The influence of magnethotherapy on blood pressure in patients with and without arterial hypertension treated for lumbar back pain syndrome

Transkrypt

1 74 Prz. Med. Uniw. Rzesz. Inst. Leków, 2014, 1, Wydawnictwo UR 2014 ISSN X Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie Rzeszów 2014, 1, Kamila Gworys 1(A, B, C, D, F, G), Dagmara Teske 2(A, B, C, D, F, G), Przemysław Gworys 3(D, E, F, G), Anna Puzder 1(A, D, F, G), Tomasz Adamczewski 1 (A, D, F, G) 1(A, C, D, F, G), Jolanta Kujawa Wływ magnetoteraii stosowanej w leczeniu zesołów bólowych kręgosłua lędźwiowego na ciśnienie tętnicze krwi u acjentów z oraz bez nadciśnienia tętniczego The influence of magnethotheray on blood ressure in atients with and without arterial hyertension treated for lumbar back ain syndrome 1 Klinika Rehabilitacji Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Wojewódzkie Centrum Ortoedii i Rehabilitacji Narządu Ruchu im. dr Z. Radlińskiego w Łodzi 2 Samodzielny Publiczny Zakład Oieki Zdrowotnej w Konstantynowie Łódzkim 3 Oddział Kardiologii Wojewódzkiego Szitala Secjalistycznego im. M. Koernika w Łodzi Streszczenie Wstę. Wśród metod fizjoteraii stosowanych w zesołach bólowych kręgosłua znajduje się magnetoteraia. Wielu sośród acjentów z zesołem bólowym kręgosłua cieri na nadciśnienie tętnicze (NT). Wływ ola magnetycznego (PM) na ciśnienie tętnicze krwi (RR) jest nie do końca oznany i często budzi obawy rzed stosowaniem tego rodzaju teraii u acjentów z nadciśnieniem tętniczym. Celem racy jest ocena wływu zabiegów magnetoteraii stosowanej w zesołach bólowych kręgosłua lędźwiowo-krzyżowego na wartości ciśnienia tętniczego i tętna u acjentów z rozoznanym i leczonym nadciśnieniem tętniczym (NT) oraz u chorych bez NT. Materiał i metody. Do badania zakwalifikowano 60 chorych z zesołem bólowym kręgosłua lędźwiowo-krzyżowego, których odzielono na 2 gruy w zależności od wsółistnienia NT. U wszystkich acjentów wykonywano zabiegi Abstract Background: Magnetotheray is one of the methods alied in the treatment of back ain syndromes. Many atients with back ain syndromes suffer from arterial hyertension (AH). The influence of magnetic fields (MF) on blood ressure is not clearly recognized and its alication in atients with arterial hyertension causes some concern. The aim of the study was to assess the influence of magnetotheray alied in atients with lumbar and sacral back ain syndromes on blood ressure and ulse rate in atients diagnosed with arterial hyertension and treated for it and those without hyertension. Materials and methods: 60 atients (ts) with lumbar and sacral back ain syndromes were included in the study. The atients were divided into 2 grous deending on the coexistence of hyertension. Magnetic fields rocedures Udział wsółautorów / Particiation of co-authors: A. autor koncecji i założeń racy / author of the concet and objectives of aer; B. zbieranie materiału / collection of data; C. realizacja badań / imlementation of research; D. oracowanie, analiza i interretacja wyników / elaborate, analysis and interretation of data; E. analiza statystyczna danych / statistical analysis; F. rzygotowanie manuskrytu / rearation of a manuscrit; G. oracowanie iśmiennictwa / working out the literature; H. ozyskanie funduszy / obtaining funds Artykuł otrzymano / recived: Zaakcetowano do ublikacji / acceted:

2 Gworys, Puzder, Teske, Gworys, Adamczewski, Kujawa Wływ magnetoteraii stosowanej w leczeniu zesołów bólowych kręgosłua 75 olem magnetycznym o nastęujących arametrach: indukcja magnetyczna 9 mt, częstotliwość zmian natężenia ola magnetycznego 40 Hz, czas imulsu 0,5 s, kształt ola rostokątny. U każdego acjenta wykonywano czterokrotnie omiar RR oraz tętna: rzed, w ołowie czasu, o, oraz 10 min. o wykonanym zabiegu. Wyniki. W gruie 1 obserwowano wyższe wartości RR rzed, w trakcie i o zabiegu. Stwierdzono istotne zmniejszenie RR i zwolnienie tętna w trakcie zabiegów magnetoteraii w obu gruach. Nie zaobserwowano trwałych zmian RR o 10 zabiegach magnetoteraii. Wnioski. 1. W trakcie zabiegów magnetoteraii dochodzi do istotnego sadku RR skurczowego i tętna u chorych z NT i bez NT. 2. Ciśnienie rozkurczowe w trakcie zabiegów magnetoteraii ulega obniżeniu u chorych z NT i bez NT. 3. Obniżenie skurczowego ciśnienia tętniczego i tętna odczas zabiegu magnetoteraii utrzymuje się o 10 minutach od zakończenia zabiegu w gruie chorych z NT. 4. Magnetoteraia owoduje istotne odwyższenie ciśnienia rozkurczowego krwi o 10 minutach od zakończenia zabiegu w gruie z NT i bez NT. Długość trwania takiego efektu wymaga jednak otwierdzenia w kolejnych badaniach. Słowa kluczowe: magnetoteraia, zesół bólowy kręgosłua lędźwiowo-krzyżowego, nadciśnienie tętnicze, tętno Wstę Zastosowanie ól magnetycznych w medycynie ma swoją długą tradycję. Badania z wykorzystaniem magnesów rowadzono już w starożytnych Chinach. Korzystny wływ ola magnetycznego na organizm ludzki obserwował również Hiokrates (460 r..n.e.), Galen (IX wiek), Avicenna (X wiek), oraz Paracelsus (XVI wiek) [1]. W zależności od arametrów fizycznych stosowanych ól rozróżnia się magnetoteraię i magnetostymulację. Pole magnetyczne (PM) stosowane w magnetoteraii ma częstotliwość mniejszą od 100 Hz i indukcję magnetyczną rzędu 0,1 mt do 40 mt [2]. Wsółczesne badania dowodzą wielokierunkowego działania magnetoteraii na organizm ludzki, wśród których na ierwszy lan wysuwa się działanie rzeciwbólowe [3]. Magnetoteraię stosuje się również celem rzysieszenia zrostu kostnego, gojenia owrzodzeń, zmniejszenia sastyczności oraz rzeciwbólowo w chorobie zwyrodnieniowej stawów i innych chorobach stawów o odłożu zaalnym. Działanie rzeciwbólowe i rzysieszające zrost kostny zostało otwierdzone w większości badań, natomiast jego wływ w ozostałych zastosowaniach nie jest jednoznacznie określony [4]. Magnetoteraia znajduje zastosowanie w zmniejszaniu dolegliwości bólowych i niesrawności w rzyadku choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych [5]. Zesoły bólowe kręgosłua są jedną z najczęstszych dolegliwości narządu ruchu ludzi w różnym wieku. Szacuje się, że blisko 84% osób doświadczyło bólów kręgosłua, (magnetic induction 9 mt, frequency 40 Hz, imulse time 0,5 s, imulse shae - rectangular) were erformed in every atient. Blood ressure and ulse rate were measured 4 times in every atient: before, half time, after and 10 minutes after the rocedure was comleted. Results: Higher blood ressure measurements before, during and after the rocedure were observed in grou 1. Significant blood ressure and ulse rate decrease during magnetotheray rocedures was observed in both grous. Reduction of blood ressure was not observed after 10 rocedures. Conclusions: 1. In the course of magnetotheray rocedure a significant decrease in systolic BP and ulse is observed in atients with hyertension and without AH. 2. Diastolic blood ressure is reduced during magnetotheray in atients with hyertension and without AH. 3. The reduction in systolic BP and ulse lasts u to 10 minutes after the end of magnetotheray rocedure in atients with hyertension. 4. Magnetic field causes a significant increase in diastolic BP 10 minutes after the end of the rocedure in the grou with AH and without AH. The duration of this effect, however, requires confirmation in further studies. Key words: magnetotheray, lumbar and sacral back ain syndromes, hyertension, ulse rate Introduction The use of magnetic fields in medicine has a long tradition. The research using magnets are dated back as early as in ancient China. The beneficial effect of magnetic fields on the human body was also observed by Hiocrates (460 BC), Galen (IX century), Avicenna (X century) and Paracelsus (XVI century) [1]. Magnetotheray and magnetostimulation are distinguished deending on hysical arameters used during a rocedure. The magnetic field (MF) used in the magnetotheray has a frequency less than 100 Hz and a magnetic induction of 0.1 mt to 40 mt [2]. Modern research rove multidimensional effect of magnetotheray on the human body including first and foremost an analgesic effect [3]. The magnetotheray is also used to accelerate bone and ulcer healing, reduce sasticity, and relieve ain in osteoarthritis and other inflammatory joint conditions. The analgesic effect and acceleration of bone union have been confirmed in most studies, while its effect in other alications is not clearly established [4]. Magnetic field is alied to reduce ain and disability in the case of osteoarthritis of the knee [5]. Back ain is one of the most common motor organ ailments in eole of all ages. It is estimated that nearly 84 % of eole have exerienced back ain, 23 % suffer from chronic back ain syndromes, and % of the oulation is disabled because of this [6]. Both young and old eole suffer from this, however, most of them are in working age. Effective methods of hysiotheray are

3 76 Prz. Med. Uniw. Rzesz. Inst. Leków, 2014, 1, % cieri na rzewlekły zesół bólowy kręgosłua a 11-12% oulacji jest z tego owodu nieełnosrawna [6]. Cierią na nie ludzie młodzi jak i starsi, głównie jednak w wieku aktywności zawodowej. Ze względu na uciążliwość i owszechność tego tyu dolegliwości oszukuje się skutecznych metod fizjoteraii. Skuteczne w zmniejszaniu dolegliwości bólowych są zabiegi z zakresu elektroteraii, takie jak rzezskórna elektryczna stymulacja nerwów TENS (Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation) i rądy interferencyjne [7, 8]. Zastosowanie znajdują również zabiegi zakresu laseroteraii i teraii falą ultradźwiękową [9, 10]. Wśród metod fizjoteraii stosowanych w zesołach bólowych kręgosłua znajduje się również magnetoteraia [11]. Wielu sośród acjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów cieri na choroby wsółistniejące. Najczęstszą z nich jest nadciśnienie tętnicze (NT). Najczęstszą ostacią nadciśnienia jest nadciśnienie tętnicze ierwotne, zwane też samoistnym, a więc takie, którego rzyczyna jak dotąd nie została dokładnie oznana. Wływ ola magnetycznego na ciśnienie tętnicze krwi jest nie do końca oznany i często budzi obawy rzed stosowaniem tego rodzaju teraii u acjentów z NT. Cel racy Celem racy jest ocena wływu zabiegów magnetoteraii stosowanej w zesołach bólowych kręgosłua lędźwiowo-krzyżowego na wartości ciśnienia tętniczego i tętna u acjentów z rozoznanym i leczonym nadciśnieniem tętniczym (NT) oraz u chorych bez NT. Materiał i metody Do badania zakwalifikowano 60 chorych z zesołem bólowym kręgosłua lędźwiowo-krzyżowego, których odzielono na 2 gruy w zależności od wsółistnienia nadciśnienia tętniczego. Gruę 1 stanowiło 30 chorych (8 mężczyzn i 22 kobiety, średnia wieku 62 lata) z zesołem bólowym w odcinku lędźwiowo-krzyżowym kręgosłua, leczących się jednocześnie na nadciśnienie tętnicze. Nadciśnienie tętnicze rozoznane było rzez lekarza chorób wewnętrznych lub rodzinnego na odstawie kryteriów Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego z roku 2008 (średnia z co najmniej 2 omiarów w czasie co najmniej 2 wizyt: ciśnienie skurczowe większe lub równe 140 mmhg i/lub rozkurczowe większe lub równe 90 mmhg). Pacjenci mieli indywidualnie włączone leczenie niefarmakologiczne (zalecenia co do zmian w trybie życia) oraz farmakologiczne. Wszyscy chorzy rzyjmowali co najmniej jeden lek z nastęujących gru: beta-adrenolityki, diuretyki, inhibitory konwertazy angiotensyny, antagoniści recetora angiotensyny, antagoniści wania, alfa-blokery. Skuteczność leczenia monitorowana była rzez acjentów i lekarzy orzez regularnie wykonywane omiary ciśnienia tętniczego krwi. sought due to discomfort and widesread of the condition. Electrotheray such as transcutaneous electrical nerve stimulation TENS (Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation) and interference currents [7,8] are effective in reducing ain. Laser treatment and ultrasonic wave theray [9,10] can be also alied. Magnetotheray is one of the methods used in hysical theray of back ain syndromes [11]. Many atients with osteoarthritis suffer from co-morbidities. One of the most oular is hyertension. The most common form of hyertension is rimary hyertension also called essential which cause has not yet been comletely understood. The influence of magnetic fields on blood ressure is not fully researched and the use of this kind of theray in atients with hyertension often raises concerns. Aims The aim of the study was to assess the influence of magnetotheray alied in atients with lumbar and sacral back ain syndromes on blood ressure and ulse rate in atients diagnosed with arterial hyertension (AH) and treated for it and without AH. Material and methods The study included 60 atients with lumbosacral ain syndromes. They were divided into 2 grous deending on the coexistence of hyertension. Grou 1 consisted of 30 atients (8 men and 22 women, mean age was 62 years) with lumbosacral ain syndromes who were simultaneously treated for hyertension. The hyertension was diagnosed by an internal medicine secialist or a GP according to the criteria of Polish Society of Hyertension from 2008 (average of at least 2 measurements during at least two visits: systolic blood ressure greater than or equal to 140 mmhg and / or diastolic blood ressure greater than or equal to 90 mmhg). Patients were rescribed nonharmacological (recommendations for lifestyle changes) and harmacological treatment on individual basis. All of them were administered at least one drug from a grou of the following: beta- blockers, diuretics, angiotensin converting enzyme inhibitors, angiotensin recetor antagonists, calcium channel blockers, alha-blockers. The efficacy of treatment was monitored by atients and doctors by taking the blood ressure regularly. Grou 2 consisted of 30 atients (8 men and 22 women, mean age 55 years) with back ain syndromes without AH. All atients received a magnetic field treatment with the following arameters: magnetic induction - 9 mt, the frequency of the magnetic field: 40 Hz, imulse duration s, rectangular shae of the field. The rocedures were erformed 5 days a week at the same time (till 3.m.) for two weeks. In total, each atient was subjected to 10 magnetotheray treatments. The rocedure with magnetic

4 Gworys, Puzder, Teske, Gworys, Adamczewski, Kujawa Wływ magnetoteraii stosowanej w leczeniu zesołów bólowych kręgosłua 77 Gruę 2 stanowiło 30 acjentów (8 mężczyzn i 22 kobiety, średnia wieku 55 lat) z zesołem bólowym kręgosłua bez NT. U wszystkich acjentów wykonywano zabiegi olem magnetycznym o nastęujących arametrach: indukcja magnetyczna 9 mt, częstotliwość zmian ola magnetycznego 40 Hz, czas imulsu 0,5 s, kształt ola rostokątny. Zabiegi wykonywano rzez 5 dni w tygodniu, w tym samym czasie (do godziny 15.00), rzez 2 tygodnie. W sumie każdy acjent został oddany 10 zabiegom magnetoteraii. Czas zabiegu olem magnetycznym wynosił 20 minut. Pacjenta układano w ozycji leżącej, tak aby odcinek lędźwiowo-krzyżowy kręgosłua znajdował się wewnątrz alikatora o średnicy 500 mm. Zabieg był wykonywany rzez odzież. Jako źródło ola magnetycznego wykorzystano aarat Magnetronic MF-10. Każdy z acjentów miał wykonywany omiar ciśnienia tętniczego krwi oraz tętna czterokrotnie: I omiar rzed zabiegiem (acjent wcześniej musiał odocząć minimum 10 min) II omiar w ołowie czasu wykonywanego zabiegu PM III omiar o wykonanym zabiegu PM IV omiar 10 min o wykonanym zabiegu PM U każdego acjenta wykonano w sumie 40 omiarów w trakcie kolejnych 10 wizyt. Pomiary ciśnienia wykonywane były aaratem mechanicznym JD w ozycji leżącej. Pierwszy omiar wykonywano o 10 minutach odoczynku, rzed rozoczęciem zabiegu. Mankiet umieszczano nad tętnicą ramienną w odległości około 2-3 cm nad łokciem, na wysokości serca. Za ciśnienie skurczowe rzyjęto moment ojawienia się I tonu Korotkowa rzy oróżnianiu mankietu, za rozkurczowe moment zaniku V tonu Korotkowa. Tętno mierzone było za omocą ouszek alców nad tętnicą romieniową w okolicy nadgarstka. Liczono ilość uderzeń w czasie trwania 1 min. Dla każdego arametru wykonano obliczenie średniej oraz odchylenia standardowego. Wyniki rzedstawiono jako wartości średnie ± odchylenie standardowe. Zgodność rozkładu wartości z normalnym weryfikowano za omocą testu D Agostino-Pearsona. Weryfikację istotności różnic wartości średnich omiarów omiędzy gruami dokonano za omocą testu t-studenta dla gru niezależnych (zmiennych nieowiązanych). Weryfikację istotności różnic wartości średnich omiarów w obrębie gru (n. rzed i o leczeniu w danej gruie) dokonano za omocą testu t-studenta dla gru zależnych (zmiennych owiązanych). Za różnice istotne statystycznie uznano te, które charakteryzowały się oziomem istotności () oniżej 0,05. Różnice z wyliczoną wartością >0,05 uznawano za nieistotne statystycznie (NS). Wyliczenia wykonano za omocą rogramu MedCalc v field lasted 20 minutes. A atient was asked to lie down so as to lace the lumbo-sacral sinal column inside the alicator which diameter was 500 mm. The rocedure was erformed through clothing. Magnetronic MF-10 device was used as a source of the magnetic field. Blood ressure and ulse were taken four times at every atient: I measurement before the rocedure (atient had to rest before for at least 10 minutes) II measurement halftime of MF rocedure III measurement after MF rocedure IV measurement 10 minutes after MF rocedure 40 measurements were erformed in total in every atient during 10 visits. Blood ressure measurements were erformed with a mechanical device JD-1016 in the suine osition. The first measurement was erformed after 10 minute rest before the rocedure. The cuff was laced over the brachial artery about 2-3 cm above the elbow at the height of the heart. The first Korotkow sound when emtying the cuff was adoted as systolic blood ressure and the disaearance of the fifth Korotkow sound as diastolic. The ulse was measured using fingertis over the radial artery at the wrist. Beats were counted for 1 minute. The mean and standard deviation were calculated for every arameter. Results were resented as mean ± standard deviation. D Agostino-Pearson s normality test was used to verify the comliance of the distribution of values. Student s t-test for indeendent (unaired) grous was alied to verify the significance of differences in mean values of measurements between grous. The verification of the significance of differences of mean values of measurements within grou (e.g., before and after treatment in a given grou) was erformed using Student s t-test for deendent (aired) grous. Differences were regarded as statistically significant if the level of significance () was less than The differences were considered statistically insignificant in case of >0.05. The calculations were erformed using MedCalc v Results Higher values of blood ressure (BP) were observed in grou 1 (atients with hyertension) before, during and after the rocedure as comared to grou 2 (atients without AH). The differences were smaller during the rocedure (Table 1). BP and ulse were comared within the grous before, during, immediately after, and 10 minutes after the rocedure significant reduction of BP and slower ulse were observed during magnetotheray (Table 1). Slightly lower values of systolic BP were found after magnetotheray in grou 1 (with AH). Systolic BP was 5 mmhg lower (from 136 ± 15 mmhg to 131 ± 17 mmhg) and diastolic BP was 2 mmhg higher (from 79 ± 9 mmhg to 81 ± 10 mmhg) in this grou. The ulse decreased by 3 beats er minute (from 73 ± 10 to 70 ± 7).

5 78 Prz. Med. Uniw. Rzesz. Inst. Leków, 2014, 1, Wyniki W gruie 1 (acjenci z nadciśnieniem tętniczym) obserwowano wyższe wartości ciśnienia tętniczego (RR) rzed, w trakcie i o zabiegu w orównaniu z gruą 2 (bez nadciśnienia). W trakcie trwania zabiegu różnice były mniejsze (Tab. 1). Dokonano również orównania wartości RR i tętna w obrębie gru rzed, w trakcie, bezośrednio o zabiegu i 10 minut o zabiegu stwierdzono istotne zmniejszenie RR i zwolnienie tętna w trakcie zabiegów magnetoteraii (Tab. 1). Po zabiegu magnetoteraii zaobserwowano nieco niższe wartości RR skurczowego w gruie 1, z NT. W gruie tej zaobserwowano obniżenie wartości RR skurczowego o 5 mmhg (ze 136 ± 15 mmhg do 131 ± 17 mmhg) odwyższenie RR rozkurczowego o 2 mmhg (z 79 ± 9 mmhg do 81 ± 10 mmhg ) i obniżenie tętna o 3 uderzenia na minutę ( z 73 ± 10 do 70 ± 7). W gruie 2, bez NT, stwierdzono obniżenie wartości RR skurczowego o 1 mmhg (ze 126 ± 11 mmhg do 125 ± 10 mmhg), odwyższenie RR rozkurczowego o 4 mmhg (z 74 ± 7 do 78 ± 8 mmhg) i obniżenie tętna o 1 uderzenie na minutę (73 ± 8 do 72 ± 7). W obydwu gruach stwierdzono zatem odwyższenie wartości RR rozkurczowego. Analizując wartości ciśnienia i tętna rzed ierwszym i dziesiątym zabiegiem magnetoteraii zaobserwowano istotne statystycznie mniejsze ciśnienie skurczowe w gruie 1 rzed zabiegiem w trakcie 10 wizyty (135 ± 10 mmhg) w orównaniu do analogicznego badania na ierwszej wizycie (142 ± 16 mmhg). Wyniki takie mogą rzemawiać za hiotensyjnym wływem magnetoteraii. Porównując natomiast wartości ciśnienia i tętna o ierwszym i dziesiątym zabiegu magnetoteraii nie stwierdzono istotnych zmian RR w obydwu gruach (Tab. 2). Dyskusja Cechą ola magnetycznego jest rzenikanie rzez wszystkie tkanki i struktury organizmu. Dzięki temu dociera ono do wszystkich komórek, zmieniając ich stan energetyczny wywołuje określone efekty biologiczne. Wływa na autonomiczny układ nerwowy i homeostazę organizmu [12, 13]. Teraia olem magnetycznym jest z owodzeniem stosowana u acjentów z zesołem bólowym kręgosłua. W badaniach nad wływem magnetoledoteraii, magnetostymulacji i rądów TENS na dolegliwości bólowe u acjentów z zesołem bólowym kręgosłua uzyskano istotną statystycznie orawę we wszystkich gruach [14]. Nadciśnienie tętnicze uośledza rzeływ krwi rzez kailary i wywołuje zmiany w mikrokrążeniu [15]. Zastosowanie ola magnetycznego, jak również innych czynników fizykalnych, ma ozytywny wływ na mikrokrążenie [16, 17]. Efekt zależny jest rzy tym od sosobu alikacji i charakterystyki ola magnetycznego. Również Abramovich [18], w badaniach nad wływem czynników fizykalnych na termoregulację i temeraturę owierzchni In grou 2 without AH, systolic BP decreased by 1 mmhg (from 126 ± 11 mmhg and 125 ± 10 mmhg) and an increase in diastolic BP by 4 mmhg (from 74 ± 7 to 78 ± 8 mmhg) were observed. The ulse decreased by 1 beat (73 ± 8 to 72 ± 7). Therefore, the increase of diastolic blood ressure was observed in both grous. The analysis of the values of blood ressure and ulse before the first and during the tenth magnetotheray rocedure showed that a statistically significant decrease in systolic BP in grou 1 before the rocedure during the 10th visit (135 ± 10 mmhg) as comared to the same test on the first visit (142 ± 16 mmhg). These results can indicate hyotensive effect of magnetic theray. The comarison of the values of BP and ulse rate after the first and tenth magnetotheray rocedure revealed no significant changes of BP in both grous (Table 2). Discussion Penetration of tissues and structures of the body is characteristic for the magnetic field. It reaches every single cell and by changing their energy state it causes certain biological effects. It affects the autonomic nervous system and body homeostasis [12, 13]. Magnetic field theray has been used successfully alied in atients with back ain syndromes. The studies on the effects of magnetoledotheray, magnetic stimulation and TENS on ain in atients with back ain syndrome showed a statistically significant imrovement in all grous [14]. Hyertension imairs blood flow through the caillaries and causes changes in the microcirculation [15]. The alication of a magnetic field and other hysical factors have a ositive effect on the microcirculation [16, 17]. The effect is deendent on the method of alication and characteristics of the magnetic field. Abramovich [18] in his studies on the influence of hysical factors on thermoregulation and the temerature on the skin surface also observed that magnetotheray caused among other things reduction of asymmetry and normalization of the temerature of the skin. This henomenon can be exlained by the influence of magnetic field on microcirculation. Other studies in which an imrovement of microcirculation, imrovement of hemodynamic arameters and cardiac function were observed also confirmed this fact [19]. Magnetic theray can be also effective in lowering blood ressure in atients with hyertension and Hand Arm Vibration Syndrome (HAVS) [20]. The ositive effect of magnetic field on normalization of blood ressure was also observed by other authors. Efremushkin et al. [21] conducted a test on 49 atients with stage I-II hyertension treated in a health resort. Magnetotheray was additionally alied in 21 of them. Alleviation of clinical symtoms, normalization of blood ressure, imroved hemodynamics, shorter hositalization and reduction in harmacotheray was observed in the grou

6 Gworys, Puzder, Teske, Gworys, Adamczewski, Kujawa Wływ magnetoteraii stosowanej w leczeniu zesołów bólowych kręgosłua 79 Tab. 1. orównanie średnich wartości RR i tętna rzed, w trakcie i o zabiegu w obrębie gru 1 i 2. Wartości wyliczono orównując wartości rzed zabiegiem z wartościami w trakcie i o zabiegu. Bezwzględna zmiana to różnica między wartością średnią z 300 omiarów a analogiczną średnią omiarów rzed zabiegami (średnia wartość wyjściowa - wyróżniona grubą czcionką w ierwszej kolumnie). Względna zmiana to stosunek wartości zmiany bezwzględnej do średniej wartości wyjściowej (wyróżnionej grubą czcionką w ierwszej kolumnie). Tab. 1. The comarison of mean blood ressure and ulse rate during and after the rocedure within grous 1 and 2. Statistical significance () was calculated by the comarison of blood ressure and ulse rate values before the rocedure with the values during and after the rocedure. Absolute change is the difference between the average of 300 measurements and analogous average of measurements erformed before the rocedures (average starting oint - first column bold tye). Relative change is the roortion of absolute change to the average starting oint (first column bold tye). Grua 1 - z NT (n=300 omiarów u 30 acjentów)/ grou 1-with AH (n=300 measurements of 30 atients) Grua 2 - bez NT (n=300 omiarów u 30 acjentów) / grou 2-without AH (n=300 measurements of 30 atients) Ciśnienie skurczowe / systolic blood ressure (mmhg) Ciśnienie rozkurczowe / diastolic blood ressure (mmhg) tętno / ulse rate (1/min) Ciśnienie skurczowe / systolic blood ressure (mmhg) Ciśnienie rozkurczowe / diastolic blood ressure (mmhg) tętno / ulse rate (1/min) Wartości średnie RR i tętna z 300 omiarów wykonanych u 30 acjentów rzed każdym z 10 zabiegów / blood ressure and ulse rate of 300 measurements of 30 atients erformed before each of 10 rocedures Wartości średnie RR i tętna z 300 omiarów wykonanych u 30 acjentów w ołowie czasu trwania każdego z 10 zabiegów / blood ressure and ulse rate of 300 measurements of 30 atients erformed before each of 10 rocedures Wartość / value Bezwzględna zmiana / absolute change Względna zmiana (w %) relative change (%) Wartości średnie RR i tętna z 300 omiarów wykonanych u 30 acjentów bezośrednio o każdym z 10 zabiegów / blood ressure and ulse rate of 300 measurements of 30 atients erformed after each of 10 rocedures Wartość / value Bezwzględna zmiana / absolute change Względna zmiana (w %) relative change (%) Wartości średnie RR i tętna z 300 omiarów wykonanych u 30 acjentów 10 minut o każdym z 10 zabiegów / blood ressure and ulse rate of 300 measurements of 30 atients erformed before 10 minutes after each of 10 rocedures Wartość / value Bezwzględna zmiana / absolute change Względna zmiana (w %) / relative change (%) 136,3 ± ± 15,5-11,3-8,2 < 0, ,3 ± 11,6-11,0-8,1 < 0, ± 17,2-5,3-3,9 < 0, ,6 ± 8,8 73,1 ± 8-5,5-7,0 < 0, ,3 ± 8,7-3,3-4,1 < 0, ,2 ± 10,2 2,6 3,4 0, ,7 ± 9,5 67,4 ± 6,9-5,3-7,3 < 0, ,9 ± 7,1-5,8-8,0 < 0, ,5 ± 7-2,2-3,0 0, ,5 ± 11,3 121,1 ± 11,1-5,4-4,3 < 0, ,2 ± 11,6-5,3-4,2 < 0, ,4 ± 10-1,1-0,9 NS 74,4 ± 7,5 72,8 ± 8,8-1,6-2,0 0,01 74,8 ± 9,2 0,4 0,7 NS 78,1 ± 8,1 3,7 5,0 < 0, ,5 ± 8 69,3 ± 8-4,2-5,7 < 0, ,6 ± 7,3-4,9-6,6 < 0, ,8 ± 7,1-1,7-2,2 0,004

7 80 Prz. Med. Uniw. Rzesz. Inst. Leków, 2014, 1, Tab. 2. Porównanie średnich wartości ciśnienia i tętna w obrębie gru 1 i 2 rzed, w trakcie i o zabiegach magnetoteraii w czasie wizyty nr 1 i 10. Bezwzględna zmiana to różnica między wartością średnią z 30 omiarów rzed/w trakcie/o wizycie nr 10 a analogiczną średnią omiarów rzed/w trakcie/o wizycie nr 1 (średnia wartość wyjściowa). Względna zmiana to stosunek wartości zmiany bezwzględnej do średniej wartości wyjściowej. Tab. 2. The comarison of mean blood ressure and ulse rate before, during and after the magnetotheray rocedures within grous 1 and 2 on the first and tenth rocedure. Absolute change is the difference between the average of 30 measurements before/during/after the 10 st rocedure and analogous average of measurements erformed before/ during/after the 1 th rocedure (average starting oint). Relative change is the roortion of absolute change to the average starting oint. Grua 1 - z NT (n=30 omiarów u 30 acjentów) / grou 1-with AH (n=30 measurements of 30 atients) Grua 2 - bez NT (n=30 omiarów u 30 acjentów) / grou 2-without AH (n=30 measurements of 30 atients) Grua 1 - z NT (n=30 omiarów u 30 acjentów) / grou 1-with AH (n=30 measurements of 30 atients) Grua 2 - bez NT (n=30 omiarów u 30 acjentów) / grou 2-without AH (n=30 measurements of 30 atients) Wartości średnie RR i tętna z 30 omiarów wykonanych u 30 acjentów rzed wizytą nr 1 i nr 10 / mean blood ressure and ulse rate of 30 measurements of 30 atients before the 1th and the 10st rocedure Bezwzględna zmiana / absolute change Względna zmiana (w %) / relative change (%) Wartości średnie RR i tętna z 30 omiarów wykonanych u 30 acjentów rzed wizytą nr 1 i nr 10 / mean blood ressure and ulse rate of 30 measurements of 30 atients before the 1th and the 10st rocedure Wizyta nr / rocedure Ciśnienie skurczowe / systolic blood ressure (mmhg) Ciśnienie rozkurczowe / diastolic blood ressure (mmhg) Bezwzględna zmiana / absolute change Względna zmiana (w %) / relative change (%) 141,8 ± 16,2 135,0 ± 10,3-6,8-4,8 0,03 126,9 ± 26,3 124,3 ± 13,2-2,6-2,0 NS 81,2 ± 11,6 78,7 ± 6,8-2,5-3,1 NS 75,3 ± 9,1 72,0 ± 7,5-3,3-4,4 NS tętno / ulse rate (1/min) 73 ± 7,9 75,4 ± 18,8 2,4 3,3 NS 69,2 ± 8 66,8 ± 5,8-2,4-3,5 NS Ciśnienie skurczowe / systolic blood ressure (mmhg) Ciśnienie rozkurczowe / diastolic blood ressure (mmhg) 126,3 ± 14,7 127,5 ± 11,5 1,2 0,9 NS 124,0 ± 14,9 119,2 ± 9,7-4,8-3,9 NS 74,3 ± 7,3 73,2 ± 7,9-1,1-1,6 NS 74,5 ± 7,9 70,7 ± 9,9-3,8-5,1 0,04 tętno / ulse rate (1/min) 75,1 ± 9,5 73,4 ± 7,6-1,7-2,4 NS 68,6 ± 8,3 68,5 ± 8-0,1-0,1 NS Wartości średnie RR i tętna z 30 omiarów wykonanych u 30 acjentów bezośrednio o zabiegu nr 1 lub 10 / mean blood ressure and ulse rate of 30 measurements of 30 atients before the 1th and the 10st rocedure Bezwzględna zmiana / absolute change Względna zmiana (w %) / relative change (%) Wartości średnie RR i tętna z 30 omiarów wykonanych u 30 acjentów rzed wizytą nr 1 i nr 10 / mean blood ressure and ulse rate of 30 measurements of 30 atients before the 1th and the 10st rocedure Wizyta nr / rocedure Ciśnienie skurczowe / systolic blood ressure (mmhg) Ciśnienie rozkurczowe / diastolic blood ressure (mmhg) Bezwzględna zmiana / absolute change Względna zmiana (w %) / relative change (%) 127,8 ± 11,6 125 ± 10,3-2,8-2,2 NS 132,7 ± 21,2 131 ± 15,5-1,7-1,3 NS 76,5 ± 9,2 74,3 ± 8,3-2,2-2,8 NS 82,6 ± 12,3 80,7 ± 9,5-1,9-2,4 NS tętno / ulse rate (1/min) 67,6 ± 8,3 66,7 ± 6,1-0,9-1,2 NS 70,7 ± 9,1 70,6 ± 6,7-0,1-0,2 NS Ciśnienie skurczowe / systolic blood ressure (mmhg) Ciśnienie rozkurczowe / diastolic blood ressure (mmhg) 122,5 ± 13,4 119 ± 10,9-3,5-2,9 NS 127,2 ± 11,3 126,5 ± 9-0,7-0,5 NS 77,5 ± 9,3 73,5 ± 10,5-4,0-5,2 0,04 80,2 ± 8,6 78,0 ± 7,4-2,2-2,7 NS tętno / ulse rate (1/min) 67,8 ± 8,8 68,9 ± 6,1 1,1 1,7 NS 70,9 ± 6,7 71,8 ± 6 0,9 1,3 NS

8 Gworys, Puzder, Teske, Gworys, Adamczewski, Kujawa Wływ magnetoteraii stosowanej w leczeniu zesołów bólowych kręgosłua 81 skóry, zaobserwował, że między innymi magnetoteraia owoduje zmniejszenie asymetrii i normalizuje temeraturę skóry. Zjawisko to można tłumaczyć wływem ola magnetycznego na mikrokrążenie. Potwierdzają to inne badania, w których zaobserwowano orawę mikrokrążenia, orawę wartości arametrów hemodynamicznych i czynności mięśnia sercowego [19]. Magnetoteraia może być również skuteczna w obniżaniu ciśnienia tętniczego krwi u acjentów z nadciśnieniem tętniczym i chorobą wibracyjną [20]. Pozytywny wływ ola magnetycznego na normalizację wartości ciśnienia tętniczego krwi zaobserwowali również inni autorzy. Efremushkin i ws. [21] rzerowadzili badania wśród 49 acjentów z I-II stoniem nadciśnienia tętniczego leczonych sanatoryjnie. U 21 z nich dodatkowo zastosowano magnetoteraię. W gruie acjentów leczonych olem magnetycznym zaobserwowano złagodzenie objawów klinicznych, normalizację wartości ciśnienia tętniczego krwi, orawę hemodynamiki, skrócenie czasu hositalizacji i redukcję farmakoteraii. Orlov i ws. [22] o zastosowaniu magnetoteraii u acjentów z nadciśnieniem tętniczym, zaobserwowali orawę wydolności fizycznej i obniżenie ciśnienia tętniczego krwi. Podobne obserwacje oczynił Ivanov i ws [23]. U acjentów z II stoniem nadciśnienia tętniczego, o zastosowaniu stałego ola magnetycznego, odnotowano obniżenie ciśnienia tętniczego krwi i zmniejszenie konieczności rzyjmowania leków. Nie zaobserwowano żadnych skutków ubocznych zastosowanej teraii. Hiotensyjny wływ ola magnetycznego wykazano również w innym badaniu, w którym o teraii zmiennym olem magnetycznym u chorych z nadciśnieniem tętniczym I i II stonia uzyskano obniżenie ciśnienia skurczowego o 26 mmhg, a rozkurczowego o 13 mmhg [24]. Wływ ola magnetycznego stosowanego w rehabilitacji na wartości ciśnienia tętniczego krwi zaobserwowali również olscy badacze. Pasek i ws. [25] oceniając wływ wolnozmiennego ola magnetycznego systemem VIOFOR JPS na zachowanie się arametrów ciśnienia tętniczego krwi u osób z nadciśnieniem tętniczym, zaobserwowali obniżenie ciśnienia skurczowego o 15 mmhg i rozkurczowego o 7 mmhg. Uzyskane efekty teraeutyczne zależą od arametrów zastosowanego ola magnetycznego. Miecznik i ws. [26] badali ływ ola magnetycznego o różnej charakterystyce fizycznej na ciśnienie tętnicze krwi u chorych z zesołami bólowymi kręgosłua i wsółistniejącym nadciśnieniem tętniczym. W gruie I zastosowano magnetostymulację o natężeniu ola magnetycznego 45 μt z wykorzystaniem aaratu VIOFOR JPS, w gruie II magnetoteraię o natężeniu ola magnetycznego 3 mt z wykorzystaniem aaratu Magnetronic MF-10. Istotne statystyczne obniżenie ciśnienia tętniczego krwi zaobserwowano tylko w gruie I, w której zastosowano magnetostymulację. Wartość ciśnienia skurczowego uległa obniżeniu o 5,57 mmhg of atients treated with the magnetic field. Orlov et al. [22] observed the imrovement in hysical caacity and reduction in blood ressure after the alication of magnetic theray in atients with hyertension. Similar observations were noted by Ivanov et al. [23]. Decrease in blood ressure and reduction in the need for medication was observed in atients with stage II hyertension after alying constant magnetic field. No side effects of the theray were noted. Hyotensive effect of the magnetic field has also been shown in another study in which reduction in systolic blood ressure by 26 mmhg, and diastolic blood ressure by 13 mmhg was achieved in atients with stage I and II hyertension after alternating magnetic field theray [24]. The influence of the magnetic field alied in rehabilitation on blood ressure was also observed by Polish researchers. Pasek et al. [25] assessed the imact of slowly changing magnetic field VIOFOR JPS on the arameters of blood ressure in eole with hyertension and observed the decrease in systolic blood ressure by 15 mmhg and diastolic blood ressure by 7 mmhg. Achieved theraeutic effects deend on the characteristics of the magnetic field. Miecznik et al. [26] studied the influence of the magnetic field with different hysical characteristics on blood ressure in atients with back ain syndromes and coexisting hyertension. In grou I, magnetostimulation of magnetic field strength of 45 μt alied with VIOFOR JPS was erformed, whereas in grou II magnetostimulation of magnetic field strength of 3 mt alied with Magnetronic MF -10 was erformed. Statistically significant reduction in blood ressure was observed only in grou I in which magnetostimulation was used. Systolic blood ressure decreased by 5.57 mmhg and diastolic blood ressure by 2.68 mmhg. In the second grou a reduction in systolic blood ressure by 1.21 mmhg and diastolic blood ressure by 0.85 mmhg was also observed, however, these differences were not statistically significant. Results of this study are consistent with the observations of other authors. The comarison of the values of BP and ulse within the grous before, during and after the rocedure shows a decrease in BP and slower ulse during magnetotheray. While analyzing these results, other factors that may affect the value of BP should be taken into account. Lower values of BP and ulse during the rocedure may result from the effects on the autonomic nervous system, as well as other causes such as gradual relaxation of the atient. The analysis of the diastolic blood ressure results showed a significant increase in the readings 10 minutes after magnetotheray was finished in both grous. The duration of this effect, however, needs to be confirmed in further studies. Lower systolic blood ressure was observed in grou I (hyertension) before the rocedure on the last visit comared to the corresonding measurement on the first visit, however, BP values were not significantly different after the rocedure. It cannot

9 82 Prz. Med. Uniw. Rzesz. Inst. Leków, 2014, 1, oraz ciśnienia rozkurczowego o 2,68 mmhg. W gruie II również zaobserwowano obniżenie ciśnienia skurczowego o 1,21 mmhg, a rozkurczowego o 0,85 mmhg jednak różnice te nie były istotne statystycznie. Wyniki rzerowadzonych badań są zgodne z obserwacjami innych autorów. Porównując wartości RR i tętna w obrębie gru rzed, w trakcie i o zabiegu stwierdzono istotne zmniejszenie RR i zwolnienie tętna w trakcie zabiegów magnetoteraii. Analizując te wyniki należy wziąć od uwagę również inne czynniki, które mogą wływać na wartości RR. Niższe wartości RR i tętna w trakcie zabiegu mogą wynikać z wływu na autonomiczny układ nerwowy, jak również z innych rzyczyn, n. stoniowego zrelaksowania się chorego. Analizując wartości ciśnienia rozkurczowego, zaobserwowano jego istotny wzrost 10 minut o zakończeniu magnetoteraii w obu badanych gruach. Długość trwania takiego efektu wymaga jednak otwierdzenia w kolejnych badaniach. Zaobserwowano niższe wartości ciśnienia skurczowego w gruie I (z NT) rzed zabiegiem na ostatniej wizycie chorego w stosunku do analogicznego omiaru na ierwszej wizycie, jednak o zabiegu wartości RR nie różniły się istotnie. Nie można zatem stwierdzić, że jedna seria magnetoteraii statystycznie istotnie i trwale obniża RR. Podczas badania zaobserwowano jednak tendencję do obniżania RR, co jest zjawiskiem korzystnym zwłaszcza w odniesieniu do acjentów z NT. Pole magnetyczne stosowane w rehabilitacji może mieć wływ również na częstość racy serca. W doświadczalnych badaniach na zwierzętach oddanych oddziaływaniu ola magnetycznego o częstości 40 Hz, indukcji magnetycznej 7 mt, w czasie 30 lub 60 minut zaobserwowano istotne statystycznie obniżenie częstości racy serca o 14 dniach eksozycji [27]. W badaniach własnych zaobserwowano nieznaczną tendencję do obniżania wartości tętna w trakcie zabiegu. Nie zaobserwowano trwałego obniżenia tętna o 10 zabiegach. Precyzyjne określenie wływu magnetoteraii na wartości ciśnienia i tętna wymaga rzerowadzenia kolejnych badań z uwzględnieniem wływu innych czynników, takich jak stosowane leczenie farmakologiczne. therefore be concluded that one series of magnetotheray significantly and ermanently reduces BP. However, the tendency to reduce BP was observed during the rocedure which is advantageous articularly with regard to atients with hyertension. The magnetic field alied in rehabilitation may also affect heart rate. Statistically significant reduction in heart rate after 14 days of exosure was observed in exerimental studies on animals subjected to a magnetic field of frequency of 40 Hz, 7 mt magnetic induction, for 30 or 60 minutes [27]. A slight tendency to decrease in the heart rate during the rocedure was observed in our study. A ermanent reduction in the heart rate was not observed after 10 rocedures. The recise effect of magnetic theray on blood ressure and ulse requires further research in which the imact of other factors such as medication would be taken into account. Conclusions 1. In the course of magnetotheray rocedure a significant decrease in systolic BP and ulse is observed in atients with hyertension and without AH. 2. Diastolic blood ressure is reduced during magnetotheray in atients with hyertension and without AH. 3. The reduction in systolic BP and ulse lasts u to 10 minutes after the end of magnetotheray rocedure in atients with hyertension. 4. Magnetic field causes a significant increase in diastolic BP 10 minutes after the end of the rocedure in the grou with AH and without AH. The duration of this effect, however, requires confirmation in further studies. Wnioski 1. W trakcie zabiegów magnetoteraii dochodzi do istotnego sadku RR skurczowego i tętna u chorych z NT i bez NT. 2. Ciśnienie rozkurczowe w trakcie zabiegów magnetoteraii ulega obniżeniu u chorych z NT i bez NT. 3. Obniżenie skurczowego ciśnienia tętniczego i tętna odczas zabiegu magnetoteraii utrzymuje się o 10 minutach od zakończenia zabiegu w gruie chorych z NT. 4. Magnetoteraia owoduje istotne odwyższenie ciśnienia rozkurczowego krwi o 10 minutach od zakończenia zabiegu w gruie z NT i bez NT. Długość trwania takiego efektu wymaga jednak otwierdzenia w kolejnych badaniach.

10 Gworys, Puzder, Teske, Gworys, Adamczewski, Kujawa Wływ magnetoteraii stosowanej w leczeniu zesołów bólowych kręgosłua 83 Piśmiennictwo / References 1. Mikołajewska E. Elementy fizjoteraii. Fizjoteraia dla raktyków. Warszawa : PZWL wyd. 1, 2011, Sieroń, A., Cieślar, G., Krawczyk-Kruska, A., Biniszkiewicz, T., Bilska-Urban, A., Adamek, M. Zastosowanie ól magnetycznych w medycynie. Bielsko-Biała : Alha-Medica Press, 2002,58-61, Sadlonova J, Koras J. Personal in the use exerience of magnetotheray in diseases of the musculoskeletal system. Bratisl Lek Listy. 1999;100: Quittan M, Schuhfried O, Wiesinger GF, Fialka-Moser V. Clinical effectiveness of magnetic field theray--a review of the literature. Acta Med Austriaca. 2000;27: Vavken P, Arrich F, Schuhfried O, Dorotka R. Effectiveness of ulsed electromagnetic field theray in the management of osteoarthritis of the knee: a meta-analysis of randomized controlled trials. J Rehabil Med. 2009;41: Balagué F, Mannion AF, Pellisé F, Cedraschi C. Non-secific low back ain. Lancet ;379: Po T, Austru H, Preuss R, Niedziałek M, Zaniewska A, Sobolewski M, i ws. Effect of TENS on ain relief in atients with degenerative disc disease in lumbosacral sine. Orto Traumatol Rehabil. 2010, 12: Facci LM, Nowotny JP, Tormem F, Trevisani VF. Effects of transcutaneous electrical nerve stimulation (TENS) and interferential currents (IFC) in atients with nonsecific chronic low back ain: randomized clinical trial. Sao Paulo Med J. 2011;129: Charłusz M, Gasztych J, Irzmański R, Kujawa J. Comarative analysis of analgesic efficacy of selected hysiotheray methods in low back ain atients. Orto Traumatol Rehabil. 2010;12: Ansari NN, Ebadi S, Talebian S, Naghdi S, Mazaheri H, Olyaei G, i ws A randomized, single blind lacebo controlled clinical trial on the effect of continuous ultrasound on low back ain. Electromyogr Clin Neurohysiol. 2006;46: Bilski B, Bednarek A. Disorders of locomotor system and effectiveness of hysiotheray in coal miners. Med Pr. 2003;54: Drobyshev VA, Efremov AV, Loseva MI, Sukharevskaia TM, Michurin AI. Dynamics of vegetative indicators induced by low-frequency magnetotheray and EHF-uncture in hyertensive workers exosed to vibration. Vor Kurortol Fizioter Lech Fiz Kult. 2002;1: Drobyshev VA, Loseva MI, Sukharevskaia TM, Michurin AI. Influence of low-frequency magnetotheray and HFuncture on the heart rhythm in hyertensive workers exosed to vibration. Med Tr Prom Ekol. 2001;6: Krukowska J, Woldańska-Okońska M, Jankowska K, Kwiecień-Czerwieniec I, Czernicki J. Analgesic efficacy of magnetoledotheray in atients with low back ain syndromes. Wiad Lek. 2010;63: Feihl F, Liaudet L, Waeber B. The macrocirculation and microcirculation of hyertension. Curr Hyertens Re. 2009;11: Kul chitskaia DB. Rehabilitative medical technology for the correction of microcirculatory disorders in atients with arterial hyertension. Vor Kurortol Fizioter Lech Fiz Kult. 2009;5: Kul chitskaia DB, Orekhova EM, Vasil eva ES. Using combined magnetotheray in atients with acne. Vor Kurortol Fizioter Lech Fiz Kult. 2004;4: Abramovich SG. Thermoregulation in hyertensive elderly atients during hysiotheray. Vor Kurortol Fizioter Lech Fiz Kult. 2002;4: Abramovich SG, Fedotchenko AA, Koriakina AV, Pogodin KV, Smirnov SN. The characteristics of the gerorotective action of magnetotheray in elderly atients with combined cardiovascular athology. Vor Kurortol Fizioter Lech Fiz Kult. 1999;5: Drobyshev VA, Filiova GN, Loseva MI, Shagina LA, Sheleova NV, Zhelezniak MS. The use of low-frequency magnetotheray and EHF uncture in the combined treatment of arterial hyertension in vibration-induced disease. Vor Kurortol Fizioter Lech Fiz Kult. 2000;3: Efremushkin GG, Duruda NV. Effect of comlex sanatorium treatment including magnetotheray on hemodynamics in atients with arterial hyertension. Vor Kurortol Fizioter Lech Fiz Kult. 2003;3: Orlov LL, Pochechueva GA, Makoeva LD. Effect of a running ulse magnetic field on certain humoral indicators and hysical ability to work in atients with neurocirculatory hyo- and hyertension. Biofizika. 1996;41: Ivanov SG, Smirnov VV, Solov eva FV, Liashevskaia SP, Selezneva Liu. The magnetotheray of hyertension atients. Ter Arkh. 1990;62: Orzeszkowski WW. Effiektiwnost i magnitoforotiraii bolnych giiertoniczeskoj boleznju. Vrach Delo. 1982, Pasek, J., Mucha, R., Gmyrek, J., Sieroń, A. Wływ wolnozmiennego ola magnetycznego systemem Viofor JPS na zachowanie się arametrów ciśnienia krwi u osób z nadciśnieniem. Balneologia Polska. 2006, Tom XLVIII, Miecznik, A., Czernicki, J., Krukowska, J. Wływ ola magnetycznego o różnej charakterystyce fizycznej na ciśnienie tętnicze krwi u chorych z zesołami bólowymi kręgosłua i wsółistniejącą chorobą nadciśnieniową. Acta Bio-Otica et Informatica. Inżynieria Biomedyczna. 2001, 7, 1-2; Ciejka EB, Gorąca A. The influence of low-frequency magnetic field on lasma antioxidant caacity and heart rate. Wiad Lek. 2009;62:81-6. Adres do koresondencji / Mailing address: Kamila Gworys Klinika Rehabilitacji Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Wojewódzkie Centrum Ortoedii i Rehabilitacji Narządu Ruchu ul. Drewnowska 75, Łódź tel: (78), tel/fax: kamila.gworys@umed.lodz.l