Odpowiedzialność karna i przestępczość w e-biznesie

Transkrypt

1 Odpowiedzialność karna i przestępczość w e-biznesie prof. dr hab. Wiesław Czyżowicz dr Aleksander Werner

2 Literatura: A. Adamski, Prawo karne komputerowe, Warszawa 2000 K.J. Jakubowski, Przestępczość komputerowa zarys problematyki, Prokuratura i Prawo 1996 nr 12, s. 35 i nast. R. Czechowski, P. Sienkiewicz, Przestępcze oblicza komputerów, Warszawa 1993 J. Barta, R. Markiewicz, Internet a prawo, Kraków 1998 Prawo karne i proces karny wobec nowych form i technik przestępczości, [red.] H.J. Hirsch, P. Hofmański, E.W. Pływaczewski, C. Roxin, Białystok 1997

3 Załącznik do Zaleceń Rada Europy nr R/81/12 z 1981 r. wyróżnia następujące przestępstwa gospodarcze: przestępstwa kartelowe, oszukańcze praktyki międzynarodowe związków przedsiębiorstw, nadużycia przy dostawach zamówieniach i subwencjach krajowych i zagranicznych, przestępstwa komputerowe, tworzenie fikcyjnych przedsiębiorstw, oszustwa co do sytuacji ekonomicznej i kapitału towarzystw akcyjnych, przestępstwa giełdowe i bankowe przestępstwa podatkowe oraz uchylanie się przedsiębiorstw od obowiązku ubezpieczeń socjalnych pracowników, przestępstwa celne, fałszowanie pieniędzy i papierów wartościowych, przestępstwa przedsiębiorstw na szkodę środowiska przestępstwa na szkodę wierzycieli, przestępstwa na szkodę konsumentów, nieuczciwa konkurencja i reklama

4 Podstawowe trudności związane ze ściganiem przestępstw komputerowych brak odpowiedzialności karnej osób prawnych problemy związane z wykrywalnością przestępstw zmiany technologiczne

5 Dlaczego nie ma odpowiedzialności karnej osób prawnych w polskim systemie prawa? osoby prawne nie uczestniczą w bezpośrednim działaniu i dlatego można mówić, iż nie popełniają przestępstwa takim podmiotom nie można przypisać winy (jednak współcześnie zostały opracowane teorie winy osób prawnych) kara dla osoby prawnej nie ma charakteru moralnego wystarczające w takich przypadkach są metody administracyjne i wynikające z prawa cywilnego niektóre kary stosowane wobec osób prawnych mogą mieć negatywne skutki dla rynku lub dla jej pracowników odpowiedzialność karna dla podmiotów kolektywnych niesie za sobą ryzyko bezkarności dla osób fizycznych popełniających przestępstwo w ramach działalności podmiotu kolektywnego

6 pojęcie przestępstw komputerowych przestępstwa związane z nowoczesnymi technologiami gromadzenia, przetwarzania danych* *A. Adamski, Prawo karne komputerowe, Warszawa 2000 zachowania przestępne związane z funkcjonowaniem elektronicznego przetwarzania danych, polegające na naruszeniu uprawnień do programu komputerowego godzące bezpośrednio w przetwarzaną informację, jej nośnik i obieg w komputerze, cały system połączeń komputerowych, a także w sam komputer* K. Baniuk, Wielka encyklopedia prawa, Białystok-Warszawa 2000

7 przykłady przestępstw komputerowych fałszerstwa komputerowe uniemożliwianie lub utrudnianie dostępu do informacji, w tym hacking przestępstwa karne skarbowe oszustwa komputerowe szpiegostwo komputerowe niszczenie danych lub programów komputerowych piractwo komputerowe

8 fałszerstwa komputerowe Występują w postaci: fałszerstwa dokumentów klasycznych dokonywanych z wykorzystaniem komputera, oprogramowania i urządzeń peryferyjnych fałszerstw dokumentów elektronicznych polegających na wprowadzaniu zmian w bazie danych (kartoteki pojazdów, ewidencje magazynowe, księgi podatkowe itp.)

9 hacking (włamanie) nieuprawnione wejście do sieci komputerowej poprzez pokonanie zabezpieczenia w postaci kodów i haseł broniących dostępu do nagromadzonych i przetworzonych informacji Kodeks karny rozróżnia w tym przypadku dwie sytuację: uzyskanie bez uprawnienia informacji dla niego nie przeznaczonej, otwierając zamknięte pismo, podłączając się do przewodu służącego do przekazywania informacji lub przełamując elektroniczne, magnetyczne albo inne szczególne jej zabezpieczenie niszczenie, uszkadzanie, usuwanie lub zmienianie bez uprawnienia zapisu istotnej informacji albo w inny sposób udaremnianie lub znaczne utrudnianie osobie uprawnionej zapoznanie się z nią

10 oszustwo komputerowe wprowadzenie do systemu informatycznego nieprawdziwych danych w celu uzyskania nienależnych korzyści majątkowych Najczęstszymi formami popełnienia oszustwa komputerowego są: manipulacja danymi (input manipulation) sprawcą tego rodzaju przestępstwa jest najczęściej operator systemu lub inna osoba włamująca się do systemu komputerowego manipulacja programem (software manipulation) jest możliwa po dokonaniu jego modyfikacji, w taki sposób, aby można było dokonywać określonych operacji niezależnie od woli obsługującego komputer (przykład: metoda salami)

11 szpiegostwo komputerowe polega na pokonaniu zabezpieczeń i nieuprawnionym wejściu w system komputerowy w celu skopiowania danych zawartych w systemach komputerowych (kartoteki, wyniki badań, adresy klientów i inne)

12 niszczenie danych lub programów komputerowych Podział ze względu na rodzaj dokonania przestępstwa: dokonane w sposób fizyczny (np. wysadzenie w powietrze komputera) dokonane za pomocą programów komputerowych, np.: o o o wirusy komputerowe konie trojańskie bomby logiczne

13 wirusy komputerowe Programy komputerowe, które rozpowszechniają się na zasadzie porównywalnej z infekcją i wykonują określone funkcje mogą one oddziaływać na dowolny element systemu komputerowego usunięcie wirusa z jednego miejsca jest nieskuteczne krąg sprawców jest nieograniczony

14 okonie trojańskie Polega na umieszczeniu nielegalnych instrukcji komputerowych w programie użytkowym komputer wykonuje zamierzony cel programu i wmontowane operacje jest to najczęstsza i trudna do wykrycia metoda dokonywania oszustw i sabotażu oparta na programie komputerowym

15 piractwo komputerowe Nielegalne kopiowanie, rozpowszechnianie lub publikowanie programów komputerowych chronionych prawem autorskim wykonywanie dodatkowych kopii bez zgody licencjodawcy jest kradzieżą własności materialnej i intelektualnej producenta właściciela oprogramowania rozpowszechnianie jest paserstwem

16 kwalifikacja prawna Jak zakwalifikować przestępstwa związane z użyciem kart płatniczych??? podrobienie karty w oparciu o autentyczną (sitodruk, tłoczenie itp.) tzw. biały plastik, czyli tworzenie pseudokarty (najczęściej przestępstwo popełniane w porozumieniu ze sprzedawcą sklepu) fałszerstwo elektroniczne (zamontowanie kamery w terminalach, dwukrotne wstukiwanie itp.) wykorzystywanie karty skradzionej, niedoręczonej tzw. carding, czyli wykorzystywanie karty w internecie (numerów oraz danych identyfikujących posiadacza)

17 podwójny charakter karty płatniczej dokument rzecz ruchoma w rozumieniu art k.k., dokumentem jest każdy przedmiot lub zapis na komputerowym nośniku informacji, z którym jest związane określone prawo albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne w rozumieniu art k.k. rzeczą ruchomą lub przedmiotem jest także polski albo obcy pieniądz lub inny środek płatniczy oraz dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce

18 Art Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. 4. Jeżeli kradzież popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego. 5. Przepisy 1, 3 i 4 stosuje się odpowiednio do kradzieży energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego. dokonanie kradzieży karty płatniczej, także wyłudzenie gotówki z bankomatu kartę przepis traktuje jako rzecz ruchomą artykuł odnosi się do kradzieży karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego, a więc nie dotyczy to innych kart, w tym w szczególności białego plastiku karniści nazywają to przestępstwo kradzieżą zwykłą

19 Art Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy. 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat Jeżeli czyn określony w 1-3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego. posłużenie się skradzioną kartą płatniczą przy zakupie towaru w sklepie kartę przepis traktuje jako dokument karniści nazywają to przestępstwo oszustwem

20 Art Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub wyrządzenia innej osobie szkody, bez upoważnienia, wpływa na automatyczne przetwarzanie, gromadzenie lub przesyłanie informacji lub zmienia, usuwa albo wprowadza nowy zapis na komputerowym nośniku informacji, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. 3. Jeżeli oszustwo popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego. wykorzystywanie karty w internecie (numerów oraz danych identyfikujących posiadacza), czyli carding włamanie się do systemu informatycznego banku w celu zdobycia informacji o numerach kart karniści nazywają to przestępstwo oszustwem komputerowym oszustwo komputerowe jest przestępstwem skutkowym (materialnym)

21 Art Kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat Tej samej karze podlega, kto wypełnia blankiet, opatrzony cudzym podpisem, niezgodnie z wolą podpisanego i na jego szkodę albo takiego dokumentu używa. 3. Kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w 1, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. złożenie na rachunku obciążeniowym przy okazji zakupu podpisu widniejącego na skradzionej karcie karniści nazywają to przestępstwo fałszerstwem dokumentu

22 oferowanie w sieci internetowej za darmo programów komputerowych, których zabezpieczenia przed skopiowaniem zostały złamane osoba kopiująca taki program dla siebie popełnia czyn zabroniony opisany w art k.k. osoba oferująca go na swojej stronie wypełnia znamiona czynu zabronionego określonego w art. 293 k.k. w zw. z art. 291 lub 292 k.k. Art Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. verte

23 Art Kto rzecz uzyskaną za pomocą czynu zabronionego nabywa lub pomaga do jej zbycia albo tę rzecz przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Art Kto rzecz, o której na podstawie towarzyszących okoliczności powinien i może przypuszczać, że została uzyskana za pomocą czynu zabronionego, nabywa lub pomaga do jej zbycia albo tę rzecz przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat W wypadku znacznej wartości rzeczy, o której mowa w 1, kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Art Przepisy art. 291 i 292 stosuje się odpowiednio do programu komputerowego. 2. Sąd może orzec przepadek rzeczy określonej w 1 oraz w art. 291 i 292, chociażby nie stanowiła ona własności sprawcy.

24 Art Kto, nie będąc do tego uprawnionym, niszczy, uszkadza, usuwa lub zmienia zapis istotnej informacji albo w inny sposób udaremnia lub znacznie utrudnia osobie uprawnionej zapoznanie się z nią, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat Jeżeli czyn określony w 1 dotyczy zapisu na komputerowym nośniku informacji, sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat Kto, dopuszczając się czynu określonego w 1 lub 2, wyrządza znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat Ściganie przestępstwa określonego w 1-3 następuje na wniosek pokrzywdzonego. hacking wprowadzenie wirusa komputerowego, konia trojańskiego

25 Art Kto bez uprawnienia uzyskuje informację dla niego nie przeznaczoną, otwierając zamknięte pismo, podłączając się do przewodu służącego do przekazywania informacji lub przełamując elektroniczne, magnetyczne albo inne szczególne jej zabezpieczenie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat Tej samej karze podlega, kto w celu uzyskania informacji, do której nie jest uprawniony, zakłada lub posługuje się urządzeniem podsłuchowym, wizualnym albo innym urządzeniem specjalnym. 3. Tej samej karze podlega, kto informację uzyskaną w sposób określony w 1 lub 2 ujawnia innej osobie. 4. Ściganie przestępstwa określonego w 1-3 następuje na wniosek pokrzywdzonego. hacking następuje naruszenie życia prywatnego często także przy czytaniu cudzej poczty, włamywaniu się na konta itp. jest to przestępstwo wnioskowe, czyli niezbędny wniosek pokrzywdzonego

26 Wykorzystanie internetu w ściganiu przestępstw listy gończe w internecie przewidziane w polskim k.p.k. wydawane przez sąd lub prokuratora katalog jego form jest otwarty, a więc można go również ogłosić w sieci

27 praktyka strona FBI The FBI s Ten Most Wanted Fugitives strona Interpolu Wanted by Interpol /interpol-pr/English/mostwant/mostwant.htm strona Polskiej Komendy Policji Poszukiwani Top lista strona Crime Stoppers Radom listy gończe

28 dziękujemy za uwagę prof. dr hab. Wiesław Czyżowicz dr Aleksander Werner