Jerzy Wrona. Unia Europejska geneza, struktura i zasady działania, symbole 1

Transkrypt

1 Jerzy Wrona Unia Europejska geneza, struktura i zasady działania, symbole 1 Od szóstki do dwudziestki piątki. 1 Choć referat wygłoszono w 2003 r., notatka została zaktualizowana - przedstawia stan na koniec maja 2004 r. 75

2 Druga wojna światowa uświadomiła wielu politykom, że proces integracji Starego Kontynentu może być skutecznym środkiem przeciwdziałania konfliktom zbrojnym. Istotne było również to, że wskutek ogromnych zniszczeń pozycja gospodarcza Europy znacznie się obniżyła i w tej sytuacji podjęcie wspólnych działań dawało szanse na szybszą odbudowę. Zjednoczenie państw Europy Zachodniej miało pozwolić też na skuteczniejsze przeciwstawianie się presji politycznej Związku Radzieckiego i pozostałych państw bloku wschodniego. W 1946 r. Winston Churchill, były premier Wielkiej Brytanii zaproponował stworzenie Stanów Zjednoczonych Europy. Od lat Belgia, Holandia i Luksemburg zaczęły realizować wspólną politykę celną. W 1948 r. powstała Organizacja Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (w 1961 r. przekształcona w Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OECD). Rozwój współpracy politycznej i militarnej doprowadził do powstania, również w 1948 r., Unii Zachodniej, przeobrażonej później w Unię Zachodnioeuropejską. W 1949 r. powołano do życia Pakt Północnoatlantycki i działającą na rzecz integracji europejskiej Radę Europy. Za oficjalny początek historii Wspólnot Europejskich uchodzi tzw. Plan Schumana z 9 maja 1950 r. W tej deklaracji Robert Schuman - minister spraw zagranicznych Francji wystąpił z propozycją powołania organizacji międzynarodowej dotyczącej węgla i stali. W dniu 18 kwietnia 1951 r. (traktat wszedł w życie w 1952 r.) utworzono Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS), zrzeszającą poza krajami Beneluksu Francję, RFN i Włochy. Traktaty Rzymskie z 25 marca 1957 r. (weszły w życie 1 stycznia 1958 r.) powołały Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG, Wspólny Rynek) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Celem politycznym i ekonomicznym EWG było stworzenie wspólnego rynku dla wszystkich towarów i usług. Traktat o EWG wprowadził też 4 istotne swobody: przepływu osób, wszelkich usług, kapitału i towarów. Na mocy traktatu z Brukseli z 1965 r. (wszedł w życie w 1967 r.) powiązano struktury EWG, Euratomu i EWWiS, tworząc wspólne organy decyzyjne i wykonawcze. Od tego czasu EWG nazywano Wspólnotą Europejską, lub częściej Wspólnotami Europejskimi. Z dniem 1 stycznia 1973 r. do szóstki dołączyli następni członkowie: Dania, Irlandia i Wielka Brytania, co określano otwarciem na północ. W 1981 r. członkiem Wspólnot została Grecja, a w 1986 r. Hiszpania i Portugalia ( otwarcie na południe ). W 1990 r., w wyniku zjednoczenia Niemiec, terytorium Wspólnot Europejskich poszerzyło się o b. NRD. 76

3 W 1985 r. kraje Beneluksu oraz Francja i Niemcy zawarły w Schengen (Luksemburg) porozumienie, na mocy którego stopniowo miały być znoszone kontrole graniczne między tymi krajami. W 1990 r. podpisano (weszło w życie w 1995 r.) nowe porozumienie rozszerzające poprzednie. Obecnie konwencja z Schengen obejmuje 13 państw (ze starej piętnastki wszystkie poza Wielką Brytania i Irlandią), gdzie zniesiona została kontrola osobowa na wspólnych granicach, natomiast wzmożona na granicach zewnętrznych. Jednym z najważniejszych dokumentów w historii integracji europejskiej jest Traktat z Maastricht (Holandia) uchwalony w grudniu 1991 r. (podpisany w 1992 r.) przez 12 państw EWG Wspólnot Europejskich. Na mocy traktatu, który wszedł w życie 1 listopada 1993 r., utworzono Unię Europejską (UE). Dokument ten, będący kolejnym ważnym krokiem na drodze do integracji europejskiej, określił cele i zasady funkcjonowania Unii, wyznaczył zakres integracji gospodarki, polityki zagranicznej i obronności, zapowiedział wprowadzenie wspólnej waluty. Na mocy traktatu podpisanego w 1992 r. utworzono Europejski Obszar Gospodarczy, składający się z państw Unii Europejskiej i EFTA (Norwegia, Islandia, Liechtenstein). W regionie tym obowiązuje zasada swobodnego ruchu towarów, usług oraz pracowników. Przemiany polityczno-gospodarcze w Europie Środkowej i Wschodniej spowodowały, że już w 1993 r. Rada Europejska postanowiła, że kraje tego regionu mogą zostać członkami Wspólnot jeśli spełnią określone warunki. Najważniejsze z nich dotyczyły polityki (respektowanie praw człowieka, poszanowanie mniejszości narodowych) i gospodarki (stworzenie gospodarki rynkowej tak silnej, by mogła sprostać konkurencji państw Unii). W 1995 r. po raz czwarty poszerzono Unię Europejską, tym razem o Austrię i dwa kraje skandynawskie Szwecję i Finlandię. Społeczeństwo Norwegii, w trosce m.in. o zasoby rybne i możliwość pewnej degradacji narodowych wartości kulturowych, po raz drugi w referendum odrzuciło traktat akcesyjny. Traktat z Maastricht częściowo został znowelizowany przez traktat amsterdamski z 1997 r. Kolejny traktat, z Nicei z 2000 r. (podpisany w 2001 r.), wprowadził zmiany umożliwiające przyjęcie nowych członków. Na szczycie unijnym w Kopenhadze grudnia 2002 r. zapadła decyzja o zamknięciu rokowań z poszczególnymi kandydatami i powiększeniu od 1 maja 2004 r. UE o 10 nowych krajów. Podpisanie traktatu akcesyjnego nastąpiło 16 kwietnia 2003 r. w Atenach. Traktat 77

4 sporządzony w 21 językach urzędowych państw członkowskich liczy 4,9 tys. stron. Po pomyślnych wynikach referendów akcesyjnych przeprowadzonych w poszczególnych krajach kandydujących i zgodzie dotychczasowych członków, od 1 maja 2004 r. Unia Europejska została rozszerzona do 25 państw. Poza Polską, jej nowymi członkami są: Czechy, Słowacja, Węgry, trzy republiki nadbałtyckie Litwa, Łotwa, Estonia, a poza tym Słowenia, Malta i Cypr (tylko część grecka). Ryc. 1. Rozwój Unii Europejskiej Żródło: opracowanie własne Polska droga do Unii Oficjalny wniosek o rozpoczęcie negocjacji w sprawie stowarzyszenia ze Wspólnotami Europejskimi złożyliśmy w maju 1990 r. Pod koniec 1991 r. w Brukseli nastąpiło podpisanie Układu Europejskiego 78

5 ustanawiającego stowarzyszenie ze Wspólnotami. Układ, który wszedł w życie 1 lutego 1994 r., ułatwił pomoc finansową dla naszego kraju. Wniosek o przyjęcie do Unii Europejskiej został złożony 8 kwietnia 1994 r. Polska jak i inne kraje kandydujące stanęła przed koniecznością spełnienia wysokich wymagań akcesyjnych. Przemiany dokonujące się w Polsce ułatwiały unijne programy przedakcesyjne. Początkowo nasz kraj korzystał głównie z programu PHARE, później zakres pomocy został rozszerzony (ISPA, SAPARD, programy z dziedziny nauki i edukacji). W grudniu 1997 r. Rada Europejska podjęła decyzję o rozpoczęciu negocjacji z Polską. Był to długi i skomplikowany proces, a rozpoczął go przegląd naszego prawodawstwa pod kątem zgodności z dorobkiem prawnym UE. Szczególnie wiele problemów związanych było z rolnictwem. Do najważniejszych należały: limity produkcyjne dla rolników, sprzedaż polskiej ziemi cudzoziemcom, wysokość bezpośrednich dopłat dla rolników i ich rozłożenie w czasie. Negocjacje z Unią Europejską we wszystkich obszarach tematycznych zostały zamknięte 13 grudnia 2002 r. na szczycie w Kopenhadze. Po podpisaniu Traktatu Akcesyjnego w Atenach 16 kwietnia 2003 r., pomyślnym wyniku referendum 7 i 8 czerwca 2003 r. (wzięło w nim udział 59 % uprawnionych do głosowania, z których 77 % głosowało na tak ), Polska z dniem 1 maja 2004 r. stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. Cel, podstawowe instytucje i zasady działania Unia Europejska jest ugrupowaniem polityczno-gospodarczym demokratycznych państw europejskich, które postanowiły ściśle ze sobą współpracować, nie rezygnując przy tym z niepodległości i odrębności narodowej. Głównym zadaniem Unii jest organizacja współpracy między krajami członkowskimi i między ich mieszkańcami. Najważniejsze cele jakie stawia sobie Unia to: zapewnienie bezpieczeństwa, postęp gospodarczy i społeczny, ochrona wolności, praw i interesów obywateli. Integracja krajów członkowskich UE przebiega w obrębie trzech filarów, które dotyczą: I spraw gospodarczych, II wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, III współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych. Realizacja wspólnych zamierzeń jest możliwa dzięki temu, że państwa członkowskie przekazały część kompetencji wspólnym unijnym organom władzy. Głównymi instytucjami (organami) Unii Europejskiej są: Rada Unii Europejskiej (do 1993 r. nosiła nazwę Rady Ministrów), z siedzibą w Brukseli, jest najwyższą i najważniejszą instytucją UE. Jej 79

6 rozporządzenia, dyrektywy i decyzje, jako głównego organu ustawodawczo-decyzyjnego, mają moc wiążącą dla każdego członka organizacji. Rada UE składa się z Rady d/s Ogólnych i Rad specjalistycznych. W pierwszym przypadku tworzą ją ministrowie spraw zagranicznych wszystkich państw członkowskich. Rady specjalistyczne tworzą ministrowie resortów zajmujących się w swoich krajach zagadnieniami omawianymi podczas danego spotkania. Pracami Rady UE kieruje jej przewodniczący. Jest nim przedstawiciel państwa członkowskiego wówczas sprawującego (przez okres 6 miesięcy) prezydencję. W ostatnich latach prezydencję sprawowały i będą sprawować: w 2002 r. Hiszpania i Dania, w 2003 r. Grecja i Belgia, w 2004 r. Irlandia i Holandia. Rada UE podejmuje decyzje jednogłośnie, albo zwykłą lub kwalifikowaną większością głosów. W głosowaniu opartym na większości kwalifikowanej obowiązuje rozdział głosów według przyjętego klucza. Korzystny dla Polski, nicejski sposób głosowania (Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy 29 głosów, Polska - 27) proponowano zmienić w projekcie konstytucji Unii Europejskiej. Z powodu stanowczego sprzeciwu Polski i Hiszpanii, fiaskiem zakończył się szczyt unijny w Brukseli w grudniu 2003 r. Parlament Europejski ma dwie podstawowe funkcje: kontrolną i współdziałania w tworzeniu aktów prawnych. Sesje plenarne Parlamentu odbywają się w Strasburgu, sesje nadzwyczajne i posiedzenia komisji w Brukseli, a siedziba Sekretariatu mieści się w Luksemburgu. Personel Sekretariatu liczy 3,5 tys. pracowników, z czego znaczną część stanowią tłumacze. Każdy z deputowanych mówi na obradach w języku urzędowym swego kraju, a jego wystąpienie jest symultanicznie tłumaczone na języki państw członkowskich. Deputowani do Parlamentu Europejskiego wybierani są w powszechnych wyborach bezpośrednich. Do czasu rozszerzenia Unii w maju 2004 r. Parlament Europejski liczył (od 1995 r.) 626 posłów, po poszerzeniu liczba posłów wzrośnie w 2007 r. do 732. Członkowie Parlamentu nie zasiadają według przynależności narodowej, ale według frakcji politycznych. Kadencja Parlamentu trwa 5 lat. Wybory 54 eurodeputowanych w Polsce odbędą się 13 czerwca 2004r. Komisja Europejska (oficjalnie Komisja Wspólnot Europejskich), z siedzibą w Brukseli, jest organem wykonawczym UE. Do jej kompetencji m.in. należą: inicjatywa ustawodawcza, reprezentacja interesów i koordynacja działań Wspólnot, bieżące negocjacje z krajami kandydującymi, realizacja postanowień zawartych w traktatach i aktach prawnych. Członkami Komisji Europejskiej są tzw. komisarze. 80

7 Dotychczas było ich dwudziestu, od 2004 r. z każdego kraju UE jest jeden, a każdy z nich odpowiada za określony dział. Komisja Europejska jest wielką machiną biurokratyczną, zatrudnia ok. 20 tys. pracowników. Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (Europejski Trybunał Sprawiedliwości), z siedzibą w Strasburgu, jest najwyższym organem sądowniczym Unii Europejskiej. Składa się z tylu sędziów (wybieranych na okres 6 lat), ile jest państw członkowskich w danym momencie. Podstawowym zadaniem Trybunału jest zapewnienie przestrzegania prawa wspólnotowego, poprzez wykładnię i jednolite stosowanie postanowień traktatowych. Rada Europejska, choć w sensie prawnym nie jest organem UE, to faktycznie należy do jej najważniejszych instytucji. Działa w formie systematycznych (zwykle dwa razy w roku) spotkań premierów krajów członkowskich. Rada Europejska wytycza strategiczne cele rozwoju Wspólnot. Symbole Unii Europejskiej Charakterystyczna gwiaździsta flaga Unii Europejskiej, rozumiana również jako symbol zjednoczonej Europy, została przejęta od Rady Europy. Rada Europy, już od samego początku swej działalności, postanowiła stworzyć własną flagę symbol ruchu paneuropejskiego. Rozważany znak chrześcijańskiego krzyża nie podobał się Turcji. Powszechnej aprobaty nie zyskała też flaga z literą E emblematem Ruchu Europejskiego. We wrześniu 1953 r. wstępnie przyjęto niebieską flagę z 15 gwiazdami uformowanymi w okrąg, ale kontrowersje wzbudziła liczba gwiazd. Rząd niemiecki (RFN) zaprotestował, że do krajów członkowskich wliczono Saarę, będącą wtedy pod protektoratem Francji. W 1954 r. skłoniono się, aby liczba gwiazd nie odpowiadała liczbie państw członkowskich. W konsekwencji, w roku następnym, 8 XII 1955 r., zaakceptowano flagę z 12 gwiazdami symbolem jedności narodów Europy. Flagę tę uroczyście wciągnięto na maszt w dniu 13 grudnia 1955 r. w Strasburgu (siedzibie Rady Europy). W 1986 r. stała się ona flagą Wspólnot Europejskich, od 1993 r. Unii Europejskiej. Flaga Unii Europejskiej jest ciemnoniebieska (błękitna, lazurowa). Kształt ma prostokątny, o stosunku boków 2:3. Pośrodku pola flagi znajduje się koło utworzone z 12 złotych (żółtych) gwiazd, których ramiona nie stykają się. Dwanaście (ich liczba jest niezmienna) gwiazd układa się regularnie wzdłuż niewidocznego okręgu, którego środek znajduje się w punkcie przecięcia przekątnych prostokąta. Długość promienia tego okręgu jest równa 1/3 wysokości (szerokości) flagi. 81

8 Gwiazdy na fladze są pięcioramienne i wszystkie ułożone pionowo (tzn. jeden z promieni skierowany jest ku górze), a rozmieszczone jak znaki godzin na tarczy zegara. Kolor niebieski oznacza niebo i wodę. Zwykle interpretuje się, że jest to też kolor boskości, prawdy, spokoju, wierności i czystości. Koło, na kształt którego ułożone są gwiazdy, symbolizuje jedność i równość. Gwiazd w kole jest dwanaście, gdyż przez wieki była to liczba święta, przynosząca szczęście. Dwunastka jest symbolem doskonałości i kompletności. Oznacza też pełny cykl porządku kosmicznego 12 znaków Zodiaku, 12 miesięcy roku, 12 godzin dnia i 12 godzin nocy, a ponadto 12 apostołów. Poza oficjalną interpretacją, uważa się, że flaga jednoczącej się Europy nawiązuje do symboli maryjnych. Gwiazd na fladze jest tyle samo, ile nad głową Najświętszej Marii Panny ( Niewiasta obleczona w słońce i księżyc pod jej stopami, a na jej głowie wieniec z gwiazd dwunastu Apokalipsa św. Jana, 12,1). Dwanaście gwiazd jest również na medaliku Niepokalanego Poczęcia (związanym z cudownymi objawieniami Katarzynie Labouré w Paryżu w 1830 r.). Kolor flagi Europy zbiega się z błękitem przypisywanym Matce Boskiej. Uważany za współautora flagi, francuski plastyk Arsene Heitz w 1989 r. przyznał, że inspirację przy tworzeniu flagi czerpał z symboli religijnych. Nie ujawnił tego wcześniej, aby przeciwko przyjęciu takiego symbolu nie protestowali wyznawcy innych europejskich wyznań i niewierzący. Hymnem Unii Europejskiej jest muzyczna aranżacja preludium Ody do radości IV części IX Symfonii Ludwiga van Beethovena, przygotowana przez Herberta von Karajana. Utwór ten, sławiący ideę jedności i braterstwa narodów, Komitet Rady Europy zatwierdził 12 stycznia 1972 r. jako hymn europejski, hymnem Wspólnot Europejskich stał się w 1986 r. Końcowe partie IX Symfonii van Beethoven skomponował do słów Ody do radości Fryderyka Schillera z 1785 r. Schillerowską odę na język polski przełożył w 1953 r. Konstanty Ildefons Gałczyński. Oficjalnie hymn zjednoczonej Europy nie ma słów, aby nie doszło do sporów, w jakim języku ma być śpiewany. Dzień Unii Europejskiej obchodzony jest 9 maja. Przypomina on datę 9 maja 1950 r., kiedy to ogłoszono Plan Schumana. Dewizą Unii jest: Zjednoczona w różnorodności. Euro, wspólna waluta europejska, do powszechnego obiegu w większości krajów starej Unii wprowadzone zostało 1 stycznia 2002 r. Wcześniej, od 1 stycznia 1999 r. euro używane było w formie bezgotówkowej. Obecnie pieniądzem tym oprócz państw, które przyjęte 82

9 zostały w 2004 r. nie posługuje się Wielka Brytania, Dania i Szwecja. Kraje z euro należą do Unii Gospodarczej i Walutowej (Economic and Monetary Union EMU), popularnie nazywanej Eurolandem, utworzonej w 1999 r. Eminentem euro jest Europejski Bank Centralny z siedzibą we Frankfurcie nad Menem. Symbol euro to grecka litera epsilon przekreślona dwoma równoległymi liniami. Znak ten korzeniami nawiązuje do historii europejskiej cywilizacji i słowa Europa. Równoległe linie mają wskazywać na stabilność tego pieniądza. Euro (oficjalny skrót EUR) dzieli się na 100 eurocentów. W obiegu są banknoty (projektu Roberta Kaliny grafika Banku Austrii) o siedmiu nominałach. Przedstawiają one europejskie style architektoniczne. Wzory nie pokazują rzeczywistych budowli, ale jedynie idealne przykłady danego stylu, po to, aby żadne miasto i państwo nie były uprzywilejowane. Na awersach banknotów widnieją okna i bramy, a na rewersach kontur Europy i mosty, symbolizujące łączność między narodami europejskimi. Banknoty o nominale 5 EUR (w kolorze szarym) przedstawiają antyk, 10 EUR (czerwone) styl romański, 20 EUR (niebieskie) gotyk, 50 EUR (pomarańczowe) renesans, 100 EUR (zielone) barok i rokoko, 200 EUR (żółto-brązowe) architekturę XIX w., 500 EUR (purpurowe) architekturę XX w. Monety, o 8 nominałach, mają jednakowy awers, m.in. z konturem kontynentu europejskiego. Na rewersie każdy z krajów umieszcza swoje narodowe motywy. Oczywiście, niezależnie od wzoru, monety obowiązują na całym obszarze unii walutowej. Specjaliści uważają, że Polska do strefy euro wejść może około r. LITERATURA (pozycje wybrane): Czachór Z., Mojsiewicz C., 2002, Leksykon Unii Europejskiej, Wyd. ATLA, Wrocław. Galster J., Witkowski Z., 2002, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Wyd. Tow. Naukowe Organizacji i Kierownictwa Dom Organizatora, Toruń. Kowalski K., 2002, Europa: mity, modele, symbole, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków, Odkrywamy Unię Europejską. Kompendium wiedzy, 2003, WSiP. Warszawa. Weidenfeld W., Wessels W., 2002, Europa od A do Z. Podręcznik integracji europejskiej. Wyd. Wokół nas, Gliwice. 83

10 Internet, m.in. strony Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej. 84