Osobowy ruch graniczny w polskich Karpatach w latach

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe nr 746 Akademii Ekonomicznej w Krakowie 2007 Katedra Gospodarki Regionalnej Osobowy ruch graniczny w polskich Karpatach w latach Wprowadzenie Karpaty zajmują 6% powierzchni Polski, ciągną się łukiem o długości ok. 330 km wzdłuż granicy z Czechami, Słowacją i Ukrainą. Karpacki odcinek granicy liczy 740 km, co stanowi 21% długości granic Polski. Polskie Karpaty, jako średnie góry, poprzecinane nisko położonymi i stosunkowo łatwo dostępnymi przełęczami, nie stanowiły w historii istotnej granicy komunikacyjnej. Biegły przez nie liczne trakty, mające duże znaczenie dla rozwoju gospodarczego tych ziem. W latach zaborów brak granicy państwowej w Karpatach powodował swobodną migrację ludności zamieszkującej północne i południowe stoki gór. Po II wojnie światowej sąsiedztwo mocno strzeżonej granicy oraz znaczne utrudnienia w jej przekraczaniu były czynnikiem hamującym rozwój gospodarczy tych terenów. Sytuacja zmieniła się po przemianach ustrojowych, których następstwem było otwarcie granic. Ułatwienia w przekraczaniu granicy państwa, wzrost liczby przejść granicznych oraz poprawa ich dostępności komunikacyjnej sprawiają, że przygraniczne położenie staje się obecnie czynnikiem sprzyjającym rozwojowi gospodarczemu. Za karpacki odcinek granicy uznano w pracy fragment granic pomiędzy przejściami granicznymi Medyka Szeginie i Cieszyn-Boguszowice Chotebuz. Cieszyn i Medyka leżą wprawdzie już poza terenem Karpat, lecz zostały uwzględnione w opracowaniu ze względu na ich bezpośrednie sąsiedztwo oraz znaczne rozmiary ruchu granicznego. K_ /4/08 1:26:37 PM

2 Przejścia graniczne w Karpatach W Karpatach istnieje łącznie 68 przejść granicznych, w tym 62 drogowe i 6 kolejowych 2. Ponadto w sąsiedztwie Karpat istnieją dwa przejścia lotnicze w Krakowie i w Rzeszowie, lecz nie zostały one uwzględnione w opracowaniu. Międzynarodowy ruch osobowy (drogowy) odbywa się na 21 ogólnodostępnych przejściach granicznych, w tym 4 na granicy polsko-czeskiej, 2 na granicy polsko- -ukraińskiej i 15 na granicy polsko-słowackiej (tabela 1). Do trzech z tych przejść biegną drogi międzynarodowe (Cieszyn-Boguszowice nr 1, Chyżne nr 7, Barwinek nr 9), do pięciu drogi krajowe. Na 16 z powyższych przejść granicznych odbywa się również ruch towarowy. Tabela 1. Przejścia graniczne w Karpatach Kraj O/T/ MRG Rodzaj przejścia Drogowe Kolejowe Rodzaj ruchu granicznego 0/T O/ TUR/ O/T/ TUR MRG Razem O/T MRG MRG MGR O Razem Ogółem Liczba przejść na 100 km Czechy Słowacja Ukraina Ogółem ruch osobowy, MRG mały ruch graniczny, TUR turystyczny, T ruch towarowy w Nowym Sączu, Śląskiego Oddziału Straży Granicznej w Raciborzu oraz Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej w Przemyślu. Stan na dzień r. Dla ułatwienia przekraczania granicy ludności zamieszkującej w strefach przygranicznych oraz turystom utworzone zostały przejścia małego ruchu granicznego (MRG) oraz miejsca przekraczania granicy państwowej na szlakach turystycznych, zwane popularnie przejściami turystycznymi (tabela 1). Mały ruch graniczny odbywa się na podstawie umów dwustronnych zawartych z Republikami Czeską i Słowacką 4. Do korzystania z ułatwień wynikających z ni- 2 W opracowaniu nie uwzględniono dwóch przejść granicznych małego ruchu granicznego i ruchu turystycznego: Milik Legnava i Wierchomla Wielka Kače, gdyż są one nieczynne ze względu na brak mostu na Popradzie. Umowa między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Czeską o małym ruchu granicznym zawarta została 17 stycznia 1995 r. (Dz.U. 1996, nr 46, poz. 207). 4 Umowa między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Słowacką o małym ruchu granicznym zawarta została 6 grudnia 1996 r. (Dz.U. 1997, nr 127, poz. 827). K_ /4/08 1:26:38 PM

3 Osobowy ruch graniczny 107 niejszych umów upoważnieni są obywatele posiadający stałe lub czasowe zameldowanie w strefie MRG, która obejmuje pas o szerokości 15 km, położony po obydwu stronach granicy. W jego skład wchodzą gminy przygraniczne oraz w całości gminy, których choćby część leży w tym pasie. Ruch graniczny na szlakach turystycznych, podobnie jak mały ruch graniczny, odbywa się na podstawie dwustronnych umów 5. Granicę można przekraczać jedynie w wyznaczonych miejscach, w określonym czasie i jedynie w celach turystycznych. Z przejść tych, poza obywatelami umawiających się stron, mogą korzystać obywatele państw wyszczególnionych w załącznikach do umów. Przejścia turystyczne istnieją jedynie na odcinku granicy z Czechami oraz Słowacją, pierwsze z nich otwarte zostały w 2000 r. Liczba przejść granicznych na opisywanym odcinku jest z roku na rok coraz większa (rys. 1). Szczególnie szybki jej wzrost miał miejsce w ostatnim dziesięcioleciu, na co wpłynęło głównie pojawienie się przejść małego ruchu oraz turystycznych. W 2005 r. powstały 3 nowe turystyczne przejścia graniczne: Łapszanka Osturna (Magura Spiska), Eliaszówka Eliašovka (Beskid Sądecki), Kikula Kykula (Beskid Żywiecki). Ponadto trzy przejścia otwarte dotychczas jedynie dla małego ruchu turystycznego zamieniono na przejścia międzynarodowe dla ruchu osobowego i towarowego: Radoszyce Palota (Beskid Niski), Muszynka Kurov (Beskid Sądecki), Jurgów Podspady (Magura Spiska). Wzrost liczby przejść granicznych stanowi zjawisko bardzo pozytywne, gdyż świadczy o postępującej integracji politycznej i gospodarczej sąsiadujących państw 6. Ponadto wysoka przepustowość granic, prowadząca do stopniowego ich zaniku, jest charakterystyczna dla wysoko rozwiniętych krajów demokratycznych. Wskaźnik nasycenia karpackiego odcinka granicy przejściami granicznymi kształtuje się powyżej średniej krajowej (7/100 km) i wynosi 9,2/100 km, co oznacza, że odległość między przejściami granicznymi wynosi średnio 10,9 km. Zagęszczenie przejść granicznych jest bardzo nierównomierne. Szczególnie wysokie zagęszczenie występuje w regionie Beskidów Śląskiego i Żywieckiego oraz Pienin, a więc na terenach stosunkowo gęsto zaludnionych 7, łatwo dostępnych 5 Umowy o przejściach granicznych, przejściach na szlakach turystycznych przecinających granicę państwową oraz zasadach przekraczania granicy poza przejściami granicznymi zawarte zostały z: Republiką Słowacką 1 lipca 1999 r. (MP 2002, nr 17, poz. 300), Republiką Czeską 22 listopada 1996 r. (MP 2003, nr 37, poz. 520). 6 T. Komornicki, Transgraniczna infrastruktura transportowa Polski (stan, przeciążenia, perspektywy modernizacji) [w:] Polska i jej współdziałanie transgraniczne z sąsiadami, red. A. Stasiak, K. Miros, PAN, Warszawa Gęstość zaludnienia gmin przygranicznych wymienionych grup górskich jest wyższa niż gmin Beskidu Niskiego i Karpat Wschodnich, szczególnie intensywnie zaludnione są przygraniczne tereny Beskidu Śląskiego, gdzie gęstość zaludnienia przekracza średnią krajową. K_ /4/08 1:26:39 PM

4 108 komunikacyjnie i odznaczających się wysokim natężeniem ruchu turystycznego. Na 44-kilometrowym odcinku granicy państwa pomiędzy Piwniczną (Zachodnia część Beskidu Sądeckiego) a Niedzicą (Pieniny) funkcjonuje aż 11 przejść granicznych (25/100 km) (tabela 1) Liczba przejść granicznych Czechy Słowacja Ukraina Rys. 1. Liczba przejść granicznych w latach Źródło: opracowanie własne. Przeciwna sytuacja ma miejsce w Karpatach Wschodnich (Bieszczady i Pogórze Przemyskie), gdzie na południe od Przemyśla granicę można przekroczyć jedynie w Krościenku (na przejściu drogowym lub kolejowym). Na granicy tej nie istnieją przejścia turystyczne ani przejścia małego ruchu granicznego. Niewiele jest również możliwości przekroczenia granicy polsko-słowackiej w Bieszczadach, gdyż na wschód od przełęczy Łupkowskiej istnieją jedynie dwa turystyczne przejścia graniczne. Utworzenie przejść granicznych (zwłaszcza dla ruchu turystycznego) na tych odcinkach granicy jest bardzo pożądane, co podkreśla wielu autorów (m.in. T. Komornicki 8 i K. Szpara 9 ). 8 T. Komornicki, Powiązania transportowe Polski i Ukrainy Stan aktualny, wykorzystanie, perspektywy [w:] Problemy polsko-ukraińskiej współpracy przygranicznej, red. W. Zgliński, T. Komornicki, PAN, Warszawa Kijów K. Szpara, Tourist Border Crossing Pionts as Elements of Trans Border Cooperation in the Polish Carpathians [w:] Issues of Tourism and Health Resort Management, red. W. Kurek Prace Geograficzne 2003, z K_ /4/08 1:26:41 PM

5 Osobowy ruch graniczny 109 Pozbawiony przejść granicznych jest ponadto odcinek tatrzański pomiędzy Rysami i Magurą. Tu, obok bariery orograficznej, przyczyną braku przejść jest brak zgody strony słowackiej na ich utworzenie. Granica w Karpatach podlega trzem oddziałom Straży Granicznej: Śląskiemu Oddziałowi Straży Granicznej z siedzibą w Raciborzu (granica polsko-czeska), Karpackiemu Oddziałowi Straży Granicznej z siedzibą w Nowym Sączu (granica polsko-słowacka) i Bieszczadzkiemu Oddziałowi Straży Granicznej z siedzibą w Przemyślu (granica polsko-ukraińska). 3. Ruch graniczny i jego struktura W 2003 r. granicę na badanym odcinku przekroczyło łącznie ,00 tys. osób, co stanowiło 23,8% ruchu granicznego w Polsce, w tym ,88 uczestniczyło w ruchu wyjazdowym i ,13 tys. w ruchu przyjazdowym (tabela 2). Większość ruchu osobowego (55%) była skupiona na krótkim odcinku granicy polsko-czeskiej (rys. 2). Tabela 2. Ruch graniczny w Karpatach w 2003 r. Odcinek granicy Ruch graniczny (w ) wyjazdowy przyjazdowy ogółem Udział w długości karpackiej granicy (w %) Udział w ruchu granicznym (w %) Czechy , , , Słowacja 7 490, , , Ukraina 2 396, , , Razem , , ,00 x x Po okresie wzrostu ruchu granicznego w latach , lata przyniosły spadek liczby osób przekraczających granicę państwa. Sytuacja w Karpatach była zbliżona do ogólnej sytuacji w Polsce 11, gdzie w początku bieżącego dziesięciolecia ruch graniczny również z roku na rok malał. W 2003 r. liczba przekroczeń granicy była o 21,5% niższa niż w 2000 r. ( tys. podróżnych mniej) i zaledwie o 0,9% przewyższała liczbę z 1995 r. Spadek na 10 Wzrost ruchu granicznego na badanym odcinku utrzymywał się przez całe dziesięciolecie, z wyjątkiem 1997 r., kiedy wprowadzono opłatę za zieloną kartę. 11 Biuletyn Statystyczny, GUS, Warszawa 2005, nr 4. K_ /4/08 1:26:42 PM

6 110 karpackim odcinku granicy był mniejszy niż w Polsce, gdzie w 2003 r. granicę przekroczyło o 35,8% osób mniej niż w 2000 r. Największy spadek ruchu granicznego w latach miał miejsce na granicy polsko-słowackiej i wynosił 30,1% ( 17,6% w 2002 r.). Granicę polsko- -czeską przekroczyło w 2003 r. o 20,9% osób mniej. Jedynie na granicy z Ukrainą odnotowano w tym okresie 19,1% wzrost ruchu, szczególnie wysoki w 2003 r. (17,7%), po otwarciu dla ruchu międzynarodowego przejścia drogowego Krościenko Smolnica (tabela 3) Czechy Słowacja Ukraina Rys. 2. Ruch graniczny ogółem według odcinków granicy Tabela 3. Dynamika zmian w osobowym ruchu granicznym w Karpatach i w Polsce Dynamika zmian Odcinek granicy rok poprzedni = Czechy 112,26 101,41 87,31 89,30 Słowacja. 87,37 82,43 97,03 Ukraina 133,96 110,64 91,43 117,75 Karpaty ogółem. 96,65 85,95 94,47 Polska ogółem 98,63 81,12 83,71 94,53 w Nowym Sączu, Śląskiego Oddziału Straży Granicznej w Raciborzu oraz Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej w Przemyślu, a także danych GUS. Stan na dzień r. Zdecydowana większość (96%) osobowego ruchu granicznego na karpackim odcinku granicy odbywa się przez przejścia drogowe o statusie międzynarodowym. Znacznie mniej podróżnych korzysta z przejść kolejowych (2%) oraz turystycznych i małego ruchu granicznego (2%). K_ /4/08 1:26:43 PM

7 Osobowy ruch graniczny 111 Tabela 4. Wielkość i struktura ruchu granicznego w Karpatach w 2003 r. Odcinek granicy Czechy Słowacja Nazwa przejścia granicznego ogółem Ruch graniczny w wyjazdowy przyjazdowy w tym w tym przyjazdy razem wyjazdy razem cudzoziemców Polaków Cieszyn Česky Tešin , , , , ,94 Cieszyn-Boguszowice Chotebuz 8 726, , , , ,62 Leszna Górna Horni Listna 446,66 225,95 168,01 220,72 59,28 Jasnowice Bukovec 414,00 210,61 173,55 203,40 37,82 Cieszyn Česky Tešin 47,55 26,16 18,28 21,39 6,97 Inne 43,10 21,86 17,61 21,24 4,30 Razem , , , , ,93 Chyżne Trstena 3 622, , , ,06 704,33 Barwinek Vysny Komarnik 1 634,74 831,82 439,86 802,92 386,89 Łysa Polana Javorina Tatranska 1 553,26 793,40 469,37 759,86 301,97 Niedzica Lysa nad Dunajcom 1 507,46 760,26 458,03 747,19 303,67 Chochołów Sucha Hora 1 295,73 663,68 510,91 632,05 152,03 Piwniczna Mnišek nad Popradom 1 073,16 562,73 453,89 510,43 111,67 Zwardoń Myto Skalite 1 072,26 548,54 445,30 523,72 97,92 Korbielów Oravska Polhora 822,26 437,60 398,57 384,66 38,54 Szczawnica Lesnica (znak graniczny II/94) 428,97 214,43 189,10 214,53 25,32 Konieczna Becherov 338,82 170,35 139,59 168,47 31,51 Muszyna Plavec 321,56 165,04 32,35 156,53 124,42 Winiarczykówka Bobrov 305,16 153,56 27,36 151,60 128,97 Leluchów Cirč 198,74 99,11 28,83 99,63 70,81 Zwardoń Skalite 164,34 83,15 39,82 81,19 43,14 Ujsoły Novot 152,75 74,68 56,47 78,07 20,39 Jurgów Podspady 77,31 26,89 17,19 50,42 37,21 Muszynka Kurov 57,42 28,67 19,17 28,75 10,45 Inne 55,73 29,95 18,46 25,79 11,23 Razem , , , , ,47 K_ /4/08 1:26:45 PM

8 U K R A I N A 112 cd. tabeli 4 Odcinek granicy Ukraina Nazwa przejścia granicznego ogółem Ruch graniczny w wyjazdowy przyjazdowy w tym w tym przyjazdy razem wyjazdy razem cudzoziemców Polaków Medyka Szeginie 3 711, ,22 692, , ,62 Krościenko Smolnica 809,49 394,41 283,91 415,08 125,67 Przemyśl Mościska 242,32 88,04 14,68 154,28 140,03 Inne 25,72 9,18 4,68 16,55 12,09 Razem 4 788, ,84 996, , ,41 Wśród międzynarodowych przejść drogowych główną rolę pełni przejście graniczne w Cieszynie oraz otwarte w 1997 r. przejście w Cieszynie-Boguszowicach (łącznie 53,1% ruchu granicznego w Karpatach). Granicę polsko-ukraińską podróżni przekraczają głównie w Medyce, a polsko-słowacką w Chyżnem (odpowiednio 9,1% i 8,9% ruchu granicznego w Karpatach) rys. 4, tabela 4. Najmniejsze znaczenie odgrywają przejścia graniczne w Winiarczykówce oraz Ujsołach (odpowiednio 0,7% i 0,4% ruchu granicznego w Karpatach) C Z E C H Y Północna granica Karpat granice województw Śląski Oddział Straży Granicznej Karpacki Oddział Straży Granicznej Bieszczadzki Oddział Straży granicznej 1. Cieszyn-Boguszowice Chotebuz 2. Cieszyn Česky Tešin 3. Leszna Górna Horni Listna 4. Jasnowice Bukovec 5. Zwardoń-Myto Skalite S Ł O W A C J A Rys. 3. Przejścia graniczne w Karpatach na terenie Polski Źródło: opracowanie własne. Stan na dzień r km przejścia graniczne lotnicze przejścia graniczne drogowe osobowe i towarowe przejścia graniczne kolejowe przejścia graniczne turystyczne przejścia graniczne małego ruchu granicznego 6. Korbielów Oravska Polhora 11. Szczawnica Lesnica 7. Chyżne Trstena 12. Piwniczna Mnisek nad Popradom 8. Chochołów Sucha Hora 13. Barwinek Vysny Komarnik 9. łysa Polana Javorina Tatranska 14. Krościenko Smolnica 10. Niedzica Lysa nad Dunajcom 15. Medyka Szeginie K_ /4/08 1:26:46 PM

9 Osobowy ruch graniczny 113 Inne Zwardoń-Myto Piwniczna Chochołów Niedzica Łysa Polana Barwinek Chyżne Medyka Cieszyn-Boguszowice Cieszyn % Rys. 4. Struktura osobowego ruchu granicznego na ogólnodostępnych przejściach drogowych w 2003 r inne Chyżne Medyka Cieszyn-Boguszowice Cieszyn Rys. 5. Ruch graniczny ogółem według przejść granicznych K_ /4/08 1:26:49 PM

10 114 W latach na większości międzynarodowych przejść drogowych ruch osobowy malał (rys. 6). Znaczny spadek liczby podróżnych w tym okresie widoczny był głównie w Cieszynie (spadek o 2973 tys., 18,1%), Piwnicznej (spadek o 2195 tys., 67,2%) i Barwinku (spadek o 1192 tys., 42,2%). Wzrost ruchu granicznego miał miejsce jedynie w Medyce (wzrost o 266 tys., 7,7%). Zwardoń-Myto Piwniczna Chochołów Niedzica Łysa Polana Barwinek Chyżne Medyka Cieszyn-Boguszowice Cieszyn Rys. 6. Ruch osobowy na największych przejściach granicznych w latach Spośród sześciu istniejących na badanym odcinku granicy przejść kolejowych, największy ruch osobowy ma miejsce w Muszynie (39,3% ruchu na przejściach kolejowych). W latach sytuacja na kolejowych przejściach granicznych była zbliżona do opisywanej na przejściach drogowych liczba podróżnych przekraczających granicę pociągiem na większości przejść malała. Największy spadek liczby podróżnych w tym okresie odnotowano w Przemyślu (175,6 mniej), a procentowo w Krościenku, gdzie ruch osobowy w 2003 r. był o 82,8% niższy niż w 2000 r. (rys. 7 i 8). W przypadku obydwu przejść kolejowych z Ukrainą spadek ruchu granicznego nie wynika ze zmniejszenia się liczby międzynarodowych podróży, lecz zmiany środka transportu. Poprawa komunikacji drogowej w tym regionie oraz otwarcie ogólnodostępnego przejścia granicznego Krościenko Smolnica sprawiły, że podróż koleją ze względów czasowych i finansowych jest nieopłacalna. K_ /4/08 1:26:50 PM

11 Osobowy ruch graniczny 115 Łupków Palota Krościenko Chyrow Cieszyn Česky Tešin Zwardoń Skalite Przemyśl Mościska Muszyna Plavec % Rys. 7. Struktura osobowego ruchu granicznego na przejściach kolejowych w 2003 r. Łupków Krościenko Cieszyn Zwardoń Przemyśl Muszyna Rys. 8. Ruch osobowy na kolejowych przejściach granicznych w latach K_ /4/08 1:26:52 PM

12 116 Na turystycznych przejściach granicznych oraz przejściach małego ruchu granicznego (MRG) ruch osobowy jest znacznie mniejszy niż na przejściach międzynarodowych, jednakże przejścia te w skali lokalnej pełnią istotną rolę. Są czynnikiem ułatwiającym integrację terenów przygranicznych, rozwój lokalnej przedsiębiorczości, podnoszą w znacznym stopniu atrakcyjność turystyczną regionu oraz dają możliwość szerokiej współpracy w dziedzinie turystyki, m.in. tworzenia transgranicznych produktów turystycznych. Na badanym odcinku granicy istnieje 30 turystycznych przejść granicznych, 7 przejść otwartych dla ruchu turystycznego i MRG oraz 4 przejścia wyłącznie dla MRG. Ponadto MRG ma miejsce na 19 przejściach międzynarodowych (rys, 9). W wielkości ruchu granicznego na przejściach turystycznych i MRG nie widać tendencji spadkowej, charakterystycznej dla przejść międzynarodowych (drogowych i kolejowych). Po ożywionym ruchu międzynarodowym, jaki miał miejsce na szlakach turystycznych w 2000 r., w 2001 r. odnotowano znaczny spadek ( 24,3% na przejściach turystycznych i 57,8% na przejściach turystycznych i MRG). W kolejnych latach zaznaczyła się tendencja wzrostowa, szczególnie widoczna na przejściach turystycznych i MRG (w 2003 r. wzrost o 40,2% w stosunku do roku poprzedniego). W okresie ruch graniczny na czterech przejściach udostępnionych wyłącznie dla MRG ulegał niewielkim wahaniom (rys. 10 i 11) turystyczne MRG turystyczne i MRG Rys. 9. Ruch graniczny na przejściach turystycznych i MRG w latach K_ /4/08 1:26:54 PM

13 Osobowy ruch graniczny 117 Inne Wielka Czantoria Nydek Jaworzynka Hrycava Muszynka Kurov Jurgów Podspady Leluchów Cirč Szczawnica Lesnica (znak graniczny II/94) % Rys. 10. Struktura ruchu granicznego na przejściach turystycznych i MRG w 2003 r. Wielka Czantoria Nydek Jaworzynka Hrycava Muszynka Kurov Jurgów Podspady Leluchów Cirč Szczawnica Lesnica Rys. 11. Ruch graniczny na największych przejściach turystycznych i MRG w latach K_ /4/08 1:26:56 PM

14 118 W 2003 r. połowę osób przekraczających granicę na szlakach turystycznych lub w ramach małego ruchu granicznego stanowili turyści na Drodze Pienińskiej (Szczawnica Leśnica) Wyjazdy Polaków za granicę i przyjazdy cudzoziemców do Polski Od początku bieżącego dziesięciolecia liczba wyjazdów Polaków przez przejścia graniczne w Karpatach była wyższa niż liczba przyjazdów cudzoziemców (rys. 12). Ujemny bilans nie jest charakterystyczny dla ogółu granic Polski, gdzie od 1991 r. przyjazdy cudzoziemców do Polski przeważają nad wyjazdami Polaków wyjazdy Polaków przyjazdy cudzoziemców Rys. 12. Wyjazdy Polaków i przyjazdy cudzoziemców do Polski przez przejścia graniczne w Karpatach w latach Przewaga wyjazdów obywateli polskich nad przyjazdami cudzoziemców (wśród których dominują Słowacy) miała miejsce głównie na granicy polsko-słowackiej. Na przejściach granicznych z Czechami wyjazdy Polaków w 2003 r. przewyższały przyjazdy cudzoziemców jedynie o 14,5%. Dodatni bilans ma miejsce jedynie na odcinku granicy z Ukrainą, gdzie w ciągu całego okresu przyjazdy cudzoziemców zdecydowanie dominowały nad wyjazdami Polaków. 12 W statystykach ujęte są jedynie osoby poddane kontroli granicznej, a ta nie zawsze ma miejsce na tego rodzaju przejściach granicznych. 13 Biuletyn Statystyczny, GUS, Warszawa 2005, nr 4. K_ /4/08 1:26:58 PM

15 Osobowy ruch graniczny 119 W latach największą liczbę wyjazdów zagranicznych Polaków odnotowano w 2001 r., a w kolejnych latach liczba wyjazdów malała (rys ). Ciągły wzrost liczby wyjazdów zagranicznych Polaków notowany jest jedynie na odcinku granicy z Ukrainą, gdzie w 2003 r. miało miejsce o 264,4% wyjazdów więcej niż w 2000 r. (88,7% w stosunku do 2002 r.) wyjazdy Polaków przyjazdy obcokrajowców Rys. 13. Ruch wyjazdowy Polaków i przyjazdowy obcokrajowców na przejściach granicznych z Czechami wyjazdy Polaków przyjazdy obcokrajowców Rys. 14. Ruch wyjazdowy Polaków i przyjazdowy obcokrajowców na przejściach granicznych ze Słowacją Liczba przyjazdów cudzoziemców do Polski w 2003 r. na wszystkich odcinkach granicy była mniejsza niż w 2000 r. Największy spadek miał miejsce na granicy K_ /4/08 1:27:00 PM

16 120 polsko-słowackiej ( 61,4%). Odcinek granicy ze Słowacją stanowi 73% długości granicy karpackiej, lecz ruch przyjazdowy cudzoziemców jest tu stosunkowo niewielki (27,6% przyjazdów). 2 1,5 1 0, wyjazdy Polaków przyjazdy obcokrajowców Rys. 15. Ruch wyjazdowy Polaków i przyjazdowy obcokrajowców na przejściach granicznych z Ukrainą Barwinek Zwardoń-Myto Piwniczna Niedzica Łysa Polana Chochołów Medyka Chyżne Cieszyn-Boguszowice Cieszyn 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 wyjazdy Polaków przyjazdy cudzoziemców Rys. 16. Ruch wyjazdowy Polaków i przyjazdowy cudzoziemców na największych przejściach granicznych w 2003 r. K_ /4/08 1:27:02 PM

17 Osobowy ruch graniczny 121 Podstawową rolę, zarówno w ruchu wyjazdowym Polaków, jak i w ruchu przyjazdowym obcokrajowców w regionie Karpat pełnią obydwa drogowe przejścia w Cieszynie (Cieszyn Cesky Tešin oraz Cieszyn-Boguszowice Chotebuz). W 2003 r. skupiały one odpowiednio 25,8% i 22,9% ruchu wyjazdowego Polaków oraz 38,3% i 17,9% przyjazdów cudzoziemców na badanym odcinku granicy (rys. 16). Trzecim pod względem liczby wyjeżdżających Polaków było w 2003 r. przejście graniczne w Chyżnem (9,4% wyjazdów), a pod względem ruchu przyjazdowego cudzoziemców przejście w Medyce (12,1%). Kolejowe przejścia graniczne nie odgrywają znaczącej roli w strukturze ruchu osobowego w Karpatach, lecz tu warto zwrócić uwagę na znaczną przewagę liczby wjeżdżających do kraju cudzoziemców nad liczbą wyjeżdżających koleją Polaków. Na przejściu granicznym Przemyśl Mościska na dziesięciu wyjeżdżających Polaków w 2003 r. przypadało 95 wjeżdżających obcokrajowców. Odmienna sytuacja ma miejsce na turystycznych przejściach granicznych, z których w zdecydowanej większości korzystają Polacy. Na przejściach udostępnionych wyłącznie dla ruchu turystycznego na siedmiu polskich turystów przypada zaledwie jeden obcokrajowiec. Na przejściach małego ruchu granicznego oraz turystycznych różnice nie są znaczne, a sytuacja z roku na rok jest zmienna (rys. 17 i 18). Łupków Krościenko Przemyśl Cieszyn Muszyna Zwardoń wyjazdy Polaków przyjazdy cudzoziemców Rys. 17. Ruch wyjazdowy Polaków i przyjazdowy cudzoziemców na kolejowych przejściach granicznych w 2003 r. K_ /4/08 1:27:03 PM

18 Turystyczne MRG Turystyczne i MRG wyjazdy Polaków przyjazdy cudzoziemców Rys. 18. Ruch wyjazdowy Polaków i przyjazdowy cudzoziemców na przejściach granicznych turystycznych i małego ruchu granicznego w 2003 r. 5. Znaczenie przejść granicznych Analizując wielkość ruchu osobowego oraz położenie względem głównych szlaków komunikacyjnych, można dokonać podziału przejść granicznych w Karpatach na przejścia o znaczeniu międzynarodowym, regionalnym oraz lokalnym. Do pierwszej grupy zaliczają się międzynarodowe drogowe przejścia graniczne: Cieszyn Česky Tešin, Cieszyn-Boguszowice Chotebuz, Zwardoń-Myto Skalite, Chyżne Trstena, Łysa Polana Tatranska Javorina, Piwniczna Mnišek nad Popradom, Barwinek Vyšny Komarnik, Medyka Szeginie oraz kolejowe: Cieszyn Česky Tešin, Zwardoń Skalite, Muszyna Plavec, Przemyśl Mościska. Znaczenie regionalne mają pozostałe przejścia międzynarodowe drogowe i kolejowe, a przejścia małego ruchu granicznego i turystyczne pełnią jedynie funkcję lokalną. Zauważyć należy, że podniesienie kategorii przejścia granicznego powoduje wzrost liczby korzystających z niego osób, w tym wzrost liczby turystów, co jest korzystne dla gmin, na których terenie przejście takie jest zlokalizowane 14. Szczególnie pożądane jest istnienie międzynarodowych przejść granicznych w gminach rozwijających się dzięki turystyce. Dlatego też starania o podniesienie kategorii przejść podejmują często lokalne samorządy, m.in. gminy Muszyna (przejście gra- 14 Analiza systemu przejść granicznych na granicy polsko-słowackiej, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Biuro Rozwoju Regionalnego w Krakowie, Kraków K_ /4/08 1:27:05 PM

19 Osobowy ruch graniczny 123 niczne Leluchów Cirč 15 ) i Krynica (przejście graniczne Muszynka Kurov). Odwrotna sytuacja ma miejsce w gminie Bukowina, gdzie znaczny ruch graniczny na przejściu Łysa Polana Tatranska Javorina jest niekorzystny ze względu na ochronę przyrody Tatr. Udostępnienie przejścia Jurgów Podspady dla ruchu międzynarodowego ma istotne znaczenie dla odciążenia przejścia w Łysej Polanie. Wielkość ruchu granicznego na przejściu uzależniona jest nie tylko od jego statusu, lecz również od położenia w stosunku do szlaków komunikacyjnych oraz infrastruktury drogowej i liczby połączeń komunikacyjnych (szczególne istotnej w przypadku przejść kolejowych). Tak więc każda poprawa dostępności komunikacyjnej przejścia sprzyja wzrostowi liczby korzystających z niego podróżnych. Jednak dostępność części przejść granicznych jest ograniczona, czego przyczyną jest głównie zły stan techniczny dróg dojazdowych. Przykład stanowić może Piwniczna, gdzie droga dojazdowa do przejścia granicznego biegnie przez teren osuwiskowy i ulega ciągłym zniszczeniom. Kolejny przykład stanowi turystyczne przejście graniczne Sromowce Niżne Czerwony Klasztor, gdzie dotychczas nie wybudowano planowanej kładki na Dunajcu ani nie zorganizowano przeprawy wodnej. Brak mostu uniemożliwia również korzystanie z przejść małego ruchu granicznego w Miliku i Wierchomli Wielkiej, z tego powodu przejścia te zostały zamknięte. 6. Podsumowanie Położenie geograficzne badanego odcinka granicy powoduje, że pełni on istotną rolę w komunikacji z krajami Europy Środkowej oraz Południowej. Jednocześnie jest to obszar o wysokich walorach turystycznych, gdzie rozwija się turystyka przygraniczna. Karpacki odcinek granicy stanowi 21% długości granic Polski i skupia ok. 24% ogółu ruchu granicznego. Ruch ten odbywa się głównie na przejściach granicznych w Cieszynie i Cieszynie-Boguszowicach, Medyce oraz Chyżnem. Wzrost liczby przejść granicznych oraz wielkość ruchu granicznego mają istotne znaczenie dla rozwoju przygranicznych gmin, dlatego też widoczne jest duże zaangażowanie samorządów lokalnych w tej dziedzinie. Jednak, pomimo wzrostu liczebności przejść granicznych, w latach notowano spadek wielkości ruchu granicznego. Spadek ten wywołany był głównie zmniejszeniem liczby wyjazdów zagranicznych Polaków. 15 Gmina zabiegała o utworzenie międzynarodowego przejścia granicznego, pomimo wysokich kosztów związanych z koniecznością rozbudowy infrastruktury drogowej, w tym budowy mostu na potoku Smereczek. K_ /4/08 1:27:05 PM

20 124 Sieć przejść granicznych w Karpatach jest obecnie stosunkowo gęsta, na co znaczny wpływ ma istnienie turystycznych przejść granicznych, przeważających liczebnie nad przejściami o statusie międzynarodowym. Możliwość przekraczania granicy w górach, na szlakach turystycznych ma istotne znaczenie dla podniesienia atrakcyjności oferty turystycznej regionu. Istnienie gęstej sieci przejść granicznych, niezależnie, czy pełnią one znaczenie międzynarodowe, regionalne, czy jedynie lokalne, prowadzi do minimalizowania barier komunikacyjnych pomiędzy krajami i ożywienia kontaktów o charakterze gospodarczym, turystycznym i kulturalnym. Ma to szczególne znaczenie w przypadku granicy południowej i tworzenia spójnego obszaru Unii Europejskiej. Literatura Analiza systemu przejść granicznych na granicy polsko-słowackiej, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Biuro Rozwoju Regionalnego w Krakowie, Kraków Komornicki T., Powiązania transportowe Polski i Ukrainy Stan aktualny, wykorzystanie, perspektywy [w:] Problemy polsko-ukraińskiej współpracy przygranicznej, red. W. Zgliński, T. Komornicki, PAN, Warszawa Kijów Komornicki T., Transgraniczna infrastruktura transportowa Polski (stan, przeciążenia, perspektywy modernizacji) [w:] Polska i jej współdziałanie transgraniczne z sąsiadami, red. A. Stasiak, K. Miros, PAN, Warszawa Szpara K., Tourist Border Crossing Pionts as Elements of Trans Border Cooperation in the Polish Carpathians [w:] Issues of Tourism and Health Resort Management, red. W. Kurek Prace Geograficzne 2003, z Pedestrian Border Traffic in the Polish Carpathians, The Carpathian border area constitutes 21% of the length of Poland s border and accounts for 24% of total border traffic. A total of 68 border crossings are located in this section, including 21 international road crossings, 6 railway crossings and local crossings for small border traffic, as well as tourist crossings. Pedestrian traffic in the region is concentrated mostly at the border crossings in Cieszyn and Cieszyn-Boguszowice, Medyka, and Chyżne. In spite of the growing number of border crossings, the period saw a decrease in border crossings, mostly due to the drop in the number of trips Poles took abroad. K_ /4/08 1:27:06 PM