Substancje chemiczne jako alergeny

Transkrypt

1 Artykuł pobrano ze strony eioba.pl Substancje chemiczne jako alergeny Źródło alergii tkwiw normalnym mechanizmie obronnym naszego organizmu, który świadczy o tym, że wrogo reaguje na wszystko, czego nie rozpoznaje jako "swoje". Publikacje są jak wyprawy - wyprawy naszego umysłu. Czytamy je dlatego, że prowadzą do celu, który za wszelką cenę chcemy osiągnąć. Kończąc czytanie, mamy wrażenie, że osiągnęliśmy cel. I to jest celem tej pracy. Termin,,alergia" został prowadzony ponad sto lat temu przez austriackiego lekarza Clemensa von Pirqueta na określenie zdolności organizmu do charakterystycznego i anomalnego reagowania na obcy bodziec. Ta reakcja organizmu, zazwyczaj obronna stanowi odpowiedź immunologiczną. Może ona jednak ulec nieodpowiedniej modyfikacji lub zniekształceniu, wskutek czego staje się chorobotwórcza, wywołując choroby alergiczne i immunologiczne. Źródło alergii tkwi więc w normalnym mechanizmie obronnym naszego organizmu, który świadczy o tym, że wrogo reaguje na wszystko, czego nie rozpoznaje jako,,swoje". Gdyby tak nie było człowiek padłby ofiarą bakterii, pasożytów i wirusów z którymi żyje na co dzień. Niestety, współczesny człowiek nie ma wystarczającej wiedzy na ten temat. Znaczna ilość białek, lipidów, cukrowców, a także wiele związków chemicznych i pojedynczych jonów może wywołać reakcje alergiczne. Z substancjami chemicznymi stykamy się codziennie. Wydaje nam się, że są bezpieczne i nie mogą wpłynąć ujemnie na nasze zdrowie. Ale czy aby na pewno? Medycyna idzie w dobrym kierunku, mamy coraz więcej informacji związanych z alergetyką. Alergeny poklasyfikowane są w różne grupy. Wyróżniamy alergeny: wziewne, pokarmowe, bakteryjne i alergeny będące substancjami chemicznymi. Ta ostatnia grupa spełniająca kryterium podziału alergenów będzie tematem owej pracy. Moim zadaniem jest przekazanie najistotniejszych informacji na temat substancji chemicznych, które mogą wywołać niepożądane reakcje alergiczne. Co kryje się pod pojęciem alergeny? Substancje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, a także związki o prostszej budowie i charakterze haptenów to substancje, które mogą wywołać reakcję uczuleniową. Alergeny nie wykazują zbyt szczególnych podobieństw. Nie jesteśmy więc w stanie określić, czy dana substancja uczula, czy nie. Stosuje się ujednolicone nazewnictwo alergenów. Nazwa składa się zawsze z trzech członów: -skrót nazwy rodzajowej alergenów -skrót nazwy gatunkowej organizmu -cyfra lub liczba arabska, która oznacza konkretny antygen danego organizmu Jeżeli istnieje kilka form alergenu to do cyfry lub liczby arabskiej dodaje się kolejne małe litery należące do alfabetu łacińskiego. Zazwyczaj antygeny najsilniej uczulające oznaczane są cyferką 1 i noszą nazwę alergenów głównych. Uczulają one ponad 50% pacjentów określonej grupy. Alergeny, które wywołują reakcje alergiczne u poniżej 50% osób w danej grupie definiuje się jako alergeny słabe. We współczesnym środowisku człowieka stale wzrasta liczba alergenów, a przez wpływ różnych czynników szkodliwych natury biologicznej, chemicznej i fizycznej uszkadza się istniejące naturalne bariery ochronne, co bardzo ułatwia penetrację alergenów do ustroju i rozwój zmian chorobowych.

2 Uczulenia w cywilizowanych zakątkach świata stanowią ogromy problem. Alergie występują coraz częściej u dzieci i młodzieży, a także u osób dorosłych. Bagatelnie również rośnie liczba osób uczulonych na alergeny, które są ściśle związane z miejscem pracy. Typowe reakcje alergiczne to: -temperatura -dreszcze -wysypka na skórze Takie reakcje występują w początkowym stadium i są zazwyczaj bardzo łagodne. Później mogą wystąpić inne objawy, przy których konieczna będzie interwencja lekarza. Warto jest więc podkreślić, że alergenem może być każda substancja występująca powszechnie lub też sporadycznie w środowisku człowieka. Nie zależy to natomiast od drogi wprowadzenia do ustroju i właściwości immunogennych. Podczas pierwszego kontaktu nasz układ odpornościowy reaguje poprzez wytwarzanie odpowiednich przeciwciał. Nie dochodzi do żadnej reakcji alergicznej. Nie wiemy jednak dlaczego w pewnych przypadkach naturalny mechanizm obronny zawodzi. Rozpoznanie substancji odpowiedzialnej za złe samopoczucie jest rzeczą trudną, ale niezbędną po to, aby rozpocząć leczenie. Służą do tego testy alergiczne i badania laboratoryjne. W sumie wykryto ponad związków chemicznych będących w stanie wywołać u osób z odpowiednimi predyspozycjami stany uczuleniowe. Podział alergenów

3 Alergeny przenikają różnymi drogami do organizmu. Ze względu na to możemy je podzielić na następujące grupy: Alergeny wziewne Alergeny te odgrywają istotną rolę w etiologii dychawicy oskrzelowej. Należą do nich: kurz domowy, pyłki drzew, krzewów i kwiatów, dym tytoniowy i wiele innych. Alergeny pokarmowe Alergeny pokarmowe odgrywają ważną rolę w chorobach alergicznych przejawiających się u dzieci. Każda substancja pokarmowa, która przenika w stanie nierozłożonym przez błonę śluzową jelit, może być przyczyną powstawania alergii. Alergeny kontaktowe Alergeny kontaktowe przenikają przez skórę do błony śluzowej. Doprowadzają one do wyprysku kontaktowego i innych schorzeń związanych z alergią. Zaliczamy do nich: kwiaty, barwniki, gumy, metale, tworzywa sztuczne, chemikalia, biżuterię, maści, kosmetyki, futra. Alergeny zakaźne W oddzielną grupę zalicza się alergeny pochodzenia bakteryjnego, wirusowego czy grzybiczego, które wywołują reakcję alergiczną organizmu. W przebiegu takich chorób jak gruźlica i kiła. Prowadzą one do wytworzenia ziarniaków. Obecność w ustroju ognisk zapalnych, które zawierają gronkowce i paciorkowce jest przyczyną różnych odczynów alergicznych. Zalicza się do nich dychawice oskrzelowe, obrzęk naczynioruchowy lub pokrzywki. Alergeny lekowe Do leków najczęściej uczulających zalicza się: penicylinę i inne antybiotyki, pochodne kwasu salicylowego, sulfonamidy, związki jodu, lewamisol, nitrofurantoina i szczepionki. Wiadomo, że do powstania zmian alergicznych potrzebny jest przynajmniej dwukrotny kontakt alergenu z ustrojem. Pierwsze spotkanie prowadzi do uczulenia organizmu wskutek wytworzenia przeciwciał lub uczulonych limfocytów. Przy następnym kontakcie z alergenem dochodzi do reakcji między swoistymi przeciwciałami lub uczulonymi limfocytami a alergenem. Dochodzi do wyzwolenia zmian chorobowych. TWORZYWA SZTUCZNE Ogólna charakterystyka Tworzywa sztuczne to grupa materiałów zawierająca niezbędny i podstawowy składnik- polimer oraz składniki dodatkowe, które nadają tworzywu określone właściwości przetwórcze i użytkowe. Wyjściowymi związkami chemicznymi potrzebnymi do otrzymywania syntetycznych związków wielocząsteczkowych są monomery. Składają się one z niewielkiej liczby atomów. Wykazują zdolność reagowania z identycznymi lub innymi cząsteczkami dzięki temu, że posiadają wiązania nienasycone, reaktywne grupy chemiczne oraz nietrwałe pierścienie. Właściwości monomerów i polimerów są bardzo odmienne. Tworzywa sztuczne mogą się kryć pod postacią żywic, tłoczyw półfabrykantów. Żywice wykorzystywane są bezpośrednio do przetwórstwa lub stanowią surowiec do produkcji m. in. klejów, lakierów i tłoczyw. Tłoczywa zaś wykorzystuje się do plastycznego formowania wyrobów. Mogą występować w postaci tabletek, granulek, proszku lub tekstylnych składników, które są nasycone żywicą. Półfabrykanty wytwarzane są w formie płyt, węży, folii, przewodów elastycznych. Uzyskują wymagany kształt po odpowiedniej obróbce. Do tej grupy nalezą tworzywa o specyficznie korzystnych właściwościach użytkowychkompozyty. Są to materiały o strukturze niejednorodnej, złożone z dwóch lub więcej komponentów. Spośród wielu podziałów tworzyw sztucznych, uwzględniając skład chemiczny, właściwości, sposób wytwarzania godna uwagi jest klasyfikacja technologiczna i chemiczna. Według klasyfikacji chemicznej dzieli się je na tworzywa polimeryzacyjne, poliaddycyjne, polikondensacyjne, technologia na elastomery i plastomery. Plastomery wykazują niewielkie odkształcenie pod wpływem nieznaczego obciążenia, elastomery zaś po odkształceniu wracają do

4 pierwotnego kształtu. Katalizatory, monomery, utwardzacze, inhibitory, dodatki uszlachetniające charakteryzują się czasem silnym działaniem uczulającym. Do tworzyw sztucznych silnie alergizujących kontaktowo zalicza się epoksydy, żywice fenolowe, aminoplasty i akrylany. Tworzywa słabiej uczulające to poliwinyle, izocyjaniny i estry. AMINOPLASTY I AKRYLANY Aminoplasty otrzymuje się podczas reakcji polikondensacji formaldehydu z aminami, głównie z mocznikiem, melaminą i tiomocznikiem. Znalazły one zastosowanie w wielu dziedzinach życia. Używa się ich przy produkcji lakierów, klejów, tworzyw sztucznych, a przede wszystkim w przemyśle włókienniczym w procesie wykańczania tkanin. Najczęściej uczula formaldehyd, który uwalnia się ze środków apreterskich. Aldehyd mrówkowy stosowany przy produkcji barwników i używa się go jako środka odkażającego. Do plastomerów otrzymywanych przez polimeryzację zalicza się tworzywa akrylowe. Tak jak aminoplasty znalazły zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu, ponieważ są lekkie, trwałe, odporne na temperaturę i środki chemiczne. Wykorzystuje się je m. in. w przemyśle elektrochemicznym, lotniczym, samochodowym oraz jako tzw. kauczuk syntetyczny. Akrylany wchodzą w skład laków, lakierów, farb emulsyjnych, klejów, cementu ortopedycznego, apretury tkanin, farb i płyt drukarskich, taśm przylepnych. Są również podstawowym materiałem wykorzystywanym do produkcji szkieł kontaktowych, aparatów słuchowych, protez dentystycznych i sztucznych paznokci. Narażeni na uczulenie są najbardziej pracownicy stomatologii, drukarze, osoby pracujące przy obsłudze mikroskopów elektronowych, malarze, osoby stykające się z żelem poliakrylowm do elektroforezy. Uczulenie mogą wywołać niewielkie ilości monomerów, które łatwo uwalniają się z gotowych wyrobów wykonanych z akrylu. Istnieją również przypadki wywołania reakcji alergicznych u użytkowników protez dentystycznych i szkieł kontaktowych. Żywice akrylowe otrzymuje się poprzez polimeryzację kwasu akrylowego, metakrylowego oraz ich estrów i nitryli. Najbardziej skomplikowana jest diagnostyka alergii na tworzywa sztuczne. Uczula wiele związków wchodzących w ich skład. Reakcje alergiczne wywołują przeważnie monomery, czyli pochodne kwasu akrylowego i metakrylowego: -akrylany: metylu, etylu, butylu, heksylu, izobutylu -metakrylany: metylu, butylu, laurylu -oligomery: diakrylany, dimetakrylany, triakrylany -kapolimery: epoksyakrylany, akrylany uretanowe -inicjatory: nadtlenek benzoilu, chinon kamforowy -aktywatory: trzeciorządowe aminy, np. N, N- dimetylo- p- toluidyna -plastyfikatory: ftalan dibutylu, ftalan dimetylu, salol -stabilizatory: parahydrochinon, pyrogalol, b- naftol -fotostabilizatory: 2- hydroksy- 4 metoksybenzofenon -inhibitory: BHT- butylowy, hydroksytoluol, eugenol; pigmenty Alergie wywołane tymi substancjami obserwuje się często u stomatologów i techników dentystycznych. Tworzywa te stosowane są do wyrobu protez stomatologicznych i mostów. Przeważnie uczula metakrylan metylu. Stosuje się go do utwardzania tworzyw protetycznych. W protetyce i do wypełniania ubytków próchnicznych w zębach stosuje się światłoutwardzalne akrylany. Rozszerza to możliwość wystąpienia reakcji alergicznych u lekarzy stomatologów zajmujących się jedynie stomatologią zachowawczą. W Polsce alergie występują częściej u lekarzy stomatologów niż u techników dentystycznych. Rękawiczki wykonane z lateksu nie stanowią dla nich kompletnej ochrony, ponieważ akrylany z łatwością przenikają przez nie. Epoksyakrylany, akrylany uretanowe, metakrylan 2- hydroksyetylu i dimetakrylan etylenoglikolu to związki chemiczne, które coraz częściej wywołują reakcje alergiczne.

5 Akrylany są w stanie wywołać ciężkie zmiany chorobowe. Powodują wypryski na skórze rąk, umiejscowione nie tylko na powierzchni grzbietowej palców, ale także na opuszkach. Alergie na tworzywa akrylowe są istotnym problemem zdrowotnym, zwłaszcza u lekarzy i techników dentystycznych. ŻYWICE EPOKSYDOWE Żywice epoksydowe znalazły wiele zastosowań, jako farby, lakiery przeciwkorozyjne, kleje, emalie, żywice lane, tworzywa warstwowe łączone z włóknem szklanym. Najbardziej narażeni na uczulenie narażeni są malarze, lakiernicy, drukarze, stolarze, szkutnicy, producenci laminatów. W krajach leżących na zachodzie znacznie częściej obserwuje się reakcje alergiczne wywołane przez epicote nie związane z wykonywanym zawodem. Również przedmioty z którymi stykamy się na co dzień mogą być źródłem uczulenia. Są to: oprawki od okularów, folia PCV, opakowania szamponów, plastikowe rękawice, mosiężne ozdoby, kapsle do butelek, otwieracze, szyldy, wywieszki, rozruszniki serca i wiele innych. Ze względu na ogromną liczbę, które zawierają w sobie substancje uczulające, trudno jest wykryć przyczyny wyprysku. ŻYWICE CYKLOALIFATYCZNE Ten rodzaj żywic wytwarza się głównie w USA. Są produktami epoksydowania olefin. Stanowią one ogromną grupę związków chemicznych o różnej budowie. Do pozyskania tworzyw o określonych właściwościach przekształca się żywice nietopliwe przez utwardzanie. Proces ten może zachodzić w różnych temperaturach. Bezwodniki kwasów karboksylowych, przeważnie ftalowego i maleinowego zalicza się do utwardzaczy epoksydowych, które biorą udział w procesie usieciowania przestrzennego w temperaturze stopni Celsjusza. Utwardzacze z grupy amin alifatycznych wywołują reakcje alergiczne. Silnie drażni i uczula trietylenotetraamina. Znacznie rzadziej etylenodiamina, trietanoloamina i diamina izoforonowa. TECZA (nazwa używana w Polsce dla trietylenotetraaminy) utwardza w temperaturze pokojowej jest związkiem lotnym, często więc powoduje zmiany zapalnie nie tylko na rękach, ale także na twarzy, dekolcie i szyi. Daje odczyny krzyżowe z dietylenotriaminą i etylenodiaminą. Etyloenodiamina stanowi podstawowy składnik niektórych maści leczniczych i część składową aminofiliny. W skład tworzyw epoksydowych wchodzą również inne uczulające składniki, np. reaktywne rozcieńczalniki i plastyfikatory.

6 Częstość wywoływania reakcji alergicznych przez żywice epoksydowe na świecie wynosi od 1-2%. W naszym kraju ta liczba jest wyższa. W latach uczulonych na epoksydy było 1% kobiet i 5% mężczyzn. W ostatnich latach ciągle spada liczba uczulonych. Rzadziej uczulają utwardzacze, niż plastyfikatory i rozcieńczalniki. Coraz częściej notuje reakcje alergiczne, które występują pod wpływem diaminy izoforonowej. Żywice epoksydowe wywołują ciężkie i rozległe zmiany wypryskowe skóry. Utrzymują się dosyć długo, ponadto powodują ubytki owłosienia i zmiany troficzne paznokci. ŻYWICE DIANOWE Żywice dianowe są efektem kondensacji epichlorhydryny z bisfenolem A (dian). Posiadają przynajmniej 2. grupy epoksydowe. Złożone są z trójczłonowych pierścieni oksycykloetylowych, na które składają się 2. atomy węgla i 1. atom tlenu. Najsilniej alergizują żywice o krótkich łańcuchach, gdyż grupy epoksydowe epichlorhydryny obecne są jedynie w końcowych cząsteczkach tego związku. Ich liczba w jednostce masy jest tym większa, im łańcuch jest krótszy. Żywice dianowe produkowane w Polsce określa się mianem epidianów. Najprostszy z nich jest epidian 5. Żywice posiadające dłuższe łańcuchy to epidiany 4, 3, 2, 1. W skład żywic dianowych o jeszcze dłuższych łańcuchach wchodzą rozpuszczalniki, utwardzacze, rozcieńczalniki i napełniacze. Epidany są w stanie wywołać silne reakcje alergiczne.

7 METALE Nikiel Metal ten najczęściej wywołuje uczulenie u młodych kobiet. W Europie zachodniej uczulonych na nikiel jest ok. 10% populacji kobiet i 2% populacji mężczyzn. Z danych zamieszczonych w literaturze wynika, że metal ten jest czynnikiem etiologicznym wywołującym wyprysk skóry u 30-40%. Stale obserwuje się stały wzrost nadwrażliwości u kobiet i u mężczyzn. Uczulenie powstaje w wyniku styczności z metalowymi częściami maszyn, biżuterią, narzędziami, kopertami, oprawkami okularów, monetami, sprzączkami, guzikami, igłami i naczyniami kuchennymi. Jedną z przyczyn alergii jest przekłuwanie ciała i noszenie tanich metalowych kolczyków. Nikiel jest jednym ze składników wielu stopów metali. Duże ilości tego metalu uwalniają stopy, które w niskim stopniu są odporne na korozję. Ważniejsze stopy niklu: -Stop Monela zawiera 30% miedzi, 2% żelaza i 1% manganu. Metal plastyczny, świetnie nadaje się do obróbki plastycznej na zimno i gorąco jednocześnie posiada bardzo dobre własności wytrzymałościowe i wysoką odporność na korozję. Stosowany na elementy maszyn pracujących w styczności z agresywnymi substancjami np. łopatki turbin parowych -Platynid i Fernico- topy wytwarzane metodami metalurgii próżniowej (oznaczenie Pr). Stosowane są na oprawy elementów szklanych pracujących w podwyższonych temperaturach, np. lamp elektronowych -Elinvar- stal specjalna posiadająca bardzo dobre właściwości sprężyste. Służy do produkcji sprężyn zegarowych -Inwar- stal specjalna, stop stosowany do produkcji odpowiedzialnych przyrządów pomiarowych. -Alumel i chromel- stopy stosowane na termopary -Permalloy- stop niklowo- żelazowy, bez domieszek węgla. Stosowany na materiały ferromagnetyczne. -Nikiel stopowy dla zastosowań w elektronice zawierający od 1% do 5% manganu, 4% wanadu i domieszki magnezu; stosowany do produkcji elementów lamp elektronowych -Nichrom- stopy wytwarzane metodami metalurgii próżniowej, charakteryzujące się dużą odpornością, a jednocześnie żaroodpornością. Stosowane na grzejne elementy oporowe, na elementy silników lotniczych. -Nikiel stopowy na elektrody świec zapłonowych -Nitinol- posiada bardzo szerokie zastosowanie, np. w biomedycynie

8 Istnieją również źródła uczulenia związanego z wykonywanym zawodem. Zaobserwowano również, że praca, która wymaga stałego kontaktu z wodą i środkami chemicznymi idealnie sprzyja uwalnianiu niklu i wchłanianiu go przez skórę. Dotyczy to szwaczek, laborantek, salowych, pielęgniarek, kasjerek Metal ten obecny jest w większych ilościach w roślinach strączkowych, orzechach, rybach, owocach morza, piwie, winie, żywności konserwowanej w metalowych opakowaniach. Gotowanie potraw o niskim ph w metalowych naczyniach znacznie zwiększa zawartość alergenu. Tak więc nikiel jest alergenem zarówno kontaktowym jak i pokarmowym. Chrom Uczulenie na związki chromu jest jedną z najczęstszych przyczyn wyprysku kontaktowego. Alergia dotyczy przede wszystkim mężczyzn. Jednak w ostatnich latach znacznie spada częstość tego uczulenia. Związane jest to z poprawą warunków pracy w budownictwie, większą automatyzacją oraz mniejszą ilością alergizujących związków chromu w cemencie. Nadwrażliwość związana z wypryskiem kontaktowym waha się od 5,3% w Holandii, aż do 27% w Kuwejcie. W Polsce również obserwuje się spadek liczby uczuleń, pomimo iż nadal stosuje się cement dużą ilością chromianów. Wiąże się to z regresją gospodarczą w budownictwie. Obserwuje się natomiast obniżanie się średniego wieku uczulonych zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Najsilniejsze właściwości uczulające ma chrom sześciowartościowy, ponieważ z łatwością dyfunduje przez błony biologiczne. Ważnym zadaniem medycyny jest całkowita eliminacja chromu z betonu i cementu. Przeprowadzono wiele prób, które niestety nie powiodły się. Przełomem stało się zastosowanie w tym celu siarczanu żelazowego zawierającego Fe (II). Po dodaniu tego związku silnie uczulający chrom sześciowartościowy jest redukowany do słabo alergizującego chromu trójwartościowego, a dwuwartościowa sól żelaza utlenia się do trójwartościowej. Przykładowa reakcja ilustrująca powyżej opisany proces: K 2 Cr 2 O 7 + 6FeCl HCl --> 2CrCl 3 + 6FeCl 3 + 2KCl + 7H 2 O Powstające związki chromu trójwartościowego mają znacznie osłabione działanie egzematogenne. Reakcja chemiczna nie powoduje żadnych niepożądanych skutków. Z zalecenia Unii Europejskiej nowy cement produkowany jest od 1981 r. Chrom metaliczny nie alergizuje. Ludzie dobrze tolerują przedmioty chromowane, bezpośrednio przylegające do skóry. Cement, zużyte smary, piaski formierskie, oleje przemysłowe, płyny galwanizerskie, środki do garbowania skóry, popioły powstające przy spalaniu węgla, odczynniki do badania jakości mleka, chromianka do mycia szkła laboratoryjnego, chłodziwa, środki do impregnacji drewna, farby podkładowe, płyny antykorozyjne, gazy i dymy spawalnicze, lakiery, zużyte smary i oleje maszynowe to główne źródła, które zawierają w sobie chrom. Metal ten może również uczulać w wyniku kontaktu z wyrobami ze skóry garbowanej, ale także z farbami, barwnikami i

9 zapałkami. W ostatnich latach można zaobserwować wzrost częstości uczuleń na chrom u kobiet, które pracują w służbie zdrowia. Chromiany są przyczyną długotrwałych zmian skórnych. Uczulenie pojawia się po kontakcie ze znikomymi ilościami alergenu. Chrom wchodzi również w skład żywności. Zbyt duże ilości tego pierwiastka w pożywieniu są powodem zaostrzenia wyprysku chromowego, który powstaje na drodze kontaktowej. W takich przypadkach powinno się ograniczać spożycie jaj, jabłek, cebuli, pieczarek, piwa, wina, ziemniaków, przypraw, herbaty, czekolady, żywności z metalowych puszek. Kobalt Alergia na kobalt zazwyczaj łączy się z alergią na nikiel (u kobiet) i chrom (u mężczyzn). Uczulenie na sam kobalt występuje bardzo rzadko. Metal ten nie przenika przez naskórek, ponieważ tlenki kobaltu bardzo słabo rozpuszczają się w wodzie i pocie. Stają się rozpuszczalnie w wysięku pęcherzyków, które zawierają aminokwasy. Dlatego właśnie alergia na kobalt znacznie łatwiej powstaje u osób z istniejącym już stanem zapalnym skóry. U pacjentów uczulonych na ten metal powstają zmiany skórne na rękach. Wyprysk ten jest nasilony i bardzo długo się utrzymuje. Źródłami uczulenia są: -Przemysł metali twardych- kobalt używany jest tam jako czynnik wiążący topy metali odporne na zużycie (zawartość Co w tych stopach wynosi 10%) -Żywice poliestrowe- naftenian kobaltu, który jest katalizatorem -Farby olejne i werniksy -Farby do zdobienia szkła i porcelany -Farby drukarskie -Cement -Pasze dla zwierząt Najczęściej alergie powstają przy przemyśle metali twardych. Niekiedy kobalt spożywany z pokarmami wywołuje u osób uczulonych na ten metal wysiew potnicy (dyshydrosis). Metal ten występuje w większych stężeniach w roślinach niż w tkankach ssaków. Duże jego stężenia obserwowano w owocach morza. Nie należy jednak zalecać stosowanych dawniej specjalnych diet, gdyż kobalt rzadko uczula drogą doustną. Opisane znikome przypadki alergii natychmiastowej na ten metal stanowią niezwykle rzadką kazuistykę. Alergia kontaktowa na kobalt jest natomiast bardzo częsta w przeciwieństwie do alergii pokarmowej. KOSMETYKI Podstawowe składniki kosmetyków, które mogą wywołać uczulenie: -BHA (butylated hydroxyanisole- C15H24O, 2,6-di-tert-butyl-p-cresol)- przeciwutleniacz, powoduje swędzące wysypki na skórze. Stosowany jest od 1947 r. jako konserwant i przeciwutleniacz w kosmetykach, powoduje kontaktowe zapalenie skóry -CAPB (cocamidopropyl betaine)- detergent anionowy, podstawa płynów kąpielowych, żeli do kąpieli, szamponów i mydeł w płynie. Powoduje alergiczne zapalenie skóry -Methyl Chloroisothiazolinine- posiada silne właściwości uczulające -Methylparaben (C8H8O3)- powoduje silne stany zapalne skóry- wypryski kontaktowe typu pokrzywki i rumienia -Propylene Glycol (Glikol propylenowy)- stosowany w wielu kosmetykach jako rozpuszczalnik. Wywołuje świąd i kontaktowe zapalenie skóry -P-fenylenodwuamina (PPD,,,sztuczna henna )- jeden ze składników farb do włosów, posiada silne właściwości uczulające. Ze względu na te własności jej stosowanie w wielu państwach było zakazywane -Izoeugenol- składnik syntetycznych substancji zapachowych, posiada silne właściwości alergizujące, obecnie stosowany w znikomych ilościach -Geraniol- składnik syntetycznych substancji zapachowych -Aldehyd cynamonowy

10 -Alkohol cynamonowy -Formalina Wyprysk coraz częściej wywoływany jest przez kosmetyki. Liczba alergizujących składowych kosmetyków jest coraz większa. Z biegiem lat alergia na kosmetyki zmienia charakter. Substancje, które wywoływały najsilniejsze reakcje alergiczne zostają,,usunięte, a na ich miejsce wprowadza się nowe, które słabiej uczulają, ale również powodują nadwrażliwość. LEKI Lek, jak każdy inna, wcześniej wspomniana substancja, może stanowić zagrożenie, które jest w stanie wywołać niepożądaną reakcję alergiczną organizmu. Jeśli cząsteczki związków zawartych w danym preparacie zostaną rozpoznane przez organizm jako alergen, przyczynią się do powstania skierowanych ku nim przeciwciał. Leki i substancje zawarte w nich mogące wywoływać uczulenie: -Metale ciężkie i organopreparaty -Salicylany (sole lub estry kwasu salicylowego, stosowane do wyrobu leków przeciwgorączkowych, przeciwbólowych i przeciwzapalnych) -Pochodne pirazolonu (stosowany do wyrobu leków o charakterze przeciwbólowym) i metamizolu (Noraminofenazonumetanosulfonian sodowy, Pyralginum- stosowany do wyrobu leków o charakterze przeciwbólowym, przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym, dodatkowo wykazują niewielkie działanie uspakajające) -Tiazydy (leki stosowane do leczenia nadciśnienia tętczniczego) -Sulfonoamidy -Chinina (C20H24N2O2, lek przeciwmalaryczny) i chinidyna (najstarszy lek przeciwarytmiczny, zmniejsza również napięcie mięśni gładkich) -Lanolina (wosk zwierzęcy otrzymywany podczas czyszczenia wełny owczej) i euceryna (mieszanina białej wazeliny, cholesterolu i alkoholu cetylowego. Wykazuje zdolność wiązania wody i tworzenia emulsji) -podłoża maści -Barbiturany (potoczna nazwa pochodnych kwasu barbiturowego, leki nasenne i przeciwpadaczkowe) -Pochodne morfiny (hydromorfon, oksymorfon, etylomorfina) -Penicyliny (duża grupa bakteriobójczych antybiotyków) -Antybiotyki (Często kontaktowe zapalenie skóry jest związane ze stosowaniem neomycyny, która jest antybiotykiem stosowanym w wielu maściach i kremach. Również w miejscu stosowania penicyliny pojawia się wyprysk kontaktowy. Obecność zmian chorobowych na skórze wokół oczu może sugerować uczulenie na neomycynę i rtęć, jeżeli chory stosuje krople do oczu. Substancje te często wchodzą w skład kropli do oczu. Często uczulają też tetracykliny, ponieważ wiele aerozoli i maści z tą substancją jest sprzedawana bez recepty. Wśród preparatów przeciwbakteryjnych alergenami kontaktowymi są: pochodne hydroksychinoliny (HC9H7ON). Zdarzają się również uczulenia na jodynę i chlorheksydynę). -Kortykosteroidy Lista substancji wchodzących w skład leków, które mogą wywołać reakcje alergiczne jest bardzo długa. Mogą one wchodzić w skład preparatów o róznym zastosowaniu, np. pochodne kwasu salicylowego powszechnie stosowane są w leczeniu gorączki i objawów przeziębienia. Można je również znaleźć w niektórych pastylkach na gardło, żelach stomatologicznych czy też maściach. Zastosowanie tych leków przez osobę uczuloną może spowodować wystąpienie objawów alergii. GUMA Do produkcji gumy używane są różne rodzaje kauczuku. Zazwyczaj stosuje się kauczuki syntetyczne (kopolimer akrylonitrylo- butadienostyrenowy, chlorowany poliestyren, kauczuk oksydowy, kauczuk chlorobutylowy, butylowy, chloroprenowy, neopren i wiele innych) oraz kauczuk naturalny (lateks). Do lateksu dodaje się różne związki chemiczne, np. przyspieszacze wulkanizacji, środki wulkanizacyjne, aktywatory, przeciwutleniacze, środki pianotwórcze, zasypki zapobiegające sklejaniu się i rozpuszczalniki.

11 Najsilniejsze uczulenia wywołują przeciwutleniacze (środki przeciwstarzeniowe) i przyspieszacze wulkanizacji (akceleratory). Są to tiokarbaminiany, aminy, tiuramy, pochodne tiazolu, guanidyny, tiomocznika, także fenole i merkaptany. W ostatnich latach znacznie wzrasta liczba uczuleń kontaktowych na gumę. Obserwuje się wzrost reakcji alergicznych wywołanych nie tylko przez tiuramy, ale również przez małocząsteczkowe związki chemiczne, które wchodzą w skład gumy. Ciągle narastają alergie na tiazole i przeciwutleniacze aminowe (wzrost o 50%). Najbardziej narażony na uczulenia wywołane tymi substancjami jest personel medyczny. Uczulać mogą fartuchy, rękawiczki i obuwie gumowe. ALDEHYDY Większość naukowców jest za tym, że odczyny krzyżowe w obrębie aldehydów nie występują. W grupie 143 badanych w Instytucie Medycyny Pracy zaobserwowano, że 72% badanych zareagowało na jeden związek, u pozostałych alergia miała charakter uczulenia współistniejącego. Wynika to z obecności kilku aldehydów w środowisku. Przeprowadzono również badania na zwierzętach. Okazało się, że te, króre były uczuolone aldehydem glutarowym w teście sprawdzającym reagują odczynem silniej zapalnym i znacznie dłużej utrzymującym się, gdy na skórę przyłoży się również formaldehyd i glikosal, w porównaniu do reakcji tych zwierząt, u których test sprawdzający został wykonany tylko za pomocą aldehydu glutarowego. Obserwacja ta jest bardzo istotna. Z jednej strony dostarcza dowodów na wcześniejsze obserwacje, iż aldehydy nie dają odczynów krzyżowych, z drugiej zaś ukazuje, że mieszaniny kilku aldehydów, które powszechnie stosowane są przy środkach odkażających, mogą doprowadzić do oddzielnego uczuleni na każdy z nich, ale również mogą być całkowicie tolerowane przez osoby uczulone tylko na jeden związek. Powinno się więc zalecać produkcję środków dezynfekcyjnych, które zawierają tylko pojedyncze aldehydy. Z aldehydami mamy doczynienie w wielu dziedzinach życia. Łatwo jest więc o alergię kontaktową. Najprostszy z aldehydów- formaldehyd ma bardzo szerokie zastosowanie: formalina służy do konserwowania preparatów anatomicznych, produkcja: bakelitu, galalitu, żywic mocznikowych i melaminowych. Autor: Koluszek

12 Przedruk ze strony: Artykuł pobrano ze strony eioba.pl