Rachunek wydatków na ochronę środowiska w Polsce w latach

Transkrypt

1 Fundacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych Białystok, ul. Sienkiewicza 22 tel. (85) , fax (85) fundacja@fe.org.pl, NIP: Rachunek wydatków na ochronę środowiska w Polsce w latach w ramach umowy o dotację: Europejskie Rachunki Ekonomiczne Środowiska: moduł wydatków na ochronę środowiska (EEEA EPEA) nr Wykonawca: dr inż. Elżbieta Broniewicz Białystok, lipiec 2014

2 Spis treści 1. Wprowadzenie Metodyka badania rachunku wydatków na ochronę środowiska Przegląd literatury Metodyka badania Elektroniczny kwestionariusz na portalu sprawozdawczym GUS Tabele rachunku wydatków na ochronę środowiska Tabela 1. Sektor instytucji rządowych i samorządowych Tabela 2 Sektor gospodarczy Tabela 3 Sektor usług ochrony środowiska - producenci wyspecjalizowani Tabela 4 Całkowita podaż usług ochrony środowiska Tabela 5 Sektor gospodarstw domowych Tabela 6 - Transfery Tabela 7 Gospodarka narodowa Tabele rachunku wydatków na ochronę środowiska w Polsce dla lat

3 1. Wprowadzenie Rachunek wydatków na ochronę środowiska (EPEA), wraz z rachunkami sektora towarów i usług środowiskowych (EGSS) i rachunkami fizycznych przepływów energii (PEFA) zostały wprowadzone, jako nowe moduły rachunków ekonomicznych środowiska w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 538/2014 w dniu 16 kwietnia 2014 r. 1 Rozporządzenie to zastąpiło dotychczas obowiązujące rozporządzenie (691/2011) w sprawie europejskich rachunków ekonomicznych środowiska. Głównym celem rachunku wydatków na ochronę środowiska EPEA jest uzyskanie informacji na temat wartości krajowych wydatków na ochronę środowiska. Na rachunkach wydatków na ochronę środowiska przedstawiane są dane, w sposób zgodny z danymi zgłaszanymi w ramach ESA, dotyczące wydatków na ochronę środowiska, tj. zasobów przeznaczanych na ochronę środowiska przez jednostki będące rezydentami. Rachunki wydatków na ochronę środowiska mają takie same granice systemowe, jak ESA i przedstawiają wydatki na ochronę środowiska w odniesieniu do działalności podstawowej, drugorzędnej i pomocniczej. Obejmują one następujące sektory: sektor instytucji rządowych i samorządowych (w tym instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych) oraz przedsiębiorstwa i instytucje finansowe jako sektory instytucjonalne świadczące usługi związane z ochroną środowiska. Wyspecjalizowani producenci świadczą usługi związane z ochroną środowiska w ramach swojej działalności podstawowej, gospodarstwa domowe, sektor instytucji rządowych i samorządowych oraz przedsiębiorstwa i instytucje finansowe jako konsumenci usług związanych z ochroną środowiska, zagranica jako beneficjent lub pochodzenie transferów związanych z ochroną środowiska. Wydatki na środowisko są klasyfikowane według dziedzin ochrony środowiska, zgodnie z Klasyfikacją Działalności Związanej z Ochroną Środowiska (CEPA). Rachunek wydatków na ochronę środowiska dla Polski został po raz pierwszy opracowany dla roku 2002 w ramach projektu pilotażowego UE 2, a także dla lat na zlecenie ministra środowiska 3. Obecna praca miała na celu: opracowanie metodologii badania rachunku wydatków na ochronę środowiska, w tym identyfikacja i wytypowanie jednostek do badania ankietowego kosztów bieżących ochrony środowiska oraz przygotowanie kwestionariusza sprawozdawczego, 1 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 538/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 691/2011 w sprawie europejskich rachunków ekonomicznych środowiska, Dz.Urz. UE Rachunek nakładów na ochronę środowiska w Polsce. Raport z projektu pilotażowego, red. E. Broniewicz, GUS, Fundacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych, Warszawa-Białystok, Oszacowanie rachunku wydatków na ochronę środowiska w Polsce w latach , FEŚiZN, praca sfinansowana ze środków NFOŚiGW na zamówienie ministra środowiska, Białystok,

4 przeprowadzenie badania ankietowego kosztów bieżących ochrony środowiska na wytypowanej zbiorowości jednostek oraz kompilacja zebranych danych z danymi GUS dotyczącymi nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska, wypełnienie kwestionariusza rachunku wydatków na ochronę środowiska za lata Metodyka badania rachunku wydatków na ochronę środowiska 2.1. Przegląd literatury Regulation (EU) No 691/2011of the European Parliament and of the Council of 6 July 2011 on European environmental economic accounts, Regulation (EU) No 538/2014 of the European Parliament and of the Council of 16 April 2014 amending Regulation (EU) No 691/2011 on European environmental economic accounts, Environmental Protection Expenditure Account Results of pilot applications, Eurostat, 2005, Johansson U.; Joint Questionnaire and Expenditure Accounts conversion guidelines, Eurostat, 2003, SERIEE Environmental Protection Expenditure Accounts Compilation Guide, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 2002, OECD/Eurostat Environmental Protection Expenditure and Revenue Joint Questionnaire/SERIEE Environmental Protection Expenditure Account - Conversion Guidelines, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 2005, Environmental Accounts Present state and future developments, Eurostat, 2003, Environmental expenditure statistics. General Government and Specialised Producers. Data collection handbook, Eurostat 2007, S. H. Moe, H. Karlsen, N. Fedoryshyn, Environmental Protection Expenditure Accounts. New reporting requirements and basic data needed. Statistics Norway, 8/ Metodyka badania Po przeprowadzeniu analizy zakresu danych wymaganych w rachunku EPEA oraz dostępnych źródeł danych, ustalono, że kompilacja EPEA będzie oparta głównie na badaniach GUS. Zostaną wykorzystane następujące badania prowadzone zgodnie z Programem Badań Statystycznych Statystyki Publicznej: a) nakłady na środki trwałe w ochronie środowiska i gospodarce wodnej oraz efekty; b) wydatki bieżące ochrony środowiska w gospodarstwach domowych; c) wydatki bieżące ochrony środowiska w jednostkach z odpowiednich sekcji klasyfikacji NACE Rev.2. 4

5 Jak wynika z przedstawionych powyżej rodzajów badań, nazwa Sektor wydatków na ochronę środowiska jest raczej nazwą umowną, gdyż zawiera różne kategorie ekonomiczne: w odniesieniu do wydatków inwestycyjnych są one rozumiane jako nakłady inwestycyjne ponoszone na środki trwałe; w odniesieniu do kosztów bieżących wydatki są kosztami w ujęciu memoriałowym; w sektorze gospodarstw domowych typowymi wydatkami. Ad. a) Badanie nakładów na środki trwałe w ochronie środowiska i gospodarce wodnej oraz ich efekty rzeczowe są przeprowadzone od 1970 r. Podmioty ze wszystkich sekcji klasyfikacji NACE są badane raz w roku. Ad. b) Badanie dotyczące wydatków gospodarstw domowych na ochronę środowiska jest przeprowadzana co trzy lata. Narzędziem badawczym jest ankieta, przeprowadzana jako moduł badania konsumentów (nastrojów konsumentów) i obejmuje około 4050 gospodarstw domowych, co stanowi około 0,02% wszystkich gospodarstw domowych w Polsce. W latach między badaniami wydatki gospodarstw domowych są szacowane. Ad. c) Badania bieżących wydatków na ochronę środowiska są przeprowadzane od 1998 roku. Jednostki z odpowiednich sekcji klasyfikacji NACE są badane co trzy lata, a w latach między badaniami wydatki na ochronę środowiska są szacowane. Do 2013 r. badania były przeprowadzone przez Ministerstwo Środowiska przy użyciu kwestionariusza wysyłanego drogą pocztową. Od 2014 roku badania są prowadzone przez GUS według metodyki przyjętej przez Ministerstwo Środowiska. Po raz pierwszy badanie zostało przeprowadzone przy użyciu elektronicznego formularza on-line umieszczonego na portalu sprawozdawczym GUS. Ze względu na to, że badanie bieżących wydatków na ochronę środowiska jest prowadzone okresowo (co 3 lata), istnieje potrzeba sprawdzenia metody szacowania wydatków. Jednym z celów projektu pilotażowego jest także zweryfikowanie metody badania wydatków na ochronę środowiska. W celu przeprowadzenia weryfikacji w 2014 roku zostały prowadzone dwa równoległe badania: 1) w ramach programu badań statystycznych statystyki publicznej zbadane zostały jednostki z sekcji B, C, D i E klasyfikacji NACE. Liczba badanych jednostek wyniosła Szacunki zostały opracowane dla jednostek z sekcji innych niż wymienione powyżej. Wyniki badań w ramach PBSSP oraz szacunki pozwoliły określić poziom wydatków bieżących ochrony środowiska w Polsce w 2013 roku; 2) w ramach projektu pilotażowego zbadane zostały jednostki innych sekcji niż B, C, D i E, tj. około jednostek z sekcji A oraz F-U. Liczbę badanych jednostek z odpowiednich sekcji przedstawiono w tabeli 1. 5

6 Tabela 1. Liczebność próby badawczej WARSTWY/SEKCJE Sekcja A Sekcje F-N P-edukacja Q-opieka zdrowotna R - U Powiaty Gminy Pozostałe-instytucji rządowych i samorządowych Liczba zatrudnionych Urzędy centralne, marszałkowskie, wfośigw, rdoś itp. Liczebność zbiorowości generalnej Nh Minimalna liczebność próby nh Stopień zwrotu w poprzednich badaniach Próba powiększona % % 590 powyżej % % % 3147 powyżej % % % 107 powyżej % % % 406 powyżej % % % 1274 powyżej % % % 157 powyżej % % % 668 powyżej % % % 507 powyżej % RAZEM Wyniki obu badań zostały porównane i na podstawie tego porównania została zweryfikowana dokładność używanych metod. W ramach projektu pilotażowego przeprowadzono niezbędne konsultacje z: Departamentem Programowania i Koordynacji Badań Statystycznych GUS odnośnie aspektów organizacyjnych, Departamentem Metodologii, Standardów i Rejestrów GUS odnośnie przyjętej metody badań, Wojewódzkim Urzędem Statystycznym w Katowicach, zapewniającym niezbędne wsparcie ICT; Fundacją Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych w Białymstoku - podwykonawcą merytorycznym projektu. Badania w ramach programu badań statystycznych statystyki publicznej odbyły się w maju 2014 r., zaś w ramach projektu pilotażowego - w czerwcu 2014 roku. 6

7 Rachunek wydatków na ochronę środowiska EPEA został opracowany dla czterech następujących sektorów: 1. Sektor producentów wyspecjalizowanych: sektor instytucji rządowych i samorządowych Sekcja O Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne (PKD 84), sekcja E Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków (PKD 37), Działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem odpadów; odzysk surowców (PKD 38), Działalność związana z rekultywacją i pozostała działalność usługowa związana z gospodarką odpadami (PKD 39) publiczne sekcja E, PKD prywatne. 2. Sektor producentów niewyspecjalizowanych z produkcją służącą ochronie środowiska: drugorzędną: częściowo Sekcja D Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (PKD 35) pomocniczą: sekcja A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (PKD 01-03), sekcja B Górnictwo i wydobywanie (PKD 05-09), sekcja C PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE (PKD 10-33), częściowo Sekcja D Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (PKD 35), sekcja E Pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody (PKD 36) sekcja F Budownictwo; G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle; H Transport i gospodarka magazynowa; I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; J Informacja i komunikacja; K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca;, Sekcja P Edukacja; Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna, R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją; pozostała działalność usługowa; S Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; T Gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby; U Organizacje i zespoły eksterytorialne 3. Sektor gospodarstw domowych. 4. Sektor zagranica. 7

8 2.3. Elektroniczny kwestionariusz na portalu sprawozdawczym GUS W ramach badania pilotażowego została opracowana elektroniczna wersja kwestionariusza sprawozdawczego. Ponadto, opracowano tabele kontrolne i wynikowe. Kwestionariusz ten został umieszczony na Portalu Sprawozdawczym GUS. Wojewódzki Urząd Statystyczny w Katowicach, jako koordynator procesu sprawozdawczego wysyłał powiadomienia o badaniu oraz udzielał niezbędnych wyjaśnień jednostkom sprawozdawczym. 3. Tabele rachunku wydatków na ochronę środowiska Rachunek wydatków na ochronę środowiska opracowano na projekcie kwestionariusza EPE: DRAFT - QUESTIONNAIRE FOR EPE LEGAL MODULE background document for 21 February Tabela 1. Sektor instytucji rządowych i samorządowych DRAFT - QUESTIONNAIRE FOR EPE LEGAL MODULE background document for point 2 of agenda 21 February 2014 Zmienne Rok Tabela 1. Sektor instytucji rządowych i samorządowych [mln zł] CEPA 2 CEPA 3 CEPA 6 Sum of CEPA Suma CEPA 8+9 RAZEM ( O.1 ) Produkcja usług OŚ , ,0-27, , , ,7 ( Onmk.1 ) plus ( Omk.1 ) , ,5-21,9 263, , , , ,2 98,2 355, , , , ,8 93,6 888,6 981, ,9 ( Omk.1 ) Produkcja rynkowa , ,5 0,0 176,5 51, ,8 Przychody ze sprzedaży , ,1 2,4 130,1 56, , , ,0 2,5 131,3 101, , , ,9 2,5 132,4 58, ,8 ( Onmk.1 ) Produkcja nierynkowa , ,5-27, , , ,0 Koszty działań prowadzonych we własnym zakresie , ,4-24,3 133, , ,0 +Wynagrodzenia + Podatki Subwencje , ,1 95,7 224, , ,7 Amortyzacja Przychody i oszczędności +Transfery/Subwencje przekazane innym sektorom , ,9 91,0 756,2 922, ,2 ( GCF.1 ) Akumulacja brutto i nabycie pomniejszone o rozdysponowanie niefinansowych aktywów nieprodukowanych dla produkcji usług OŚ Nakłady inwestycyjne ,9 542,2 13,0 163,7 219, , ,2 502,4 420,8 542,6 213, , ,1 428,8 193,8 677,0 238, , ,3 678,7 141,0 506,1 295, ,8 ( F.1 ) Spożycie usług OŚ , ,0 274, , , ,3 ( Onmk.1 ) plus B2 Opłaty i zakupy , ,1 288,4 283, , , , ,1 258,4 334, , , , ,7 160,5 845, , ,0 Jednostki sektora instytucji rządowych i samorządowych są zarówno producentami, jak i konsumentami usług ochrony środowiska. Tabela 1 pozwala na raportowanie danych o produkcji usług ochrony środowiska (O1), akumulacji aktywów do produkcji usług (GCF1) i zakupów usług oś 8

9 od producentów wyspecjalizowanych spożywanych przez sektor instytucji rządowych i samorządowych (B2). W sektorze tym usługi związane z ochroną środowiska są dostarczane bezpłatnie lub po cenie nierynkowej konsumentom indywidualnym lub zbiorowym. W sektorze tym występują również producenci rynkowi, którzy nie podejmują jednak autonomicznych decyzji, podlegają kontroli przez jednostki rządowe i samorządowe. Produkcja usług oś dzieli się na rynkową (Omk.1) oraz nierynkową (Onmk.1). Produkcja nierynkowa jest równa wewnętrznym kosztom produkcji, np. wynagrodzenia pracowników, a produkcja rynkowa jest równa przychodom ze sprzedaży usług. Tabela powinna również zawierać dane dotyczące inwestycji w zakresie wytwarzania usług ochrony środowiska (GCF 1 - Akumulacja brutto i nabycie pomniejszone o rozdysponowanie niefinansowych aktywów nieprodukowanych dla produkcji usług OŚ). Może to na przykład obejmować inwestycje w grunty w celu zachowania krajobrazu i różnorodności biologicznej. Spożycie usług ochrony środowiska (F1) jest sumą produkcji nierynkowej usług (Onmk.1) oraz zużycia pośredniego usług ochrony środowiska (P2ext), czyli opłat /zakupów usług oś od producentów wyspecjalizowanych (B2). Istniejące źródła danych Głównym źródłem danych dla Tabeli 1 są rachunki narodowe. Wydatki i przychody sektora instytucji rządowych i samorządowych są klasyfikowane zgodnie z Klasyfikacją wydatków instytucji rządowych i samorządowych według funkcji (ang. Classification of the functions of the government - COFOG). COFOG 5 dotyczy danych związanych z ochroną środowiska. Jednak klasyfikacja COFOG nie w pełni odpowiada klasyfikacji CEPA. Porównanie podziału na dziedziny ochrony środowiska według klasyfikacji COFOG i CEPA COFOG 05 - Environment Protection (ESA 95) CEPA 2000 (SEEA, EPEA, JQ) Gospodarka odpadami 3. Gospodarka odpadami Gospodarka ściekowa 2. Gospodarka ściekowa Zarządzanie zanieczyszczeniami Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazu 1. Ochrona powietrza atmosferycznego I klimatu 4. Ochrona gleby, wód powierzchniowych i podziemnych 5. Ochrona przed hałasem i wibracjami 7. Ochrona przed promieniowaniem 6. Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazu Prace badawczo-rozwojowe 8. Prace badawczo-rozwojowe Ochrona środowiska nigdzie indziej nie klasyfikowana 9. Pozostała działalność związana z ochroną środowiska Dane COFOG obejmują wszystkie szczeble sektora instytucji rządowych i samorządowych jednostki centralne, regionalne i lokalne, zgodnie z przepisami z zakresu rachunków narodowych instytucji rządowych i samorządowych. Instytucje publiczne i przedsiębiorstwa publiczne 9

10 nieposiadające osobowości prawnej nie są tu uwzględnione. Zmienne obowiązkowe w Tabeli 1 do zgłoszenia są zgodne ze zmiennych rachunków narodowych według Europejskiego Systemu Rachunków Narodowych i Regionalnych ESA 95. Poniżej, pokazano zależność między zmiennymi w Tabeli sprawozdawczej 1 EPEA i rachunkami narodowymi według ESA 95. Zmienne Tabeli 1 EPEA oraz zmienne ESA 95 EPEA Obowiązkowe zmienne Tabeli 1 Zmienne rachunków narodowych ESA 95 Omk.1 Produkcja rynkowa usług ochrony środowiska Produkcja globalna rynkowa Onmk.1 Nierynkowa produkcja usług ochrony środowiska na cele własne = Zużycie pośrednie(z wyjątkiem opłat i zakupów usług ochrony środowiska) + Koszty zatrudnienia + Amortyzacja środków trwałych + Podatki od producentów Dotacje dla producentów GCF.1 Akumulacja brutto + Nabycie pomniejszone Akumulacja brutto + Nabycie o rozdysponowanie niefinansowych pomniejszone o rozdysponowanie aktywów nieprodukowanych dla produkcji niefinansowych aktywów usług ochrony środowiska nieprodukowanych P2ext Zużycie pośrednie usług ochrony środowiska Opłaty i zakupy (część zużycia pośredniego) P11 P13 = część P2 + D1 + K1 + D29 - D39 P5 + K2 część P2 W Polsce wystąpiły różnice w danych pochodzących z klasyfikowania wydatków według COFOG oraz uzyskanych z badań wydatków ochrony środowiska w Polsce. Ze względu na lepsze dopasowanie podziału wydatków według dziedzin ochrony środowiska, zdecydowano się na użycie danych uzyskanych podczas badania wydatków na ochronę środowiska. Zastosowano zmienne, jak poniżej. Zmienne Tabeli 1 EPEA oraz zmienne stosowanych w EPER EPEA Obowiązkowe zmienne Tabeli 1 Zmienne EPER EPER Omk.1 Onmk.1 GCF.1 P2ext Produkcja rynkowa usług ochrony środowiska Nierynkowa produkcja usług ochrony środowiska na cele własne Przychody ze sprzedaży usług Koszty działań prowadzonych we własnym zakresie + Koszty zatrudnienia + Amortyzacja +Podatki od producentów + Subwencje Akumulacja brutto + Nabycie pomniejszone o Nakłady inwestycyjne rozdysponowanie niefinansowych aktywów nieprodukowanych dla produkcji usług ochrony środowiska Zużycie pośrednie usług ochrony środowiska Opłaty i zakupy usług ochrony środowiska E B1 * ** D A B2 * Dane z badań kosztów bieżących ochrony środowiska ** brak danych (ewentualnie z COFOG) 10

11 Źródłem informacji o podatkach środowiskowych jest kwestionariusz Eurostatu ENVIRONMENTAL TAXES BY ECONOMIC ACTIVITY Zawarte w nim informacje obejmują podatki energetyczne, transportowe, opłaty za zanieczyszczanie środowiska oraz opłaty za korzystanie ze środowiska. Ponieważ ostatnie dwie kategorie opłat ujęte są jako kategoria Subwencje/transfery, do kategorii Inne podatki minus subwencje do produkcji włączono jedynie podatki transportowe i energetyczne. Niestety, dostępne informacje dotyczą wyłącznie roku Braki informacyjne Należałoby sprawdzić, z czego wynikają rozbieżności między danymi pochodzącymi z różnych źródeł danych. Dane COFOG charakteryzują się lepszą jakością, natomiast gorszym dopasowaniem do wymogów rachunku EPEA. Brakiem informacyjnym pozostaje zmienna Inne podatki minus subwencje do produkcji. W zakresie podatków należałoby uzupełnić istniejące dane o wysokości podatków energetycznych i transportowych na lata , uzyskać dane o wysokości innych podatków. Nie jest znana wysokość innych subwencji do produkcji Tabela 2 Sektor gospodarczy DRAFT - QUESTIONNAIRE FOR EPE LEGAL MODULE background document for point 2 of agenda 21 February 2014 Tabela 2. Sektor gospodarczy produkcja pomocnicza [mln zł] Zmienne Rok CEPA 1 CEPA 2 CEPA 3 Suma CEPA RAZEM ( Oa.2 ) Produkcja pomocnicza ,8 893,9 978,5 894, ,3 Koszty działań prowadzonych we własnym zakresie ,9 779,8 995, , , ,0 781,1 980, , , ,5 767,4 925,6 726, ,1 ( GCF.2 ) Akumulacja brutto i nabycie (nie jest rejestrowane w Polsce) pomniejszone o rozdysponowanie niefinansowych aktywów nieprodukowanych dla produkcji usług OŚ [P5 + NP] ,7 567,8 251,9 242, , ,7 549,9 199,0 301, ,9 Nakłady inwestycyjne ,7 449,2 153,0 450, , ,5 567,2 412,1 486, ,9 Tabela 2 rachunku EPEA obejmuje wszystkie jednostki gospodarcze sklasyfikowane w działach 5 36 PKD. Dodatkowo, w podtabelach 2a 2e, podawane są dane bardziej szczegółowe dane z sekcji B (działy 05-09), sekcji C (działy 10-33), sekcji D (dział 35), jak również dział 36, który jest częścią sekcji E. Każda tabela składa się z części obowiązkowej (skróconej) oraz części bardziej szczegółowej, lecz dobrowolnej. W obowiązkowej części tabeli należy sprawozdać: wielkość produkcji pomocniczej usług ochrony środowiska jest to działalność przedsiębiorstwa w dziedzinie ochrony środowiska, która wspiera główną działalność przedsiębiorstwa. Produkcja pomocnicza nie jest sprzedawana na zewnątrz. Przedsiębiorstwo może prowadzić działalność pomocniczą we własnym zakresie (produkcja pomocnicza) lub też 11

12 kupować usługi ochrony środowiska od producentów wyspecjalizowanych. Na produkcję pomocniczą składa się zużycie pośrednie i wynagrodzenia pracowników, czyli koszty działań prowadzonych we własnym zakresie według EPER. akumulację brutto rozumianą, jako nakłady inwestycyjne zarówno końca rury, jak i zintegrowane, czyli zapobiegające powstawaniu zanieczyszczeń. W Polsce występuje specyficzna sytuacja w odniesieniu do jednostek zakwalifikowanych do działu 36 (sekcja E) - Pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody. W większości przypadków są to jednostki, których podstawową produkcją jest nie tylko gospodarka wodna, ale również oczyszczanie i odprowadzanie ścieków. Około 70% badanych jednostek wykazało przychody z tytułu świadczenia usług w dziedzinie gospodarka ściekowa. Z tego względu, wszystkie jednostki działu 36 zostały włączone do sektora usług ochrony środowiska. Źródła danych Sekcje B, C, D Głównym źródłem informacji są w tym przypadku badania wydatków na ochronę środowiska. W 2014 roku przeprowadzono badanie kosztów ochrony środowiska w sektorze gospodarczym w Polsce. Badania w sekcjach B, C i D były prowadzone metodą reprezentacyjną. Liczbę zbadanych jednostek oraz procent, jaki stanowią w całej zbiorowości generalnej przedstawiono poniżej: Sekcja B Liczba badanych Procent zbiorowości jednostek generalnej Dział ,3 Dział ,1 Dział ,0 Dział ,8 Dział ,8 Suma ,7 Sekcja C Liczba badanych Procent zbiorowości jednostek generalnej Dział ,8 Dział ,5 Dział ,0 Dział ,4 Dział ,7 Dział ,6 Dział ,2 Dział ,6 Dział ,1 Dział ,6 Dział ,9 Dział ,1 Dział ,0 Dział ,9 Dział ,6 Dział ,3 Dział ,9 Dział ,2 Dział ,8 Dział ,1 12

13 Sekcja C Liczba badanych Procent zbiorowości jednostek generalnej Dział ,5 Dział ,9 Dział ,9 Dział ,7 Suma ,2 Sekcja D Liczba badanych Procent zbiorowości jednostek generalnej Dział ,4 Suma ,4 Sekcja B+C+D Liczba badanych Procent zbiorowości jednostek generalnej RAZEM ,5 Istniejące dane za lata pochodziły z corocznych badań wydatków inwestycyjnych oraz szacunków kosztów bieżących ochrony środowiska. Ostatnie badania w tej grupie respondentów były przeprowadzone w 2007 r. Zaobserwowano dość dużą rozbieżność wyników pochodzących z szacowania kosztów w porównaniu z otrzymanymi wynikami z tegorocznych badań. Rozbieżność ta dotyczyła głównie sekcji C. W związku z tym podjęto decyzję o ponownym przeszacowaniu kosztów bieżących ochrony środowiska w latach , biorąc za podstawę aktualne wyniki badań. Ze względu na jednolite podejście, przeszacowania dokonano dla wszystkich sekcji B, C, D oraz sekcji E (sektor usług ochrony środowiska producenci wyspecjalizowani). Sekcje A, F-N, P-U Jednym z celów niniejszego badania pilotażowego było zbadanie poprawności stosowanej od 12 lat w Polsce metodyki badania kosztów bieżących ochrony środowiska, opisanej w pkt Jednostki sekcji A oraz od F do U były badane w 2012 r. Uzyskano dane za rok Dane za rok 2012 zostały oszacowane i sprawozdane w Kwestionariuszu OECD/Eurostat EPER. W roku bieżącym również dokonano oszacowania kosztów bieżących ochrony środowiska w tych sekcjach, a jednocześnie przeprowadzono badanie na grupie respondentów. Liczbę zbadanych jednostek oraz procent, jak stanowią w całej zbiorowości generalnej przedstawiono poniżej: Sekcja Liczba badanych Procent zbiorowości jednostek generalnej Sekcja A ,0 Sekcja F-N ,6 Sekcja O ,0 Sekcje P-U ,4 Suma ,8 Ze względu na brak danych o wielkości emisji zanieczyszczeń oraz wielkości redukcji zanieczyszczeń w jednostkach tych sekcji, szacowanie odbywa się w oparciu o współczynnik inflacji. Uzyskane z szacowania kosztów wyniki różniły się od wyników uzyskanych z badań. Poziom zróżnicowania był zależny od rodzaju działalności, i tak: w sekcji A koszty zbadane w bieżącym roku były wyższe o 8,7% w stosunku do 13

14 oszacowanych na podstawie badań z lat ubiegłych, w sekcjach F-N koszty uzyskane z badań były niższe o 48,6%, w sekcji O niższe o 8,4%, w sekcjach P-U wyższe o 3,8%. Największa różnica wystąpiła więc w sekcjach F-N, przy czym nie wynikała ona z szacowania kosztów (inflacja na poziomie 3,7% oraz 0,9%), a z rozbieżności w wynikach badania w latach 2012 i Zauważono spadek o niemal 50% wysokości opłat za odprowadzanie i oczyszczanie ścieków oraz unieszkodliwianie odpadów. Drastycznie spadła również kwota opłat za wycinanie drzew i krzewów z 60 mln zł w 2011 roku do 0,4 mln zł w roku 2013 (w latach opłaty wynosiły około 22 mln zł). Globalnie, koszty w wyżej wymienionych sekcjach uzyskane w wyniku przeprowadzonych badań były niższe o 18,3%. Wydaje się więc, że 3-letni okres między kolejnymi badaniami jest maksymalny do zastosowania. Modyfikacja metodyki liczenia kosztów działań prowadzonych we własnym zakresie Po przeprowadzeniu analizy wielkości kosztów działań prowadzonych we własnym zakresie w sektorze gospodarczym, stwierdzono, iż w przypadku następujących dziedzin ochrony środowiska: ochrona powietrza atmosferycznego i klimatu, gospodarka ściekowa, gospodarka odpadami należy zmodyfikować dotychczasowy sposób szacowania kosztów w latach między poszczególnymi badaniami. Dotychczas koszty te były szacowane ze wzoru: gdzie: z t zmienna kosztów działań prowadzonych we własnym zakresie w roku t, z t-1 zmienna kosztów działań prowadzonych we własnym zakresie w roku poprzednim, wz wskaźnik zmiany cen i usług konsumpcyjnych według GUS, Qr t ilość redukowanych zanieczyszczeń (zatrzymanych zanieczyszczeń powietrza, unieszkodliwianych odpadów, oczyszczanych ścieków) w roku t, ilość redukowanych zanieczyszczeń w roku t-1. Qr t-1 Ze względu na to, iż podczas badania kosztów bieżących pozyskuje się informację dotyczącą wielkości wynagrodzeń, należy je wyłączyć przy szacowaniu kosztów działań prowadzonych we własnym zakresie. Wynagrodzenia należą do kategorii kosztów stałych względem zmieniającej się wielkości redukcji zanieczyszczeń, w porównaniu do innych składników kosztów: energia, materiały, surowce itp. Stąd też, zaproponowano nowy wzór do szacowania kosztów w dziedzinach ochrona powietrza atmosferycznego i klimatu, gospodarka ściekowa, gospodarka odpadami: gdzie: - wartość wynagrodzeń w roku t-1. wyn t-1 14

15 Wzór ten powinien być stosowany również w przypadku szacowania kosztów w innych sektorach: instytucji rządowych i samorządowych i sektorze usług ochrony środowiska, w tych przypadkach, kiedy znana jest wielkość redukcji zanieczyszczeń dla poszczególnych sekcji/działów PKD. Koszty wynagrodzeń i amortyzacji na potrzeby rachunków wydatków na ochronę środowiska powinny być szacowane jak pozostałe zmienne, czyli z uwzględnieniem wyłącznie wskaźnika inflacji: gdzie: z t zmienna kosztów bieżących ochrony środowiska w roku t, z t-1 zmienna kosztów bieżących ochrony środowiska w roku poprzednim, wz wskaźnik zmiany cen i usług konsumpcyjnych według GUS. Wnioski Stwierdzono, iż badania kosztów bieżących ochrony środowiska mogą być badane maksymalnie w okresach 3-letnich. Pominięcie badania kosztów i ich szacowanie w dłuższym okresie skutkuje dużą rozbieżnością wyników. W latach pomiędzy kolejnymi badaniami koszty powinny być szacowane według dotychczasowej metodyki, z modyfikacją szacowania kosztów działań prowadzonych we własnym zakresie czyli uwzględnienia kosztów wynagrodzeń, jako kosztów niezależnych od zmieniających się wielkości redukcji zanieczyszczeń. Koszty wynagrodzeń i amortyzacji na potrzeby rachunków wydatków na ochronę środowiska powinny być szacowane jak pozostałe zmienne, czyli z uwzględnieniem wyłącznie wskaźnika inflacji. Braki informacyjne Podobnie, jak w przypadku sektora instytucji rządowych i samorządowych, brakiem informacyjnym pozostaje zmienna Inne podatki minus subwencje do produkcji Tabela 3 Sektor usług ochrony środowiska - producenci wyspecjalizowani DRAFT - QUESTIONNAIRE FOR EPE LEGAL MODULE background document for point 2 of agenda 21 February 2014 Tabela 3 Sektor usług ochrony środowiska [mln zł] Zmienne Rok CEPA 2 CEPA 3 CEPA 4 RAZEM ( Omk.3 ) Produkcja usług ochrony środowiska [P11] , ,0 74, ,9 Przychody ze sprzedaży , ,7 0, , , ,8 0, , , ,4 0, ,8 ( Pep.3 ) Zużycie pośrednie usług ochrony środowiska , ,9 176, ,9 Opłaty i zakupy ,4 863,1 0, , , ,9 0, , ,5 931,0 0, ,1 ( GCF.3) Akumulacja brutto i nabycie pomniejszone o rozdysponowanie niefinansowych aktywów nieprodukowanych ,5 116,3 0,0 124,8 dla produkcji usług OŚ [P5 + NP] ,4 207,2 0,0 229,7 Nakłady inwestycyjne ,1 178,9 0,0 233, ,3 245,2 0,0 276,5 15

16 W tabeli 3 raportowana jest wielkość produkcji usług służących ochronie środowiska, zużycie pośrednie oraz inwestycje służące ochronie środowiska w sektorze ochrony środowiska. Jednostki tego sektora są wyspecjalizowanymi producentami usług związanych z ochroną środowiska, sprzedającymi te usługi na zewnątrz po cenach rynkowych. Tabela obejmuje również część przedsiębiorstw sektora instytucji rządowych i samorządowych, świadczących usługi związane z gospodarką ściekową (Dział 37) i gospodarką odpadami (Dział 38 i 39). W sprawozdaniu dotyczącym Polski, Tabela 3 obejmuje również dane dotyczące działu 36. Źródła danych Głównym źródłem informacji są w tym przypadku badania wydatków na ochronę środowiska. W 2014 roku przeprowadzono badanie sektora usług ochrony środowiska w Polsce. W działach PKD zbadano łącznie 1178 jednostek: Sekcja E Liczba badanych Procent zbiorowości jednostek generalnej Dział ,2 Dział ,0 Dział ,5 Dział ,9 Suma ,6 Jak opisano w pkt ze względu na dużą rozbieżność między wysokością kosztów bieżących w latach uzyskaną z szacowania na podstawie danych z 2006 r., podjęto decyzje o przeszacowaniu wartości kosztów wstecz, biorąc za podstawę dane uzyskane z badań, przeprowadzonych w ramach projektu. Wnioski Stwierdzono, iż badania kosztów bieżących ochrony środowiska mogą być badane maksymalnie w okresach 3-letnich. Pominięcie badania kosztów i ich szacowanie w dłuższym okresie skutkuje dużą rozbieżnością wyników. W latach pomiędzy kolejnymi badaniami koszty powinny być szacowane według dotychczasowej metodyki, z modyfikacją szacowania kosztów prowadzonych we własnym zakresie czyli uwzględnienia kosztów wynagrodzeń, jako kosztów niezależnych od zmieniających się wielkości redukcji zanieczyszczeń. Koszty wynagrodzeń i amortyzacji na potrzeby rachunków wydatków na ochronę środowiska powinny być szacowane jak pozostałe zmienne, czyli z uwzględnieniem wyłącznie wskaźnika inflacji (opisano w pkt. 3.2.). Braki informacyjne Podobnie, jak w przypadku sektora instytucji rządowych i samorządowych, brakiem informacyjnym pozostaje zmienna Inne podatki minus subwencje do produkcji. 16

17 3.4. Tabela 4 Całkowita podaż usług ochrony środowiska DRAFT - QUESTIONNAIRE FOR EPE LEGAL MODULE background document for point 2 of agenda 21 February 2014 Tabela 4 Całkowita podaż usług ochrony środowiska [mln zł] Zmienne Rok CEPA 2 CEPA 3 Suma CEPA RAZEM ( O.4 ) Produkcja usług OŚ (Omk.4 + Onmk.4 + Oa.4) Suma produkcji rynkowej (łącznie z drugorzędną), nierynkowej oraz pomocniczej ( Omk.4 ) Produkcja rynkowa [P11] Całkowita produkcja rynkowa sektora instytucji rządowych i samorządowych i sektora usług ochrony środowiska ( Oa.4 ) Produkcja pomocnicza Produkcja pomocnicza sektora gospodarczego ( Onmk.4 ) Produkcja nierynkowa [P13] Produkcja nierynkowa sektora instytucji rządowych i samorządowych ( Pep.4 ) Zużycie pośrednie usług ochrony środowiska przez producentów wyspecjalizowanych [P2] , ,4 869, , , ,8 751, , , ,8 510, , , ,8 559, ,8 ( M.4 ) Import usług OŚ [P7] ,3 353,7 0,0 371, ,4 486,3 0,0 533, ,9 558,9 0,0 603, ,0 0,0 0,0 0,0 ( X.4) Eksport usług OŚ [P6] , ,0 0, , , ,4 0, , , ,2 0, , ,0 0,0 0,0 0,0 ( V.4 ) VAT i inne podatki pomniejszone o subwencje i dotacje usług OŚ [D221] , ,1 19, , ,8 484,6 7, , ,7 721,7 7, , ,6 547,7 7, ,1 ( Onu.4 ) Produkcja usług OŚ w cenach zakupu w gospodarce krajowej (O.4 - Pep.4 + M.4 - X.4 + V.4) Tabela 4 prezentuje całkowitą podaż usług związanych z ochroną środowiska. Produkcja usług ochrony środowiska (O) jest sumą danych z Tabel poprzednich: produkcja rynkowa [P11] jest sumą produkcji rynkowej z sektora instytucji rządowych i samorządowych (Tabela 1) oraz produkcji sektora usług oś (Tabela 3). Produkcja nierynkowa [P13] to suma produkcji nierynkowej sektora 17

18 instytucji rządowych i samorządowych (Tabela 1), zaś produkcja pomocnicza jest przeniesiona z sektora gospodarczego (Tabela 2). Aby uzyskać całkowitą wartość produkcji usług związanych z ochroną środowiska w Polsce, należy uwzględnić również zużycie pośrednie usług oś przez producentów wyspecjalizowanych, import i eksport usług ochrony środowiska oraz podatek VAT i inne podatki pomniejszone o subwencje i dotacje do usług ochrony środowiska. Źródła danych Dane na temat eksportu i importu usług ochrony środowiska zostały pozyskane z publikacji GUS Rocznik statystyczny przemysłu. Podatek VAT na usługi związane z dostawą wody; ściekami i odpadami oraz usługi związane z ich rekultywacją wynosi w Polsce 8%. Braki informacyjne Nie uzyskano informacji na temat eksportu i importu usług ochrony środowiska w 2013 r. Braki te należy uzupełnić po uzyskaniu danych Tabela 5 Sektor gospodarstw domowych DRAFT - QUESTIONNAIRE FOR EPE LEGAL MODULE background document for point 2 of agenda 21 February 2014 Tabela 5 Sektor gospodarstw domowych [mln zł] Zmienne Rok CEPA 2 CEPA 3 RAZEM ( F.5 ) Końcowe zużycie usług ochrony środowiska , , ,3 Opłaty i zakupy , , , , , , , , ,5 W tabeli prezentowana jest wartość zakupu usług ochrony środowiska przez gospodarstwa domowe. W obowiązkowej części tabeli dane obejmują CEPA 2 czyli usługi związane z gospodarką ściekową oraz CEPA 3 usługo związane z gospodarką odpadami. Są to wszystkie płatności za usługi związane z ochroną środowiska, zakupione od jednostek reprezentujących sektor instytucji rządowych i samorządowych lub prywatny. Źródła danych Źródłem danych do Tabeli 5 jest badanie dotyczące wydatków gospodarstw domowych na ochronę środowiska, przeprowadzane co trzy lata. Braki informacyjne Nie stwierdzono. 18

19 3.6. Tabela 6 - Transfery DRAFT - QUESTIONNAIRE FOR EPE LEGAL MODULE background document for point 2 of agenda 21 February 2014 Tabela 6 Transfery [mln zł] Transfery Rok CEPA 2 CEPA 3 CEPA 6 Suma CEPA Suma CEPA 8+9 RAZEM ( Tpg.6 ) Sektor instytucji rządowych i samorządowych: przekazane transfery bieżące i ,2 217,8-57,5 254,2 27, ,3 inwestycyjne ,4 166,6-58,6 293,0 53, ,8 Przekazane przedsiębiorstwom, gospodarstwom domowych oraz zagranicy ,6 393,4 50,8 604,4 431, , , ,4 55,6 265,1 145, ,4 ( Trg.6 ) Sektor instytucji rządowych i samorządowych: otrzymane transfery bieżące i ,7 137,9 0,0 0,0 0, ,6 inwestycyjne ,0 75,4 0,0 0,0 0, ,4 Otrzymane z zagranicy ,3 173,6 0,0 0,0 0, , ,9 312,7 0,0 0,0 0, ,6 ( Trc.6 ) Sektor gospodarczy: otrzymane transfery bieżące ,0 486,9 22,5 500,8 191, ,1 i inwestycyjne ,9 501,2 445,1 765,1 163, ,0 Otrzymane z zagranicy ,2 396,5 218,4 930,7 251, , ,7 618,7 279, ,0 347, ,9 ( Trh.6 ) Sektor gospodarstw domowych: otrzymane ,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 transfery ,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Otrzymane z sektora instytucji rządowych i samorządowych ,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 oraz z zagranicy ,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 ( Tpw.6 ) Zagranica przekazane transfery bieżące i ,7 137,9 0,0 0,0 0, ,6 inwestycyjne ,0 75,4 0,0 0,0 0, ,4 Przekazane sektorowi instytucji rządowych i samorządowych, ,3 173,6 0,0 0,0 0, ,9 przedsiębiorstwom oraz gospodarstwom domowym ,9 312,7 0,0 0,0 0, ,6 ( Trw.6 ) Zagranica: otrzymane transfery bieżące i ,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 inwestycyjne ,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Otrzymane z sektora instytucji rządowych i samorządowych ,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0, ,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 W Tabeli 6 prezentowane są transfery według sektorów instytucjonalnych, zarówno przekazane, jak i otrzymane. Uwzględnia się transfery inwestycyjne oraz bieżące przekazane/otrzymane w celu ochrony środowiska. Nie uwzględnia się ulg podatkowych. Źródła danych Źródłem danych do Tabeli 6 są badania wydatków na ochronę środowiska w gospodarce narodowej są badania wydatków na ochronę środowiska w Polsce oraz COFOG. Braki informacyjne Sektor gospodarstw domowych nie wykazuje, podczas badań wydatków na ochronę środowiska, otrzymanych subwencji, choć wiadomo, że takowe w polskiej rzeczywistości występują. W kolejnych badaniach gospodarstw domowych należy zwrócić na to szczególną uwagę. 19

20 3.7. Tabela 7 Gospodarka narodowa Tabela 7 jest generowana automatycznie. Składa się z dwóch tabel: Tabela 7.1. jest rachunkiem wydatków na ochronę środowiska w układzie dziedzin ochrony środowiska CEPA, Tabela 7.2 jest rachunkiem wydatków na ochronę środowiska według sektorów gospodarki. Całkowite wydatki na ochronę środowiska w Tabeli 7.1. zostały policzone według formuły: Wydatki krajowe = Produkcja globalna Zużycie pośrednie + VAT i inne podatki+ Import - Export Wydatki te w Polsce w latach wynosiły około 26 mln zł rysunek Rys. 1. Wydatki na ochronę środowiska w Polsce w latach (ceny stałe 2013 r.) [mln zł] Produkcja globalna Zużycie pośrednie (-) Podatki (+) Eksport-Import (-) Wydatki na ochronę środowiska Struktura wydatków na ochronę środowiska w analizowanym okresie w układzie dziedzin ochrony środowiska kształtowała się następująco: Rok CEPA 2 Gospodarka ściekowa CEPA 3 Gospodarka odpadami Suma CEPA Pozostałe dziedziny ochrony środowiska ,3% 48,3% 17,4% ,5% 29,6% 19,8% ,1% 35,1% 21,8% ,2% 36,4% 17,3% 20

21 W roku 2010 struktura wydatków w głównych dziedzinach ochrony środowiska, czyli gospodarki ściekowej i gospodarki odpadami była odwrócona w stosunku do lat następnych. Wysoki udział wydatków w dziedzinie gospodarki odpadami był spowodowany uwzględnieniem (tylko w tym roku ze względu na posiadane informacje) podatków transportowych, głównie za brak sieci zbierania pojazdów. Z kolei w tym roku odnotowano stosunkowo niską wartość produkcji rynkowej w dziedzinie gospodarki ściekowej. Strukturę tę zobrazowano również na rysunku Rys. 2. Wydatki na ochronę środowiska w Polsce w latach według dziedzin ochrony środowiska(ceny stałe 2013 r.) [mln zł] Gospodarka ściekowa Gospodarka odpadami Pozostałe dziedziny Całkowita produkcja usług ochrony środowiska w latach oscylowała wokół 30 mld zł. Na rysunku 3 przedstawiono zmiany w wielkości produkcji całkowitej oraz jej części składowych produkcji rynkowej, nierynkowej oraz pomocniczej. 21

22 Rys. 3. Produkcja usług ochrony środowiska w Polsce w latach (ceny stałe 2013 r.) [mln zł] Produkcja nierynkowa Produkcja rynkowa Produkcja pomocnicza Za podaż usług ochrony środowiska jest odpowiedzialny przede wszystkim sektor instytucji rządowych i samorządowych wraz z publicznymi jednostkami sektora usług ochrony środowiska. Jego udział w rynku usług wynosił w badanym okresie około 63% - rysunek 4. Rys. 4. Struktura całkowitej produkcji usług ochrony środowiska w Polsce w latach według sektorów gospodarki ,9% 15,1% 20,9% ,0% 14,3% 19,7% ,9% 18,6% 20,5% ,7% 15,4% 21,8% Sektor publiczny Sektor gospodarczy Sektor usług ochrony środowiska 4. Tabele rachunku wydatków na ochronę środowiska w Polsce dla lat