OPERAT OCHRONY ZASOBÓW GEOLOGICZNYCH

Transkrypt

1 PLAN OCHRONY TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO OPERAT OCHRONY ZASOBÓW GEOLOGICZNYCH KRAKÓW 2013 Opracowano na podstawie: Operatu Ochrona Przyrody Nieożywionej i Gleb pod redakcją S. Skiby i A. Kotarby z 1997 roku (rozdział Podłoże geologiczne M. Michalika oraz A. Uchmana) oraz Mapy geologicznej Tatr Polskich pod redakcją S. Sokołowskiego i K. Guzika z lat spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Wykonał zespół w składzie: mgr inż. Marcin Czerny (KRAMEKO sp. z o.o.) nadzór merytoryczny, opracowanie wzoru operatu, opracowanie merytoryczne mgr inż. Joanna Lomber (KRAMEKO sp. z o.o.) - opracowanie merytoryczne Opracowanie techniczne: mgr inż. Marcin Czerny (KRAMEKO sp. z o.o.) skład tekstu, opracowanie GIS mgr inż. Joanna Lomber (KRAMEKO sp. z o.o.) - skład tekstu, opracowanie GIS mgr Sabina Stanisławska (KRAMEKO sp. z o.o.) opracowanie GIS Wszelkie prawa autorskie do niniejszego wzoru są zastrzeżone na podstawie i w trybie Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 1994 r. Nr 24, poz. 83 z późn. zm.)

2

3 Spis treści Spis treści A. WSTĘP Podstawa prawna opracowania operatu Historia poznania uwarunkowań geologicznych TPN Najcenniejsze obiekty geologiczne TPN Podsumowanie zasobów geologicznych TPN Dotychczasowe rozpoznanie Analiza dostępnych materiałów i ocena ich przydatności Zakres uzupełniających prac inwentaryzacyjnych Zbiorcza charakterystyka oraz ocena uwarunkowań geologicznych Charakterystyka uwarunkowań geologicznych Charakterystyka wydzieleń geologicznych Charakterystyka obiektów geologicznych Charakterystyka procesów i zmian zachodzących w budowie geologicznej Charakterystyka zagrożeń dla uwarunkowań geologicznych Waloryzacja uwarunkowań geologicznych Waloryzacja obiektów geologicznych Ocena procesów i zmian zachodzących w obiektach geologicznych Ocena zagrożeń dla obiektów geologicznych...47 C. OCHRONA OBIEKTÓW GEOLOGICZNYCH Koncepcja ochrony Dotychczasowa ochrona Zaprojektowana ochrona (przedmioty, cele, priorytety, strefy i sposoby ochrony) Monitoring Zadania ochronne D. ZAŁĄCZNIKI Mapy Warstwy geometryczne Spis tabel Tabela nr 1. Zestawienie najcenniejszych obiektów geologicznych...9 Tabela nr 2. Zestawienie i ocena przydatności dostępnych materiałów...11 Tabela nr 3. Litostratygrafia serii wierchowej (Kotański 1979, Rabowski 1931, Radwański 1968, Wójcik 1985, Lefeld 1985, Krajewski 1985) Tabela nr 4. Litostratygrafia serii reglowej dolnej (Limanowski 1901, Kotański 1963, Kotański 1979, Gaździcki 1974) Tabela nr 5. Litostratygrafia serii reglowej środkowej (Lefeld 1985, Grabowski 1967, Uchman 1988)...21 Tabela nr 6. Charakterystyka jednostek tektonicznych...21 Tabela nr 7. Charakterystyka wydzieleń geologicznych...23 Tabela nr 8. Charakterystyka litologii wydzieleń...24 Tabela nr 9. Zestawienie zbiorcze najcenniejszych obiektów geologicznych...33 Tabela nr 10. Zbiorcze zestawienie zagrożeń dla obiektów geologicznych...39 Tabela nr 11. Zestawienie kryteriów oceny obiektów geologicznych...43 Tabela nr 12. Zestawienie oceny obiektów geologicznych...44 Tabela nr 13. Zestawienie kryteriów oceny zagrożeń dla obiektów geologicznych...47 Tabela nr 14. Zestawienie oceny zagrożeń dla obiektów geologicznych...47 Tabela nr 15. Zestawienie dotychczasowych sposobów ochrony i ich ocena...51 Tabela nr 16. Zestawienie przedmiotów, celów, priorytetów, stref i sposobów ochrony...52 Tabela nr 17. Zestawienie zasad monitoringu...53 Tabela nr 18. Zestawienie zadań ochronnych...57 Spis map Mapa nr 1. Mapa najcenniejszych obiektów geologicznych...34 Mapa nr 2. Mapa zagrożeń dla obiektów geologicznych...40 Mapa nr 3. Mapa oceny obiektów geologicznych...44 Mapa nr 4. Mapa oceny zagrożeń dla obiektów geologicznych /63

4 Spis treści Mapa nr 5. Mapa monitoringu obiektów geologicznych...54 Mapa nr 6. Mapa zadań ochronnych Mapa nr 7. Mapa geologiczna Mapa nr 8. Mapa geologiczna legenda Mapa nr 9. Mapa geologiczna jednostki tektoniczne...61 Spis warstw geometrycznych Warstwa nr 1. Warstwa - Wydzielenia geologiczne (GEOL_AFT)...61 Warstwa nr 2. Warstwa - Obiekty geologiczne (GEOL_OBIEKT_AFT)...61 Warstwa nr 3. Warstwa - Zagrożenia dla obiektów geologicznych (GEOL_ZAGR_AFT)...61 Warstwa nr 4. Warstwa - Zagrożenia dla obiektów geologicznych (GEOL_ZAGR_PFT)...61 Warstwa nr 5. Warstwa - Ocena obiektów geologicznych (GEOL_OCENA_AFT)...61 Warstwa nr 6. Warstwa - Ocena zagrożeń dla obiektów geologicznych (GEOL_ZAGR_OCENA_AFT)...61 Warstwa nr 7. Warstwa - Ocena zagrożeń dla obiektów geologicznych (GEOL_ZAGR_OCENA_PFT)...61 Warstwa nr 8. Warstwa - Monitoring obiektów geologicznych (GEOL_MONIT_AFT)...61 Warstwa nr 9. Warstwa - Zadania ochronne (GEOL_ZAD_OCHR_AFT) /63

5 Wprowadzenie Wprowadzenie Plan Ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego jest dokumentem technicznym, w którym określone zostały zasady postępowania ochronnego w stosunku do jego wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych na okres 20-tu lat. W najprostszym ujęciu plan odpowiada na pytania: co?, gdzie?, kiedy? i jak? wykonywać, aby osiągnąć założone cele. Zanim jednak plan ochrony parku powstanie, należy dokonać analizy wszystkich cennych elementów parku opracowując operaty tematyczne. Konstrukcja każdego z operatów tematycznych jest logicznym wywodem dostosowanym do wymogów obowiązującego prawa, który w sposób wyczerpujący uzasadnia jego końcowe wnioski. Odzwierciedla również przebieg prac inwentaryzacyjnych, studialnych i projektowych. Ogólny układ operatów 1. Charakterystyka: a) Dotychczasowe rozpoznanie: - zestawienie, analiza i ocena przydatności istniejących materiałów, - określenie zakresu uzupełniających prac inwentaryzacyjnych. b) Inwentaryzacja: - metodyka inwentaryzacji (przedmiotów ochrony, procesów i zagrożeń), - wyniki inwentaryzacji (przedmiotów ochrony, procesów i zagrożeń). c) Zbiorcza charakterystyka: - charakterystyka (przedmiotów ochrony, procesów i zagrożeń), - ocena (przedmiotów ochrony, procesów i zagrożeń). 2. Ochrona: a) Koncepcja ochrony: - dotychczasowa ochrona (zestawienie, analiza i ocena dotychczasowych sposobów ochrony), - zaprojektowana ochrona (przedmioty ochrony, cele ochrony, priorytety ochrony, strefy ochrony, sposoby ochrony), - monitoring. b) Zadania ochronne (rodzaje zadań ochronnych, lokalizacja zadań ochronnych, czas i intensywność wykonania zadań ochronnych, sposoby wykonania zadań ochronnych). Marcin Czerny KRAMEKO sp. z o.o. 5/63

6 Wprowadzenie 6/63

7 A. WSTĘP A. WSTĘP Niniejszy operat został opracowany na potrzeby sporządzenia projektu Planu Ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres Planu Ochrony obszaru Natura 2000 Tatry. Podstawą wykonania był kompletny i aktualny Operat Ochrona Przyrody Nieożywionej i Gleb pod redakcją S. Skiby i A. Kotarby z 1997 roku (Rozdział Podłoże geologiczne M. Michalika oraz A. Uchmana). Korzysta no również z innych materiałów, szczególnie Z. Cymermana oraz pracy zbiorowej pod redakcją Z. Mirka Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego. Mapę geologiczną opracowano na podstawie Mapy geologicznej Tatr Polskich w skali 1: wykonanej pod redakcją S. Sokołowskiego i K. Guzika w latach , oraz na podstawie Mapy przeglądowej Geologia-tektonika w skali 1: wykonanej pod redakcją M. Michalika i K. Trafasa, pochodzącą z Atlasu Tatrzańskiego Parku Narodowego (1985). Korzystano również z map: Geologia - litologia i stratygrafia oraz Geologia - utwory czwartorzędowe w skali 1: wykonanej pod redakcją M. Michalika. Mapę najcenniejszych obiektów geologicznych opracowano na podstawie zestawienia zawartego w Operacie Ochrona Przyrody Nieożywionej i Gleb pod redakcją S. Skiby i A. Kotarby. Opracowanie M. Michalika i A. Uchmana zostało przystosowane do nowej formuły prawnej wyznaczonej przez Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 roku. 1. Podstawa prawna opracowania operatu Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 roku w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody (Dz. U nr 94 poz. 794). 2. Historia poznania uwarunkowań geologicznych TPN Początek rozpoznania uwarunkowań geologicznych Tatr Polskich przypada na koniec XVIII wieku. W literaturze polskiej pojawiają się pierwsze artykuły, najczęściej są to informacje powtórzone z prac obcych. Od pierwszej połowy XVIII wieku informacje o Tatrach i Podtatrzu ukazują się w czasopiśmie naukowym wydawanym we Wrocławiu, jednakże brak w nich danych dotyczących bezpośrednio części polskiej (Kot M., Krzan Z., Siarzewski W., Skawiński P., 2002). Dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku rozpoczęły się badania naukowe dotyczące Tatr Polskich. Badania prowadzili Belsazar Hacquet oraz Stanisław Staszic. Hacquet zajmował się geologią, mineralogią oraz górnictwem, jeszcze wtedy czynnym. Stanisław Staszic, zwany ojcem geologii polskiej, w latach badał budowę geologiczną i klimat Tatr Polskich, przeprowadzał również pomiary jezior. Wyniki swoich badań przedstawił na posiedzeniu Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk, a także w licznych rozprawach. W latach znacznie wzrosła liczba badaczy oraz zakres prac naukowych prowadzonych w Tatrach. Wiele z nich zrealizował wybitny geolog Ludwik Zejszner który jest autorem licznych opracowań dotyczących geologii Tatr i map geologicznych. Jako pierwszy odkrył w Tatrach ślady zlodowacenia. Ogólne badania geograficzne prowadzili również Wincenty Pol oraz Karel Koristka. W latach badaniami geologii Tatr zajmowali się głównie Polacy, między 7/63

8 A. WSTĘP innymi Alojzy Alth i Mieczysław Limanowski. Ważną teorię dotyczącą budowy płaszczowinowej Tatr wysunął Maurice Lugeon. W 1887 roku powstało Muzeum Tatrzańskie im. Tytusa Chałbińskiego. Popularyzacją wiedzy przyrodniczej zajęła się Sekcja Przyrodnicza Towarzystwa Tatrzańskiego, działająca w latach W okresie międzywojennym nastąpił dalszy rozwój badań naukowych. Geologią zajmowali się między innymi Edward Passendorfer, Stefa Kreutz, Walery Goetel, Ferdynand Rabowski, Stanisław Sokołowski i inni. Powstała pierwsza praca dotycząca zjawisk krasowych autorstwa Antoniego Wrzoska. W 1934 roku ukazało się dzieło Edwarda Passenderfera Jak powstały Tatry. W tym czasie organizowano zjazdy naukowców (tzw. Konferencje Tatrzańskie), powstawały międzynarodowe organizacje koordynacji badań, miedzy innymi Karpacka Asocjacja Geologiczna. Po drugiej wojnie światowej silnie rozwinęła się speleologia. Powstawały liczne monografie oraz syntezy budowy geologicznej Tatr Polskich. Opracowano nowe mapy geologiczne. Ukazały się liczne książki popularnonaukowe (S. Sokołowski, E. Passendorfer, Z. Kotański), między innymi Wielka Encyklopedia Tatrzańska Z. Radwańskiej-Paryskiej i W. Paryskiego, Atlas Tatrzańskiego Parku Narodowego pod redakcją K. Trafasa. Powstały nowe placówki naukowe: Stacja Obserwacyjna Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk oraz utworzona w 1980 roku Pracownia Naukowo Badawcza Tatrzańskiego Parku Narodowego. Opracowano system dokumentacji naukowej, stworzono bibliografię oraz dokumentację badań naukowych. Powiększono zbiory biblioteczne. W latach 90. XX wieku wprowadzono komputerowe bazy danych. Nastąpił wzrost liczby badań prowadzonych przez pracowników Parku ściśle związanych z geologią i geografią. Od 1995 roku, co pięć lat, TPN przy współudziale Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk o Ziemi organizuje ogólnopolską konferencję Przyroda TPN a człowiek, stanowiącą podsumowanie wielu projektów badawczych. Od 2005 roku pod redakcją K. Piotrowskiej powstaje Szczegółowa Mapa Geologiczna Tatr w skali 1:10 000, będąca mapą seryjną, opracowywaną przy współpracy z geologami słowackimi, zarówno na podstawie dostępnych historycznych materiałów kartograficznych (Mapa geologiczna Tatr Polskich w skali 1: pod red. S. Sokołowskiego i K. Guzika ; Mapa geologiczna Tatr Polskich w skali 1: pod red. M. Bac-Moszaszwili i inni 1979; Geologicka Mapa Tatier 1:50 000, Nemčok i inni 1994), jak i obecnie prowadzonych prac terenowych kartograficznych i geofizycznych. Planowane zakończenie prac przypada na lata (Lefeld J., 1996). 3. Najcenniejsze obiekty geologiczne TPN Spośród całości zasobów geologicznych Tatrzańskiego Parku Narodowego wybrano 33 najcenniejsze obiekty geologiczne. Stopień ich unikalnej wartości naukowodydaktycznej oraz poziom stratotypowości profili geologicznych pozwolił na ich dalszą waloryzację. Wśród nich 13 posiada walory wybitne, 8 bardzo wysokie, 11 wysokie oraz 1 średnie (Michalik M., Uchman A. [w:] Skiba S., Kotarba A. [red.], 1997). W Tatrach Wysokich obszary o walorach wybitnych oraz bardzo wysokich, charakteryzują się rzeźbą wysokogórską, z interesującymi formami granitoidowych ścian skalnych, na których wyraźnie widoczny jest cios, zróżnicowanie petrograficzne, niekiedy deformacje i przemiany hydrotermalne. W Tatrach Zachodnich najbardziej wartościowe są obszary głównych grzbietów oraz ich bocznych (północnych) odgałęzień. Występują tam jasne granitoidy, skały przeobrażone, strefy mineralizacji oraz miejsca historycznej 8/63

9 A. WSTĘP eksploatacji kruszców. Do obszarów o walorach bardzo wysokich i wysokich zaliczamy występujące w centralnej i reglowej części TPN, interesujące pod względem przyrodniczym, formy skalne i odsłonięcia profilów geologicznych. Tabela nr 1. Zestawienie najcenniejszych obiektów geologicznych Obiekt geologiczny 1 Wielkie Koryciska 2 Trzydniowiański Wierch-Kończysta-Starorobociański-Jarząbczy-Wołowiec-Rakoń-Długi Upłaz 3 Mały i Wielki Kopieniec Starorobociański 4 Kliny nad Huciskami 5 Kominiarski Wierch 6 Ornak 7 Zadnia Kopka Kościeliska 8 Brama Kraszewskiego-Wysranki 9 Brama Kantaka 10 Jaworzynka Miętusia 11 Zawiesista, Eliaszowa i Kończysta Turnia 12 Organy i Zdziary w Dolinie Kościeliskiej 13 Wąwóz Kraków wraz z Czerwonymi Żlebkami, Halą Pisaną, Wysoką Turnią, kotłem Zadnie Kamienne, Gładkiem Upłaziańskiem 14 Wielka i Mała Świstówka, Wantule 15 Kocioł Mułowy 16 Dolina Strążyska 17 Dolina ku Dziurze 18 Sarnia Skała (partie szczytowe od Czerwonej Przełęczy) 19 Masyw Giewontu 20 Dolina Białego 21 Pośredni Goryczkowy-Kopa Kondracka 22 Kamieniołom nad Capkami 23 Dolina Jaworzynki (stoki Skupniowego Upłazu) 24 Zawrat Kasprowy 25 Mały Kopieniec w Dolinie Olczyskiej 26 Wielki Kopieniec w Dolinie Olczyskiej 27 Przełęcz Liliowe 28 Skrajna Turnia Zawrat - Zawratowa Turnia - Kościelce 29 Czarny Staw Gąsienicowy (kocioł) 30 Koszysta (grzbiet od Przełęczy Krzyżne) 31 Ciemne Smreczyny w Dolinie Łężnego Potoku 32 Opalony Wierch Miedziane - Szpiglasowy Wierch 33 Dolina za Mnichem 4. Podsumowanie zasobów geologicznych TPN Tatry stanowią niewielką część łańcucha Karpat, najdalej w Europie wysuniętych na północ alpidów, trzeciorzędowych gór orogenezy alpejskiej. Obszar w granicach Tatrzańskiego Parku Narodowego charakteryzuje się unikalnymi w skali kraju cechami wysokogórskiego krajobrazu alpejskiego, wyjątkową budową geologiczną (łuski i 9/63

10 A. WSTĘP płaszczowiny, z których część została przesunięta bądź oderwana od miejsc powstania allochtony), dużym zróżnicowaniem utworów (skały metamorficzne, magmowe, osadowe) oraz wyraźną rzeźbą polodowcową. Tatry są górami fałdowymi orogenezy alpejskiej, charakteryzującymi się tzw. młodą rzeźbą terenu. Sfałdowanie i przemieszczenie serii skalnych tworzących płaszczowiny tatrzańskie miało miejsce w epoce późnej kredy (faza subhercyńska). W wyniku transgresji morskiej w eocenie powstały utwory fliszu podhalańskiego. Na przełomie oligocenu i miocenu w wyniku tektonicznych ruchów fazy sawskiej wzdłuż uskoku podtatrzańskiego zostały rotacyjnie wypiętrzone Tatry. Procesy górotwórcze w Tatrach nie ustały, uległy jedynie osłabieniu. Bardziej niż sam masyw, współczesnym ruchom tektonicznym mogą być poddawane strefy związane z lineamentem myjawskim oraz północno-tatrzańskim, gdzie pomimo braku uskoku, obserwujemy między innymi młodą rzeźbę. Obecnie są to strefy największej aktywności tektonicznej (Bac-Moszaszwili M.,1995;1998). Zasoby geologiczne TPN stanowi całość zróżnicowanej, unikalnej w skali kraju budowy geologicznej oraz zachodzące nadal w Tatrach procesy geologiczne. Na podstawie właściwości petrograficznych i litostratygraficznych na obszarze Parku wyróżniono wydzieleń geologicznych zgrupowanych w 518 jednostkach, jednakowych pod względem tektoniki, okresu geologicznego oraz litologii. 10/63

11 1. Dotychczasowe rozpoznanie 1.1. Analiza dostępnych materiałów i ocena ich przydatności Podstawowym materiałem traktującym o uwarunkowaniach geologicznych Tatrzańskiego Parku Narodowego jest kompleksowe opracowanie Operat Ochrona Przyrody Nieożywionej i Gleb pod redakcją S. Skiby i A. Kotarby z roku 1997 (w części dotyczącej geologii). Istnieje jednak wiele innych publikacji, map i opracowań szczegółowo rozpatrujących różne zagadnienia dotyczące geologii Tatr. Materiały te wymieniono w poniższym zestawieniu w porządku alfabetycznym. Tabela nr 2. Zestawienie i ocena przydatności dostępnych materiałów Autor Rok publikacji Tytuł Wydawnictwo Analiza i ocena przydatności do sporządzenia opracowania LP AUTOR ROK_PUB TYTUL WYDAW ANAL_OCEN 1 Bac-Moszaszwili, M., Burchardt, J.,Głazek, J.,Iwanow, A., Jaroszewski, W., Kotański, Z., Lefeld, J., Mastella, L., Ozimkowski, W., Roniewicz, P., Skupiński, A., WestwalewiczMogilska, E Mapa Geologiczna Tatr Polskich (Geological Map of the Polish Tatra), 1: Bac-Moszaszwili M Zróżnicowanie neogeńskich i czwartorzędowych ruchów tektonicznych w Tatrach FOLIA QUATERNARIA 66,Kraków, Publikacja w sposób szczegółowy opisuje ruchy tektoniczne masywu Tatr od neogenu do czwartorzędu. 2 Bac-Moszaszwili M Budowa geologiczna jednostek reglowych Tatr Zachodnich; Geology of the Subtatric units, Western Tatra Mts, Poland Studia Geologica Polonica, 111: Publikacja zawiera szczegółowe informacje dotyczące budowy geologicznej Tatr Zachodnich. 3 Baumgarrt Kotarba M Geneza Tatr i otaczających kotlin nowa hipoteza II Ogólnopolska Konferencja, Przyroda TPN a Człowiek, Zakopane Publikacja zawiera ogólne informacje dotyczące genezy powstania Tatr. 4 5 Bezák V. (red.) Cymerman Z Geologicko-náuèné mapy Slovenska Tatry. Štátny geologický ústav Dionýza Štúra 2007 Profesor Zbigniew Kotański przewodnik geologiczny po Tatrach Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa Publikacja składa się z przewodnika oraz mapy w skali 1: wraz z przekrojami Ministerstvo ivotného budowy geologicznej Tatr. Na prostredia SR, odwrocie mapy Bratislava 2011, scharakteryzowane i zilustrowane przewodnik 99 str., są: budowa geologiczna Tatr, mapa w skali 1 : 50 występujące tu skały, minerały i 000. skamieniałości, zjawiska glacjalne oraz flora i fauna - wszystko z opisami w języku słowackim i angielskim. Przegląd Geologiczny, vol. 55, nr 11 Opracowanie zawiera zestawienie dokonań i publikacji prof. Kotańskiego z aktualnymi informacjami w zakresie tektoniki oraz budowy geologicznej Tatr. 11/63

12 Autor 6 Cymerman Z. 7 Cymerman Z. Rok publikacji Tytuł Wydawnictwo Analiza i ocena przydatności do sporządzenia opracowania 2009 Tektonika alpejska waryscyjskiego krystaliniku Tatr Zachodnich przykłady od Łuczniańskiej Przełęczy po NW zbocza Wołowca[w:] Uchman A., Chowaniec J. (red.) LXXIX Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego PIG, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa Publikacja zawiera szczegółowe informacje dotyczące tektoniki Tatr Zachodnich Tektonika krystaliniku Goryczkowej i czapek krystalicznych płaszczowiny Giewontu na obszarze Czerwonych Wierchów[w:] Uchman A., Chowaniec J. (red.) LXXIX Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego PIG, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa Publikacja zawiera szczegółowe informacje dotyczące budowy tektonicznej płaszczowiny Goryczkowej i płaszczowiny Giewontu. Nauka a zarządzanie obszarem Tatr i ich otoczeniem, tom 1, Zakopane Publikacja zawiera szczegółowe informacje dotyczące budowy tektonicznej Tatr Zachodnich. 8 Cymerman Z Krystaliczne łuski tektoniczne w polskiej części Tatr Zachodnich 9 Derkacz M Jeziora i torfowiska w Dolinie Suchej Wody w Tatrach i ich geneza wytopiskowa Przegląd Geologiczny, vol. 54, nr 1 Publikacja w sposób szczegółowy omawia osady jeziorne w obrębie płaszczowin. 10 Gaździcki A Rhaetian microfacies, stratigraphy and facial development in the Tatra Mts. Acta Geol. Pol., 24: Publikacja zawiera wyniki badań nad facialną i osadową sedymentacją retryku w Tatrach. 11 Gaździcka E., Gaździcki A., Filipczak K., Uchman A Płaszczowina reglowa górna (choczańska) między Doliną Lejową a Doliną Chochołowską w Tatrach Przegląd Geologiczny, vol. 57, nr 1 Publikacja zawiera szczegółowe informacje dotyczące budowy i genezy płaszczowiny choczańskiej. 12 Gaździcki A., Uchman A Fatrzańska przynależność utworów retyku w profilu Nad Moreną (rejon Przysłopu Miętusiego): korekta stratygrafii Hronicum w Tatrach Przegląd Geologiczny, vol. 60, nr 6, Publikacja w sposób szczegółowy omawia przynależność profilu Nad Moreną łuski Kończystej do jednostki Fatricum. 13 Górecki J., Sermet E.[w:] Zagożdżon P., Madziarz M. (red.) 2012 Hawiarskie szlaki Tatr Polskich[w:] Dzieje górnictwa element europejskiego dziedzictwa kultury 2 Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław Publikacja zawiera szczegółowe informacje dotyczące historii górnictwa i hutnictwa w Tatrach Budowa geologiczna choczańskich łusek Upłazu, Kończystej i Bramy Kantaka na wschód od Doliny Kościeliskiej. Acta Geol. Pol., 17, Publikacja zawiera opis stratygrafii i budowy nowo wydzielonych łusek choczańskich: łuski Upłazu, Kończystej i Bramy Kantaka. Opisuje wydzielenie w liasie nowych, scharakteryzowanych mikrofacjalnie, ogniw litostratygraficznych, co pozwoliło na opisanie tektoniki łusek Uwagi do nomenklatury skał węglanowych triasu tatrzańskiego Przegląd Geologiczny, vol. 8., nr 4 Publikacja zawiera szczegółowe informacje dotyczące utworów triasu dolnego i środkowego jednostki wierchowej i kriżniańskiej. Zasady dobrej praktyki w zarządzaniu ruchem wspinaczkowym na obszarach chronionych Instytut Geografii Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Jagielloński Opracowanie zawiera szczegółowe informacje dotyczące miejsc i zasad uprawiania wspinaczki w Polsce, wpływu wspinaczki na środowisko, monitoringu oraz ochrony środowiska przyrodniczego w Polsce. 14 Grabowski P. 15 Jaglarz P., Rychliński T /63 Jodłowski M. 2011

13 Autor Rok publikacji Tytuł Wydawnictwo Analiza i ocena przydatności do sporządzenia opracowania Publikacja zawiera opis badań, w ramach których podzielono tris serii reglowej. Wyróżniono: seis, kampil, anizyk, ladyn oraz górny Acta Geologica trias(w tym retyk). Utwory Polonica, 13, zaliczone do tych pieter zostały pogrupowane w zespoły litologiczno stratygraficzne, umożliwiając ich kartowanie. 17 Kotański Z Stratygrafia i litologia triasu regli zakopiańskich 18 Kotański Z Trias tatrzański Przegląd Geologiczny 7, Publikacja zawiera dane dotyczące badań nad utworami triasu tatrzańskigo. 19 Kot M., Krzan Z., Siarzewski W., Skawiński P Rys historyczny i obecny stan badań naukowych w Tatrzańskim Parku Narodowym w latach Kosmos, tom 51, nr 4, str Publikacja zawiera ogólny zarys historii oraz obecny stan badań z zakresu geologii w TPN. 20 Kotarba A Osady jeziorne jako wskaźnik przemian środowiska naturalnego Tatr Wysokich Z badań Publikacja w sposób szczegółowy fizycznogeograficzny opisuje osady jeziorne trzonu ch w Tatrach II. krystalicznego. Dok. Geogr. 4 (1996) 1985 Zabijak Marlstone Formation. [w:] Lefeld J. (red.) Jurassic and Creraceous lithostratigraphic units in the Tatra Mountains Studia Geol. Pol., 84, Publikacja zawiera szczegółowy opis litostratygraficzny serii Zabijaka. Stan i perspektywy badań geologicznych w Tatrzańskim Parku Narodowym Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego a Człowiek. Tom I. Nauki o Ziemi. KrakówZakopane,13-18 Opracowanie zawiera ogólne informacje dotyczące postępu badań geologicznych na terenie TPN Krajewski K. Lefeld J Fauna werfeńska w Tatrach. O wysepkach pratatrzańskich. Kosmos 26, Książka zawiera najważniejsze informacje dotyczące odkrycia płatu dolnotatrzańskiego w paśmie Czerwonych Wierchów na Gładkiem oraz udokumentował znaleziskami paleontologicznymi wiek osadów dolnotriasowych w dolince Jaworzynki w Tatrach. 24 Ludwiniak M., Klimkiewicz D., Mastella L Tektonika Podhala [w:] Uchman A., Chowaniec J. (red.) LXXIX Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego PIG, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa Publikacja zawiera szczegółowe informacje dotyczące budowy tektonicznej Tatr. 25 Michalik A.[w:] Trafas K. (red.) 1985 Geologia (litologia i stratygrafia) [w:] Atlas Tatrzańskiego Parku Narodowego Tatrzański Park Narodowy, Zakopane - Kraków Mapa ilustruje ogólnie klasyfikację, zasięg i rozmieszczenie utworów geologicznych w Tatrach Polskich. Tatrzański Park Narodowy, Zakopane - Kraków Mapa ilustruje ogólnie klasyfikację, zasięg i rozmieszczenie utworów czwartorzędowych w Tatrach Polskich. Tatrzański Park Mapa ilustruje zasięg głównych Narodowy, Zakopane jednostek tektonicznych w Tatrach - Kraków Polskich. 23 Limanowski M. 26 Michalik A.[w:] Trafas K. (red.) 1985 Geologia utwory czwartorzędowe [w:] Atlas Tatrzańskiego Parku Narodowego 27 Michalik A.[w:] Trafas K. (red.) 1985 Geologia tektonika [w:] Atlas Tatrzańskiego Parku Narodowego 28 Michalik M., Uchman A. [w:] Skiba S., Kotarba A. [red.] 1997 Podłoże geologiczne [w:] Operat Ochrona Przyrody Nieożywionej i Gleb Instytut Geografii Uniwersytetu Jagielońskiego, Zakład Gleboznawstwa i Geografii Gleb, Kraków Opracowanie zawiera kompletne i aktualne informacje dotyczące uwarunkowań geologicznych TPN. 13/63

14 29 30 Autor Mirek Z. (red.) Mizierski Z. Rok publikacji Tytuł Wydawnictwo Analiza i ocena przydatności do sporządzenia opracowania 1996 Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego Tatrzański Park Narodowy, Zakopane Opracowanie zawiera ogólne informacje dotyczące geologii Tatr oraz przemiany, zagrożenia i sposoby ochrony środowiska przyrodniczego Geologia historyczna dla geografów Wydawnictwo Naukowe PWN Opracowanie zawiera ogólne informacje z dziedziny geologii historycznej, opisuje powstawanie utworów skalnych oraz orogenezę Tatr Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusze: Tatry Zachodnie 1060, Tatry Wysokie 1061 Państwowy Instytut Geologiczny Mapa ilustruje budowę geologiczną na podstawie syntezy danych archiwalnych oraz kartowania geologicznego wykonanego w terenie w skali 1: Morawski W. 32 Nemčok, J., (ed.), Bezák, V., Janák, M., Kahan, Š., Ryka, W., Kohút, M., Lehotský, I., Wieczorek, J., Zelman, J., Mello, J., Halouzka, R., Rackowski, W. & Reichwalder, P., 1993 Vysvetlivky ku geologickej mape Tatier 1: GÚDŠ, Bratislava, 135 s. Mapa ilustruje budowę geologiczną całych Tatr wraz z korektą budowy geologicznej dolnej części Doliny Chochołowskiej w rejonie Wielkich Korycisk. 33 Passendorfer E Jak powstały Tatry Wydawnictwo Geologiczne, wydanie VII, Warszawa Opracowanie zawiera ogólne informacje dotyczące genezy powstania Tatr. 34 Pawica W Północna wyspa krystaliczna w Tatrach. Rozpr. Mat. - Przyr. AU, Ser. III, 14, Dział A, Książka zawiera informacje o badaniach petrograficznych skał krystalicznych Tatr. 35 Piotrowska K., Wójcik Z Kartografia geologiczna Tatr Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 12, Warszawa Publikacja zawiera ogólne informacje dotyczące kartowania geologicznego w Tatrach Polskich Wykaz jednostek strukturalnych Tatr[w:] Uchman A., Chowaniec J. (red.) LXXIX Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego PIG, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa Opracowanie zawiera ogólne informacje dotyczące jednostek strukturalnych Tatr. Rocz. P.T.G., 7: Publikacja zawiera uwagi dotyczące budowy serii osadowej okolic Doliny Kościeliskiej i Hali Gąsienicowej Kopy Magury. 36 Piotrowska K. 37 Rabowski 1931 Częściowy przewodnik wycieczki Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Tatry. 38 RadwańskaParyska Z., Paryski W.H Wielka Encyklopedia Tatrzańska Wydawnictwo Górskie, Poronin Kompendium wiedzy o Tatrach, zarówno w skali ogólnej, jak i szczegółowej. 39 Radwański A Studium petrograficzne i sedymentacyjne retryku wierchowego Tatr. Studia Geol. Polon., 25, Publikacja zawiera opis formacji Tomanowej oraz wapieni retyckich jednostki wierchowej. 40 Rychliński T., Jaglarz P Sedymentacja triasu w basenach Tatricum i Fatricum w Tatrach Nauka a zarządzanie obszarem Tatr i ich otoczeniem, tom I, Zakopane Publikacja zawiera szczegółowe informacje dotyczące ewolucji basenów sedymentacyjnych na obszarze Tatr Polskich i Słowackich. 41 Siarzewski W Tatrzański Park Narodowy. Monografia popularna Tatrzański Park Narodowy, Zakopane Opracowanie zawiera ogólne informacje dotyczące budowy geologicznej Tatr. 14/63

15 Autor Rok publikacji Tytuł Wydawnictwo Analiza i ocena przydatności do sporządzenia opracowania Publikacja zawiera podstawowe informacje dotyczące roli Roczniki środowiska abiotycznego w Bieszczadzkie 15, str. kształtowaniu warunków rozwoju środowiska organicznego, walorów krajobrazowych przyrody nieożywionej i zagrożeń. 42 Skiba S Rola Parków Narodowych w ochronie walorów środowiska abiotycznego i gleb 43 Szafer W. (red.) 1962 Tatrzański Park Narodowy Polska Akademia Nauk, Zjazd Ochrony Przyrody, Kraków Opracowanie zawiera ogólne informacje dotyczące genezy powstania Tatr Red limestones youngest member in the Choe unit, Tatra Mts., Poland. Ann. Soc. Geol. Polon., 58, Publikacja zawiera wyniki badań nad czerwonymi pelagicznymi wapieniami łuski Upłazu i Bramy Kantaka Tatry, ich skały osadowe i badania sedymentologiczne [w:] [w:]kędzierski M., LeszczyńskiS., Uchman A. (red.) Geologia Tatr: Ponadregionalny Kontekst Sedymentologiczny, Polska Konferencja Sedymentologiczna, VIII Krajowe Spotkanie Sedymentologiczne Polska Konferencja Sedymentologiczna, VIII Krajowe Spotkanie Sedymentologiczne Publikacja zawiera zarys litostratygrafii tatrzańskich skał osadowych wraz z przeglądem dotychczasowych poglądów na ich genezę Stratygrafia i sedymentologia utworów mezozoiku Tatr i Podhala[w:] Uchman A., Chowaniec J. (red.) LXXIX Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego PIG, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa Publikacja zawiera szczegółowe informacje dotyczące budowy i genezy serii Tatricum, Fatricum oraz Hronicum. Studia Geol. Pol., 84, Obszerne opracowanie dotyczące formacji Dudzińca opis litologiczny i stratygraficzny. Polskie Towarzystwo Mineralogiczne, prace specjalne 7, Publikacja zawiera dane dotyczące mylonitów w krystalinikum Tatr Zachodnich Uchman A. Uchman A. Uchman A. 47 Wójcik K Dudziniec Formation.[w:] Lefeld J. (red.) Jurassic and Creraceous lithostratigraphic units in the Tatra Mountains 48 Żelaźniewicz A Mylonites in crystalline basement of the Polish Western Tatra Mts Zakres uzupełniających prac inwentaryzacyjnych Opracowanie niniejszego operatu nie wymagało przeprowadzenia żadnych nowych prac inwentaryzacyjnych. Aktualność i kompletność danych zawartych w Operacie Ochrona Przyrody Nieożywionej i Gleb pod redakcją S. Skiby i A. Kotarby z 1997 roku oraz innych opracowań zapewniła możliwość prawidłowego zaplanowania ochrony zasobów geologicznych Parku. W związku z powyższym prace związane z wykonaniem niniejszej dokumentacji do planu ochrony TPN polegały w głównej mierze na dostosowaniu cytowanych powyżej opracowań do obowiązującej obecnie formuły prawnej. 15/63

16 2. Zbiorcza charakterystyka oraz ocena uwarunkowań geologicznych 2.1. Charakterystyka uwarunkowań geologicznych Charakterystyka wydzieleń geologicznych W niniejszym opracowaniu cały obszar Tatrzańskiego Parku Narodowego podzielono na wydzielenia geologiczne wyróżnione na podstawie właściwości litologicznych, stratygraficznych i tektonicznych. Podział ten był podstawą opracowania mapy geologicznej TPN. Na obszarze Parku występuje trzon krystaliczny Tatr i jego mezozoiczna pokrywa osadowa oraz nasunięte na nie jednostki wierchowe i reglowe. Na jednostkach zalega posttektoniczna pokrywa osadowa paleogenu wewnątrzkarpackiego oraz lokalnie pokrywa czwartorzędowa. Trzon krystaliczny Trzon krystaliczny na terenie Parku zbudowany jest z przedgórnokarbońskich skał metamorficznych, występujących na obszarze Tatr Zachodnich i w rejonie wyspy krystalicznej Goryczkowej oraz waryscyjskich granitoidów. Granitoidy Tatr Wysokich i Zachodnich tworzą duże ciało intruzywne. W rejonie tzw. wyspy krystalicznej Goryczkowej obecne są różne typy granitoidów. W obrębie granitoidów spotykane są odosobnione wystąpienia skał metamorficznych wzdłuż ich południowego skraju w postaci ksenolitów. Skały metamorficzne występujące w Tatrach Zachodnich zaliczane są do dwóch jednostek: górnej i dolnej. Na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego w Tatrach Zachodnich skały metamorficzne zaliczamy do jednostki górnej. Jednostka górna zawiera głównie migmatyczne paragnejsy, ortognejsy oraz amfibolity. Dominują gnejsy plagioklazowo-migmatytowe (najczęściej gnejsy andezynowo-biotytowe) drobnoziarniste, o szarej barwie z zaznaczoną foliacją. Łącznie z gnejsami wyróżniono migmatyty i gnejsy migmatyczne (jako gnejsy andezynowo-biotytowe, miejscami o charakterze migmatytu), charakteryzujące się znacznym zróżnicowaniem strukturalnym i mineralnym. Amfibolity występują w Tatrach Zachodnich stosunkowo często, w formie cienkich wkładek wśród innych skał metamorficznych. Często spotykane w rejonach mylonizacji skał metamorficznych i granitoidów są tzw. skały epidotowo-kwarcowe i chlorytowe oraz łupki czarne grafitoidowe. W ich skład wchodzą łupki kwarcytowo-serycytowe, łupki kwarcytowo-serycytowe-skaleniowe, łupki zawierające grafit, skały kwarcowe z grafitem, łupki biotytowo-chlorytowe oraz amfibolowo-chlorytowe. Mylonity powstałe w wyniku myloniozacji występują często na terenie Tatr Zachodnich nie tworząc ciągłych stref o znacznej miąższości. Długość stref wg Żelaźniewicza (1996) sięga 2000 metrów i 100 m głębokości (Michalik M., Uchman A. [w:] Skiba S., Kotarba A. [red.], 1997). Wyspa krystaliczna Goryczkowa składa się z tzw. granitoidów Goryczkowej oraz osłony metamorficznej. Budują ją skały metamorficzne i granitoidy (obszar pomiędzy Beskidem a Kopą Kondracką oraz dnami dolin Suchej Kasprowej i Kondratowej) oraz mniejsze czapki tektoniczne (Małołączniak i Twardy Upłaz). Wśród skał metamorficznych wyspy Goryczkowej powszechnie występują gnejsy andezynowo-biotytowe, wykazując znaczne zróżnicowanie strukturalne. Równie licznie występują gnejsy amfibolowobiotytowe oraz migmatyty i gnejsy migmatyczne. Stosunkowo rzadko, bądź lokalnie występują inne skały metamorficzne: gnejsy kwarcytowe olikoklazowo-łyszczykowe wraz z odmianami, leukognejsy albitowo-mikroklinowe (występują w zachodniej części wyspy Goryczkowej oraz czapki tektonicznej Małołączniaka), amfibolity (występują jako drobne wkładki w gnejsach, rzadziej granitoidach), łupki łyszczykowe, skały wapniowokrzemianowe, łupki sillimanitowe oraz skały epidotowe. Skały metamorficzne w obrębie 16/63

17 granitoidów występują w formie niewielkich ksenolitów, rzadziej w postaci większych ciał (Tatry Wysokie). Granitoidy plagioklazowo-biotytowe, czyli tzw. granity Rohaczy, występują w Tatrach Zachodnich w górnych piętrach Doliny Chochołowskiej. W południowej części Tatr Zachodnich licznie występują białe granity, w skład których wchodzą leukogranity oraz alaskity o dużym zróżnicowaniu strukturalnym. Podobnym zróżnicowaniem charakteryzują się pegmatyty występujące w Tatrach Zachodnich w obrębie granitoidów i skał metamorficznych. Do granitoidów wyspy Goryczkowej zalicza się tonality i granodioryty, określane jako granity typu Goryczkowej oraz białe granity. Granity typu Goryczkowej różnią się od granitów Tatr Wysokich zawartością biotytu i wyraźnymi teksturami kierunkowymi. Białe granity występują w czapkach tektonicznych Kopy Kondrackiej i Małołączniaka oraz w zachodniej części wyspy krystalicznej. Utwory te przecinają zróżnicowane pod względem składu i struktur żyły pegmatytowe i aplitowe (Pawlica 1914). Granitoidy Tatr Wysokich stanowią odkorzeniony masyw. Odznaczają się one zróżnicowaniem składu mineralnego, wyróżniono szereg odmian petrograficznych. W Tatrach Wysokich dominuje typ granitoidów zaliczany do, między innymi, trondhjemitów i adamellitów, leukotonalitów i podrzędnie granodiorytów, nazywanych także tatrytem. Granitoidy wewnętrznej części masywu nazywane są granodiorytami lub granodiorytami wzbogaconymi w mikroklin. Granitoidy Tatr Wysokich wykazują też zróżnicowanie pod względem składu chemicznego oraz struktury. Ze względu na zaawansowanie procesów autometamorfizmu Michalik podzielił granitoidy na strefy. Wewnętrzna część masywu Tatr Wysokich zbudowana jest z granodiorytów średnio- i równoziarnistych, zewnętrzna tworzy tzw. brzeżną strefę pegmatytowo-aplitową występującą w północnej części trzonu (Kościelec, Świnica, Żółta Turnia, Mała Koszysta, Siedem Granatów). Pomiędzy tymi strefami występują granitoidy zautometamorfizowane, z widocznymi procesami pegmatytyzacji, należące do granitów. Skały metamorficzne Tatr zaliczane są do prekambru, zaś granitoidy uznawane są za skały górnokarbońskie. Stratygrafia serii osadowych: Seria wierchowa. Trzon krystaliczny pokrywają utwory dolnotriasowe (seis): w górnej części są to piaskowce kwarcytowe, miejscami arkozowe, w górnej bezwapniste mułowce z piaskowcami, rzadkimi ławicami dolomitów i łupków dolomitycznych (warstwy werfeńskie). Utwory seisu przechodzą w utwory kampilu. W części dolnej składają się z dolomitów komórkowych, szarych dolomitów, zielonych łupków i popielatych margli. W części górnej są to warstwy myoforiowe, w skład których wchodzą żółtowietrzejące dolomity, czarne wapienie oraz czarne łupki, często zbrekcjonowane. Powyżej występują utwory triasu środkowego, rozpoczynające się od anizyjskiej brekcji podstawowej, przykrytej szarymi dolomitami krystalicznymi. Przykrywają ją tzw. wapienie robaczkowate, przeławicone z wapieniami. Na nich zalegają krystaliczne wapienie organogeniczne. Do ladynu należą żółte dolomity naprzemianległe z wapieniami laminowanymi i oolitowymi. Wyżej występują dolomity organodetrytyczne, przechodzące w dolomity z interkalacjami łupków. W triasie środkowym wyróżniono trzy typy profili (serii): serię Tomanowej, Rzędów i Kominów Tylkowych. Seria Tomanowej składa się z łupków piaszczystych, piaskowców i zlepieńców (kajper karpacki), przykrytych ciemnymi łupkami i piaskowcami z retycką florą lądową (warstwy tomanowskie). Na utwory serii Rzędów składają się ciemne łupki i piaskowce z retrycką florą lądową. W serii Kominów Tylkowych występują osady klastyczne oraz laminowane dolomity (Michalik M., Uchman A. [w:] Skiba S., Kotarba A. 17/63

18 [red.], 1997). Profil jury autochtonu wierchowego rozpoczyna się formacją dudziniecką, składającą się z piaskowców, lokalnie wapieni piaszczystych i krzemionkowych. Dolną część formacji stanowi warstwa z Kopieńca Starorobociańskiego, złożona z wapieni piaszczystych. Wyższe pozycje zajmują kolejno ogniwa wapieni: z Kobylej Głowy, ze Smytniej, z Kobylarki, z Iwanówki oraz ogniwo piaskowców z Kominów Dudowych. Wyżej zaległa formacja wapienia ze Smolegowej (wapienie krynoidowe) oraz formacja wapieni z Krupianki (batońskie wapienie krynoidowe i mikrytowe). Wyżej występuje formacja wapieni z Rapatawickiej Turni zawierająca wapienie pelityczne oraz peloidowe i onkoidowe. Lokalnie w obrębie formacji występuje ogniwo wapienia czorsztyńskiego. Wyżej zalega formacja wapieni z Wysokiej Turni, składająca się z wapieni organodetrytycznych. Na zachód od Doliny Kościeliskiej formacja ta jest zastąpiona formacją wapieni z Osobitej. Częściowo na formacji z Wysokiej Turni spoczywają utwory formacji margli z Zabijaka, na którą składają się margle i mułowce z ławicami turbidytowych piaskowców w wyższej części. Tabela nr 3. Litostratygrafia serii wierchowej (Kotański 1979, Rabowski 1931, Radwański 1968, Wójcik 1985, Lefeld 1985, Krajewski 1985) Warstwy, formacje Wiek Grubość [m] 1 Warstwa Werfeńska Trias dolny, seis Warstwa Myoforiowa Trias dolny, kampil około 20 3 Formacja Dudziniecka Jura, synemur-baton Formacja z Kopieńca Starorobociańskiego Jura, synemur (lotaryng) około 12 5 Formacje wapieni ze Smolegowej oraz z Krupianki Jura, bajos do 30 6 Formacja wapieni z Raptawickiej Turni Jura-Kreda, kelowej-hoteryw Formacja wapieni z Wysokiej Turni Kreda, barrem-apt do 60 8 Formacja margli z Zabijaka Kreda, dolny alb-dolny turon Seria reglowa dolna (kriżniańska). Profil serii kriżniańskiej rozpoczynają lokalnie występujące białe i czerwone piaskowce kwarcytyczne przykryte utworami warstwy werfeńskiej. Przechodzą one w dolomity komórkowe, a następnie w warstwy myoforiowe (dolomity zbrekcjonowane, ciemne wapienie, czarne i zielone łupki). W rejonie Czarnej Turni w spągu warstw myoforiowych występują zlepieńce. Utwory triasu środkowego zaczynają się anizyjską brekcją podstawową, na której zalegają dolomity organodetryczne oraz wapienie z liliowcami. Następnie występują dolomity pelityczne bez fauny, krystaliczne dolomity diploporowe oraz ciemnoszare i jasne dolomity. Na utworach triasu środkowego leży kajper karpacki zbudowany z czerwonych, zielonych i fioletowych łupków z konkrecjami dolomitycznymi, warstwami dolomitów, piaskowców i zlepieńców. Wyżej zalegają utwory retyku formacji fatrzańskiej składające się z uławiconych wapieni, łupków marglistych i dolomitów oraz, miejscami, z ciemnych wapieni bioklastycznych z fauną. Przechodzą one ku górze zazębiając się z formacją z Kopieńca tworzoną przez mułowce, piaskowce i ciemne wapienie (Michalik M., Uchman A. [w:] Skiba S., Kotarba A. [red.], 1997). Utwory jury dolnej i środkowej wykazują różnice pomiędzy częścią zachodnią a wschodnią Tatr Polskich. W reglach wschodnich występuje grupa piaskowców z Kopeszadów oraz formacja margli z Sołtysiej. Do formacji piaskowców z Kopeszadów należy ogniwo piaskowców z Babosza (kwarcyty) oraz ogniwo piaskowca z Waksmundzkiej (piaskowce wapniste z interklacjami łupków). Formacja margli z Sołtysiej 18/63

19 podzielona jest w reglach wschodnich na ogniwa: wapieni z Płaśni (ciemne, częściowo skrzemionkowane margle), ogniwo wapieni z Kobyły (wapienie ze spongolitami). Utwory te przykryte są warstwą z Czerwonych Brzeżków, na które składają się wapienie z krynoidami i belemitami oraz zlepieńce śródformacyjne w spągu, przechodzące w ciemnoszare, skrzemionkowane wapienie plamiste z ławicami spongolitów (ogniwo wapieni z Krzywania). Wyżej zalega warstwa margli ze Świniarki, przechodząca w ogniwo wapieni ze Skalnitego (szare margle plamiste z ławicami łupków wapnistych). Następnie zalega ogniwo wapieni z Podspadu (czarne plamiste margle przeławicone z łupkami wapnistymi), nad którym kolejno występują: ogniwo łupków z Podskalnej (łupki margliste przeławicone wapieniami), ogniwo wapienia z Łomów (ciemne, częściowo skrzemionkowane wapienie margliste z ławicami radiolarytów i wapieni krynoidowych), warstwa wapienia z Łężnego (wapień krynoidowy), ogniwo wapieni z Broniarskiego (przeławicone lokalnie radiolarytami plamiste wapienie). W Tatrach Zachodnich w ramach formacji z Sołtysiej wyróżniono cztery ogniwa: ogniwo margli z Przysłopu (ciemne wapienie margliste z przeławiceniami łupków marglistych), ogniwo margli z Pośledniej Hali (wapienie margliste z przeławiceniami łupków marglistych z amonitami), ogniwo wapieni z Pośledniej Kopki (jasnoszare wapienie z belemitami) oraz ogniwo wapieni z Parządczaka (skrzemionkowane wapienie margliste). Wyżej położona jest grupa Homoli, w skład której wchodzą cztery formacje. Pierwsza to formacja wapieni z Hucisk, w której wyróżniono ogniwo wapieni ze Świńskiej Turni (spongolity przeławicone ze skrzemionkowanymi wapieniami krynoidowymi), położone wyżej ogniwo wapieni z Długiej (wapienie krynoidowe, lokalnie z czertami), ogniwo wapieni z Klinów (wapienie kryoidowe, gruzłowe, częściowo margliste i mikrytowe). Formacja z Hucisk przechodzi w formację radiolarytów z Sokolicy (zielone radiolaryty i wapienie radiolarytowe, lokalnie z przeławiceniami wapieni krynoidowych). Wyżej legła formacja wapienia nidzickiego (mikrytowe wapienie gruzowe), a następnie formacja radiolarytów z Czajkowej (radiolaryty i wapienie radiolarytowe) oraz, kończąca profil grupy Homoli, formacja wapienia czorsztyńskiego (czerwone, mikrytowe wapienie gruzowe lub płytowe). Wyżej wydzielono formację wapienia pienińskiego, będącego częścią grupy Trzech Koron. Składają się na nią ogniwo z Pośledniego (margle przeławicone wapieniami mikrytowymi) oraz ogniwo z Osnicy (jasne, krzemionkowe wapienie mikrytowe). Przechodzą one w utwory formacji margli z Kościeliskiej, zbudowane są z ciemnoszarych margli i łupków marglistych przeławiconych wapieniami krynoidowymi oraz lokalnie piaskowcami wapnistymi. Tabela nr 4. Litostratygrafia serii reglowej dolnej (Limanowski 1901, Kotański 1963, Kotański 1979, Gaździcki 1974) Warstwy, formacje Wiek Grubość [m] 1 Warstwa werfeńska Trias, seis 2 Warstwa myoforiowa Trias, seis do Kajper karpacki Trias środkowy Trias późny około Formacja fatrzańska Trias górny, retyk 5 Formacja z Kopieńca Trias górny Jura dolna, retyksynemur do 30 6 Formacja piaskowca z Koperszadów, ogniwo piaskowców z Babosza Jura dolna, synemur Formacja piaskowca z Koperszadów, ogniwo piaskowca z Waksmundzkiej Jura dolna, synemur 20 19/63

20 Warstwy, formacje Wiek Grubość [m] 8 Formacja margli z Sołtysiej, ogniwo wapieni z Płaśni Jura dolna Jura środkowa, synemur-pliensbach 9 Formacja margli z Sołtysiej, ogniwo wapieni z Kobyły Jura dolna, lotaryng-karyks Warstwa z Czerwonych Brzeżków Jura dolna Formacja margli z Sołtysiej, ogniwo wapieni z Krzywania Jura dolna, pliensbach (karyksdomer) Formacja margli z Sołtysiej, ogniwo margli ze Świniarki Jura dolna, pliensbach 3 13 Formacja margli z Sołtysiej, ogniwo wapieni ze Skalnitego Jura dolna - Jura środkowa, pliensbach - aalen Formacja margli z Sołtysiej, ogniwo wapieni z Podspadu Jura dolna Jura środkowa, toarkaalen Formacja margli z Sołtysiej, ogniwo łupków z Podskalnej Jura dolna Jura środkowa, toarkaalen Formacja margli z Sołtysiej, ogniwo wapieni z Łomów Jura środkowa, bajos Formacja margli z Sołtysiej, warstwa wapienia z Łężnego Jura środkowa, bajos 0,3-0,5 18 Formacja margli z Sołtysiej, ogniwo wapieni z Broniarskiego Jura środkowa, bajos Formacja margli z Sołtysiej, ogniwo margli z Przysłopu Jura dolna, synemur Formacja margli z Sołtysiej, ogniwo margli z Pośledniej Hali Jura dolna, synemur Formacja margli z Sołtysiej,ogniwo wapieni z pośledniej Kopki Jura dolna, pliensbach Formacja margli z Sołtysiej, ogniwo wapieni z Parządczaka Jura dolna, pliensbach Grupa Homoli, formacja wapieni z Hucisk, ogniwo spongolitów ze Świńskiej Turni Jura dolna, pliensbach (domer) Grupa Homoli, formacja wapieni z Hucisk, ogniwo wapieni z Długiej Jura dolna, toark Grupa Homoli, formacja wapieni z Hucisk, ogniwo wapieni z Klinów Jura dolna-jura środkowa, toarkaalen Grupa Homoli, formacja wapieni z Hucisk, ogniwo wapieni z Klinów, warstwa rudonośna z Bani Jura dolna-jura środkowa, toarkaalen 2,5 27 Grupa Homoli, formacja radiolarytów z Sokolicy Jura środkowa, bajos-baton Grupa Homoli, formacja wapienia niedzickiego Jura środkowa, bajos-kelowej Grupa Homoli, formacja radiolarytów z Czajkowej Jura górna, oksford 5, Grupa Homoli, formacja wapienia czorsztyńskiego Jura górna, kimeryd-tyton Grupa Trzech Koron, formacja wapienia pienińskiego Jura górna-kreda dolna, tyton-berias Grupa Homoli, formacja margli z Kościeliskiej Jura górna-kreda dolna, beriasbarrem-apt Seria reglowa środkowa (choczańska). Najstarszymi utworami jednostki choczańskiej są dolomity onkoidowe i diploporowe górnego anizyku w łusce Upłazu (Gaździcka E., Gaździcki A., Filipczak K., Uchman A., 2009). Utwory jurajskie odsłaniają się jedynie w łuskach Upłazu, Kończystej, Bramy Kantaka oraz lokalnie w jednostce Siwej Wody. Dominują w nich różnorodne wapienie, wykazujące zróżnicowanie lateralne, tworząc mozaikę frakcji. W łusce Kończystej występują kalkarenity peloidowe z ooidami, onkoidami i rzadkimi bioklastami. Powyżej występuje ogniwo wapienia z Hali pod Upłazem, stanowiące kompleks zazębiających się zoogenicznych wapieni krynoidowomuszlowych, kalkarenitów krynoidowych (ogniwo wapienia z Kończystej) oraz kalkarenitów krynoidowych z ławicami spikulitów (ogniwo wapienia z Eliaszowej). W łusce Bramy Kantaka, w obrębie kalkarenitów krynoidowych, występują kalkarenity peloidowe, a także niewielkie odsłonięcia różowych i czerwonych kalcyrudytów. Wapienie tego typu występują także w żyłach neptunicznych w obrębie wapieni łusek Upłazu i Bramy Kantaka 20/63

21 (Michalik M., Uchman A. [w:] Skiba S., Kotarba A. [red.], 1997). Tabela nr 5. Litostratygrafia serii reglowej środkowej (Lefeld 1985, Grabowski 1967, Uchman 1988) Warstwy, formacje Wiek Grubość [m] 1 Formacja wapieni z Miętusiej, ogniwo wapienia z Kończystej i ogniwo wapienia z Bramy Kantaka Jura dolna, pliensbach-toark do Formacja wapieni z Miętusiej, ogniwo wapienia z Hali pod Upłazem Jura dolna, pliensbach-lotaryng około 60 3 Formacja wapieni z Miętusiej, ogniwo wapienia z Zawiesistej Jura dolna, lotaryng około 50 4 Formacja wapieni z Miętusiej, ogniwo wapienia z Eliaszowej Jura dolna, pliensbach do 120 Seria reglowa górna (strażowska). Serię strażowską w Tatrach Polskich tworzą wyłącznie utwory triasowe, z których najstarsze to anizyjskie wapienie z Reifling (wapienie gruzłowe, częściowo skrzemionkowane, z radiolarytami i filamentami). Zazębiają się z nimi warstwy z Partnach, na które składają się margle z fauną górnoanizyjskich amonitów, otwornic, jeżowców i liliowców. Wyżej zalegają dolomity z Wetterstein. Są to masywne dolomity z diasporami z florą. Paleogen wewnątrzkarpacki (podhalański). Paleogen wewnątrzkarpacki tworzy pokrywę posttektoniczną zalegającą na różnych jednostkach tatrzańskich. Najstarszymi utworami są zlepieńce transgresywne złożone głównie z otoczaków skał jednostek reglowych. Wyżej zalegają piaskowce dolomitowe, a wyżej wapienie numulitowe. Na nich wyróżniono warstwy zakopiańskie (około 1000 m miąższości) złożone z ciemnych łupków z ławicami piaskowców turbidytowych i ankerytów. Ku górze warstwy zakopiańskie przechodzą we flisz normalny warstw chochołowskich (Michalik M., Uchman A. [w:] Skiba S., Kotarba A. [red.], 1997). Załącznikiem do niniejszej charakterystyki są: Warstwa nr 1. Warstwa Wydzielenia geologiczne (GEOL_AFT) i mapa Mapa nr 7. Mapa geologiczna oraz Mapa nr 9. Mapa geologiczna jednostki tektoniczne. Poniżej przedstawiono ogólną charakterystykę wydzieleń geologicznych w formie zestawień uwzględniających ich jednostkę tektoniczną, okres geologiczny i litologię utworów. Tabela nr 6. Charakterystyka jednostek tektonicznych Jednostka tektoniczna, którą reprezentują utwory wydzielenia geologicznego Powierzchnia (ha) Liczba wydzieleń geologicznych (szt.) Charakterystyka jednostki LP CD_TEKT POW_HA LICZB_GEOL CHARAKT 1 2 Krystalinikum Czerwonych Wierchów Krystalinikum Giewontu 5,24 863,34 12 Krystalinikum Czerwonych Wierchów budują głównie utwory czwartorzędowe: pokrywy morenowe, kamieńce oraz gliny zwietrzelinowe; a także w mniejszym stopniu utwory triasowe: dolomity i margle oraz prekambryjskie granodioryty. 822 Krystalinikum Giewontu budują utwory prekambryjskie: gnejsy, granity, granodioryty i łupki; okrywające je czwartorzędowe utwory, tj. pokrywy morenowe, kamieńce, gliny, osady rzeczne oraz torfy. Często występują też utwory mezozoiczne: wapienie, kwarcyty, piaskowce i łupki. 21/63