PROBLEM ZASTOSOWANIA NORM W BUDOWNICTWIE WODNYM

Transkrypt

1 dr hab. inż. Leszek Opyrchał, prof. AGH mgr inż. Stanisław Lach AGH Akademia Górniczo-Hutnicza Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska Katedra Kształtowania i Ochrony Środowiska mgr inż. Dariusz Bojarski Uniwersytet Jagielloński Wydział Prawa i Administracji Katedra Historii Doktryn Politycznych i Prawnych PROBLEM ZASTOSOWANIA NORM W BUDOWNICTWIE WODNYM Streszczenie W artykule dokonano interpretacji rozumienia przepisów budowlanych dotyczących budownictwa hydrotechnicznego z punktu widzenia inżynierskiego oraz prawniczego. Po dokonanej analizie odpowiednich zapisów obowiązującego prawa, wykazano, że rozumienie inżynierskie tychże zapisów znacząco odbiega od rozumienia prawniczego. 1. WSTĘP Problem bezpieczeństwa w budownictwie występuje od początku jego istnienia. Zgodnie z zasadami teorii bezpieczeństwa [1,2] jedną z form jego kształtowania jest wydawanie odpowiednich przepisów prawnych. Stosowne zapisy można znaleźć w najstarszych zbiorach jak Kodeks Hammurabiego [3]. Przepisy prawne jak ustawy, rozporządzenia i normy tworzone są dla inżynierów, którzy projektują oraz wykonują budynki i budowle. Jednakże w wyjątkowych przypadkach o spełnieniu bądź niespełnieniu przepisów prawnych decyduje sąd. Powstaje problem, czy rozumienie inżynierskie przepisów budowlanych pokrywa się z rozumieniem prawniczym. Przyjrzymy się temu zagadnieniu na przykładzie budownictwa hydrotechnicznego. 2. PRZEGLĄD PRZEPISÓW PRAWNYCH Podstawowe przepisy prawne jakie obowiązują przy budowie i przebudowie budowli hydrotechnicznych zawarte są w Ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo Budowlane (Dz.U. z 1994 r. Nr 89, poz. 414 z późn. zm.). Na podstawie tejże ustawy Minister Środowiska wydał w dniu 20 kwietnia 2007 r. Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz.U r. Nr 86, poz. 579) zwane dalej Rozporządzeniem. Załącznik nr 1 do cytowanego Rozporządzenia zawiera wykaz dwudziestu jeden Polskich Norm przywołanych w Rozporządzeniu. Są to następujące normy: 1. PN-82/B Obciążenia budowli Zasady ustalania wartości; 2. PN-82/B Obciążenia budowli. Obciążenia stałe;

2 3. PN-82/B Podstawowe obciążenia technologiczne i montażowe; 4. PN-80/B-02010/Az1:2006 Obciążenia w obliczeniach statycznych. Obciążenie śniegiem; 5. PN-77/B Obciążenia w obliczeniach statycznych. Obciążenie wiatrem; 6. PN-88/B Obciążenia budowli Obciążenia gruntem; 7. PN-86/B Obciążenia budowli Obciążenia temperaturą; 8. PN-86/B Grunty budowlane. Określenia, symbole, podział i opis gruntów; 9. PN-76/B Konstrukcje i podłoża budowli Ogólne zasady obliczeń; 10. PN-83/B Ściany oporowe Obliczenia statyczne; 11. PN-81/B Grunty budowlane Posadowienie bezpośrednie budowli Obliczenia statyczne i projektowanie; 12. PN-88/B Grunty budowlane. Badanie próbek gruntu; 13. PN-B-02479:1998 Geotechnika Dokumentowanie geotechniczne. Zasady ogólne; 14. PN-B-02481:1998 Geotechnika. Terminologia podstawowa, symbole literowe i jednostki miar; 15. PN-B-03203:2000 Konstrukcje stalowe Zamknięcia hydrotechniczne Projektowanie i wykonanie; 16. PN-B-03264:2002/Ap1:2004 Konstrukcje betonowe, żelbetowe i sprzężone Obliczenia statyczne i projektowanie; 17. PN-B-04452:2002 Geotechnika. Badania polowe; 18. PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne; 19. PN-EN 12063:2001 Wykonawstwo specjalnych robót geotechnicznych Ścianki szczelne; 20. PN-EN 1537:2002 Wykonawstwo specjalnych robót geotechnicznych Kotwy gruntowe; 21. PN-EN 1538:2002 Wykonawstwo specjalnych robót geotechnicznych Ściany szczelinowe; Poza Załącznikiem nr 1 przepisy Rozporządzenia kilkakrotnie odnoszą się do Polskich Norm w przepisach, których treść jest następująca: 1.1 Rozporządzenie określa warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie z uwzględnieniem przepisów ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. Z 2005 r Nr 239, poz 2019, z późn. zm.), a także wymagań Polskich Norm. 1.3 Wykaz Polskich Norm przywołanych do Rozporządzenia określa załącznik nr 1 do rozporządzenia. 3 Ilekroć mowa w Rozporządzeniu o: (pkt 16) konstrukcji z betonu słabo zbrojonego rozumie się przez to konstrukcję, w której procent zbrojenia jest mniejszy od minimalnego procentu zbrojenia określonego w Polskich Normach ( ). 29 Obliczenia stateczności i nośności budowli hydrotechnicznych wykonuje się według metod określonych w Polskich Normach dotyczących tych obliczeń.

3 38 Obliczenia posadowienia budowli hydrotechnicznych żelbetowych, kamiennych oraz wykonanych z betonu słabo zbrojonego według stanu granicznego użytkowalności przeprowadza się zgodnie z Polskimi Normami dotyczących tych obliczeń ( ) Wartości charakterystyczne obciążeń i parametrów geotechnicznych wyznacza się według metod określonych w Polskich Normach dotyczących tych wartości. 41 Dla określenia nadwyżek wysokości nasypów ziemnych budowli hydrotechnicznych niezbędnych do utrzymania projektowanej rzędnej korony opracowuje się prognozę osiadań; dla budowli hydrotechnicznych klasy I i II prognozę sporządza się ( ); dla budowli hydrotechnicznych klas niższych parametry geotechniczne można oznaczyć na podstawie badań polowych określonych w Polskich Normach dotyczących tych badań. 3. POSTAWIENIE PROBLEMU Normy przywołane w Rozporządzeniu uznajemy za normy poziomu głównego. Czyli występuje dwadzieścia jeden gałęzi głównych. Normy przywołane w poziomie głównym oznaczamy jako normy poziomu A, normy przywołane przez normy poziomu A oznaczamy przez B. W ten sposób zliczamy normy do poziomu C, czyli licząc z normami głównymi analizujemy cztery poziomy. Liczbę norm występującą na każdym poziomie podano w zestawieniu przedstawionym w tabl. 1. Tablica 1. Zestawienie ilości norm przywołanych w Rozporządzeniu Lp. Norma Liczba przywołanych norm poziomu: A B C 1 PN-82/B PN-82/B PN-82/B PN-80/B-02010/Az1: PN-77/B PN-88/B PN-86/B PN-86/B PN-76/B PN-83/B PN-81/B PN-88/B PN-B-02479: PN-B-02481: PN-B-03203: PN-B-03264:2002/Ap1: PN-B-04452: PN-B-06050:

4 19 PN-EN 12063: PN-EN 1537: PN-EN 1538: Oczywiście często w jednej gałęzi przywoływane są te same normy. Występuje krzyżowanie norm pomiędzy gałęziami, a także przywołanie w tej samej gałęzi normy poziomu wyższego. Łącznie, bez uwzględniania powtórzeń od poziomu A do poziomu C przywołanych jest 2477 norm, co z 21 normami poziomu głównego daje imponującą liczbę 2498 norm. Powstają jednak następujące problemy: Czy obowiązujący charakter mają tylko normy przywołane w Rozporządzeniu, czy także dalsze normy kolejnych poziomów? Mówiąc językiem matematycznym, czy w zakresie obowiązku stosowania norm obowiązuje zasada przechodniości? Jeżeli obowiązuje zasada przechodniości, a występuje powołanie się na normę nieaktualną bądź zastąpioną przez inną, to która z nich jest obowiązująca? Ta bezpośrednio wskazana, czy nowsza? 4. ROZUMOWANIE INŻYNIERSKIE Rozumowanie inżyniera jest w praktyce ugruntowane od dawna. Jeżeli jakaś norma podaje, że pewną wielkość należy obliczyć stosując inną normę, to należy ją zastosować. Na przykład Norma PN-88 B Obciążenia budowli, Obciążenia gruntem w punkcie 2.2 podaje, że wartości obciążeń zmiennych naziomu należy przyjmować wg PN-82 B i PN-82 B to bezwzględnie należy zastosować wskazane normy. Bowiem wartość częściowych współczynników bezpieczeństwa stosowanych przy obliczeniach stateczności budowli przewidziana jest dla obciążeń określanych zgodnie z normami. Zastosowanie innych, nienormowo obliczanych wartości obciążenia zamiennego byłoby niespójne z całością procedury oceny stateczności budowli wyrażoną w PN-82 B Obciążenia budowli. Zasady ustalania wartości i w konsekwencji mogłoby doprowadzić do jej katastrofy. Trzeba też zauważyć, że zapis w dotyczący obliczania stateczności budowli hydrotechnicznych zawarty w 34 pkt 1 Rozporządzenia odzwierciedla metodykę zawartą w Polskich Normach. W przypadku zamiany norm to za obowiązującą przyjmuje się jej nowszą wersję. 5. INTERPRETACJA PRAWNA W dniu 1 stycznia 2003 roku weszła w życie Ustawa z dnia 12 września 2002 roku o normalizacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 169, poz.1386 z późn. zm.) zwana dalej Ustawą, która uchyliła poprzednio obowiązującą Ustawę z dnia 3 kwietnia 1993 roku o normalizacji (Dz. U. z 1993 r. Nr 55, poz. 251 z późn. zm.). Celem uchwalenia nowej Ustawy o normalizacji było dostosowanie przepisów polskich do reguł przyjętych w

5 normalizacji europejskiej opartej na prawie unijnym. Na gruncie wcześniej obowiązujących przepisów o normalizacji stosowanie Polskich Norm było co do zasady dobrowolne, a wyjątkowo obowiązkowe jeżeli normy te zostaną powołane w ustawach (art. 19 ust. 1 i 3 Ustawy z dnia 3 kwietnia 1993 roku o normalizacji). Wraz z wejściem w życie Ustawy zgodnie z jej art. 5 ust. 3 stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne. Art. 5 ust. 4 Ustawy przewiduje możliwość powoływania Polskich Norm w przepisach prawnych po ich opublikowaniu. Przykładem takiego powołania jest ogólne odesłanie do Polskich Norm w przepisach Rozporządzenia oraz ich wyliczenie w Załączniku nr 1 do niego. Nie oznacza to jednak, że Rozporządzenie wprowadza obowiązek stosowania wskazanych w nim Polskich Norm. Wynika to nie tylko z odmiennego brzmienia art. 5 ust. 4 obecnej i art. 19 ust. 3 poprzednio obowiązującej Ustawy o normalizacji, ale przede wszystkim z konstytucyjnych regulacji dotyczących źródeł prawa w porządku prawnym RP. Katalog źródeł prawa jest zawarty w Konstytucji RP, która w art. 87 ust. 1 i 2 zalicza do nich oprócz samej Konstytucji, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego, obowiązujące na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Przywołany system źródeł prawa ma charakter wyczerpujący i zamknięty. Skoro tak, nie ulega wątpliwości, iż w zakres źródeł prawa nie wchodzą dokumenty normalizacyjne w postaci Polskich Norm (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 6 października 2011 r., sygn. II SA/Lu 469/11). Art. 88 Konstytucji RP stanowi, iż warunkiem wejścia w życie aktów normatywnych jest ich ogłoszenie, a zasady i tryb ich ogłaszania określa Ustawa. Jednym z elementów ogłoszenia aktu prawnego jest podanie jego treści (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 12 lipca 2011 r., sygn. VII SA/Wa 344/11). Ponieważ ani z treści samych przepisów Rozporządzenia odwołujących się ogólnie do Polskich Norm ani z wykazu Polskich Norm przywołanych w Załączniku nr 1 do niego nie można poznać treści tych norm, nie można zatem stwierdzić, że zostały one ogłoszone w rozumieniu Konstytucji RP oraz Ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 17, poz. 95 z późn. zm.). Reasumując; w obecnym stanie prawnym stosowanie Polskich Norm jest całkowicie dobrowolne, również w sytuacji, gdy są one powołane w przepisach prawa w myśl art. 5 ust. 4 Ustawy. Nie mają one mocy prawnej i nie nakładają obowiązków prawnych na uczestników procesu budowlanego. 6. PODSUMOWANIE Jak można się było spodziewać, inżynierskie rozumienie przepisów budowlanych nie pokrywa się z rozumieniem prawnym. Z jednej strony Właściwy Minister ogłaszając Rozporządzenie powołuje się na Polskie Normy, z drugiej Ustawodawca w Ustawie,

6 czyli akcie prawnym wyższego rzędu, stwierdza że takie powołanie nie ma mocy prawnej, co potwierdzają sądy w swoich wyrokach. Stan niespójności przepisów prawnych zawsze rodzi zagrożenia. W obecnej sytuacji prawnej, wspomniane w 29 Rozporządzenia, obliczenia stateczności i nośności budowli hydrotechnicznych można przeprowadzić w dowolny sposób. A przecież, z punktu widzenia bezpieczeństwa budowli, są to jedne z najważniejszych obliczeń. LITERATURA: 1. Brandowski A., Bezpieczeństwo jako nauka, Zagadnienia Eksploatacji Maszyn, 91,3, s , Kraków Brandowski A., Zasady nauki o bezpieczeństwie, Zagadnienia Eksploatacji Maszyn, 35,2, s , Kraków Murzewski J., Bezpieczeństwo konstrukcji budowlanych, PWN, Warszawa 1970.