachowań lub atrybutów agresora, by zmienić się z odczuwającego strach w tego, kto budzi strach. Student reaguje płaczem, wdaje się w bójki, niszczy swoją własność, zachowuje się, lub ubiera infantylnie, posługuje się słownictwem oraz wymową typową dla małych dzieci. Noszenie ubrań wojskowych lub broni.

9 Nerwica jak ją rozpoznać? Nie ma na świecie osoby, która w ciężkich sytuacjach nie przeżywałaby lęku, napięcia czy różnych dolegliwości czysto fizycznych, jak drżenia ciała czy skurczy mięśni. Takie objawy szczególnie towarzyszą nam w przełomowych chwilach naszego życia, czy trudnych psychicznie sytuacjach. Mogą one występować podczas dojrzewania, ale także w sytuacjach czysto życiowych takich, jak ślub, rozmowa o wymarzoną pracę czy narodziny dziecka. W tych przypadkach wspomniane symptomy są naturalną reakcją naszego organizmu na stres i zazwyczaj przemijają bez żadnej kuracji. Jeżeli jednak taki stan utrzymuje się dłużej, czy nawet nasila pomimo tego, że sytuacja stresowa już dawno przeminęła, możemy mówić o zaburzeniach nerwicowych. Objawy nerwicy Objawy jakie przejawia nerwica ukazują się głównie w sferze naszego myślenia, przeżywania, zachowania i postrzegania, a więc ogólnie mówiąc w emocjach. Nerwicy towarzyszy wiele objawów, występujących z różnym nasileniem, wywołujące uczucie cierpienia i dyskomfortu. W szczególnie obciążających sytuacjach głównie zauważymy lęk oraz silne napięcie, którego przyczyny są nieuświadomione. Taki brak rozumienia przyczyny lęku jest o tyle groźny, że po jakimś czasie zwykły lęk zaczyna przemieniać się w różnego rodzaju fobie. CZYM JEST PSYCHOZA? Słowo psychoza określa stan psychiczny, w którym dochodzi do utraty pełnego, prawidłowego kontaktu z rzeczywistością. Objawy psychozy obejmują zaburzenia uczuć, myślenia i zachowania. Zakres i sposób manifestowania się objawów może być jednak znacząco różny u różnych osób. Możliwa jest sytuacja, że dwie osoby doświadczające psychozy mają zupełnie inną konstelację objawów. W przebiegu psychozy można wyróżnić kilka faz:

10 - fazę prodromalną Występują w niej pierwsze, często mało specyficzne lub słabo nasilone objawy zaburzeń psychicznych (czytaj: wczesne objawy psychozy). zaburzenia snu zaburzenia nastroju drażliwość lęk, niepokój trudności z koncentracją uwagi, uczeniem się utrata energii i napędu do działania podejrzliwość przelotne halucynacje, najczęściej słuchowe - fazę ostrą (ostry epizod psychotyczny) W fazie tej dochodzi do utraty kontaktu z rzeczywistością, często charakteryzuje ją występowanie halucynacji i urojeń - fazę zdrowienia lub rezydualną Psychozę można leczyć. W tej fazie dochodzi do całkowitego lub częściowego ustąpienia objawów Depresja: objawy Depresja to nie tylko smutek i przygnębienie, ale też utrata zainteresowań i radości życia. Człowiek funkcjonuje w zwolnionym rytmie, ma zaburzenia koncentracji i obniżoną samoocenę. W sposób ponury i pesymistyczny patrzy na świat, przyszłość widzi wyłącznie w czarnych barwach. Dotykają go zaburzenia snu, który jest płytki i nie daje relaksu. Wyczerpanie emocjonalne To odczucie, że jest się nadmiernie obciążonym emocjonalnie. Wyczerpanie emocjonalne może przejawiać się m.in. obniżonym nastrojem, niepokojem,

11 zniechęceniem, rozczarowaniem, uczuciem bezradności i beznadziejności, a także stałym zmęczeniem i odczuwaniem różnorodnych dolegliwości somatycznych Starość Stare osoby w naszym społeczeństwie są otaczane opieka, ale nie szacunkiem. Zdarza się, ze choroba i starzenie się nie są akceptowane przez najbliższe otoczenie. Szczególnie młode osoby nie interesują się niedomaganiami osób starszych, ponieważ same są w innej fazie rozwoju związanej z otwieraniem się na życie. Osoby starsze zmagają się z dwoma stresorami: Upośledzenie funkcji ciała, zmysłów, mózgu i funkcji pamięci Społeczne przekonanie, że osoba starsza jest bezużyteczna Efektem postępujących zmian fizycznych jest poczucie, ze jest się mniejszym, bardziej bezradnym, gdy świat zewnętrzny wydaje się być większy i mniej podatny kontroli. Starsi ludzie częściej odczuwają lęk przed ruchliwymi ulicami, pociągami, samolotami i wszelkim zamętem. Umieranie, strata, żałoba Miesiące, które następują po orzeczeniu diagnozy śmiertelnej choroby są zwykle straszne. Najpierw pojawia się szok oraz zaprzeczanie chorobie, po czym następuje poczucie osamotnienia, któremu towarzyszy strach, wstyd, lęk przed fizycznym bólem, poczucie winy i bezsensowności życia. Dominuje uczucie niepewności ile życia mi zostało. Następnie pojawia się złość i chęć targowania się z losem, czy Bogiem ożycie. Potem następuje depresja związana z myśleniem o konsekwencjach śmierci. Z czasem pojawia się wewnętrzna akceptacja śmierci. Dla bliskich często oznacza pełne poczucia winy oczekiwanie na moment, kiedy będzie po wszystkim. Niemniej czasami bywa bardzo cennym czasem dużej otwartości i bliskości.

12 Dopełnienie żałoby Przez pierwsze kilka tygodni żałoby utrzymuje się silny stres, ten stan w niektórych sytuacjach może trwać miesiącami lub latami. Z czasem wypracowane zostają nowe sposoby odczuwania. Bezposrednie odczucie, ze zmarły odszedł na zawsze ustepuje miejsca barwnym wspomnieniom. Pozostawiona osoba powoli wraca do życia, a zmarły pamiętany jest z wdzięcznością. TERAPIA Istotą urazu psychicznego jest pozbawienie siły i zerwanie związków z innymi. Powrót do zdrowia polega więc na tym, by osoba straumatyzowana odzyskała siłę i stworzyła nowe związki. Relacja terapeutyczna stwarza bezpieczne granice, które mają na celu wzmocnienie u pacjenta poczucia siły i zbudowanie prawidłowej relacji opartej na współpracy, by powrócić do zdrowia; Pacjent w relacji terapeutycznej zaprasza terapeutę do odegrania dynamiki swoich zaburzeń relacyjnych (np. odgrywanie związku z prześladowcą). Terapeuta analizując z pacjentem reakcje przeniesienia i przeciwprzeniesienia ułatwia pacjentowi rozumienie specyfiki swoich zaburzeń i pomaga mu uporządkować swój świat emocji, czego efektem staje się odzyskanie przez pacjenta możliwości budowania stabilnej i opartej na zaufaniu relacji z drugim człowiekiem.