WYBÓR PISM MIKOŁAJ REJ ANNAKOCHAN. Nr 308 BIBLIOTEKA NARODOWA Seria I WROCŁAW-WARSZAWA-KRAKOW OPRACOWAŁA

Transkrypt

1 Nr 308 BIBLIOTEKA NARODOWA Seria I MIKOŁAJ REJ WYBÓR PISM OPRACOWAŁA ANNAKOCHAN WROCŁAW-WARSZAWA-KRAKOW ZAKŁAD NARODOWY IMIENIA OSSOLIŃSKICH - WYDAWNICTWO

2 SPIS TREŚCI WSTĘP. Napisała Anna Kochan V I. Mikołaja Reja żywot i sprawy VII Ojciec literatury polskiej VII Biografia IX Udział w życiu publicznym. Egzekucja praw Xl Oblicze wyznaniowe pisarza XIII Problem biografii Reja XV II. Charakterystyka twórczości XVI Rozwój twórczości pisarskiej XVI Charakterystyka pisarza. Metoda pracy Reja XIX Twórczość religijna. Pieśni okolicznościowe XX Ideały świeckie XXII Kreacja na prostaka XXIII Biblia XXV Dzieła starożytnych XXVI Autorzy i dzieła nowożytne XXIX Rej a średniowieczna kultura literacka XXXII Pisarz moralista XXXV Komizm w twórczości Reja XXXVII Rej i retoryka XXXVIII Obrońca języka polskiego XL Breughel literatury polskiej XLII III. Zagadnienia szczegółowe XLV Dialogi XLV Krótka rozprawa XLVI Kot ze Lwem LVII

3 SPIS TREŚCI 519 Kupiec Żywot Józefa Psałterz Dawidów Hejnalświta Postylla Wizerunk Zwierzyniec i Figliki Życie towarzyskie Zwierciadło IV. Recepcja Naśladowcy i uczniowie Pisarz prekursor Uwagi wydawcy Wybór Zasady wydania Skróty biblijne użyte we Wstępie i komentarzu BIBLIOGRAFIA LXII LXX LXXIV LXXXI LXXXV XCVII CVIII CXV CXVI CXXX CXXX CXXXIII CXXXVII CXXXVII CXXXVIII CXLI CXLIII WYBÓR PISM Krótka rozprawa miedzy trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem, którzy i swe, i inszych ludzi przygody wyczytają, a takież i zbyt-, ki, i pożytki dzisiejszego świata 3 Rozmowa Lwa z Kotem. Kot ze Lwem rozprawia o swobodzie a o niewoli 101 Kupiec, to jest kstałt a podobieństwo Sądu Bożego Ostatecznego. 117 Żywot Józefa z pokolenia żydowskiego, syna Jakobowego, rozdzielony w rozmowach person, który w sobie wiele cnót i dobrych obyczajów zamyka 160 Psałterz Dawidów, który snadź jest prawy fundament wszytkiego pisma krześcijańskiego, teraz nowo prawie na polski język przełożon, acz

4 520 SPIS TREŚCI nie jednakością słów, co być nie może, ale iż wżdy położenie rzeczy w każdem wierszu według łacińskiego języka sie zamyka 212 Psalm dwudziesty trzeci 212 Psalm dwudziesty czwarty 214 Psalm czterdziesty pirwszy 216 Psalm czterdziesty wtóry 218 Psalm ośmdziesiąty szósty 220 Psalm setny trzydziesty 222 Psalm setny trzydziesty szósty 223 Psalm LXXXV 225 Hejnał świta. [Pieśń] na ranę powstanie 227 Świętych słów a spraw Pańskich [...] Krojnika albo Postylla, polskim językiem a prostym wykładem też dla prostaków krotce uczyniona. 230 Ewanielija Niedziele Siódmej po Nowym Lecie, którą napisał Łukasz ś[więty] w VIII [kapitulum] przeciwko duchom fałecznym a naukam omylnym 230 Wizerunk własny żywota człowieka poczciwego, w którym jako we źwierciedle snadnie każdy swe sprawy oglądać może 247 Rozdział III: Epikurus. [Ogród Rozkoszy] 247 Rozdział IV: Anaksagoras. [Opis poranka i modlitwa Młodzieńca] 256 Rozdział VII: Solinus. [Pobojowisko śmierci] 257 Rozdział VIII: Plato. [Opis burzy i modlitwa Młodzieńca] 259 Rozdział XI: Solon. [Opis piekła] 261 Zwierzyniec, w którym rozmaitych stanów, ludzi, źwirząt i ptaków kstałty, przypadki i obyczaje są właśnie wypisane. A zwłaszcza ku czasom dzisiejszym naszym niejako przypadające 290 Do tego, co czyść ma 290 A tu napirwej Rzeczpospolita skarży sie na swe nieszczęście Rozdział pirwszy 295 [VI] Zeleukus, król lokreński 295 [XXV] Aleksander Wielki 296

5 SPIS TREŚCI 521 [LXIV] Edgardus, król brytański 297 [CI] Gwilhelm angielski 297 [CXIV] Augustus cesarz 298 [CXLII] Tyberijus rzymski 299 [CLXXXVI] Pauzanias 299 [CCVIII] Faeton, co Słońce woził 300 [CCIX] Parys 300 [CCXI] Samson 301 [CCXIII] Dawid król 301 [CCXIV] Salomon 302 [CCXV] Judyt, zacna Żydówka 302 Rozdział wtóry 303 [I] A napirwej on zacny Zygmunt, sławny król polski 303 [II] Sigismundus Augustus 304 [III] Bona, królowa polska 305 [VII] Jan z Tarnowa, kasztelan krakowski 305 [XII] Mikołaj z Sieniawy,woje[woda] ruski 306 [XLIII] Gamrat, arcybiskup i biskup krafkowski] 307 [XLVIII] Uchański, biskup kujaw[ski], i z bracią 307 [LII] Spytek z Tarnowa, podskarbi koronny 308 [LXIII] Stanisław Szafraniec z Pieszkowej Skały 309 [LXIV] Mikołaj Rej z Nagłowić 309 [LXXXII] Andrzej hrabia z Górki, starosta gnieźnieński [CXI] Andrzej Trzecieski 311 [CXII] Petrus Roizyjus, Hiszpan 311 [CXVIII] Jan Kochanowski 312 [CXX] Maciej Włodek, starosta kamieniecki 313 [CLXIII] Orzechowscy z przemyskiej ziemie 313 [CLXVIII] Przemowa do Polaków 314 [CLXXI] Mikołaj Radziwił, trocki wojefwoda] 315 [CLXXIX] Ku temu, co czedł 315 Rozdział trzeci 316 [I] Król albo jaki przełożony 316 [II] Wojewoda 317

6 522 SPIS TREŚCI [IV] Starosta 317 [VIII] Podstarości 318 [IX] Poborca 318 [X] Sędzia 319 [XI] Sędziowie na sądzie 320 [XIV] Prokurator panu 320 [XVIII] Żołnierze 321 [XIX] Drabi 321 [XXI] Wojna pospolita 322 [XXII] Papież 322 [XXIII] Rzym 323 [XXIV] Biskupi albo prełaci 323 [XXV] Infuła 324 [XXVI] Księża pospolici 324 [XXVIII] Mnich 325 [XXIX] Mniszki 325 [XXXIV] Sakra, co do Rzyma noszą 326 [XXXV] Odpusty 326 [XXXVII] Relikwije 327 [XXXVIII] Gromnica 328 [XL] Święcona woda 328 [XLI] Kadzidlnica 329 [XLII] Krzcilnica 329 [XLIII] Wywodziny 330 [XLV] Święcone ziele 330 [XLVI] Marcin Luter, doktor 331 [L] Korona polska 331 [LV] Rzecz pospolita albo sjem pospolity 332 [LVI] Posłowie koronni 332 [LVII] Prawo pospolite 332 [LIX] Na niedbałość polską 333 [LXI] Puste zamki pograniczne 333 [LXIII] Puste pola podolskie 334 [LXIV] Kozacy polni 334

7 SPIS TREŚCI 523 [LXV] Zamek krakowski 335 [LXVII] Ratusz krakowski 335 [LXIX] Kollegium krakowskie 336 Rozdział czwarty 336 [II] Rycerz krześcijański 336 [III] Nadzieje figura 337 [VI] Sławy figura 337 [X] Czas tak malują 338 [XIX] Drugie podobieństwo tegoż, iż mu nie wierz [XLIII] Miła rzecz swoboda 339 [LVIII] Na opilce 340 [LXXIII] Łabęć na strach śmierci 340 [LXXVII] Paw na hardego głupiego 341 [LXXXIII] Drzewko na niepewny żywot 341 [XCV] Lipka na cne obyczaje 341 [XCVI] Dąb na wielkie stany 342 [CXX] Napirwej dom 342 [CXXI] Kuchnia 343 [CXXII] Łaźnia 343 [CXXIV] Psiarnia 344 [CXXVII] Myśliwstwo 344 [CXL1] Na plugawego chłopa przypadki 345 [CXLII] Nogi 345 [CXLIII] Włosy 346 Figliki albo Rozlicznych ludzi przypadki dworskie, które sobie po zatrudnionych myślach, dla krotofile, wolny będąc, czytać możesz 346 [I. Król Zygmunt i ziemianie] 346 [III] Co królowi pierścieni nie wrócił 347 [IV] Ksiądz, co sie u króla umył, a doma jadł 348 [X] Co sędziemu kamień ukazował 348 [XX] Dziewce uwiązła koszula w pośladku 349 [XXV] Jako żona męża związała 349 [XXVI] Żona męża na sernik wsadziła 350 [XXVIII] Pleban pieska na cmyntarzu pochował 350

8 524 SPIS TREŚCI [XLV] Jako żona na pogrzebie omdlała 351 [XLVII] Co pragnienia nie dał leczyć 351 [LXIX] Synowie, co mać pogrzebali 352 [LXXXI] Pani dwu na wieczerzą prosiła 352 [LXXXV] Kardynał, co do Boga na obiad prosił 353 [XCVI] Co sie nie chciał spowiedać, iż sie żona spowie- [dała] 354 [XCVII] Baba, co w Pasyją płakała 354 [CIII] Co Boga z kura uczynili 355 [CXII] Co sie sianem wykręcił z piwnice 355 [CXX1II] Dziewka, co kożuszka szanowała 356 [CXXV1II] Co miedźwiedzią skórę szacowali 356 [CXXXII] Orzech włoski 357 [CXLVI] Co brząkając obiad płacił 357 [CLXIX] Co podle żony nie chciał w niebie sieść 358 [CLXXVII] Chłopa ksiądz o Śfwiętej] Trójcy wierzyć uczył [CLXXXII] Co żonę kazał dać wilkowi za pokutę 359 [CLXXXV] Błazen, co głodem chciał zamku dobyć 359 [CXCVII] Co mu sie żona w sadu obiesiła 360 [CCXXX] O sędziem, co wziął wóz i konie 360 [CCXXXV] Ksiądz, co jeść nie mógł 361 Do tego, co czytał 361 Zwierciadło albo Kstałt, w którym każdy stan snadnie sie może swym sprawam jako we źwierciedle przypatrzyć 363 Księgi pirwsze żywota człowieka poczciwego 364 Kapitulum I 364 Kapitulum III 372 Kapitulum IV 377 Kapitulum V 383 Wtóre księgi żywota poczciwego człowieka 395 Kapitulum I 396 Kapitulum IV 404 Kapitulum V 409

9 SPIS TREŚCI 525 Kapitulum VI 411 Kapitulum IX 420 Kapitulum XI 422 Kapitulum XVI 424 Kapitulum XVII 441 Trzecie księgi 447 Kapitulum I 448 Kapitulum II 453 Kapitulum V 456 Kapitulum VI 458 Kapitulum VII 460 Kapitulum VIII 463 Kapitulum IX 464 Kapitulum X 466 Apoftegmata, to jest krótkie a roztropne powieści, człowiekowi poćciwemu słusznie należące, przez tegoż to, co i Żywot poćciwego człowieka pisał, tylko dwiema wirszyki zebrane a zniesione O cnocie 470 Powieści o sprawiedliwości 473 O trzeźwości a o mierności 476 O bacznej roztropności 478 Trzeźwy a pijanica 481 O prawym ślachectwie 484 Rzecz pospolita a prawa 486 Cnota z niecnotą 489 Prawda z nieprawdą 490 Prawdziwy z pochlebcą 491 Niefortunny z fortunnym 491 Czas krótki a długi 492 Szczebietliwy a milczący 492 Ziemianin z dworzaninem 493 Pan z plebanem 494 Ziemianie z posły 494 Wójt z panem 495

10 526 SPIS TREŚCI Krawiec z panem 496 Żak z mnichem..' 497 Na wrota 498 Na sklepy 499 Na łaźnie 500 Na groby 502 Wirszyki na łyżki abo na ine drobne rzeczy 505 Drugie dla mniejszych stanów 506 Prze dobre towarzysze. Łyżka mówi 506 Żywot i sprawy poćciwego ślachcica polskiego, Mikołaja Reja z Nagłowić, który był za sławnych królów polskich, Zygmunta Wielkiego, pirwszego tym imieniem króla polskiego, a potym za Zygmunta Augusta, syna jego, także wielkiego a sławnego króla polskiego. Który napisał Andrzej Trzecieski, jego dobry towarzysz, który wiedział wszytki sprawy jego 508