FUNKCJONOWANIE AUDYTU WEWNĘTRZNEGO W POLSCE

Transkrypt

1 UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZESZYTY NAUKOWE NR 512 FINANSE. RYNKI FINANSOWE. UBEZPIECZENIA NR 12 FUNKCJONOWANIE AUDYTU WEWNĘTRZNEGO W POLSCE SZCZECIN 2008

2 Publikacja została wydrukowana zgodnie z materiałami dostarczonymi przez Autorów. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za treść, formę i styl publikacji. Rada Programowa prof. zw. dr hab. Teresa Kiziukiewicz, prof. zw. dr hab. Kazimierz Sawicki, prof. zw. dr hab. Ksenia Czubakowska, dr oec. prof. Inta Bruna, prof. dr hab. Kazimiera Winiarska, dr hab. prof. US Waldemar Gos, dr hab. prof. US Maria Hass-Symotiuk Recenzent prof. zw. dr hab. Edward Nowak Redaktor naukowy prof. dr hab. Kazimiera Winiarska Skład i korekta techniczna Kamila Synak Copyright by Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2008 ISSN ISSN WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Wydanie I. Ark. druk. 24 Format B5. USPol 154/2008

3 SPIS TREŚCI Wprowadzenie BABUŚKA EWA WIKTORIA: Audyt wewnętrzny w realizacji nadzoru korporacyjnego (organizacyjnego) GABRIELA BALLION: Efektywność audytu wewnętrznego. Założenia pomiar ocena EDYTA BIELIŃSKA DUSZA: Organizacja audytu wewnętrznego w przedsiębiorstwie YULIA BONDAR: Audit quality as the basis of securities market development INTA BRŪNA, RUTA ŠNEIDERE: Development of the Internal Audit System in Public Sector in Latvia KRYSTYNA BRZOZOWSKA: Audyt wewnętrzny w jednostkach rządowych sektora finansów publicznych KSENIA CZUBAKOWSKA: Standardy kontroli wewnętrznej a nadrzędne zasady rachunkowości SYLWIA DEPA: Kwalifikowalność kosztów w projektach dofinansowanych ze środków UE MARIA DYKALSKA: Ocena funkcjonowania audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych podejście badawcze WALDEMAR GOS: Audyt finansowy rachunkowości zabezpieczeń JOANNA HABELMAN: Znaczenie kontroli w realizacji strategii przy wykorzystaniu Balanced Scorecard MAREK JASZTAL: Zarządzanie ryzykiem zabezpieczenia meczu piłkarskiego przez Policję TERESA KIZIUKIEWICZ: Zakres interakcji kontroli wewnętrznej i benchmarkingu

4 4 Spis treści 14. KRZYSZTOF KONSTANTYN: Rachunek kosztów w systemie audytu wewnętrznego HENRYK LELUSZ, ANNA BARTOSZEWICZ: Funkcjonowanie audytu wewnętrznego na przykładzie wybranych gmin w Polsce DOROTA MACHNIK: Specyfika audytu wewnętrznego w jednostkach sądownictwa powszechnego IWONA MAJCHRZAK: Dokumenty źródłowe audytu ekologicznego BOŻENA NADOLNA: Prawa i obowiązki kontrolera wewnętrznego w jednostce gospodarczej WOJCIECH PAJĄK: Założenia metodyczne audytu strategii relacyjnych EWA RADAWIECKA: Audyt oprogramowania komputerów ZOFIA SAWICKA-KLUŹNIAK: Audyt wewnętrzny w placówce handlowej KAZIMIERZ SAWICKI: Zmiany w zakresie audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych i ich ocena WANDA SKOCZYLAS: Ocena zarządzania finansowego w samorządowej jednostce budżetowej PIOTR SOŁTYK: Audyt wewnętrzny w systemie nadzoru gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego AGNIESZKA STEFANOWICZ: Nadzór korporacyjny w polskich spółkach giełdowych ELŻBIETA SZCZEPANKIEWICZ, MARIUSZ DUDEK: Karta audytu wewnętrznego w jednostce sektora finansów publicznych KAZIMIERA WINIARSKA: Wyniki badań ankietowych w zakresie kontroli wewnętrznej w szwajcarskich przedsiębiorstwach

5 EWA WIKTORIA BABUŚKA Wyższa Szkoła Biznesu-National Louis University w Nowym Sączu AUDYT WEWNĘTRZNY W REALIZACJI NADZORU KORPORACYJNEGO (ORGANIZACYJNEGO) Aktualnie audyt wewnętrzny obejmuje nie tylko ocenę skuteczności kontroli wewnętrznej, ale ma również znaczny udział w zarządzaniu ryzykiem i realizacji zadań nadzoru korporacyjnego. W artykule wyjaśniono istotę nadzoru korporacyjnego (organizacyjnego) i rolę audytu wewnętrznego w sprawowaniu nadzoru korporacyjnego. INTERNAL AUDIT IN THE REALIZATION OF THE CORPORATE (ORGANIZATIONAL) GOVERNANCE At presents, internal audit consists not only of the assessment of the internal control, but also takes important part in risk management and realization of tasks of corporate governance. The paper explains the essence of corporate (organizational) governance and the role of internal audit in performing corporate governance.

6

7 GABRIELA BALLION Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach EFEKTYWNOŚĆ AUDYTU WEWNĘTRZNEGO. ZAŁOŻENIA POMIAR OCENA Audyt wewnętrzny jest ważnym elementem procesu zarządzania jednostką. Sam audyt jako wydzielony obszar działania również podlega zarządzaniu. Aby audyt wewnętrzny był efektywny i skuteczny musi podlegać okresowej ocenie. Wymaga to zidentyfikowania obszaru zarządzanego oraz opisania go za pomocą charakterystyk liczbowych i częściowo jakościowych. Samoocena audytu wewnętrznego powinna być dokonywana okresowo i stanowić podstawę do przebudowy struktury lub metod pracy komórki audytu. Aby uzyskać ogólną ocenę należy określić podstawowe kryteria oceny, a następnie dokonać wyboru sposobu oceny stanu audytu wewnętrznego. Pozwala to na uzyskanie wartości liczbowych dla oceny skuteczności i efektywności audytu. Monitoring osiąganych wartości pozwala określić zmiany świadczące między innymi o poprawie skuteczności bądź pogorszeniu efektywności, co powinno skłonić kierownictwo do podjęcia stosownych działań. THE EFFECTIVENESS OF INTERNAL AUDIT. ASSUMPTIONS MEASUREMENT ESTIMATION Internal audit is an important element of the management process. Audit itself, as the separated area of operation, is responsible to the management. Internal audit will be effective and successful if it is systematically estimated. This requires the

8 identification and description of the management area by means of numerical and qualitative characterizations. The estimation of internal audit must be realized periodically. It should also be fundamental for reconstructing the structure of the audit section or its methods of work. In order to get general opinion, fundamental criteria must be defined. What is more, a selection of methods of evaluation must be performed. It gives the possibility to receive numerical values in order to estimate the effectiveness of the audit. The monitoring of the values makes it possible to estimate possible changes which may present the improvement or deterioration of the effectiveness. Such a feedback should induce the management to take some further action.

9 EDYTA BIELIŃSKA DUSZA Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie ORGANIZACJA AUDYTU WEWNĘTRZNEGO W PRZEDSIĘBIORSTWIE Funkcja doradcza audytu wewnętrznego sprawia, że jego miejsce w strukturze organizacyjnej jednostki oraz struktura wewnętrzna komórki audytu wewnętrznego są bardzo ważne. Audyt wewnętrzny może funkcjonować w jednostce jako zespół zadaniowy, komórka do spraw audytu. Możliwe jest również skorzystanie z outsourcingu lub sektorowego zespołu zadaniowego. Celem artykułu jest zaprezentowanie podstawowych rozwiązań organizacyjnych audytu wewnętrznego. ORGANIZATION OF INTERNAL AUDIT WITHIN THE ENTERPRISE The advisory function of internal audit causes that the place that internal audit takes in the organizational structure of the enterprise and the internal structure of the audit unit are very important. Internal audit may perform its duty within the enterprise as a task group, the audit unit. The purpose of the article is to present the basic solutions of internal audit.

10 YULIA BONDAR State Academy of Statistics, Accounting and Audit AUDIT QUALITY AS THE BASIS OF SECURITIES MARKET DEVELOPMENT In Ukraine, as well as abroad, the problem of audit and auditing services quality arises progressively.on the basis of audit conclusions, board spectrum of financial information users consider their economic decisions. One of kinds of such users is participants of securities market. The author concentrates on audit quality issues. Na Ukrainie, jak i zagranicą, problem audytu oraz jakości świadcz onych usług audytowych rośnie stopniowo. Na podstawie wniosków z audytu, szerokie grono użytkowników informacji finansowych, podejmuje decyzje ekonomiczne. Jednymi z nich są uczestnicy rynku papierów wartościowych. Autor koncentruje się na kwestii jakości audytu.

11 INTA BRŪNA RUTA ŠNEIDERE University of Latvia DEVELOPMENT OF THE INTERNAL AUDIT SYSTEM IN PUBLIC SECTOR IN LATVIA Internal audit system of the public sector in Latvia has been established at the end of the 20th century in connection with the EU requirements and necessity to develop state administration mechanism. The decentralised internal audit model used in Latvia is similar to the practice in other EU states. The authors in the article analysis the data from internal audit services in 21 state administration institutions for the period of allowed to identify the most typical but still unsolved problems. These problems are presented in the paper. ROZWÓJ AUDYTU WEWNĘTRZNEGO W SEKTORZE PUBLICZNYM NA ŁOTWIE Audyt wewnętrzny sektora publicznego na Litwie został ustanowiony pod koniec XX wieku w związku z wymaganiami Unii Europejskiej oraz koniecznością rozwoju mechanizmów państwowej administracji. Zdecentralizowany model audytu wewnętrznego stosowany na Łotwie jest podobny do stosowanego w innych krajach Unii Europejskiej. Autorzy w artykule analizują informacje z audytu wewnętrznego przeprowadzonego w 21 państwowych instytucjach administracyjnych w przedziale czasu od 2003 do Analiza ta pozwala na zidentyfikowanie najbardziej

12 charakterystycznych ale wciąż nierozwiązanych problemów. Problemy te są zaprezentowane w artykule.

13 KRYSTYNA BRZOZOWSKA Akademia Rolnicza w Szczecinie AUDYT WEWNĘTRZNY W JEDNOSTKACH RZĄDOWYCH SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH Audyt wewnętrzny w sektorze finansów publicznych jest prowadzony od 2002 roku. Okresowo Ministerstwo Finansów publikuje informacje o rozmiarach i efektach audytu wewnętrznego. W artykule przedstawiono informacje z 2007 roku w zakresie liczby jednostek objętych audytem, ilości audytorów wewnętrznych, liczby wykonanych zadań audytorskich i liczby złożonych sprawozdań. INTERNAL AUDIT IN GOVERNMENTAL UNITS OF THE PUBLIC FINANCE SECTOR Internal audit in the public finance sector has been conducted since Periodically, the Ministry of Finance publishes information about the scale and the effects of internal audit. The paper presents information from 2007, related to the number of units in which the audit was conducted, the number of internal auditors, the number of audit tasks performed and the number of the reports submitted.

14 KSENIA CZUBAKOWSKA Uniwersytet Szczeciński STANDARDY KONTROLI WEWNĘTRZNEJ A NADRZĘDNE ZASADY RACHUNKOWOŚCI W artykule przedstawiono pojęcie kontroli wewnętrznej oraz problem jej standaryzacji. Istotę kontroli wewnętrznej powiązano z zasadami sporządzania sprawozdań finansowych, od których przestrzegania zależy wiarygodność informacji o sytuacji majątkowej, finansowej i wyniku finansowym jednostki gospodarczej. STADARDS OF INTERNAL CONTROL WITH CONNECTION OF ACCOUNTING PRINCIPLES In the article the term of internal control and the problem of standardization are presented. The essence of internal control connects with the principles of preparing a financial statement. The perception of these principles influence on the credibility of information about financial status and financial result.

15 SYLWIA DEPA Polska Fundacja Przedsiębiorczości KWALIFIKOWALNOŚĆ KOSZTÓW W PROJEKTACH DOFINANSOWANYCH ZE ŚRODKÓW UE Z początkiem 2007 r. rozpoczął się kolejny siedmioletni okres realizacji polityki spójności z wykorzystaniem funduszy Unii Europejskiej, w trakcie którego Polska będzie największym beneficjentem pomocy unijnej. Warunkiem jej otrzymania w pełnej wysokości jest wykorzystywanie poszczególnych transz we właściwym tempie i we właściwy sposób. Należy mieć nadzieję, że wcześniejszy okres umożliwił polskim beneficjentom pozyskanie wystarczającego doświadczenia, aby w pełni wykorzystać ten jakże szeroki wachlarz pomocy. Właściwe zarządzanie projektem wymaga sprawnej kontroli wewnętrznej wykonywanej przez wyspecjalizowane komórki, ale również kontroli bieżącej wykonywanej przez jednostkę zarządzającą projektu poprzez stały monitoring wysokości poniesionych kosztów w aspekcie ich limitów w poszczególnych kategoriach budżetowych oraz wysokości kursów wymiany walut w przypadku kontraktowania budżetu w EUR. Jednostka zarządzająca projektu powinna pamiętać, że sama merytorycznie poprawna realizacja projektu nie gwarantuje sukcesu, czyli rozliczenia dotacji i otrzymania zakontraktowanych środków. COST ELIGIBILITY OF THE EU PROJECTS

16 In 2007, another seven-year-period of implementing cohesion policy within Structural Funds was launched. During this financing period, Poland will be the biggest beneficiary of the UE funds. However, to receive the full amount of the funds presumed one should report and use periodical payments in proper time and keep good dynamics of the funds consumption. Hopefully, Polish beneficiaries managed to collect enough experience from the previous period for maximum consumption of available funds. Efficient project management requires internal control done by specialized units but also current control, including cost/expenditure and currency exchange rates monitoring, done regularly by the management unit. The management unit should bear in mind that project executed according to the provisions of the contract does not guarantee a success which is receiving the total amount of the funds granted.

17 MARIA DYKALSKA Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego w Warszawie Studia Doktoranckie OCENA FUNKCJONOWANIA AUDYTU WEWNĘTRZYNEGO W JEDNOSTKACH SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH PODEJŚCIE BADAWCZE Od wprowadzenia audytu wewnętrznego w Polsce w 2002 r. uwaga teoretyków i praktyków skupia się na jego funkcjonowaniu. Kierownicy jednostek sektora finansów publicznych oczekują wyraźnych dowodów, że audyt jest użyteczny. Brakuje narzędzi oceny audytu wewnętrznego. Czy mierzyć skuteczność audytora porównując koszty i korzyści, czy też wyliczać przyrost wartości dodanej jednostki? W artykule przedstawiono cel i zadania audytu wewnętrznego oraz zaproponowano narzędzia jego oceny. ASSESSMENT OF INTRNAL AUDIT FUNCTIONING IN PUBLIC SECTOR - RESEARCH APPROACH Since 2002 when the internal audit was implemented in Poland, the attention of theorists and practicians was concentrated on its performing. Managers of public sector units expects clear evidence that the audit is useful. There is no tools of intrnal audit assessment system. Should the effectiveness of auditor be measured comparing costs and benefits or rather should we count increment of added value in unit?

18 In the article the aim and tasks of internal audit is presented. The author also proposes the tools of intrnal audit assessment system.

19 WALDEMAR GOS Uniwersytet Szczeciński AUDYT FINANSOWY RACHUNKOWOŚCI ZABEZPIECZEŃ Celem niniejszego artykułu jest określenie istoty i zasad oceny prawidłowości stosowania rachunkowości zabezpieczeń. Szczególną uwagę zwrócono na: dokumentację zabezpieczeń, określenie instrumentu zabezpieczającego i pozycji zabezpieczanej, klasyfikację zabezpieczeń, ocenę efektywności zabezpieczenia oraz zasady rozliczenia wyników zabezpieczenia. AUDIT OF HEDGING ACCOUNTING The purpose of the paper is to determine the essence and rules of assessing the correctness of applying the hedging accounting. Particular attention was paid to: the hedging documentation, determining the hedging instrument and the hedged item, the classification of hedging, the assessment of the hedging efficiency and the rules of settlement of the hedging results.

20 JOANNA HABELMAN Zarząd Morskich Portów Szczecin i Świnoujście S.A. ZNACZENIE KONTROLI W REALIZACJI STRATEGII PRZY WYKORZYSTANIU BALANCED SCORECARD Każde przedsiębiorstwo w toku działalności podejmuje decyzje gospodarcze, które dotyczą zarówno teraźniejszości jak i przyszłości. Realizacja tych decyzji sprzyja rozwojowi firmy i zwiększeniu jej efektywności. Menedżerowie muszą posiadać informacje na temat stopnia i wielkości realizacji swoich zamierzeń. Takich informacji dostarcza im szeroko pojęta funkcja kontroli i monitoringu, która powinna towarzyszyć procesowi zarządzania w sposób ciągły. W dzisiejszych czasach dynamicznego otoczenia, sukcesem przedsiębiorstwa jest dobrze sformułowana strategia. Realizacja strategii powinna opierać się na bieżącym jej monitorowaniu i kontroli. Współcześni menedżerowie zdają sobie sprawę z ważności kontroli w całym procesie zarządzania. Dobrze i sprawnie zorganizowana kontrola pozwala na dostrzeżenie odpowiednio wcześnie nieprawidłowości związanych zarówno z działalnością operacyjną jak i z realizowaną strategią, ich zweryfikowanie oraz zastosowanie poprawnych rozwiązań. Systemem, który integruje realizowaną strategię z wykorzystaniem funkcji kontroli jest strategiczna karta wyników. Zastosowanie kontroli w realizacji strategii z wykorzystaniem zrównoważonej karty dokonań w znacznym stopniu ułatwia proces zarządzania, co z kolei przekłada się na szybkość i trafność podejmowanych decyzji gospodarczych, od których zależy przyszłość firmy.

21 THE IMPORTANCE OF CONTROL WITH THE USE OF A BALNNCE SCORECARD IN REALIZATION OF A STRATEGY Each enterprise in the course of its operations takes economic decisions that refer both to the present as well as to the future. Realization of those decisions conduces towards development of an enterprise and increase of its effectiveness. Managers need to possess information on stage and dimension of realization of their projects. Such information is supplied to them by the widely understood control and monitoring which should constantly accompany the management process. In the today s era of dynamic environment, the carefully formulated strategy is a company s success. Realization of a strategy should be based on routine monitoring and control. Modern managers are aware of the importance of control in the whole management process. The properly and efficiently organized control, well in advance, allows observing irregularities connected to both, the operational activity as well as the realized strategy, their verification and application of correct solutions. A system that integrates a currently realized strategy with a use of the Balance Scorecard up to a great extent favors the management process which in turn translates into speed and accuracy of economic decisions being taken, on which the future of an enterprise depends.

22 MAREK JASZTAL Komenda Wojewódzka Policji w Szczecinie ZARZĄDZANIE RYZYKIEM ZABEZPIECZENIA MECZU PIŁKARSKIEGO PRZEZ POLICJĘ Problematyka zarządzania ryzykiem ma szczególne znaczenie w zakresie zadań Policji. W artykule zdefiniowano pojęcie ryzyka i zarządzania ryzykiem oraz przedstawiono metodykę zarządzania ryzykiem, a następnie zaprezentowano specyfikę zarządzania ryzykiem w Policji na przykładzie meczu piłkarskiego, z wyszczególnieniem rodzajów ryzyka. RISK MANAGEMENT OF SECURITY OPERATIONS PERFORMED BY THE POLICE DURING SOCCER MATCHES The range of problems related to risk management has considerable importance in the sphere of the police activity. The paper defines the concept of risk and risk management, presents the methodology of risk management and the specificity of risk management in the police shown by an example of a soccer match, with specified types of the risk.

23 TERESA KIZIUKIEWICZ Uniwersytet Szczeciński ZAKRES INTERAKCJI KONTROLI WEWNĘTRZNEJ I BENCHMARKINGU Relacje zachodzące między kontrolą wewnętrzną i benchmarkingiem są przedmiotem rozważań w opracowaniu. Jednym z warunków efektywności kontroli wewnętrznej jest wysoka jakość bazy porównawczej. Jest więc uzasadnione wykorzystanie w tym celu wzorców wyznaczonych na potrzeby benchmarkingu. Jednocześnie właściwe funkcjonowanie benchmarkingu jest uwarunkowane sprawnością procedur kontroli wewnętrznej, zwłaszcza że procedury w obu wypadkach są zbliżone. THE SCOPE OF INTERACTION BETWEEN INTERNAL CONTROL AND BENCHMARKING The relations between internal control and benchmarking are the subject of this paper. A high-quality comparative base is one of the conditions for an effective internal control. Therefore it is justified to apply benchmarks used in benchmarking for this purpose. Moreover, the proper functioning of benchmarking is influenced by the efficiency of internal control procedures, mainly due to the similarity of both of those procedures.

24 KRZYSZTOF KONSTANTYN Uniwersytet Szczeciński Instytut Rachunkowości, Studia Doktoranckie RACHUNEK KOSZTÓW W SYSTEMIE AUDYTU WEWNĘTRZNEGO Audyt wewnętrzny ocenia skuteczność kontroli i efektywność działania, w tym również poprawne monitorowanie kosztów. Rachunek kosztów może funkcjonować w formie tradycyjnej lub nowoczesnej. Dla potrzeb audytu wewnętrznego najkorzystniej jest wdrażać rachunek kosztów działań, ponieważ zapewnia on pełną kontrolę racjonalności ponoszonych kosztów. W artykule przedstawiono koncepcję działania rachunku kosztów działań w przedsiębiorstwach komunikacji samorządowej. COST ACCOUNTING IN THE SYSTEM OF INTERNAL AUDIT Internal audit assesses the efficiency of the control and activity efficiency, including proper cost monitoring. Cost accounting may function in a traditional or modern form. For internal audit purposes it is the most beneficial to implement activity based costing, as it ensures full control over the rationality of sustained costs. The paper presents the concept of activity based costing in transport enterprises of local governments.

25 HENRYK LELUSZ ANNA BARTOSZEWICZ Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Zakład Rachunkowości FUNKCJONOWANIE AUDYTU WEWNĘTRZNEGO NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH GMIN W POLSCE Audyt wewnętrzny jest doskonałym instrumentem kontroli finansów gminy. W artykule przedstawiono wyniki badań w zakresie funkcjonowania audytu wewnętrznego w 525 gminach województwa: kujawsko-pomorskiego, lubuskiego, małopolskiego i warmińsko-mazurskiego. Jednocześnie określono czynniki utrudniające działanie audytu wewnętrznego w gminach. INTERNAL AUDIT PERFORMANCE BY THE EXAMPLE OF CHOSEN MUNICIPALITIES IN POLAND Internal audit is a perfect instrument of controlling municipality finance. The paper presents the result of research in the scope of internal audit performance in 535 municipalities of the following voivodeships: Kuyavian-Pomeranian, Lesser Poland, Lubusz, Warmian-Masuran. It also determines the factors obstructing the performance of internal audit in municipalities.

26 DOROTA MACHNIK Sąd Rejonowy w Bytomiu SPECYFIKA AUDYTU WEWNĘTRZNEGO W JEDNOSTKACH SĄDOWNICTWA POWSZECHNEGO Państwo realizuje swoje zadania poprzez jednostki sektora publicznego. Sektor publiczny powinien funkcjonować efektywnie, stabilnie i sprawiedliwie. Sądy, jako jednostki sektora finansów publicznych, zostały objęte obowiązkiem przeprowadzania audytu wewnętrznego. W artykule przedstawiono strukturę sądownictwa w Polsce, podstawy prawne funkcjonowania audytu wewnętrznego w jednostkach sądownictwa powszechnego oraz organizację i zadania komórek audytu wewnętrznego. SPECIFICITY OF INTERNAL AUDIT IN COURTS OF COMMON LAW The State performs its duties through units of the public sector. The public sector should fulfill its duties effectively, stably and justly. Courts, as units of the public finance sector, have been obliged to performing internal audit. The paper presents the structure of the Polish jurisdiction, legal basis of performing internal audit in common of courts law and the organizations and tasks of internal audit units.

27 IWONA MAJCHRZAK Akademia Rolnicza w Szczecinie DOKUMENTY ŹRÓDŁOWE AUDYTU EKOLOGICZNEGO Audyt ekologiczny ma ograniczyć negatywne skutki działalności ludzkiej. Jest on najczęściej realizowany w ramach audytu finansowego, korzystając z danych ewidencyjnych i sprawozdawczych jednostek. W artykule zaprezentowano źródła informacji ekologicznej oraz wskazano na zalecane w literaturze i przez komisję europejską informacje, które można pozyskać z bilansu, rachunku zysków i strat, rachunku przepływów pieniężnych i informacji dodatkowej oraz raportów rocznych. SOURCE DOCUMENTS OF ENVIRONMENTAL AUDIT Environmental audit is to reduce negative effects of human activities. It is the most frequently performed as apart of financial audit, with use of information receiver from the accounts and financial statement of entities. The paper presents the sources of environmental information and points at the range of information recommended in the literature and by the European Commission, which can be obtained from the balance sheet, profit and loss account, cash flow statement, notes to the financial statement and annual reports.

28 BOŻENA NADOLNA Akademia Rolnicza w Szczecinie PRAWA I OBOWIĄZKI KONTROLERA WEWNĘTRZNEGO W JEDNOSTCE GOSPODARCZEJ Kontrola wewnętrzna powinna być zorganizowana w formie systemu składającego się z współzależnych ogniw. Ważnym ogniwem jest kontroler wewnętrzny. W artykule zdefiniowano rolę komórki kontroli wewnętrznej i formę sprawowania kontroli oraz określono prawa i obowiązki kontrolera. RIGHTS AND DUTIES OF INTERNAL CONTROLER IN ECONOMIC UNIT The internal control should be organized as a system of correlated cells. The internal controler is a significant cell. In the article the role of internal control cell is defined as well as the way of performing the control. Rights and duties of internal controller are determined.

29 WOJCIECH PAJĄK Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie ZAŁOŻENIA METODYCZNE AUDYTU STRATEGII RELACYJNYCH Aby osiągnąć sukces gospodarczy przedsiębiorstwa nie mogą nastawiać się na walkę konkurencyjną, ale na nawiązanie uprzywilejowanych stosunków z partnerami spoza kręgu konkurentów (strategii relacyjnych). Ocena strategii relacyjnych jest przedmiotem audytu wewnętrznego. W artykule zaprezentowano istotę strategii relacyjnych, organizację audytu strategicznego i metody audytu strategii relacyjnych. METHODOLOGICAL ASSUMPTIONS OF AUDIT FOR RELATIONAL STRATEGIES In order that an economic success of an entity could be achieved, entities can not be disposed toward a competition fight, but toward creating privileged relations with partners from outside the competitors group (relational strategies).the assessment of relational strategies is the object of internal audit. The paper presents the essence of relational strategies, organization of strategic audit and methods of audit for relational strategies.

30 EWA RADAWIECKA Politechnika Koszalińska AUDYT OPROGRAMOWANIA KOMPUTERÓW Audyt oprogramowania polega na zebraniu i analizie informacji dotyczących zarówno komputera jak i oprogramowania na nim zainstalowanego. Pozyskane dane pozwalają ocenić jakie aplikacje są lub były zainstalowane na danej jednostce roboczej bądź też serwerze. Prawidłowo przeprowadzony audyt oprogramowania - poza weryfikacją legalności - pozwala uzyskać szeroką wiedzę o sposobie wykorzystania komputerów i oprogramowania w firmie. AUDIT OF COMPUTERS SOFTWARE The audit of software involves gathering and analysis of information concerning both the computer and the programmes installed in the computer. Data obtained allow to evaluate which applications are or were installed in a given working unit or server. A property carried out audit of the software- except for the verification of legalityallows to obtain broad knowledge on the method of computer use and the software available in the company.

31 ZOFIA SAWICKA-KLUŹNIAK Akademia Rolnicza w Szczecinie AUDYT WEWNĘTRZNY W PLACÓWCE HANDLOWEJ Skuteczność czynności audytorskich w placówce handlowej jest zależna od prawidłowego rozpoznania celu działalności i zaplanowania zadań audytorskich. W artykule przedstawiono specyfikację działalności sieci Netto w Polsce oraz procedury audytu stosowane w tej sieci. INTERNAL AUDIT IN A TRADE POST The efficiency of audit activities in a trade post depends on correct recognition of spectrum of activity and planning the audit tasks. The paper presents the specification of the chain Netto in Poland and the procedures used in this chain.

32 KAZIMIERZ SAWICKI Uniwersytet Szczeciński ZMIANY W ZAKRESIE AUDYTU WEWNĘTRZNEGO W JEDNOSTKACH SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH I ICH OCENA W artykule przedstawiono zmiany dokonane w latach w zakresie audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych. W szczególności negatywnie oceniono likwidację stanowiska Głównego Inspektora Audytu Wewnętrznego w Ministerstwie Finansów i Komisji Egzaminacyjnej dla kandydatów na audytora wewnętrznego oraz wprowadzenie audytu zleconego przez Premiera, Ministra Finansów i Głównego Inspektora Kontroli Skarbowej. CHANGES IN WITHIN THE DOMAIN OF INTERNAL AUDIT IN UNITS OF THE PUBLIC FINANCE SECTOR AND THEIR ASSESSMENT The paper presents changes made in the domain of internal audit between in units of the public finance sector from 2002 until The particularly negatively assessed changes are the elimination of the post of the Chief Inspector of Internal Audit in the Ministry of Finance, and the Examination Commission for internal auditors as well as introducing audit ordered by the Prime Minister, the Minister of Finance and the Chief Inspector of the Treasury Control.

33 WANDA SKOCZYLAS Uniwersytet Szczeciński OCENA ZARZĄDZANIA FINANSOWEGO W SAMORZĄDOWEJ JEDNOSTCE BUDŻETOWEJ Samorządowe jednostki budżetowe otrzymują dotację na wykonywanie zdań własnych i zleconych. Realizacja zadań powinna przebiegać z przestrzeganiem zasad dyscypliny finansowej. Kierownik samorządowej jednostki budżetowej powinien potrafić odczytać informacje zawarte w sprawozdawczości finansowej budżetowej. W artykule przedstawiono zakres i metody zarządzania finansowego na podstawie sprawozdawczości finansowej młodzieżowego ośrodka wychowawczego. ASSESSMENT OF FINANCIAL MANAGEMENT IN A BUDGETARY UNIT OF A LOCAL GOVERNMENT Budgetary units of local governments receive grants for fulfilling own and subcontracted tasks. Fulfillment of the task should be achieved according to the rules of the financial discipline. A supervisor of a budgetary unit of a local government should be able to read information contained in budgetary financial reporting. The paper presents the scope and methods of financial management on the basis of financial reporting for a youth educational centre.

34 PIOTR SOŁTYK Urząd Miejski w Sandomierzu AUDYT WEWNĘTRZNY W SYSTEMIE NADZORU GOSPODARKI FINANSOWEJ JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W systemie nadzoru nad sektorem finansów publicznych jest miejsce dla audytu wewnętrznego. Przegląd literatury oraz obserwacja praktyki wskazują, że w bieżącym nadzorze, audyt wewnętrzny stanowi istotny instrument nadzoru podsektora rządowego. THE INTERNAL AUDIT IN THE SURVEILLANCE SYSTEM OF FINANCIAL ECONOMY OF SELF-GOVERNED UNITS This is a place and internal audit functions in a system of supervision of the financial sector of the public finances in Poland. The review of literature and data from an area of practice has shown that in the current surveillance system internal audit is an essential instrument for the direct supervision in local government subsector.

35 AGNIESZKA STEFANOWICZ Politechnika Koszalińska, Zakład Rachunkowości NADZÓR KORPORACYJNY W POLSKICH SPÓŁKACH GIEŁDOWYCH Globalizacja świata spowodowała powstanie licznych korporacji zasięgu międzynarodowym. Rynki kapitałowe wymagają integralności i przejrzystości danych sprawozdawczych oraz przestrzegania etyki biznesu. W artykule wyjaśniono pojęcie nadzoru korporacyjnego oraz światowe i polskie regulacje w zakresie corporate governance. CORPORATE GOVERNANCE IN POLISH PUBLIC COMPANIES The globalization has caused formation of many international corporations. Capital markets require integrity and transparency of reportable data as well as compliance with the business ethics. The paper explains the concept of corporate governance and international and Polish regulations in this aspect.

36 ELŻBIETA IZABELA SZCZEPANKIEWICZ MARIUSZ DUDEK Wyższa Szkoła Handlu i Rachunkowości w Poznaniu KARTA AUDYTU WEWNĘTRZNEGO W JEDNOSTCE SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH Zarządzający audytem wewnętrznym powinien ustalić zasady oraz procedury działania audytu wewnętrznego. Cel, uprawnienia i zakres odpowiedzialności działania audytu wewnętrznego powinny być formalnie określone w karcie audytu, odpowiadać Standardom oraz powinny być zatwierdzone przez kierownika jednostki. W karcie powinien być określony rodzaj usług zapewniających i usług doradczych świadczonych organizacji przez audyt wewnętrzny. Artykuł prezentuje wzór karty audytu wewnętrznego. THE CARD OF INTERNAL AUDIT IN UNIT OF PUBLIC FINANCE SECTOR The chief audit executive should establish policies and procedures to guide the internal audit activity. The purpose, authority, and responsibility of the internal audit activity should be formally defined in a charter, consistent with the Standards, and approved by the management. The nature of assurance services and the nature of consulting services provided to the organization should be defined in the audit charter. The article describes the audit charter.

37 KAZIMIERA WINIARSKA Uniwersytet Szczeciński WYNIKI BADAŃ ANKIETOWYCH W ZAKRESIE KONTROLI WEWNĘTRZNEJ W SZWAJCARSKICH PRZEDSIĘBIORSTWACH Na zlecenie KPMG Instytut Rachunkowości i Controllingu Uniwersytetu w Zurychu przeprowadził badania ankietowe w grudniu 2004 roku w grupie 292 przedsiębiorstw dużych i średnich. W artykule przedstawiono definicję i klasyfikację kontroli wewnętrznej, modele i rodzaje kontroli wewnętrznej, przyczyny błędów w kontroli wewnętrznej i czynniki, które mogłyby ją udoskonalić. THE RESULT OF AUDIT EXAMINATION OF INTERNAL CONTROL IN SWISS ENTERPRISES In December 2004 The Institute of Accounting and Controlling of University of Zurich conducted a survey, ordered by KPGM, in the group of 292 big and mediumsized entities. The paper presents the definition and classification, models and types of internal control, the reasons of errors in internal control and the factors that could improve internal control.