KRÓTKIE DONIESIENIA SHORT COMMUNICATIONS

Transkrypt

1 Wiadomości Entomologiczne 38 (1) Poznań 2019 KRÓTKIE DONIESIENIA SHORT COMMUNICATIONS 803 Pierwsze stwierdzenie Aneurus avenius (DUFOUR, 1833) (Heteroptera: Aradidae) na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i w Kotlinie Sandomierskiej First record of Aneurus avenius (DUFOUR, 1833) (Heteroptera: Aradidae) in Kraków-Częstochowa Upland and in Sandomierska Basin KEY WORDS: Heteroptera, Aradidae, new records, Poland Aneurus avenius (DUFOUR) jest jednym z rzadziej notowanych przedstawicieli rodziny korowcowatych (Aradidae) w Polsce. Znany dotychczas z 34 stanowisk, rozmieszczonych w jedenastu krainach, w różnych częściach kraju, przeważnie w jego południowej części (LIS J.A. 1990: Pol. Pismo Ent., 59: ; KUBISZ 1992: Wiad. Entomol., 11: 7-11; LIS J.A. i LIS B. 1998: Ann. Upper Siles. Mus., Bytom, Ent., 8/9: ; GORCZYCA i LIS J.A. 2000: Monogr. Bieszczadzkie, 7: ; LECHOWSKI i SMARDZEWSKA-GRUSZCZAK 2006: Wiad. Entomol., 25, Supl. 2: ; HEBDA i PRZEWOŹNY 2009: Nature Journal, 42: 63-66; HEBDA i ZAJĄC 2013: Wiad. Entomol., 32: 70-71; HEBDA i RUTKOWSKI 2015: Wiad. Entomol., 34: 12-18; TASZAKOWSKI i SZCZEPAŃSKI 2015: Heteropt. Pol. Acta Faun., 9: 3-6; HEBDA i in. 2016: Acta Ent. Siles., 24 (online 010): 1-10; TASZAKOWSKI i GORCZYCA 2018: Monogr. Upper Siles. Mus., 8: 1-159). Gatunek o zasięgu palearktycznym, żyje pod korą różnych gatunków drzew liściastych (LIS J. A. 2001: Klucze oznacz. owad. Pol., XVIII, 11: 1-33). W trakcie badań nad chrząszczami saproksylicznymi, prowadzonymi w kompleksie leśnym, zwanym Puszczą Dulowską, położonym w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, autor obserwował kilka osobników tego gatunku: Wyżyna Krakowsko-Częstochowska: Rów Krzeszowicki (UTM: CA95), leśn. Dulowa, oddz. 108, 9 V 2018, 5 exx. (zebrano 2 ) pod korą leżącej kłody topoli osiki Populus tremula L. w początkowym stadium rozkładu (łyko wilgotne, częściowo rozłożone); leg., det. et coll. T. WOJAS. W trakcie ćwiczeń terenowych z entomologii leśnej, prowadzonych w Puszczy Niepołomickiej ze studentami leśnictwa odłowiono jednego osobnika: Kotlina Sandomierska: Puszcza Niepołomicka (UTM: DA54), leśn. Hysne, oddz. 82, 15 VI 2018, 1, leg. S. ZDOLSKA, det. et coll. T. WOJAS. Gatunek ten nie był dotychczas wykazywany z tych regionów; najbliższe znane stanowiska znajdują się na Górnym Śląsku (Katowice: Las Murckowski). Obecne stanowiska są pierwszymi stwierdzeniami A. avenius na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej i w Kotlinie Sandomierskiej (w ujęciu autorów Katalogu Fauny Polski). Tadeusz WOJAS, Zakł. Ochr. Lasu, Entomol. i Klimat. Leśn., UR Kraków

2 58 WIAD. ENTOMOL., 38 (1): POZNAŃ 2019 KRÓTKIE DONIESIENIA 804 Nowe dane i uwagi o występowaniu Astrapaeus ulmi (ROSSI, 1790) (Coleoptera: Staphylinidae) w Polsce New data and notes on the occurrence of Astrapaeus ulmi (ROSSI, 1790) (Coleoptera: Staphylinidae) in Poland KEY WORDS: Coleoptera, Staphylinidae, Astrapaeus ulmi, new records, Poland. Rodzaj Astrapaeus Gravenhorst, 1802, obecnie klasyfikowany w podplemieniu Cyrtoquediina (BRUNKE i in. 2016: Cladistics, 32 (4): ), obejmuje tylko jeden gatunek A. ulmi (ROSSI, 1790), który jest szeroko rozmieszczony w Europie (poza Skandynawią) oraz w azjatyckiej części Turcji; północna granica jego zasięgu przebiega przez płd. Anglię, Belgię, płd. Niemcy, Czechy, płd. Polskę, płd.-zach. i płd. część Ukrainy, a stanowisko wysunięte najdalej na północny wschód znajduje się w płd.-wsch. Rosji (Dagestan) (WOJAS 2011: Wiad. Entomol., 30 (1): 27-30; SCHÜLKE i FLÜGEL 2015: Ent. Bl. Col., 111: 23-28). W Polsce pod koniec XIX w. z Krakowa wykazywał go M. RYBIŃSKI (1897: Spraw. Kom. Fizjogr., 32: 46-62), co jednak poddawane było później w wątpliwość (HORION 1965: Faunistik der Mitteleuropäischen Käfer. Band X. Überlingen-Bodensee, XV ss). Niedawno ponownie odnotowano występowanie tego gatunku w Polsce na jednym stanowisku na terenie Krakowa (Wojas 2011 op. cit.) oraz jednym stanowisku na terenie Wrocławia (JAŁOSZYŃSKI 2018: Acta Entomol. Siles., 26 (online005), 1-2). Gatunek ten wykazywany był w Polsce z siedlisk kserotermicznych (WOJAS 2011 op. cit.). Biorąc pod uwagę okoliczności stwierdzenia A. ulmi we Wrocławiu (JAŁOSZYŃSKI 2018 op. cit.) oraz nowe oryginalne dane o jego występowaniu na terenie Polski podane przez autorów w niniejszym doniesieniu, a także uwzględniając informacje literaturowe dotyczące stwierdzeń A. ulmi na terenie innych państw (REITTER 1909: Fauna Germanica. 2, Lutz, Stuttgart, 392 ss.; KREISSL 1987: Mitt. Abt. Zool., 40: 65-66; FÜLÖP 2005: TISCIA Monograph Ser. 7: ; STAN Trav. Mus. Nat. His. Nat. Gr. Antipa, 48: ; HANCE 2007: The Coleopterist, 16: 1-2; SCHÜLKE i FLÜGEL 2015: idem), można stwierdzić, że oprócz biotopów kserotermicznych, zasiedla on też w naszym kraju biotopy o charakterze ruderalnym na terenach zurbanizowanych. Pewien wpływ na wybór biotopu przez A. ulmi może mieć liczne występowanie mrówek i równonogów (np. Porcellio sp.), stanowiących przypuszczalnie główną bazę żerową tego gatunku (PIETRYKOWSKA-TUDRUJ i in. 2014: Contrib. Zool., 83 (1): 41-65). Poniżej autorzy podają nowe, niepublikowane dotąd stwierdzenia A. ulmi w Polsce: Nizina Śląska: YS01 Opole, 13 IV 2016, 1 ex. na obrzeżach zalanego wodą dawnego wyrobiska cementowni, obecnie użytku ekologicznego Kamionka Piast ; na tym stanowisku w 2016 roku obserwowano później jeszcze kilka osobników; obs. et fot. M. SIERAKOWSKI, det. T. WOJAS. Wyżyna Krakowsko-Wieluńska: DA24 Kraków-Kleparz, 18 VII 2018, 1 ex., na chodniku przy ul. Kamiennej, w sąsiedztwie nasypu kolejowego, leg., det. et coll. T. WOJAS. Wyżyna Krakowsko-Wieluńska: DA24 Kraków-Olsza, 7 IX 2018, 1 ex., na chodniku przy al. 29 Listopada, w pobliżu budynku Wydziału Biotechnologii i Ogrodnictwa Uniwersytetu Rolniczego, leg. J. MICHALCEWICZ, det. et coll. T. WOJAS. Beskidy Zachodnie (Pogórze Strzyżowskie): EA34 Stasiówka, 5 V 2010, 1 ex., na przydomowym podwórku w pobliżu kompostownika, leg. et coll. A. TRZECIAK, det. A. MELKE.

3 WIAD. ENTOMOL., 38 (1): POZNAŃ 2019 KRÓTKIE DONIESIENIA 59 Odkrycie nowych stanowisk A. ulmi na północnej granicy zasięgu tego, trudnego do przeoczenia z uwagi na ubarwienie i rozmiary ciała, gatunku, wydaje się potwierdzać opinię o rozszerzaniu areału jego występowania w kierunku północnym, jaką wyrazili wyżej cytowani SCHÜLKE i FLÜGEL (2015 op. cit.). Tadeusz WOJAS, Jakub MICHALCEWICZ, Zakł. Ochr. Lasu, Entomol. i Klimatol. Leśn., UR Kraków Michał SIERAKOWSKI, Opole Andrzej TRZECIAK, Nadl. Dębica 805 Nowe stanowisko Laena reitteri WEISE, 1877 (Coleoptera: Tenebrionidae: Lagriinae) w Polsce New locality of Laena reitteri WEISE, 1877 (Coleoptera: Tenebrionidae: Lagriinae) in Poland. KEY WORDS: Coleoptera, Tenebrionidae, Lagriinae, Laena reitteri, new locality, Poland. Laena reitteri WEISE, 1877 to rzadko poławiany gatunek związany z terenami górskimi występuje: w polskich, czeskich, słowackich i rumuńskich Karpatach, w węgierskich górach Mecsek, austriackich Alpach, a także w górzystych terenach Bośni i Hercegowiny oraz Bułgarii i Chorwacji. W Polsce do tej pory jego zasięg występowania ograniczony był do 3 krain południowo-wschodnich: Beskidu Zachodniego, Beskidu Wschodniego (BURAKOWSKI i in. 1987: Kat. Fauny Pol., XXIII, 14: 1-309; IWAN i in. 2010: Fragm. Faun., 53 (1): 7; TWARDY 2013: Wiad. Entomol., 32 (1) :74-75) i Bieszczadów (BYK 2008: Wiad. Entomol., 27 (3): 172). Poniższe, najwyżej na północ wysunięte stanowisko rozszerza areał występowania tego gatunku w Polsce o następną krainę i potwierdza związek Laena reitteri ze środowiskiem leśnym nie tylko na terenach górskich. Nizina Sandomierska. Nadleśnictwo Lubaczów, leśnictwo Wielkie Oczy oddz. 305a (UTM: FA 54) VI ex. odłowiony do pułapki ziemnej Barbera, w drzewostanie gospodarczym brzozowo-sosnowym z domieszką olszy, dęba i buka na siedlisku lasu mieszanego wilgotnego, leg. M. KOSIBOWICZ. Ze względu na rzadkość występowania biologia owada jest słabo poznana. Chrząszcze spotykane są pod odstającą korą i w dziuplach starych drzew liściastych i iglastych oraz w ich sąsiedztwie, wśród mchów i opadłych liści, a również w stertach murszejących gałęzi. Mieczysław KOSIBOWICZ, Zakł. Las. Górskich w Krakowie, IBL Sękocin Stary

4 60 WIAD. ENTOMOL., 38 (1): POZNAŃ 2019 KRÓTKIE DONIESIENIA 806 Pierwsze stwierdzenie Polyommatus coridon (PODA, 1761) (Lepidoptera: Lycaenidae) na Pogórzu Dynowskim First record of Polyommatus coridon (PODA, 1761) (Lepidoptera: Lycaenidae) on the Dynów Foothills KEY WORDS: Lepidoptera, Lycaenidae, Polyommatus coridon, first record, SE Poland. Polyommatus coridon (PODA, 1761), to motyl należący do rodziny modraszkowatych (Lycaenidae). Gatunek ten zasiedla cieplejsze rejony Europy, od północnej części Półwyspu Iberyjskiego, poprzez kraje Europy środkowej i południowej, aż po Azję Zachodnią i Iran. W Polsce P. coridon jest szeroko rozsiedlony, jednak brak go niemal zupełnie w pasie górskim Sudetów oraz na ich przedgórzu, jak również w znacznej części północnych rejonów kraju. W Karpatach dotychczas zanotowany w Pieninach, Beskidzie Niskim, Bieszczadach, Górach Sanocko Turczańskich oraz na Pogórzach Bukowskim i Przemyskim. Na Podkarpaciu w pasie gór i pogórzy modraszek ten występuje stosunkowo rzadko i na ogół niezbyt licznie. BIELEWICZ podaje P. coridon z Baligrodu i Stebnej oraz Birczy i Leszczawy (BIELEWICZ 1973: Motyle większe (Macrolepidoptera) Bieszczadów Zachodnich i Pogórza Przemyskiego: 149), a BUSZKO z zaledwie z jednego kwadratu UTM: EV98, zlokalizowanego na Pogórzu Bukowskim (BUSZKO 1997: Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce : 74). Na Pogórzu Dynowskim gatunek dotąd nie był notowany: FA11 Krzywcza-Wola Krzywiecka, 13 VIII 2016, 1, obs. J. BURY, na kserotermicznej murawie, na skarpie o wystawie południowej. Motyl odwiedzał kwiaty m.in. driakwi gołębiej oraz krwawnika pospolitego. Osobnik nieznacznie uszkodzony. Obserwację udokumentowano fotograficznie. Nowo odkryte stanowisko położone jest w bezpośrednim sąsiedztwie wcześniej znanych lokalizacji na Pogórzu Przemyskim: FV00 Bircza i Leszczawa oraz FV10 Rybotycze, jak również w dalszym sąsiedztwie stanowisk położonych w Górach Sanocko-Turczańskich: FV19 Arłamów i FV29 Leszczyny oraz stanowiska na Pogórzu Bukowskim EV98 Lesko (Mapa Bioróżnorodności [online] 2019: Krajowa Sieć Informacji o Bioróżnorodności. Dostęp z dnia , Jarosław BURY, Markowa 807 Iphiclides podalirius (LINNAEUS, 1758) (Lepidoptera: Papilionidae) pierwsze stwierdzenie z okolic Tarnowa Iphiclides podalirius (LINNAEUS, 1758) (Lepidoptera: Papilionidae) the first record from neighborhood of Tarnów KEY WORDS: Lepidoptera, Iphiclides podalirius, new records, endangered species, SE Poland. Iphiclides podalirius (LINNAEUS, 1758) jest przedstawicielem rodziny paziowatych, Papilionidae LATREILLE, 1809, zasiedlającym cieplejsze rejony zachodniej Palearktyki. Aktualnie krajowe stanowiska I. podalirius mają charakter wyspowy i większość z nich zlokalizowana jest na południu Polski w pasie biegnącym od Podkarpacia poprzez

5 WIAD. ENTOMOL., 38 (1): POZNAŃ 2019 KRÓTKIE DONIESIENIA 61 Beskid Niski, Pieniny, do Górnego i Dolnego Śląska. W Polsce środkowej zasiedla Wyżynę Świętokrzyską, Mazowsze oraz Kurpie. Pojedynczo odnotowany na terenie Pojezierza Mazurskiego i Suwalszczyzny (BUSZKO 1997: Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce Toruń; BUSZKO i MASŁOWSKI 2015: Motyle dzienne Polski. Nowy Sącz; SIELEZNIEW i DZIEKAŃSKA 2010: Motyle dzienne. Warszawa). W ostatnich latach stwierdza się znaczny wzrost ilości obserwacji tego gatunku (WARECKI 2010: Motyle dzienne Polski. Atlas bionomii. Nowy Sącz; BURY i in. 2015: Parki Nar. Rez. Przyr., 34 (3): 3-17). Należy wspomnieć, że I. podalirius figuruje na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce z kategorią VU (BUSZKO i NOWACKI 2002 [W]: GŁOWACIŃSKI Z. (red.), Kraków). Ujęty został także w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt z kategorią VU gatunek narażony na wyginięcie (BUSZKO 2004 [W]: GŁOWACIŃSKI Z., NOWACKI J. (red.), Kraków-Poznań) oraz wymieniony na Czerwonej Liście Zwierząt Karpat z kategorią EN gatunek zagrożony wyginięciem (WITKOWSKI i in. 2003, Vienna-Kraków), a także objęty ochroną prawną (DZIENNIK USTAW 2014). Przez wzgląd na ochronę gatunku i odnotowywany wzrost miejsc występowania ważne jest wykazywanie nowych miejsc gdzie I. podalirius dotychczas nie był notowany. Autor stwierdził występowanie gatunku na następujących stanowiskach: EA03 Zawada ad Tarnów, 20 IV 1 VII 2018, po 5-9 exx, łąki i miedze śródpolne w sąsiedztwie cmentarza i drewnianego kościoła św. Marcina, wokół zadrzewień i wież kościoła obserwowano grupy motyli, przy czym dominowały samce, samice pojawiały się sporadycznie. DA93 i EA03 Tarnów, 3 V 28 VI 2018, codziennie po 2-3 exx., łąki kośne i miedze śródpolne, strefa ekotonowa lasu z krzewami śliwy tarniny (Prunus spinosa L.). Samice składały jaja na krzewach tarniny (P. spinosa L.) rosnących w strefie ekotonowej łąki i lasu. DA93 Zgłobice ad Tarnów, 7 V 25 VI 2018, codziennie po 3-4 exx., łąki i miedze śródpolne. W przeszłości góra Św. Marcina była już obiektem badań fauny motyli dziennych (MASŁO i KUPCZAK 2013: Wiad. Entomol., 32 (3): ). Autor kontynuuje obserwację motyli w różnych rejonach gminy Tarnów, jednakże dopiero w roku 2018 Iphiclides podalirius został zaobserwowany po raz pierwszy. Warto dodać, że najbliższe znane stanowisko I. podalirius znajduje się na wzniesienia 331 m n.p.m. w rezerwacie Panieńska Góra. Wspomniany rezerwat jest oddalony od badanego obszaru góry Św. Marcina (384 m n.p.m) w linii prostej o około 15 km, miejsca te oddziela dolina rzeki Białej Tarnowskiej. Aktualnie rezerwat na wskutek sukcesji zupełnie stracił swój charakter z elementami kserotermicznej fauny i flory. Nie wiadomo także czy w rezerwacie gatunek ten wciąż się utrzymuje gdyż ostatnia informacja o jego obecności to wzmianka w opisie rezerwatu z roku 2007 (RĄKOWSKI i in. 2007: Rezerwaty przyrody w Polsce Południowej. Warszawa). W takim kontekście bardzo istotnym dla zachowania I. podalirius w regionie Tarnowskim jest jego wykrycie jego nowego stanowiska. Dodatkowo informacja o odnotowaniu tego gatunku w rejonie Tarnowa zdaje się potwierdzać trend tego gatunku do poszerzania areału występowania w południowo-wschodniej Polsce. Dawid MASŁO, IOP PAN, Kraków