Spółdzielnia Europejska ogólny zarys

Transkrypt

1 Elwira Marszałkowska-Krześ Spółdzielnia Europejska ogólny zarys 1. Wprowadzenie Regulacje zawarte w k.s.h. mają wpływ przede wszystkim na powstanie i funkcjonowanie polskich spółek handlowych. Ale nie tylko. W istotny sposób kształtują także zasady organizacji i strukturę spółek ponadnarodowych poprzez liczne odesłania do prawa krajowego. Rozporządzenia WE wprowadziły do obrotu trzy podmioty transgraniczne tzn. spółkę europejską (SE), europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych (EZIG) 1 oraz spółdzielnię europejską (SCE) 2, których cechy zbliżone są do spółek handlowych. Przepisy dotyczące spółdzielni europejskiej wejdą w życie r. Idea powołania ponadnarodowej spółki funkcjonującej w ramach Wspólnoty Europejskiej powstała ponad 40 lat temu 3. Chodziło bowiem o stworzenie podmiotu, który mógłby swobodnie przenosić siedzibę na obszarze państw WE z zachowaniem tożsamości prawnej. W większości ustawodawstw transfer siedziby statutowej spółki krajowej do innego państwa albo w ogóle nie jest możliwy bez formalnego rozwiązania spółki (np. w Niemczech i w Polsce) 4, albo jest znacznie utrudniony poprzez konieczność spełnienia szeregu warunków 5. 1 Rozporządzenie nr 2137/85/EWG z r. w sprawie europejskiego zgrupowania interesów gospodarczych (EZIG) oraz Rozporządzenie nr 2157/2001/WE z r. w sprawie statutu spółki europejskiej (SE). 2 Rozporządzenie nr 1435/2003/WE z r. w sprawie statutu spółdzielni europejskiej (SCE) uzupełnione Dyrektywą 2003/72/WE zawierającą przepisy dotyczące zaangażowania pracowników spółdzielni europejskiej. 3 Historię omawia K. Oplustil, Europejska spółka akcyjna, Warszawa W. Klyta, Siedziba osoby prawnej, KPP z 2001, nr 3, s. 492 i n. 5 M. Kula, Europejska spółka akcyjna czy rzeczywiście europejska? R.Pr. z 2004, nr 5, s. 58. Autor zwraca uwagę, że trwają prace nad tzw. Czternastą Dyrektywą o przeniesieniu siedziby spółki w obrębie WE. Przyjęcie Dyrektywy oznaczałoby swobodne przemieszczanie się przedsiębiorców z zachowaniem podmiotowości prawnej na terenie WE.

2 2 Spółki transgraniczne mają w szerszym zakresie umożliwiać także realizację zasady swobody przedsiębiorczości, wynikającej z art. 43 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (TWE). Spółdzielnia europejska, stworzona głownie do realizacji zadań typowych dla spółdzielczości 6, posiada również wiele cech charakterystycznych dla spółek handlowych, w szczególności spółki akcyjnej. W przypadku, gdy będzie posiadać statutową siedzibę na terenie Polski, jej charakter, organizacja i funkcjonowanie będzie uwarunkowane przepisami prawa polskiego, w tym k.s.h. 2. Źródła prawa Wspomniane wyżej rozporządzenie o statucie SCE nie jest uregulowaniem wyczerpującym. Zawiera wiele odesłań do ustawodawstw krajowych miejsca siedziby statutowej spółdzielni. W literaturze wskazuje się, że mamy do czynienia z piramidą źródeł prawa 7 : a) przepisów rozporządzenia; b) postanowień statutu (regulujących wybrane kwestie, kiedy zezwala na to rozporządzenie); c) przepisów prawa krajowego implementujących regulacje zawarte w aktach prawa wspólnotowego: d) przepisów prawa krajowego, które znajdują zastosowanie do krajowych spółdzielni, a także spółek akcyjnych (poprzez liczne odesłania do tych przepisów); e) postanowień statutu, na takich samych zasadach, jak w przypadku krajowych spółdzielni. Skutkiem takiej regulacji będą niejednokrotnie problemy z ustaleniem prawa właściwego dla danej kwestii. Ponadto państwa członkowskie z 6 Szczegółowo na ten temat R. Trzaskowski, Spółdzielnia europejska, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2004, s. 3 i n.; R. Skubisz, M. Trzebiatowski, Spółdzielnia europejska, KPP 2003, s. 532 i n. 7 K. Oplustil, op. cit., s. 32.

3 3 pewnością będą korzystały z delegacji zawartych w rozporządzeniu poprzez odniesienie się do swojego prawa, tzn. regulacje krajowe uzupełniające ten akt będą odwzorowaniem istniejących już unormowań w poszczególnych państwach członkowskich. Na to oczywiście nakłada się problem wykładni przepisów (zarówno rozporządzenia, jak i wydanych na jego podstawie aktów prawa krajowego) przez sądy państw członkowskich. Zapewne jest kwestią czasu, gdy ETS będzie zmuszony do wypowiedzenia się na temat tych regulacji 8. Rozporządzenie o statucie SCE nie reguluje prawa podatkowego, ochrony konkurencji, własności intelektualnej czy upadłości. W tym zakresie zastosowanie znajdą przepisy prawa krajowego państw członkowskich i prawo wspólnotowe Cele i charakter spółdzielni europejskiej Wprowadzenie SCE do obrotu prawnego ma umożliwić tworzenie spółdzielni przez osoby fizyczne zamieszkałe w różnych państwach członkowskich lub osoby prawne założone według praw różnych państw członkowskich. Regulacja pozwala także na zakładanie SCE przez połączenie dwóch istniejących spółdzielni lub przekształcenie istniejącej spółdzielni krajowej (bez uprzedniej likwidacji) w nową formę, w ramach której spółdzielnia ta ma siedzibę w jednym państwie członkowskim, a zakład lub filie poza jego granicami. Preambuła rozporządzenia odwołuje się do działania spółdzielni zrzeszeń osób fizycznych lub prawnych w oparciu o zasady odmienne od stosowanych w wypadku innych przedsiębiorców. Wskazano zwłaszcza zasadę demokratycznej struktury i zarządzania, podziału zysku netto według jednakowych zasad, prymatu stosunków niemajątkowych nad majątkowymi, zasadę jeden członek 8 M. Kula, op. cit., s. 54 i n.; E. Marszałkowska-Krześ, Wpisy w rejestrze przedsiębiorców dotyczące spółek handlowych, Warszawa 2004, s. 22 i n. 9 M. Wrzołek-Romańczuk, Rozporządzenie w sprawie statutu dla spółdzielni europejskiej, Zeszyty Naukowe WWSE, Warszawa 2003, nr 27, s. 25.

4 4 jeden głos. Przyjęto przesłankę, odpowiadającą tradycyjnym założeniom ruchu spółdzielczego, dlatego Spółdzielnia Europejska powinna mieć na celu zaspokajanie potrzeb członków lub rozwój ich działań ekonomicznych bądź społecznych, zgodnie z następującymi zasadami: a) działania SCE powinny być prowadzone w interesie członków, tak aby każdy odniósł korzyści stosownie do swego uczestnictwa; b) członkowie SCE powinni być także jej klientami, pracownikami lub dostawcami albo być w jakiś sposób włączeni w działania SCE; c) zarządzanie powinno być w zasadzie sprawowane przez członków; d) oprocentowanie udziałów lub pożyczek powinno być ograniczone; e) zysk powinien być dzielony w proporcji do obrotów ze spółdzielnią lub zatrzymany dla zaspokojenia potrzeb członków; f) nie można wprowadzać sztucznych ograniczeń członkostwa; g) majątek pozostały po likwidacji i rezerwy powinny być przekazane innej organizacji spółdzielczej o podobnych zadaniach lub na cele społeczne 10. Spółdzielnia europejska jest osobą prawną. Posiada zmienny kapitał, podzielony na udziały. Dopuszczalne są zmiany składu osobowego. Firma spółdzielni zawiera oznaczenie SCE. Członkowie spółdzielni nie ponoszą odpowiedzialności za jej zobowiązania. Sformułowanie rozporządzenia o statucie SCE, iż członek ponosi odpowiedzialność do wysokości objętego kapitału oznacza jedynie, że także jest jego ryzyko ewentualnej utraty wniesionego kapitału. Nie chodzi tu o odpowiedzialność członka za zobowiązania SCE. 4. Tworzenie SCE SCE może zostać utworzona w jeden z pięciu sposobów taksatywnie wymienionych w rozporządzeniu: a) przez co najmniej pięć osób fizycznych zamieszkałych w co najmniej dwóch państwach członkowskich: 10 M. Wrzołek-Romańczuk, op. cit., s. 24.

5 5 b) przez co najmniej pięć osób fizycznych oraz spółek i firm w znaczeniu art. 48 ust. 2 TWE 11 i przez inne krajowe osoby prawne prawa publicznego i prywatnego założone zgodnie z prawem któregoś z państw Wspólnoty mające siedzibę lub podlegające prawu co najmniej dwóch różnych państw członkowskich; c) przez spółki i firmy (w znaczeniu jak wyżej) i inne osoby prawne podlegające prawu publicznemu lub prywatnemu, utworzone według prawa państwa członkowskiego, podlegające prawu co najmniej dwóch różnych państw członkowskich; d) przez połączenie spółdzielni utworzonych według prawa państwa członkowskiego, a mających siedziby statutowe i siedziby rzeczywiste na terenie Wspólnoty, pod warunkiem, że co najmniej dwie podlegają prawu różnych państw członkowskich (połączenie to może być zrealizowane przez przejęcie tj. przez przeniesienie całego majątku spółdzielni na inną spółdzielnię przejmującą, która przybiera formę prawną SCE, albo przez utworzenie nowej osoby prawnej, na którą przechodzi majątek łączących się; nowa osoba prawna przybiera formę SCE): e) przez przekształcenie spółdzielni utworzonej według prawa państwa członkowskiego, która ma siedzibę statutową i rzeczywistą na terenie Wspólnoty i przez co najmniej dwa ostatnie lata miała zakład lub działała przez spółdzielnię córkę podlegające przepisom prawa państwa członkowskiego. 11 Zgodnie z art. 48 TWE w wersji po Traktacie Amsterdamskim we Wspólnotach istnieje szerokie pojęcie spółki. Spółką jest każdy podmiot zarejestrowany pod taką nazwą w którymkolwiek z państw członkowskich. Identyczne prawa co spółki mają firmy, czyli zorganizowane formy działalności prowadzonej pod określoną nazwą. Zgodnie ze wspomnianym przepisem spółki lub firmy utworzone zgodnie z ustawodawstwem jednego z państw członkowskich mające statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo na terenie Wspólnoty są traktowane podobnie jak osoby fizyczne będące obywatelami państw członkowskich (co znaczy, że korzystają z tych samych swobód). Przez spółki lub firmy rozumie się osoby prawa cywilnego lub handlowego, włączając w to spółdzielnie i inne osoby prawne podlegające prawu publicznemu lub prywatnemu, z wyjątkiem tych, które nie prowadzą działalności w celach zysku (J. Sozański, Prawo spółek w Unii Europejskiej wprowadzenie, Pr. Sp. 2004, nr 4, s. 51).

6 6 Zgodnie z panującymi tendencjami do tworzenia podmiotów ponadnarodowych, także w szerszym zakresie niż obszar WE, państwo członkowskie może postanowić, że osoba prawna, której zarząd nie znajduje się we Wspólnocie, może uczestniczyć w tworzeniu SCE pod warunkiem, że została ona utworzona zgodnie z prawem państwa członkowskiego, posiada swoją siedzibę statutową w tym państwie oraz w sposób trwały i rzeczywisty powiązana jest z gospodarką jednego z państw członkowskich. Należy spodziewać się, że polski ustawodawca skorzysta z tej możliwości (wzorem art. 15 ustawy o SE i EZIG) 12. Spółdzielnia europejska będzie wpisywana do rejestru zgodnie z normami prawa krajowego według miejsca siedziby SCE, zgodnie z przepisami właściwymi dla spółek akcyjnych (art. 11 ust. 1 rozp. SCE). W Polsce spółdzielnia europejska będzie wpisywana do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym. W przypadku utworzenia SCE przez połączenie, a także w sytuacji gdy spółdzielnia przenosi swoją siedzibę statutową z jednego państwa do drugiego, postępowanie rejestrowe jest dwuetapowe. Pierwszy etap obejmuje wszelkie czynności, które mają miejsce wewnątrz podmiotów uczestniczących w założeniu i służą przygotowaniu połączenia np.: poinformowanie członków, zwołanie walnego zgromadzenia, podjęcie uchwały, a także sposób ochrony praw wierzycieli spółdzielni oraz członków, którzy wyrazili sprzeciw wobec połączenia bądź przeniesienia siedziby. Etap ten kończy się wydaniem zaświadczenia przez odpowiedni organ. W Polsce będzie to sąd rejestrowy właściwy miejscowo według siedziby spółdzielni. Kontrola legalności przejawi się w wydaniu postanowienia, od którego będzie przysługiwała apelacja. Następnie zaświadczenie zostanie przesłane do organu rejestracyjnego w państwie siedziby statutowej SCE i tam będzie ona wpisana do rejestru, co zostanie ogłoszone w państwie siedziby oraz w Dzienniku Urzędowym UE. 5. Statut 12 Ustawa z r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej, Dz.U. Nr 62, poz. 551.

7 7 Przepisy rozporządzenia ustalają w sposób enumeratywny postanowienia statusu. Powinien on określać co najmniej: a) nazwę SCE z dodatkiem przed lub po nazwie skrótu SCE, oraz ewentualnie słowa limited, b) przedmiot działalności, c) założycieli spółdzielni (nazwiska i imiona albo firmy), adres siedziby statutowej, d) warunki i tryb przyjmowania i wykluczania członków oraz wypowiedzenia członkostwa, e) prawa i obowiązki członków, ewentualnie wskazanie zróżnicowanych kategorii członków, z określeniem ich praw i obowiązków, f) wartość nominalną objętych udziałów, kwotę subskrybowanego kapitału i wskazanie, że kapitał jest zmienny, g) szczególne postanowienia dotyczące kwoty z zysku, która ma być przeznaczona na rezerwę ustawową, h) kompetencje i zakres odpowiedzialności członków organów zarządzających, tryb powoływania i odwoływania członków organów, i) wymagania w zakresie quorum oraz większości głosów, j) czas trwania SCE, o ile założono ją na czas określony. Zgodnie z art. 5 ust. 4 rozp. SCE statut może też zawierać postanowienia fakultatywne, przyjęte według uznania założycieli (członków), w granicach dopuszczonych prawem. 6. Członkostwo Członkami spółdzielni mogą być, o ile statut nie stanowi inaczej, osoby fizyczne oraz osoby prawne. Rozp. SCE (art. 14) przewiduje możliwość istnienia szczególnej kategorii członków inwestorów. Jeżeli prawo państwa członkowskiego, w którym SCE ma siedzibę, na to zezwala, statut może stanowić, że osoby, które nie mają zamiaru korzystać z działalności spółdzielni

8 8 ani wytwarzać towarów czy dostarczać usług mogą zostać dopuszczone jako członkowie inwestorzy (osoby niebędące użytkownikami). Regulacja ta stanowi wyraźną próbę pogodzenia szczególnej cechy charakterystycznej spółdzielni, jaką stanowi zastrzeżenie członkostwa tylko dla osób korzystających z działań spółdzielni, z potrzebą otworzenia dla spółdzielni dodatkowych możliwości pozyskania kapitału. Należy jednak podkreślić, że rozp. SCE rozwiązania takiego nie narzuca, pozostawiając rozstrzygnięcie poszczególnym państwom członkowskim. Uzyskanie członkostwa wymaga zgody organu zarządzającego lub administrującego. W przypadku odmowy można odwołać się do walnego zgromadzenia, zwołanego po złożeniu wniosku o uzyskanie członkostwa. Jeżeli natomiast chodzi o członków inwestorów, nabycie przez nich członkostwa wymaga zgody walnego zgromadzenia lub innego organu wyznaczonego przez walne zgromadzenie lub statut. Statut może uzależniać uzyskanie członkostwa od innych warunków np. od wpłaty kwoty minimalnej na udział oraz przesłanek związanych z przedmiotem działalności SCE. Postanowienie ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia zasady otwartego członkostwa i oznacza, że warunki uzyskania członkostwa nie mogą mieć charakteru dyskryminującego. Dopuszczalne są tylko takie ograniczenia przedmiotowe, które są uzasadnione przedmiotem działalności SCE (mogą np. dotyczyć posiadanych kwalifikacji zawodowych) 13. Według art. 15 ust. 1 rozp. SCE członkostwo wygasa z następujących powodów: a) na skutek wystąpienia, b) na skutek wykluczenia, jeżeli członek dopuści się poważnego i zawinionego naruszenia swoich obowiązków lub działa sprzecznie z interesami SCE (o wykluczeniu decyduje organ zarządzający lub administrujący po wysłuchaniu członka; członkowi przysługuje odwołanie do walnego zgromadzenia), 13 R. Trzaskowski, op. cit., s. 32.

9 9 c) jeżeli statut na to zezwala, po przeniesieniu wszystkich posiadanych udziałów na członka lub osobę fizyczną lub osobę prawną, która nabywa członkostwo, fizyczną, d) na skutek rozwiązania, w przypadku członka niebędącego osobą e) na skutek upadłości, f) z chwilą śmierci, g) w każdej innej sytuacji przewidzianej w statucie lub prawodawstwie państwa członkowskiego dotyczącym spółdzielni, w którym SCE posiada swoją siedzibę. Rozp. SCE przewiduje także możliwość nadzwyczajnego wystąpienia ze spółdzielni w przypadku zmiany w statucie, przeciwko której członek głosował na walnym zgromadzeniu, na podstawie której: a) wprowadzone zostały nowe zobowiązania dotyczące płatności lub innych świadczeń bądź b) istotnie rozszerzone zostały istniejące obowiązki członków lub c) okres wypowiedzenia członkostwa w związku z wystąpieniem z SCE wydłużony został powyżej 5 lat. Złożenie oświadczenia o wystąpieniu w terminie 2 miesięcy od walnego zgromadzenia powoduje, że wskazane zmiany statutu są nieskuteczne względem występującego członka. Rozp. SCE przewiduje możliwość wystąpienia ze spółdzielni przez członka, który głosował przeciw przeniesieniu siedziby, z czym wiąże się bezskuteczność przeniesienia względem niego oraz powstanie roszczenia o spłatę udziału (art. 7 ust. 5). Ponadto każde państwo członkowskie może przyjąć przepisy w celu zapewnienia odpowiedniej ochrony członkom, którzy sprzeciwili się połączeniu spółdzielni (art. 28 ust. 2), co też jest związane z wystąpieniem ze spółdzielni i spłatą udziałów. Członkowie mają przede wszystkim prawo: a) głosu, b) do informacji.

10 10 Zgodnie z podstawową zasadą ruchu spółdzielczego Rozporządzenie przewiduje (art. 59 ust. 1), że każdy członek SCE ma jeden głos, bez względu na liczbę posiadanych udziałów. Rozporządzenie dopuszcza jednak odstępstwo od tej zasady. Stosownie do art. 59 statut może jednak przewidywać, żeby członek posiadał liczbę głosów uzależnioną od jego udziału w działalności spółdzielni, innego niż udział w kapitale SCE, jeżeli zezwala na to prawo państwa siedziby SCE. W takiej sytuacji liczba głosów nie może jednak przekraczać pięciu głosów dla członka lub 30% całości praw głosu, w zależności od tego, która z wymienionych wielkości jest mniejsza. Poza tym w stosunku do SCE, które prowadzą działalność finansową lub ubezpieczeniową, statut może zezwalać na to, aby członek posiadał liczbę głosów uzależnioną od jego udziału w działalności spółdzielni, w tym także w formie udziału w kapitale SCE, jeżeli zezwala na to prawo państwa siedziby SCE. Liczba przydzielonych w ten sposób głosów nie może przekraczać pięciu głosów dla członka lub 20% całości praw głosu, w zależności od tego, która z wymienionych wielkości jest mniejsza. Rozwiązanie to jest niewątpliwie próbą elastycznego pogodzenia podstawowych zasad spółdzielczych z potrzebą pozyskania kapitału. Będzie ono miało szczególne istotne znaczenie w przypadku członków inwestorów. Możliwość odstępstwa od zasady jeden członek jeden głos przewiduje również rozp. SCE w przypadku spółdzielni, w których większość członków stanowią spółdzielnie. Statut może przewidywać, że liczba głosów będzie określona w stosunku do udziału członków w działalności spółdzielczej, w tym udziału w kapitale SCE lub liczby członków spółdzielni wchodzących w jej skład, jeżeli prawo państwa siedziby SCE na to zezwala 14. Prawo głosu przysługuje także członkom inwestorom. Decydujące znaczenie ma w tym zakresie prawo państwa siedziby SCE. Jednakże, członkowie inwestorzy nie mogą posiadać łącznie więcej niż 25% całości praw głosu. Rozporządzenie nie przewiduje prawa głosu dla pracowników spółdzielni. Jeżeli jednak z chwilą wejścia w życie Rozporządzenia, prawo państwa siedziby SCE na to zezwala, statut tej SCE może przewidywać udział 14 R. Trzaskowski, op. cit., s. 36.

11 11 przedstawicieli pracowników w walnych zgromadzeniach lub w zgromadzeniach sektorowych i sekcji, pod warunkiem, że przedstawiciele pracowników nie kontrolują wspólnie więcej niż 15% całości praw głosu. Prawa takie przestają istnieć z chwilą przeniesienia siedziby SCE do państwa członkowskiego, którego prawo nie przewiduje takiego uczestnictwa. Członkowie SCE posiadają również prawo do żądania informacji od organu zarządzającego lub organu administrującego dotyczących spraw SCE, co do których walne zgromadzenie podejmuje uchwały. Członkowie mają także prawo do badania bilansu, rachunku zysków i strat oraz uwag dotyczących bilansu i rachunku, sprawozdania zarządu, wniosków z kontroli sprawozdania finansowego. 7. Organy SCE Rozporządzenie przewiduje układ organów SCE obejmujący walne zgromadzenie oraz, do obligatoryjnego wyboru w statucie, jeden z dwóch systemów zarządzania SCE: a) system dualistyczny, w którym następuje rozdzielenie funkcji kierowniczych i kontrolnych; funkcje kierownicze wykonuje zarząd, funkcje kontrolne należą zaś do rady nadzorczej; b) system monistyczny, w którym funkcje kierownicze i kontrolne sprawuje jeden organ administrujący. Funkcjonowanie walnego zgromadzenia oraz zarządu i rady nadzorczej w wielu aspektach odbywa się na zasadach zbliżonych do przyjętych w polskim prawie spółdzielczym 15. W systemie dualistycznym (który uregulowany jest również w polskim prawie spółdzielczym) zarząd kieruje działalnością SCE i reprezentuje ją w czynnościach z osobami trzecimi. Państwo członkowskie może przyjąć regulację, zgodnie z którą dyrektor zarządzający odpowiada za kierowanie bieżącą działalnością na takich samych zasadach jak w spółdzielniach, które 15 M. Wrzołek-Romańczuk, op. cit., s. 37.

12 12 mają siedziby na terenie tego państwa. Jednakże polskie prawo spółdzielcze nie przewiduje instytucji dyrektora wykonawczego (zarządzającego), chociaż zgodnie z art prawa spółdzielczego, zarząd spółdzielni może udzielić jednemu z członków zarządu lub innej osobie pełnomocnictwa do dokonywania czynności prawnych związanych z kierowaniem bieżącą działalnością gospodarczą spółdzielni lub jej wyodrębnionej organizacyjnie i gospodarczo jednostki. W związku z tym, należałoby przepis art. 55 prawa spółdzielczego przejąć do ustawy wprowadzającej. Członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza, z tym że państwo członkowskie może tu przewidzieć możliwość regulacji w statucie powoływania lub odwoływania członków zarządu przez walne gromadzenie na takich samych zasadach jak w spółdzielniach zarejestrowanych na jego terytorium. Nie można być jednocześnie członkiem rady nadzorczej i zarządu tej samej spółdzielni. Jednak w przypadku wakatu rada nadzorcza może wyznaczyć jednego ze swych członków do pełnienia funkcji członka zarządu. W tym okresie zawieszone jest pełnienie funkcji tej osoby jako członka organu nadzoru. Prawo krajowe może ograniczać w czasie takie oddelegowanie do pełnienia funkcji członka zarządu. Należy spodziewać się, że polski ustawodawca skorzysta z tego uzupełnienia, wprowadzając maksymalny np. sześciomiesięczny termin. Liczbę członków zarządu i rady nadzorczej lub zasady ustalania tej liczby ma określać statut SCE, z tym że prawo krajowe może określić minimalną lub maksymalną liczbę członków wymienionych organów, a w wypadku rady nadzorczej także jej skład. Polskie prawo spółdzielcze nie przewiduje takich ograniczeń w odniesieniu do liczby członków organu zarządzającego. Natomiast zgodnie z art prawa spółdzielczego rada nadzorcza składać z co najmniej 3 członków co powinno dotyczyć także SCE z siedzibą w Polsce (zapis taki musi jednak znaleźć się w ustawie wprowadzającej). Przepis art. 46 ust. 1 rozp. SCE stanowi, iż statut SCE może przewidywać, że spółka lub inna osoba prawna może zostać członkiem jednego z jej organów, jeżeli prawo, które stosuje się do spółdzielni w danym państwie członkowskim,

13 13 nie stanowi inaczej. Z polskiego prawa spółdzielczego wynika, iż członkami rady lub zarządu mogą być wyłącznie osoby fizyczne (art i art. 49 3). Ponadto rozp. SCE upoważnia państwa członkowskie do ograniczenia zakresu reprezentacji SCE do czynności związanych z przedmiotem jej działalności na zasadach określonych w tym przepisie, który przewiduje ponadto ochronę osób trzecich działających w dobrej wierze. Polskie prawo spółdzielcze nie przewiduje jednak takiej możliwości. Rada nadzorcza kontroluje wykonywanie przez zarząd jego obowiązków oraz reprezentuje SCE w czynnościach dokonywanych z zarządem lub z jego członkami. Członkowie rady nadzorczej są powoływani i odwoływani przez walne zgromadzenie, z tym że członkowie pierwszej rady mogą być powołani w statucie. Zarząd ma obowiązek regularnego informowania rady nadzorczej, co najmniej raz na trzy miesiące, na temat rozwoju sytuacji i przewidywanego przebiegu działalności gospodarczej SCE oraz na temat poszczególnych zdarzeń mających wpływ na funkcjonowanie SCE. Rada nadzorcza może żądać od zarządu wszelkich informacji potrzebnych do wykonania funkcji kontrolnych. W systemie monistycznym organ administrujący kieruje działalnością SCE i reprezentuje ją w czynnościach z osobami trzecimi i w postępowaniu sądowym. Prawo krajowe może stanowić, że dyrektor zarządzający ponosi odpowiedzialność za kierowanie bieżącą działalnością na takich samych zasadach jak w spółdzielniach, które mają siedziby na terytorium danego państwa członkowskiego. Zgodnie z art. 42 ust. 4 rozp. SCE, państwo członkowskie, którego prawo wewnętrzne nie zawiera żadnych przepisów dotyczących systemu monistycznego w odniesieniu do spółdzielni, mających statutową siedzibę na jego terytorium, może wydać odpowiednie przepisy w odniesieniu do SCE. Polskie prawo spółdzielcze nie reguluje w ogóle takiego sposobu zarządzania spółdzielnią, dlatego polski ustawodawca powinien skorzystać z tego upoważnienia, przykładowo poprzez przejęcie regulacji tego systemu zawartej w ustawie o EZIG i SE z uwzględnieniem zmian, wynikających ze specyfiki spółdzielni.

14 14 Przepis art. 52 SCE wyznacza zakres kompetencji walnego zgromadzenia. W sprawach nieuregulowanych, tzn.: procedurę zwoływania i przeprowadzania walnego zgromadzenia, normują przepisy prawa krajowego obowiązujące spółdzielnie w państwie siedziby SCE. Walne zgromadzenie odbywa się przynajmniej raz w roku, w ciągu sześciu miesięcy po upływie roku obrachunkowego, chyba że prawo krajowe państwa siedziby SCE dotyczące spółdzielni o danym przedmiocie działalności, przewiduje częstsze odbywanie walnych zgromadzeń. Walne zgromadzenie może zostać zwołane w każdym czasie przez zarząd lub organ administrujący, radę nadzorczą lub organ władzy, zgodnie z prawem krajowym. Zarząd jest zobowiązany zwołać walne zgromadzenie na żądanie rady nadzorczej. Rozporządzenie gwarantuje mniejszości członków SCE prawo żądania zwołania walnego zgromadzenia oraz ustalenia porządku obrad bądź zamieszczenia oznaczonych spraw na porządku obrad. 8. Siedziba i jej przeniesienie Stosownie do art. 6 rozp. SCE siedziba statutowa SCE powinna znajdować się na terenie Wspólnoty, w tym samym państwie, w którym znajduje się siedziba rzeczywista. Przepisy prawa krajowego mogą dodatkowo stanowić, że siedziba statutowa i rzeczywista spółdzielni zarejestrowanej w tym państwie powinny znajdować się w tej samej miejscowości. Polski ustawodawca nie skorzystał z tej możliwości w odniesieniu do SE czy EZIG, należy spodziewać się więc takiego rozwiązania również w stosunku do SCE. Transgraniczny charakter SCE powoduje, że rozporządzenie szczegółowo reguluje dopuszczalność i procedurę przeniesienia siedziby SCE. Spółdzielnia może przenieść swą siedzibę statutową do innego państwa członkowskiego bez potrzeby jej likwidacji i ponownego zakładania. Szczegółowe uregulowania dotyczące przeniesienia siedziby przewidują rozbudowane obowiązki SCE, których celem jest ochrona interesów członków, wierzycieli oraz posiadaczy innych praw. Chodzi tu w pierwszym rzędzie o

15 15 sporządzenie planu przeniesienia oraz sprawozdania w sprawie przeniesienia, w którym wyjaśnia i uzasadnia prawne oraz ekonomiczne aspekty przeniesienia, a także przedstawia jego konsekwencje dla członków, wierzycieli, pracowników i innych osób uprawnionych względem SCE, i związane z tym obowiązki informacyjne, a ponadto o zabezpieczenie realizacji zobowiązań prywatno- i publicznoprawnych, które musi być urzędowo poświadczone. W szczególności za zobowiązania powstałe przed przeniesieniem spółdzielni odpowiada po przeniesieniu jako SCE z siedzibą w państwie, w którym była zarejestrowana przed przeniesieniem, nawet jeżeli została pozwana po przeniesieniu 16. Rozporządzenie przewiduje również możliwość wystąpienia ze spółdzielni przez członka, który głosował przeciw przeniesieniu, z czym wiąże się powstanie roszczenia o spłatę udziału. Państwa członkowskie mogą również wprowadzić możliwość wyrażenia przez organ tego państwa sprzeciwu w interesie publicznym przeciwko przeniesieniu siedziby przez SCE zarejestrowaną w tym państwie, jeżeli powoduje ono zmianę prawa właściwego; przepisy te muszą jednakże przewidywać możliwość odwołania od tego sprzeciwu do sądu 17. Przeniesienie nie jest możliwe, jeżeli rozpoczęto procedurę rozwiązania lub likwidacji SCE, jej niewypłacalności lub zawieszenia płatności albo wszczęto podobne postępowanie (art. 7 rozp. SCE). Spółdzielnię, która nie spełnia wymagań określonych w art. 6 roz. SCE w sprawie siedziby (zob. wyżej), państwo siedziby ma zobowiązać do uregulowania tej sytuacji w wyznaczonym terminie przez ponowne ustanowienie siedziby rzeczywistej w państwie siedziby statutowej lub przez przeniesienie siedziby statutowej. Państwo siedziby statutowej podejmuje środki zmierzające do likwidacji spółdzielni, która nie usunęła wymienionych 16 R. Trzaskowski, op. cit., s Wzorem ustawy o EZIG i SE (art. 51) należy spodziewać się, że ograniczenie to będzie dotyczyć instytucji finansowych, które o zamiarze przeniesienia siedziby będą musiały zawiadomić właściwy organ nadzoru. Organ ten będzie uprawniony do wydania decyzji administracyjnej, wyrażającej sprzeciw wobec przeniesienia. Na decyzję taką będzie przysługiwać skarga do sądu administracyjnego.

16 16 uchybień. W razie ujawnienia się naruszeń art. 6 rozp. SCE, władze państwa tej siedziby mają obowiązek niezwłocznego zawiadomienia państwa siedziby statutowej. 9. Rozwiązanie SCE W kwestii rozwiązania, likwidacji, upadłości, zaprzestania spłat i podobnych procedur do SCE stosuje się przepisy prawa krajowego państwa siedziby SCE, łącznie z przepisami regulującymi podejmowanie uchwał na walnym zebraniu. Rozwiązanie może nastąpić na mocy orzeczenia sądu lub właściwego organu administracji państwa siedziby SCE na wniosek każdej osoby mającej interes prawny lub właściwego organu władzy w razie naruszenia procedur tworzenia SCE lub przepisów regulujących wysokość kapitału, bądź w wypadku połączenia spółdzielni bez dopełnienia obowiązku badania zgodności połączenia z prawem. Sąd lub organ administracyjny może udzielić SCE terminu do usunięcia uchybień. W razie nieusunięcia braków w wyznaczonym terminie, dochodzi do rozwiązania SCE. Majątek pozostały po spłacie sum należnych wierzycielom i zwrocie udziałów członkowskich, jest dzielony zgodnie z zasadą disinterested distribution (bez względu na przysługujące udziały) albo, o ile zezwala na to prawo krajowe państwa siedziby, w inny sposób przewidziany w statucie Uczestnictwo pracowników Zgodnie z pkt 17 preambuły do rozp. SCE zasady uczestnictwa pracowników w europejskiej spółdzielni zostały ustanowione w dyrektywie WE 2003/72 i tworzą one nieodłączne uzupełnienie Rozporządzenia oraz powinny być stosowane łącznie. Przede wszystkim, uwzględnienie wymagań wynikających z Dyrektywy stanowi warunek rejestracji SCE. Spółdzielnia 18 M. Wrzołek-Romańczuk, op. cit., s. 45.

17 17 europejska może zostać zarejestrowana dopiero wtedy, gdy zostało zawarte porozumienie w sprawie uczestnictwa pracowników w SCE, albo gdy zespół negocjacyjny reprezentujący pracowników podjął decyzję o niepodejmowaniu negocjacji lub o zakończeniu negocjacji już rozpoczętych oraz o stosowaniu przepisów dotyczących informowania i konsultacji pracowników obowiązujących w państwach członkowskich, w których SCE zatrudnia pracowników, bądź też okres przeznaczony na negocjacje dobiegł końca, a nie zostało zawarte porozumienie. Także statut SCE nie może być sprzeczny z uzgodnieniami dotyczącymi uczestnictwa pracowników. Podsumowanie Rozporządzenie wprowadza zasadę niedyskryminacji tzn. SCE traktuje się w każdym państwie członkowskim tak, jak spółdzielnię, utworzoną zgodnie z prawem tego państwa, w którym SCE ma statutową siedzibę (art. 9 rozp. SCE). Spółdzielnia europejska, która w istocie łączy w sobie cechy zarówno spółdzielni, jak i spółki akcyjnej, ma szanse na wykorzystanie jej w praktyce w szerszym zakresie niż EZIG czy SE. Ruch spółdzielczy działa bowiem prężnie zarówno w Polsce, jak i w Europie. Można więc przewidywać, że forma SCE będzie pozwalała na rozszerzenie działalności spółdzielni poza obszar jednego państwa. Należy mieć nadzieję, że czasochłonne i niekiedy skomplikowane procedury związane z tworzeniem czy funkcjonowaniem SCE nie zniechęcą potencjalnych członków.