ROŚLINY POKARMOWE SMUKLIKA KONICZYNOWCA HAL/CTUS TUMULORUM (L.) (APO/DEA, HAL/CT/DAE) ORAZ JEGO ZNACZENIE GOSPODARCZE

Transkrypt

1 PSZCZELNCZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXVl 1994 ROŚLNY POKARMOWE SMUKLKA KONCZYNOWCA HAL/CTUS TUMULORUM (L.) (APO/DEA, HAL/CT/DAE) ORAZ JEGO ZNACZENE GOSPODARCZE A n d r z ej R u s z k o w s k i, M i e c z y s ł a w B i i ń s k i, Kry s t y n a K a c z m a r s k a, J a n i n a G o s e k nstytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa, ul. Kazimierska 2, Puławy Andrzej Kosior Zakład Ochrony Przyrody PAN, ul. Lubicz 46, Kraków Streszczenie Badania prowadzono w latach , głównie w okolicy Puław, ale dorywczo także w innych rejonach. Wykorzystano również dane z literatury. Ustalono listę roślin odwiedzanych przez srnuklika koniczynowca, obejmującą 146 gatunków z 29 rodzin. Najchętniej odwiedzał on Compositae, ale chętnie również Papilionaceae i Rosaceae. Główne jego rośliny pokarmowe to koniczyna czerwona i mniszek lekarski. Największe znaczenie może on, jak się zdaje, odgrywać w zapylaniu koniczyny czerwonej, a prawdopodobnie także lucerny siewnej i mieszańcowej, komonicy i rzepaku. Należy chronić miejsca gniazdowania tego smuklika oraz mniszek w pobliżu upraw nasiennych koniczyny czerwonej, lucerny i komonicy. Słowa kluczowe: smuklik, rośliny pokarmowe, zapylanie, ochrona środowiska, koniczyna, lucerna, komonica, rzepak. WSTĘP METODYKA Do srnuklików zaliczamy dwa wielogatunkowe rodzaje pszczół - Halictus Latreile i Lasioglossum Curtis, łączone dawniej (a przez wielu autorów także i obecnie) w jeden rodzaj Halictus Latreille. Gatunki te, w większości polifagiczne, odgrywają niewątpliwie ogromną rolę w zapylaniu bardzo wielu roślin, również i uprawnych. Rola poszczególnych gatunków nie została jednak dotąd dostatecznie poznana. W obecnej pracy zajęliśmy się jednym z najpospolitszych polskich gatunków pszczół samotnic - smuklikiem koniczynowcem - Halictus (Seledonia) tumulorum (L.). Opracowując listę jego roślin pokarmowych oparliśmy się na obserwacjach własnych z lat oraz na danych z obszernej literatury. Metodykę ustalania wierności oblotu oraz udziału poszczególnych gatunków, rodzajów i rodzin roślin w tym oblocie stosowaliśmy tu analogiczną jak w pracach poprzednich (np. R u s z k o w s k i i in. 1994). 183

2 SmukJiki oznaczał A. Ruszkowski na podstawie odpowiednich kluczy (Ebmer 1969, Osyczniuk 1978, Schmiedeknecht 1930), on również nadał nazwę polska temu gatunkowi. WYNK WNOSK Smuklika koniczynowca zaobserwowano (tab. ) na kwiatach 146 gatunków roślin z 29 rodzin, głównie zaś za złożonych (34%), motylkowych (16%), różowatych (10%), krzyżowych (6%), wargowych (6%), jaskrowatych (4%), trędownikowatych (3%) i dzwonkowatych (3%). W Puławach i okolicy smuklik ten łowiony był w latach najwcześniej 4. V, a najpóźniej 18.X. Najwierniej i najliczniej oblatywał on koniczynę czerwoną i mniszek lekarski, wiernie i licznie także - jastrzębiec i lucernę, wiernie ale tylko czasem licznie - brodawnik, starzec, stokrotkę, podróżnik, oman, wrotycz, komonicę, pięciornik, macierzankę, pyleniec, kapustne (głównie rzepak), przetacznik ożankowy, jasieniec i powój polny; wiernie ale raczej nielicznie - pępawę, chabry, krwawnik, prosienicznik, nawłoć, podbiał, poziomkę, jasnotę, rogownicę, gwiazdnicę, czosnki, borówki, wierzby, jaskry, dzwonki, bodziszek, maki; czasem licznie obserwowany był też na - głogu, jabłoni, lnie, taszniku i miłku. Wydaje się, że największe potencjalne znaczenie może on mieć dla nasiennictwa koniczyny czerwonej, choć może też brać większy udział w zapylaniu lucerny siewnej, mieszańcowej i sierpowatej, komonicy rożkowej i rzepaku. Wszystkie smukliki gnieżdżą się w ziemi. Dążenie do zwiększenia ich liczebności możliwe jest więc jedynie przez ochronę ich gniazd oraz przez zapewnienie im ciągłości taśmy pokarmowej, która u smuklika koniczynowca obejmuje okres od maja do września - niewątpliwie ważne dla jego rozmnożenia jest liczne występowanie mniszka lekarskiego, kwitnącego zarówno wczesna wiosna jak i późną jesienią. Tabela l' Rośliny pokarmowe smuklika koniczynowca - Halictus ///Orlilll (L.) Food plants of Halictus /111111/0rulll (L.) Rodzina i gatunek rośliny Miejscowość i autorzy Plant family and plant spccies Localitics and authors' 2 COMPOSTAE 7,O,23,36m,55 Achilleo mittefolium L. 6,7,16,36,46,50,52 184

3 2 A.p/armica L. Anthemis Arc/iwn tomentosum Mill. Bellis perennis L. Centaurea cyanus L. Cijacea L. Cirhenana Bor. Ci scabiosa L. Chrysanthemum leucanthemum L. Chrysocoma inosyris L. Cichorium intybus L. Cirsium arvense (L.) Scop. Crepis biennis L. Citectorum L. Hieracium murorum L. H.pilosella L. Hiumbellatum L. Hypochoeris radicata L. lnula ensifolia L. /. britannica L..cony:a OC. Leoniodon autumnalis L. Lihispidus L. L. incanus (L.) Sch r. Litaraxacoides (Vil.) Mer. Matricaria inodora (L.) Schulz-Bip. Petasites Picris hieracioides L. Scorzonera humilis L. Senecio erucifolius L. S.jacobaea L. S. vernalis W. et K. Solidago virga-aurea L. Sonchus arvensis L. Tanacetum vulgare L. Taraxacum officinale Web. Thrincia hirta Roth Tragapogon orientalis L. Tussilago ja/fara L. PA P/LONA CEAE Astragalus _ Genista anglica L. Lotus corniculatus L. Mediaago falcata L. M.lupulina L. M.sativa L. + M.media Pers ,45,52,56m 45; C.sp.60 4,6,20 21,43, ,37,41,45,56m 21, ; C.sp.37 52; H.sp. :4,8,29m,31 m,46,49 8m,21,39,41, ,52, m 21,37,46,49,52 21, ; L.sp.:30m,59 21, ,49 34m,52 39,41,50,52 36,39,45; S.sp.:37,39,40,45 39,49,52; S.sp ,43m,45,52 1,4,5,7m,21,28m,30,31 m,36,37,39,42,44, 45,46m,49,50,52,54,56m,57,59; T.sp ,28,36,41,49, lm,3,52, ,54 1,13m,4m,81l1,21,47,48,53,60 185

4 1 2 M.minjjna (L.) Grulb. 21 Melilotus 13 Onobrychis viciaefolia Scop. 54 Ononis 30 Sarothamnus scoparius (L.) Wimm. 39,52 Trifoliurn minus Relh. 41,52 Tipratense L. 1,2,lOm,3,5m,7m,9,22,24,25,26m, 27,46,48,52,54,57 Tiprocumbens L. 54 T.repens L. 4m,5m,3 ROSACEAE Crataegus oxyacantha L. 46m,52 Fragaria vesca L. 41,46; F.sp.28 Geum rivale L. 41 Malus domestica Borb. 10m Pirus fommunis L. 12 Potentilla anserina L. 7,52,54 Piargentea L. 21,36,39,52 P.erec/a L. 29 Pisilvestris Neck. 52 Pisterilis Garcke 52 P. verna L. 39,45,52,56m P. wiemanniana Gunth. et Schumm. 36; P.sp:30,31,43,49,55,59 Prunus spinosa L. 52 Rosa 53 Rubus idaeus L. 52; R.sp.21 Spiraea 54 LABlATAE Bal/o/a nigra L. 21 Glechoma 59 Lamium a/bum L. 4 Lunaculatum L. Lipurpureum L. 39,46 Leonurus cardiaca L. 41 Men/w asialica 60; M.sp.:28,59 Nepeta nuda L. 54 Origanum vulgare L. 21 Sa/via officinalis L. l 17lymus serpyltum L. 8,37,39,43,52,5611l; Th.sp.:28,30,59 CRUCFERAE Arabis arenosa Scop. 36,49 Berteroa incana (L.) OC. 6,39,56m Brassica napus L.,33m 2,37 B.oleracea L. 52 B.rapa L. 52,56m 186

5 1 2 Capsella bursa-pastoris (L.) Med. 1,32m Cardamine 46 Erophila verna (L.) C.A.M. 52 Sinapis arvensis L. 13 Sisymbrium officinale (L.) Scop. 21 CARYOPHYUACEAE Agrimonia odorata Mili. 52 Cerastium arvense L. 41,52 C.semidecandrwn L. 52 Stel/aria holostea L. 52 S.media Vii. 39,52; S,sp.4 LlLlACEAE Alttum cepa L. l A.jisl//osul L. l Aflavescens Bess. l A.odorum L. l Gagea 39 RANUNCULA CEAE Adonis vernalis L. 43m Caltha palustris L. 41 Ranunculus acer L. 21,41,46,52,57 Rflammula L. 54 Rirepens L. 52; R.sp.:l,4,7,54 CAMPANULACEAE Ccmpanula bononiensis L. 54 Cipatuła L. 46 C. rotundifolia L. 36,52 Citrachelium L. 59; C.sp.43 Jasione montana L. 39,41,52,54,56m ERCACEAE Calluna vulgaris (L.) Salisb. 37,49,52 Vacciniwn myrtillus L. 39,52 Y.uliginosum L. 54 V. vitis-idaea L. 39,41 UMBELLlFERAE Eryngium plam/m L. 1,8 Foeniculum capillaceum Gilib. 38 Heracleurn sphondylium L. 54 SALCACEAE Salix caprea L. 21 S.frag ilis L. 31m S.repens auct. 39,52; S.sp.:36m,49,52 187

6 l 2 SCROPHULARACEAE Scrophularia nodosa L. 54 Veronica chamaedrys L. 4,21,28,31,37,39,41,45,52,56m; V.sp.55 POLYGONACEAE Fagopyrum sagiuatum Gilib. 52 Rumex acetosa L. 39 DJPSACACEAE Knautia arvensis (L.) Coult. 8 Scabiosa columbaria L. 36,52 SAXJFRA GA CEAE Ribes nigrum L. 12m R. vulgare Lam. 29 CRASSULACEAE Sedum acre L. 52 Sunaximum Sut. 52 GERANA CEAE Geranium palustre L. 54 Gisilvaticum L. 30; G.sp.59 PAPAVERACEAE Papa vel' dubium L. 41 P. rhoeas L. 54m; P.sp.:1,13 NNE RODZNY - OTHER FAMLlES Convolvulus arvensis L. 21,45,56m,58 Euphorbia 29 Gentiana pneumonanthe L. 52 Helianthemum 46 Linn usitatissimum L. 37 Lonicera tatarica L. 39 Phacelia ciliata Benth. l Primula elatiar (L.) Grulb. 59 Tamarix ramosissima Ldl. 60 Tilia tomentosa Mocnch Odnośniki - Notes: J m - Liczne występowanic gatunku - Appearance of thc species in a great number. Liczby oznaczają tu miejscowości (w nawiasie powiat), lata i autorów. Numbers indieate here localities (in parenthesis district), ycars and authors. LUBELSZCZYZNA (poland, provinces: Lublin, Chełm, Zamość): 1. Puławy (Puławy) leg. A.Ruszkowski, K.Kaczmarska, J.Gosck, M.Biliński, B.l abłoński; 2. Zbędowicc (Puławy) leg. K.Kaezmarska; 3. Żyrzyn (Puławy) leg. J.Gosek; 188

7 4. Gołąb (Puławy) leg. A.Ruszkowski, K.Kaczmarska, J.Gosek; 5. Jaroszyn (puławy) leg. A.Ruszkowski, J.Gosek; 6. Bronowice (Puławy) leg. J.Gosek, K.Kaczmarska; 7. Lęka (Puławy) leg. A.Ruszkowski, K.Kaczmarska, J.Gosek; 8. Wojszyn (Puławy) leg. A.Ruszkowski, J.Gosek, KKaczrnarska; 9. Janowiec (Puławy) leg. K.Kaczmarska; 10. Konopnica (Lublin) leg. K.Kaczmarska; 11. Lubelszczyzna (M i c z u s k i 1967 cit. B a n a s z ak 1982a); 12. Lubclszczyzna ra n a s i e w i c z, War n k o m s k a 1971); 13. Elizówka (Lublin) (A n a s i e w i c z 1973); 14. Chełm (Chełm) (A n a s i e w i c z 1973); 15. Bezek (Chełm) leg. K.Kaczmarska; 16. Kukawka (Chełm) leg. K.Kaczmarska; 17. Fajsławice (Krasnystaw) leg. K. Kaczmarska; 18. Labunie (Zamość) (A n a s i e w i c z 1973); 19. Nowosiółki (Tomaszów Lub.) leg. A.Kosior; 20. Gliniska woj. Zamość leg. A.Kosior; 21. woj. Zamość - province of Zamość (K o s i o r, F i j a ł 1992). RZESZOWSZCZYZNA (poland, provinces: Przemyśl, Krosno): 22. Kowalówka (Lubaczów) leg. M.Biliński; 23. Głowienka (Krosno) leg. K.Kaczmarska. KELECCZYZNA (poland, provinces: Kielce, Tarnobrzeg): 24. Opatów (Opatów) leg. A.Kosior; 25. Pacanów (Busko) leg. M.Bilillski; 26. Stawieszyce (Kazimierza W.) leg. KKaczmarska; 27. Miechów (Miechów) leg. A.Kosior. GÓRY PODGÓRZE (poland, mountuins and foot-hills): 28. Pieniny (D y e w s k a, N o s k i w i c z 1963); 29. Babia Góra (D y e w s k a 1966); 30. Ojców (D y e w s k a 1988); 31. Tatry (D y e w s k a 1991). ŚL~SK (poland, Silcsia): 32. Śląsk - Silesia (D i t t r i c h 1903); 33. Dolny Śląsk - Lower Silesia (G a ł u s z k o w a 1965); 34. Kamicnica (Nysa) leg. K.Kaczmarska; 35. Zawieszyce (Głubczyce) leg. M.Biliński. WELKOPOLSKA (poland, provinces: Poznań, Bydgoszcz, Piła): 37. woj. Poznań - Poznari-provincc (B a 11 a s z a k 1973a, 1976, 1982b, 1984); 38. Klęka (Jarocin) leg. T.Stachyra. POMORZE (poland, Pomerania, provinccs: Szczecin, Koszalin, Gdańsk, Toruń, Bydgoszcz): 39. Pomorze Zachodnie - western Pomerania (B li t h g e n 1919); 40. Wolin (Świnoujście) (B a n a s z a k 1973b); 41. Pomorze Wschodnie - eastern Pomerania (A ł f k e n 1909b, 1912b); 42. Pomorze - Pomerania (B a n a s z a k 1982b); 43. Rejon dolnej Wisły - lower Vistula valley (B a n a s z a k 1980); 189

8 44. woj. Toruń - Toruń-provincc (P a w i k o w s k i 1978). MAZURY (poland, provinces: Olsztyn, Suwałki): 45. Mazury (A f k e n 1909a, 1912a). SŁOWACJA - SLOVAKA: 46. (B e l a k o v a 1967,1968, 1970ab, 1971, 1977, B e l a k o v a, D o r n 1971). WĘGRY - HUNGARY: 47. Gódóllo leg. M.Biliński; 48. (B e n e d e k 1969, 1970).. LTWA - LTHUANA: 49. Wileńszczyzna (A d o l p h 1934, 1937). UKRANA: 50. (B r a m s o n 1879); głównie NEMCY AUSTRA - mainly.germany AND AuSTRA: 51. Wysokie Taury, Austria (D y l e w s k a 1993); 52. Bremen (A f k e n 1913); 53. Niemcy poludniowe (B a c h m a n 1912 cit. O s y c z n i u k 1960); 54. (M li e r 1873); 55. (F r i e s e 1926); 56. (Stoeckhert 1933); 57. (S t o c c k h e r t 1954 cit. B t: li k o v li 1970); 58. (H e d i c k e 1922); 59. (E b m e r 1969). KAZACHSTAN - KAZAKSTAN: 60. (M a r i k o w s k a j a 1982). 2 8 miejscowości - 8 localities. LTERATURA A d o P h W. (1934) - Materiały do znajomości fauny pszczół Wileńszczyzny. Pr. Tow. Przyj. Nauk, Wilno, 8: A d o p h W. (1937) - Zespoły wiosenne pszczół w Po narach pod Wilnem. Pr. Tow. Przyj. Nauk., Wilno, 11. A f k e n 1. D. (1909a) - Beitrag zur Kenntnis der Apidenfauna von Ostpreussen. Schr. Physiol. -okon. Gesell. Konigsherg, 50: A fk e n J. D. (1909b) - Boitrag zur Kcnntnis der Apidenfauna von Wcstprcussen j.summclbe-. richt). Ber. Weslpr.Bol.-Zool. Ver. Danzig ; 31: A f k e n J. D. (1912a) - Die Biencnfauna von Oslpreussen. Schr. Pnysiot-okon. Gesell. Konigsberg, 53: A l f k e n J. D. (1912b) - Die Bienenfauna von Westpreussen. Ber. westpr.bot.szool. Vel'. Danzig ; 34: A f k e n J. D. (1914) - Dic Bienenfauna von Bremen. Abh.Naturwiss, Vel'. Bremen, 22:1-220.

9 A n a s i e w i e z A. (1973) - Blonkówki pszczotowate (Apoidea, Hymenoptera) występujące na plantacjach lucerny mieszańcowej (Medicago media Pcrs.) isklad Oorystyczny zebranego przez nie pyłku, Rozpr.Nauk.Alł Lub/in, 5:1-39. A n a s i e w i c z A., War a k o m s k a Z. (1971) - Analysis of pollen collected by wild Apoidea from fruit trees and bushes. Eko/.Po/., 19(34): B a n a s z a k J. (1973) - Pszczołowate (Apoideai okolic Poznania. Bad.Fizjogr.Pol.Zach., B, 26: B a n a s z a k J. (1976) - Pszczoły (Hymenoptera: Apoideai Ogrodu Botanicznego w Poznaniu. Bad.Fizjogr.Pol.Zach., C, 29: B a n a s z a k J. (1980) - Pszczoły (Apoidea, Hymenopteray siedlisk kserotermicznych rejonu dołnej Wisły. Fragm.Faun., 25(19): B a n a s z a k J. (1982a) - Występowanie i liczebność pszczół thymenoptera, Apoideay na rzepaku ozimym. Bad.Fizjogr.Pol.Zach., C, 33: B a n a s z a k J. (1982b) - Pszczoly ihymenoptera, Apoideai polskiego pobrzeża Bałtyku. Bad. Fizjogr.Pol.Zach., C, 33:7-38. B a n a s z a k 1. (1984) - Występowanie i zagęszczenie pszczół (Apoidea; na plantacjach wybranych roślin uprawnych w Wielkopolsce. Po/. Pis. Ew., 53: B e l a k o v li A. (1968) - Apoidea buducej vodnej nadrźe pri Liptovskej Mare. Ac/a Fac.Rer. Nat, Univ. Comen-Zoologia, 14: B e a k o v a A. (1970a) - Bces (Apoidea) of Querco-Carpinetum at Bab. Res.Projcct Bab, Progr.rep. ł, Bratislava : B e li k o v a A. (1970b) - Prfspevok k poznaniu nicktorych druhov samotarskych vćiel rodov Andrena (Fabriciusi a Halictus (Latreillei a ich źivnych rastlin na ślovensku. En/.Prob/., 8: B e a k o v li A. (1971) - Vćely (Apoideay z niektórych vyznamnych oblasti Slovenska. En/.Probl., 10:141:190. B e li k o v a A. (1977) - Vćely (Apoidea) okolia Zemplinskej śiravy. Ac/a Fac.Rer. Nat. Uliv. Comen. Zoologia, 22: B e li k o v li A., D o r n M. (1971) - Prfspcvok k poznaniu niekto rych z.istupcov podcel'ade Halictinae v prfrodncj rczcrvacii Jursky sur. Ochrana Fauny, 5(1):5-8. B e n e d e k P. (1969) - Examinations on luccrue pollinaring wild becs ihym., Apoideat in the Hungarian Grcat Plain. Fol.E/., 22: B e n e d e k P. (1970) - Vizsgalatok a vorosherćt megporzó vadrnćheken a Nagy- es Kisalfoldon. No venyterm eles, 19(4): B (j t h g e n P. (1919) - Die Bienenfauna Pommenrns. Sten.Ent.Zi. 80: B r a m s o n K. Z. (1879) - Die Hymenopiera Mellifera der Umegegend von Jekaterinoslaw. Buli. Soe. Nat.Mosc. D i t t r i c h R. (1903) - Verzeichnis der bisher in Schlesicn aufgefundenen Hymenopteren.. Apidae. Z. ET//. Breslau, 28: D Y l e w s kam. (1966) - Apoidea Babiej Góry. Ac/a Zool.Crac., 11: D y l e w s kam. (1988) - Apoidea of The Ojców National Park. Part.. Colletidae, Halictidae, Andrenidae, Meliuidae, Meguchilidae, Anthophoridae, Ac/a Biol. Crac., Ser.Zool., 30: D y l e w s kam. (1991) - Apoidea of the Tatra Mountains and the adjaeent area. Part. Colletidae, Andrenidae, Halictidae, M egachilidae and Anthophoridae, Ac/a Zool. Crac., 34(1): D y 1e w s k a M. (1993) - Apoidea (exccpt Apidae) on the northern slopes of the Hohe Tauern Ms. ACa Zool. Crac., 35(3): D y l e w s k a M., N o s k i e w i e z J. (1963) - Apoidea of the Pieniny National Park. Part.. Colletidae, Andrenidae, Halictidae, Melittidae, Apidae (Nomada Scop.). Ac/a Zool. Crac.; 8(13):

10 E b m era. W. (1969) - Dic Bicncn des Gcnus Hafie/lis Latr. s.1. im Grossraum von Linz ihymenoptera, Apidaei. Systcmatik, Biographic, Ókologie und Biologie mit beriicksichtigung aller bisher aus Mitteleu ropa bekannten Arten. Teil. Naturk.Jahrb.St.Lint, F r i e s e H. (1926) - Die Bienen, Wcspcn, Grab- Uli Goldwespen. Die lnsecten Miueleuropas, insbesondere Deutschlands. Stuttgart. G a ł U s z k o wal. (1965) - Pszczołowate (Apidae) zebrane na rzepaku ozimym na Niżu i Wyżu Dolnego Śląska. Pol. Pis. Ent., B, 14(39-40): H e d i c k e H. (1922) - Die Hymenoptercnfauna des Gr.-Machllowcr Wcinbergs bei Mittenwalde (Mark). Dl. En/.Z., Berlin, 3. K o s i o r A., F i j a J. (1992) - Analiza faunistyczno-ekologiczna owadów pszczołowatych Apoidea województwa zamojskiego. Stud. Osr. Dokum. Fizjogr., 20: M a r i k o w s k a jat. P. (1982) - Pszczclinyje - opylitleli sielskochoziajstwiennych kultur. Ałma-Ata. M ii e r H. (1873) - Die Befruchtung der Blumen durch nsectcn und die gegenseitigen Anpassungcn beider, Leipzig. O s Y c 7. n i u k A. W. (1960) - Swiazi pczelinych s bobowymi w stiepi prawobieriezja Ukrainy. Ent. Obozr., 39(2): O s y c z n i u k A. Z. (1978) - Opredieliticl nasiekomych ewropejskoj czasti SSSR, 3, Piereponczatokryłyje, Halictidae - galiktidy, P a w ł i k o w s k i T. (1978) - Związki pokarmowe pszczołowatych (Hymenoptera, Apoidea; występujących na uprawach rzepaku ozimego - Brassica napus L. z innymi roślinami zielnymi w okolicy Torunia. Pol. Pis. Eni., 48: R u s z k o w s k i A., B i i ń s k i M., K o s i o r A., K a c z m a r s k a K. (1994) - Rośliny pokarmowe i znaczenie gospodarcze polskich gatunków kornutki ieucera Scopoli, Apoidea, Anthophoridaei oraz opis nowego gatunku. Pszczeln.Zesz. Nauk., 38: S c h m i e d e k n c c h t O. (1930) - Die Hymenopteren Nord- u. Mitteleuropas, 11 Aufl., Jena. S t o e c k h e r t F. K. (1933) - Die Bicnen Frankens ihym. Apid.). Deutsch.Ent.Z. 1932, Berlin. T o r k a V. (1912) - Die Bienen der Provinz Posen. Z.Nalllrwiss.Abl.Posen, 20: T o r k a V. (1932) - Nachtrage zu meiner Vcriiffenlichung uber "Die Bienen der Provinz POSC". Deutsch. Wiss.Z. Polen, FOOD PLANTS AND AN ECONOMC MPORTANCE OF HAL/CTUS TUMULORUM (L.) (APODEA, HALCTDAE) A. R u s z k o w s k i, M. B i i ń s k i, K. K a c z m a r s k a, J. G o s c k, A. K o s i o c Summary The list of food plants for Halictus tumulorurn (L.) was compiled 011 the basis of own observations carried out during the years (mainly at Puławy and in the neighbourhood. but also in other regions) and of litcrature. The list contained 146 plant species of 29 plant families. The main food plants of this bce spccies wcre Trifoliurn pratense and Taraxacum 192

11 officinale. t sccms thatthis bec has the groatest importanee lor pollination of Trifoliurn pratense and probably also for Medicago sativa, M. media, Lotus corniculatus and Brassica napus. ts nest sites and growing dantilionplants should be protectcd near seed-cultures of red c1over, lucerne and bird-oot trefoil. Keywords: Halictus, food plants, pouination, red clover, lucerne, Lotus, rape, protection. 193