Wojna a religia w średniowieczu
|
|
- Lidia Komorowska
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Edited with the trial version of Foxit Advanced PDF Editor To remove this notice, visit: Wojna a religia w średniowieczu VIII Ogólnopolska Studencka Sesja Mediewistyczna w Krakowie 1-4 grudnia 2009
2 Edited with the trial version of Foxit Advanced PDF Editor To remove this notice, visit: Redaktor naczelny: Maciej Zapiór Zespół redakcyjny: Piotr Gryguć, Kamil Kęcki, Marcin Kumięga, Agata Niegowska, Tomasz Pałgan, Tomasz Prenzyna, Jarema Słowiak, Marcin Tuleja ISBN Copyright by Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Nakład: 70 egzemplarzy Adres Redakcji: Koło Naukowe Historyków Studentów UJ ul.gołębia 13 p.21, Kraków knhs@jazon.hist.uj.edu.pl Skład, projekt okładki, druk: Wydawnictwo AT Group ul. Władysława Łokietka Kraków tel
3 Jak broń palna zmieniła oblicze Indochin JAREMA SŁOWIAK Uniwersytet Jagielloński JAK BROŃ PALNA ZMIENIŁA OBLICZE INDOCHIN W poniższym artykule chciałbym pokrótce przedstawić wpływ, jaki miało rozpowszechnienie się broni palnej, na zmianę sytuacji geopolitycznej w średniowiecznych Indochinach. Mimo iż Półwysep Indochiński i jego warunki naturalne 1 nie wydają się faworyzować tego rodzaju broni, rozpowszechniła się ona jednak na nim bardzo szybko. Co więcej, drastycznie zmieniła także równowagę sił w tym rejonie świata. Wynikało to z faktu, iż poza jej oczywistymi zaletami na polu walki, w przeciwieństwie do Europy, rola broni palnej wykraczała poza proste narzędzie prowadzenia wojny. Armaty posiadały imiona i były symbolami władzy, a nawet obiektami kultu religijnego 2. Mimo to, rola broni palnej jest w dużej mierze niedoceniana lub pomijana w zachodniej historiografii. Jak wielką rolę odegrała ona w dziejach Półwyspu Indochińskiego, chciałbym pokazać na przykładzie państwa Dai Viet, czyli Wietnamu. Gdy w X wieku w Chinach upadła dynastia Tang (rządząca w latach ), nastał okres Pięciu Dynastii i Dziesięciu Królestw. Korzystając z politycznego podziału i walk w Państwie Środka, gubernatorzy z rodu Khuc, rządzący w Jiaozhi 3, nie uciekając się do otwartej rebelii, poczynali sobie coraz bardziej niezależnie od swoich nominalnych władców z północy. W końcu, w roku 938, gdy wojska Południowych Hanów próbowały przywrócić władzę nad niezależną prowincją, Ngô Quyền wydał im bitwę na rzece Bạch Đằng i dzięki przemy- 1 Na Półwyspie Indochińskim dominują góry, lasy tropikalne i rzeki, a klimat charakteryzuje się wysoką temperaturą i wilgotnością powietrza. 2 Przykładowo, ocalenie księcia Patani przed Syjamczykami przypisywane jest armacie o imieniu Nang Liu-liu, której następnie oddawano cześć przez siedem dni, co spowodowało nawet opóźnienie wstąpienia wspomnianego księcia na tron. Więcej o tym wydarzeniu w: M. W. Charney, Southeast Asian Warfare, , Leiden-Boston 2004, s Chińska nazwa terytoriów Wietnamu. W poniższym artykule używane będzie także jej wietnamskiej tłumaczenie: Giao Châu. Jej znaczenie nie jest pewne. Według jednej z teorii opisuje ona charakterystyczną przypadłość mieszkańców Wietnamu, których duże palce u stóp odgięte są ku sobie. 133
4 Edited with the trial version of Foxit Advanced PDF Editor Jarema Słowiak To remove this notice, visit: ślanej taktyce zadał wielokrotnie liczniejszym Chińczykom kompletną klęskę. Zwycięski wódz ogłosił się królem, jednak rychło umarł i jego kraj pogrążył się w wewnętrznych walkach, trwających od 945 do 967 roku. Zwycięsko wyszedł z nich ród, prowadzony przez Dinh Bo Linha, który pokonawszy rywali zjednoczył kraj i ogłosił się cesarzem Đại Cồ Việt (Wielkiego kraju Wiet), zakładając dynastię Dinh. Jednak chińscy władcy z dynastii Song (rządzący cesarstwem od 960 roku) uznali go tylko za księcia Jiaozhi. W roku 979 wietnamski cesarz i jego następca zostali zamordowani. Oficjalnie cesarzem został sześcioletni Dinh Toan. Wykorzystując sytuację, chińskie wojska dynastii Song najechały Đại Cồ Việt, w 981 roku. Zostały jednak pokonane przez Dowódcę Dziesięciu Armii Lê Hoàna, w tym samym miejscu, gdzie ich poprzednicy w roku 938. Zwycięski wódz przejął następnie władzę w kraju, zakładając dynastię Wczesnych Le. Resztki chińskich wojsk wycofały się, Lê Hoàn nie został jednak uznany przez Songów za księcia Jiaozhi przez następnych dwanaście lat. Za jego panowania rozpoczęła się ekspansja Wietnamczyków na południe, rozpoczynając długotrwały konflikt z królestwem Czampy. Po śmierci Lê Hoàna w 1005 roku, doszło do walk pomiędzy jego potomkami. Zwycięzcą okazał się Lê Long Đĩnh, uznawany przez wietnamską historiografię za największego tyrana w dziejach, dopuszczającego się wszelkich możliwych deprawacji 4. Umarł zresztą bardzo młodo, w wieku 24 lat, chorując już tak bardzo, iż musiał przyjmować członków swego dworu leżąc. Po jego śmierci, w 1009 roku, władzę przejął dowódca gwardii pałacowej, Lý Công Uẩn, zakładając dynastię Lý jako cesarz Lý Thái Tổ. Zmienił on nazwę państwa na Đại Việt (Wielki Wiet). On i jego następcy uznawani są za twórców trwałych podstaw państwowości wietnamskiej. Założył on m.in. nowa stolicę Thang Long (Wstępujący Smok). Ogólnie okres ten uznawany jest złotą epokę w historii Wietnamu. W trakcie panowania dynastii Lý, władcy Państwa Środka oficjalnie uznali niezależność władców Wietnamu, jako królów Giao Châu. Nie przeszkodziło to w kilku wojnach z dynastą Song. Ciągła walka toczyła się zaś na południu, z królestwem Czampy. W roku 1225 władzę w Wietnamie przejęła dynastia Trần. Za jej rządów miały miejsce trzy mongolskie inwazje w 1257, 1284 i 1288 roku. Wszystkie zostały odparte, a ostatnia zakończyła się trzecią już bitwą na rzece Bach Dang i zwycięstwem Wietnamczyków. By zakończyć wyczerpujący konflikt, Wietnam i królestwo Czampy zdecydowały się płacić trybut Mongołom. Ze wspomnianym królestwem Czampy, Wietnamczycy prowadzili ciągłe walki, znane w historiografii jako Nam Tien (Południowa Ekspansja). Zmagania te trwały od momentu zrzucenia chińskiej zależności, jednak do walk dochodziło także wcześniej. Królestwo Czampy, w którym dominującą religią był W. Olszewski, Historia Wietnamu, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991, s. 73.
5 Jak broń palna zmieniła oblicze Indochin hinduizm, a kultura pozostawała pod wpływem Indii, zajmowało tereny obecnego środkowego i południowego Wietnamu. Toczyło ono liczne wojny nie tylko z Wietnamczykami, ale także z imperium Khmerów na zachodzie i ludami malajskimi zza morza. W walkach na północnej granicy agresorami byli zazwyczaj Wietnamczycy, jednak nie oznacza to wcale, iż Czamowie pozostawali biernymi ofiarami. Także oni często wyprawiali się na swoich sąsiadów, i nie raz zdarzyło się im zadać swoim przeciwnikom dotkliwą klęskę. Szczególnie traumatyczne dla Wietnamczyków okazało się panowanie króla Chế Bồng Nga, zwanego przez nich Czerwonym Królem, który w ciągu trzech dekad dziesięciokrotnie wyprawił się na północ i trzykrotnie złupił stolicę Đại Việt 5. W roku 1389, wykorzystując wewnętrzne problemy północnego sąsiada, wyruszył na wojnę po raz kolejny. Wietnamski generał Ho Quy Ly został pobity na rzece Luong i salwował się ucieczką do stolicy, gdzie jeden z jego oficerów stwierdził Wróg jest silniejszy od nas i wszelki opór jest niemożliwy 6. Kraj pogrążony był w anarchii i strachu przed potężnym wrogiem, co doskonale oddają poniższe słowa: Kontynuując swoje natarcie, Che Bong Nga dotarł do rzeki Hoang. Strach znów zagościł w stolicy. Tran Khac-chon otrzymał rozkaz wymarszu i wydania bitwy. Jednak przerażenie, jakie budził król Czamów i jego armie były tak wielkie, że gdy generał stanął przed starym cesarzem, mimo całej swojej odwagi, nie mógł powstrzymać łez płynących mu po policzkach, jego władca także łkał. Mimo to wyruszył w stronę rzeki Hoang. Jednak liczba Czamów okazała się tak wielka, iż musiał odstąpić w stronę rzeki Hai-trieu. Sytuacja wydawała się beznadziejna, wszystko wskazywało na to, iż żołnierze Czamów opanują wkrótce cały kraj. Młodszy brat cesarza, Nguyen Dieu, przeszedł ze wszystkimi swoimi ludźmi na stronę Chế Bồng Nga, mając zapewne nadzieję, że ten uczyni go swoim namiestnikiem, gdy ten stanie się już władcą Annamu. W tym samym czasie pewien mnich, Pham Su-on, opanował z grupą buntowników stolicę, cesarze musieli uciekać i wezwać na pomoc generała Huynha Phuonga 7. 5 Wyprawy w latach: 1361, 1362, 1364, 1365, 1368, 1371, 1377, 1380, 1382, Stolica padła ofiarą Czamów w latach 1371, 1377 i Więcej o państwie Czampy i jego walce z Wietnamem w: M. W. Charney, op.cit., s. 126; The Cambridge History of Southeast Asia. Volume One, Part One, ed. Nicolas Tarling, Cambridge 1999, s Sun Laichen, Chinese Gunpowder Technology and Dai Viet, ca (w:) Việt Nam. Borderless Histories, ed. Nhung Tuyet Tran, A. J. S. Reid, Madison 2006, s Tłumaczenie autora, za: G. Maspero, Champa Kingdom: The History of an Extinct Vietnamese Culture, Bangkok 2002, s
6 Jarema Słowiak W tej wydawałoby się beznadziejnej sytuacji, do Wietnamczyków uśmiechnęło się szczęście: z wrogiej armii zdezerterował na ich stronę oficer, który wskazał im w olbrzymiej flocie Czamów okręt, na którym znajdował się Czerwony Król. Wykorzystując tą wiedzę, Wietnamczykom udało się przedrzeć do królewskiego okrętu i z pomocą zmasowanego ostrzału z huochong (rodzaj wietnamskiej ręcznej broni palnej) zabić wrogiego władcę. Widząc śmierć swojego wodza, Czamowie rzucili się do ucieczki, zaś głowa Chế Bồng Nga zatknięta na pikę, wysłana została cesarzowi. Jednak już kilkanaście lat później Đại Việt zaatakował jeszcze groźniejszy przeciwnik. Cesarstwo chińskie, pod rządami wielkiej dynastii Ming przeżywało, na przełomie XIV i XV wieku, apogeum swojej potęgi. Jednym z jej przejawów, była ekspansja militarna, której jedną z ofiar padł Wietnam. Po raz kolejny zresztą pretekstu dostarczyły walki wewnętrzne w samym Đại Việt 8. Dziewiętnastego listopada 1406 roku, na rozkaz cesarza Yongle, granicę przekroczyły dwie armie: nacierająca z Guangxi, dowodzona przez Zhang Fu, oraz prowadzone przez Mu Shenga oddziały z Junnanu. Całość chińskich sił liczyła dwieście piętnaście tysięcy żołnierzy. Wśród nich znajdowało się około dwudziestu tysięcy żołnierzy uzbrojonych w różnoraką broń palną, dowodzonych przez co najmniej czterech dowódców-ogniomistrzów 9. Wietnamskie próby oporu na granicznych przełęczach Ai-luu i Ke-lang zostały szybko złamane. Na przełomie grudnia i stycznia chińskie oddziały dotarły do wybrzeża morskiego, w pobliżu delty Rzeki Czerwonej. Tam rozpoczęły budowę okrętów niezbędnych do dalszych działań. Rzeki pełniły rolę zarówno głównych traktów komunikacyjnych, jak i linii oporu, tym samym nie dało prowadzić się działań wojennych bez odpowiedniej floty. Potwierdzeniem kluczowej roli broni palnej w tej kampanii jest oblężenie i upadek Do-bang. To miasto-twierdza stanowił klucz do obrony Dai Viet przed Chińczykami. Obsadzone liczną załogą, wyposażoną w duże ilości huochong, strzał i innego uzbrojenia, posiadało także wysokie mury i przygotowane na oblężenie szerokie fosy i liczne pułapki z zaostrzonymi bambusami. Innymi słowy, Do-bang było przygotowane do nadchodzącego szturmu najlepiej jak to tylko możliwe. Jednak okazało się to niewystarczające. Po odpowiednich przygotowaniach, wojska Mingów przystąpiły do generalnego szturmu dziewiętnastego stycznia 1407 roku. Żołnierze zaatakowali ze wszystkich stron, wykorzystując między innymi drabiny oblężnicze i prochowe światła sygnałowe. Jak podaje Dai Viet su ky toan thu 10 : 8 M. Moyar, Triumph Forsaken, The Vietnam War , Cambridge 2006, s Sun Laichen w swoim artykule podaje nazwiska następujących wodzów: Cheng Kuan, Zhu Gui, Luo Wen, Zhang Sheng. 10 Dosłownie: Pełna księga dziejów Dai Viet. Dzieło Ngô Sĩ Liêna, nadwornego historyka cesarza Lê Thánh Tônga, ukończone w roku Podzielona na piętnaście tomów, opisujących historię Wietnamu od panowania legendarnej dynastii Hồng Bàng do wstąpienia na tron pierwszego cesarza dynastii Lê w 1428 roku. Więcej o tym imponującym dziele wietnamskiej historiografii 136
7 Jak broń palna zmieniła oblicze Indochin Sterty martwych ciał sięgały wysokością szczytów murów miejskich, jednak żołnierze Mingów nadal pięli się i walczyli, żaden z nich nie ośmielił się zatrzymać 11. Chińczykom udało się w końcu wedrzeć na blanki, zmuszając Wietnamczyków do przerwania ostrzału z armat i łuków. Jednak po wdarciu się do miasta szturmujący zostali zaatakowani przez oddziały słoni bojowych i piechotę. W odpowiedzi uderzyła kawaleria Mingów, z wierzchowcami odzianymi w maski lwów i tygrysów, mającymi przerazić słonie. W zwycięstwie wielką rolę odegrali ogniomistrze Luo Wen i Cheng Kuan. Przymocowali oni do boków koni broń palną i rakiety, które odpalano w przeciwnika. Był to znaczący moment dla indochińskiej sztuki wojennej, dotychczas bowiem słonie bojowe były najskuteczniejszą bronią przeciw Chińczykom, jednak w obliczu zmasowanego ostrzału z broni palnej ich natarcie załamało się. Potężne zwierzęta uciekły, wprowadzając zamieszanie w szeregach Wietnamczyków, a żołnierze Mingów ostatecznie wdarli się do miasta, które wkrótce padło. Razem z nim runęła cała wietnamska linia obrony. Po tej klęsce morale wojsk Đại Việt upadło, a chińskie armie ruszyły na południe. Jeszcze dwudziestego stycznia padła dawna stolica, Đông Đô 12, sześć dni później zaś samo Tây Đô 13. Mimo upadku obu najważniejszych miast, walki trwały nadal, jednak siły Mingów raz za razem wykazywały swoją wyższość, spychając przeciwników coraz bardziej na południe. Na początku lutego doszło do bitwy, w której zginęło ponad trzydzieści siedem tysięcy żołnierzy Đại Việt. Dwudziestego pierwszego lutego miało miejsce starcia armii chińskiej z flotą pięciuset okrętów, dowodzonych przez Ho Nguyen Trunga, syna cesarza Ho Quy Ly, w którym śmierć poniosło ponad dziesięć tysięcy Wietnamczyków, a broń palna grzmiała i błyskała jak błyskawice i gwiazdy 14. Osiemnastego marca Chińczycy użyli wielkiej armaty 15 do zatopienia wielu wrogich okrętów w prowincji Phung-hoa. Czwartego maja, na przełęczy Ham-tu, doszło do ostatniej wielkiej bitwy, do której przeciw Mingom stanęło siedemdziesiąt tysięcy wietnamskich żołnierzy i liczna flota. O ile kronikarze wyszczególniają użycie przez siły Đại Việt chong (armat), to zastosowanie licznej broni palnej po stronie chińskiej, potwierdza obecność ogniomistrzów Zhang Shenga, Ding Nenga i Zhu Guia 16. Siły chińskie odniosły zwycięstwo, zabijając dziesięć tysięcy żołnierzy wietnamw: Yu Insun, Lê Văn Hu u and Ngô Sĩ Liên. A Comparison of Their Perception of Vietnamese History (w:) Việt Nam, s Cyt. za: Sun Laichen, op.cit., s Dosłownie Wschodnia Stolica, dawne Thăng Long. 13 Dosłownie: Zachodnia Stolica, stolica kraju od 1397 roku. 14 Cyt. za: Sun Laichen, op. cit., s Ibidem. 16 Ibidem. 137
8 Jarema Słowiak skich i zdobywając tysiąc okrętów. Trzydziestego maja miało z kolei miejsce starcie pod Thanh-hoa, w którym ponownie niepoślednią rolę odegrali żołnierze uzbrojeni w broń palną. Inwazja wojsk chińskich zakończyła się ostatecznie sukcesem siedemnastego czerwca, gdy udało się im schwytać cesarza Ho Quy Ly i jego synów. Tempo podboju zaskoczyło samych Chińczyków, którzy już ówcześnie zwracali uwagę na rolę swojej broni palnej w odniesieniu zwycięstwa. Mingowie ekstensywnie używali jej także w okresie późniejszym, tłumiąc różnego rodzaju bunty i powstania w nowej prowincji. Wielka rola broni palnej w podboju i utrzymaniu w swojej władzy Đại Việt spowodowana była chińską przewagą technologiczną Wietnamczycy także posiadali swoje działa i ogniste lance, którymi, jak pamiętamy, uratowali się przed Chế Bồng Nga, jednak to broń palna Mingów była ewidentnie lepsza. Świadczy też o tym rozkaz cesarza Yongle, wydany przed atakiem na Wietnam, by ani jedna sztuka tej broni nie wpadła w ręce wroga, co było dla niego istotniejsze nawet od rezultatu starcia 17. Jednak chińska przewaga technologiczna szybko zaczęła zanikać. Jedną z przyczyn było zdobywanie przez Wietnamczyków coraz większych ilości broni w wygranych starciach, zwłaszcza od 1418 roku. Za przykład niech służy bitwa pod Ninh-kiều, czwartego grudnia 1426 roku. Wietnamczycy, po zaatakowaniu Đông Quan 18, upozorowali ucieczkę. W wyniku tego manewru, chińska armia, licząca bagatela, sto tysięcy żołnierzy, wyruszyła za nimi w pościg, wpadła w zasadzkę i została rozbita. Zginąć miało pięćdziesiąt tysięcy chińskich żołnierzy 19. Poza tym, mnóstwo Mingów miało utonąć, zaś dziesięć tysięcy dostać się do niewoli. Oprócz samego zwycięstwa, istotne było także zdobycie uzbrojenia, w tym co najmniej pięciuset sztuk broni palnej na chińskim oddziale ogniowym. Ponadto swoisty transfer technologii dokonał się także za pośrednictwem chińskich jeńców i dezerterów, którzy przekazywali Wietnamczykom zarówno samą broń, jak i technologię jej produkcji. Najbardziej znanym z takich żołnierzy był dowódca armii, Cai Fu, który odegrał ważną rolę podczas oblężenia Do-bang w 1407 roku. W roku 1427 odnajdujemy go już jednak po stronie Wietnamczyków, których uczy produkcji sprzętu oblężniczego, użytego następnie do zdobycia Xương Giang 20. Upadek tej twierdzy, obleganej przez Wietnamczyków przez sześć lub dziewięć miesięcy, wywołał efekt podobny jak upadek Do-bang dwadzieścia lat wcześniej. Zawalił się cały, oparty o fortecę, chiński system obrony, ponadto pozyskano w niej wielkie zapasy materiałów wojennych, które walnie przyczyniły się do pokonania, nadciągających z Guangxi i Junnanu, chińskich posiłków. W obliczu klęsk militarnych, a także wobec Sun Laichen, op.cit., s Zmieniona przez Chińczyków nazwa stolicy, Đông Đô. 19 Źródła chińskie przyznają się do strat rzędu zaledwie dwudziestu-trzydziestu tysięcy. 20 Twierdza wybudowana przez Mingów w mieście Bắc Giang.
9 Edited with the trial version of Foxit Advanced PDF Editor Jak broń palna zmieniła oblicze Indochin To remove this notice, visit: braku popychającej do ekspansji osobowości cesarza Yongle 21, w styczniu 1428 roku Chińczycy zdecydowali się na ewauację z Đại Việt. Przewodzący walkom Lê Lợi ogłosił się królem i założył dynastię Lê. Za panowania jego i jego następców nastąpił okres wzmożonego rozwoju państwa i armii wietnamskiej. Władcy pozostawali pod przemożnym wpływem konfucjanizmu, w przeciwieństwie do swoich poprzedników z dynastii Lý i Trần. Wprowadzili w państwie wiele reform i zmian na wzór chiński, między innymi stworzono jednolite prawo w postaci kodeksu Hồng Đức, który jednak zawierał pewne oryginalne elementy, jak na przykład o wiele większe prawa kobiet niż w Chinach. Znaczący postęp dokonał się także w technice wojennej. W Wietnamie dokonano istotnych ulepszeń broni Mingów, która w rezultacie była eksportowana do Państwa Środka 22. Przede wszystkim dodano drewniany korek, zwiększający ciśnienie w lufie. Ponadto, okrągły otwór na lont zastąpiono szczeliną, nad którą zamontowano klapkę. Chroniło to proch przed zamoknięciem, co w wilgotnym klimacie Wietnamu miało duże znaczenie. Oprócz samej broni, do Chin trafiali także liczni rzemieślnicy i specjaliści od broni palnej. Tuż po ostatecznym wyparciu Chińczyków w 1428 roku, Wietnamczycy rozpoczęli rozbudowę swojej armii i nasycanie jej bronią palną na wzór chiński, tak że wkrótce jednostki te stanowiły dwadzieścia procent wszystkich oddziałów 23. Ta zmiana technologiczna wymagała także zmian w gospodarce państwa. Znacząco zwiększyło się poszukiwanie, wydobycie oraz produkcja surowców, takich jak miedź, saletra, srebro czy żelazo. Zapotrzebowanie było na tyle wielkie, że w 1467 roku zakazano wykorzystywania saletry do produkcji fajerwerków. Czego nie dało się wydobyć w kraju, starano się importować z Chin. Od 1429 roku, w prowincji Yunnan, rozpoczęto wydobywanie srebra i miedzi na potrzeby handlu z Đại Việt. Zysk z tego przedsięwzięcia musiał być znaczny, skoro czyniono to nawet mimo oficjalnych zakazów, płynących z dworu cesarskiego 24. Rozbudowana i nowoczesna armia nie musiała długo czekać by udowodnić swoją skuteczność i słuszność poniesionych na nią nakładów. Już w latach trzydziestych XV wieku pobiła ona, na zachodniej granicy Wietnamu, różne plemiona Tajów, pacyfikując niespokojne pogranicze. Z tak zabezpieczoną flanką, Wietnamczycy zwrócili się w stronę odwiecznego wroga królestwa Czampy. Od lat czterdziestych XV wieku, na południe zaczęły wyruszać liczne wyprawy, które swą kulminację miały w trakcie panowania wybitnego cesarza, 21 Zmarł dwunastego sierpnia 1424 roku. 22 Sun Laichen, op.cit., s Ibidem, s W 1481 roku Ministerstwo Skarbu Mingów w obliczu doniesień o nielegalnych kopalniach w Lu nan w Yunannie i przemycie miedzi do Wietnamu, nakazało ścinać nielegalnych handlarzy a ich rodziny wysyłać w rejony malaryczne. Więcej w: Sun Laichen, op.cit., s
10 Edited with the trial version of Foxit Advanced PDF Editor Jarema Słowiak To remove this notice, visit: Lê Thánh Tônga 25. W roku 1471 władca ów dokonał najazdu na Czampę, rozbijając armię przeciwnika i zdobywając stolicę Czamów, Vijayę, która dotychczas oparła się wszystkim najeźdźcom. To zwycięstwo i trwałe przyłączenie podbitych terenów, oznaczało dramatyczny zwrot w pięćsetletnim konflikcie z południowymi sąsiadami 26. Czamowie, zawsze mniej liczni i pozbawieni centralnej władzy, po tej klęsce przestali być równorzędnym przeciwnikiem dla nabierającego rozpędu państwa wietnamskiego. Co więcej, Wietnamczycy przejęli także od Chińczyków poczucie swoistej misji cywilizacyjnej, z którą ci próbowali podbić Đại Việt kilkadziesiąt lat wcześniej i w ten sam sposób uzasadniali swoją ekspansję. W kolejnych latach posuwali się coraz bardziej na południe, po drodze niejako przejmując konflikt Czamów z państwem Khmerów. Zwrócili się także na zachód. W 1479 roku zdobyli i puścili z dymem stolicę ówczesnego królestwa Laosu, a ich armia dotarła aż do rzeki Irawadi, wycofując się z tamtych terytoriów dopiero na wyraźne żądanie Państwa Środka. Tak więc na przełomie XV i XVI wieku, o ile z perspektywy Chin Dai Viet pozostawał jednym z wielu państw zależnych, to z punktu widzenia jego sąsiadów na Półwyspie Indochińskim stał się śmiertelnym zagrożeniem. Podsumowując, państwo wietnamskie przeszło na przełomie XIV i XV wieku wielką przemianę w wyniku zarówno bezpośredniego, jak i pośredniego wpływu cesarskich Chin. W tym drugim przypadku była to inwazja zbrojna, dla której powodzenia wielkie znaczenie miała broń palna, z którą przybyli chińscy najeźdźcy. Wietnamczycy, którzy mieli własne doświadczenia na tym polu (co udowodnili zabijając za pomocą huochong władcę Czamów w roku 1389), ulegli mimo to wojskom cesarza Yongle. Okazali się jednak zdolnymi uczniami, przejmując i ulepszając technologię chińskich okupantów, co pozwoliło im wyprzeć Mingów, w ciągu zaledwie dwudziestu lat. Następnie z pomocą chińskich osiągnięć na polu administracji i technologii zreformowali swe państwo, by w ciągu kilkudziesięciu lat wyrosnąć na regionalną potęgę, której ekspansjonistyczne zapędy hamowały tylko bezpośrednie interwencje Państwa Środka Rządził w latach W. Olszewski, op.cit., s. 117.
17 stycznia Przyczyny powołania MKNiK w Indochinach
17 stycznia 2018 Przyczyny powołania MKNiK w Indochinach W wyniku zwycięstwa koalicji antyhitlerowskiej w drugiej wojnie światowej, w szczególności zwycięstwa aliantów na Dalekim Wschodzie, doszło do niespotykanego
Bardziej szczegółowoPowstanie Warszawskie. Anna Strus 6a
Powstanie Warszawskie Anna Strus 6a Powstanie Warszawskie rozpoczęte 1 sierpnia 1944 roku wystąpienie zbrojne przeciwko okupującym Warszawę wojskom niemieckim, zorganizowane przez Armię Krajową w ramach
Bardziej szczegółowoTemat: Persowie i ich Imperium
Temat: Persowie i ich Imperium 1. Początki państwa Plemiona perskie przybyły na terytorium dzisiejszego Iranu z Azji Środkowej około roku 1000 p.n.e.; Persowie byli wtedy nomadami, a ich atutem militarnym
Bardziej szczegółowoKłuszyn Armią dowodził hetman polny koronny Stanisław Żółkiewski.
1 4 lipca 1610 r. wojska polskie pod wodzą hetmana Stanisława Żółkiewskiego pokonały wielokrotnie silniejsze oddziały moskiewsko-szwedzkie. Miejscem victorii była wieś Kłuszyn, położona ok. 150 km na zachód
Bardziej szczegółowoDziennik bojowy 14. Pułku Strzeleckiego 72. Dywizji Strzeleckiej
UWAGA! Zachowano oryginalną stylistykę z dziennika bojowego. Źródło: Pamięć Narodu. Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej. Tłumaczenie: Maciej Krzysik Nysa 1945-2015. Dziennik bojowy 14. Pułku Strzeleckiego
Bardziej szczegółowoAgresja ZSRR na Polskę zbrojna napaść dokonana 17 września 1939 przez ZSRR na Polskę, będącą od 1 września 1939 w stanie wojny z III Rzeszą.
Agresja ZSRR na Polskę zbrojna napaść dokonana 17 września 1939 przez ZSRR na Polskę, będącą od 1 września 1939 w stanie wojny z III Rzeszą. Element działań wojennych kampanii wrześniowej pierwszej kampanii
Bardziej szczegółowoPolskie Państwo podziemne Przygotowała: Katarzyna Kossakowska Klasa III A
Polskie Państwo podziemne 1939-1945 Przygotowała: Katarzyna Kossakowska Klasa III A FLAGA POLSKIEGO PAŃSTWA PODZIEMNEGO Polskie Państwo Podziemne (w skrócie PPP) to tajne struktury Państwa Polskiego istniejące
Bardziej szczegółowoMonte Cassino to szczyt wysokości 516m położony w skalistych masywach górskich środkowych Włoch, panujący nad doliną Liri i drogą Neapol-Rzym, na
MONTE CASSINO 1944 Monte Cassino to szczyt wysokości 516m położony w skalistych masywach górskich środkowych Włoch, panujący nad doliną Liri i drogą Neapol-Rzym, na którym wznosi się stare Opactwo Benedyktynów.
Bardziej szczegółowoEkspansja kolonialna
Ekspansja kolonialna 1. Początki kolonizacji Nowego Świata Celem podróży prócz bogactw była też chęć kolonizacji Podróżnicy płynęli z myślą o pozostaniu na nowych terenach Zakładano kolonie, a Indian traktowano
Bardziej szczegółowoŻycie w starożytnych Chinach
STAROŻYTNE CHINY Życie w starożytnych Chinach Ośrodek budowy państwowości chińskiej znajdował się w dolinie rzeki Huang-ho ( chiń. Żółta Rzeka). Pierwsze państwa powstały tam około połowy II tysiąclecia
Bardziej szczegółowoT Raperzy. SSCy8
Władysław Łokietek T Raperzy https://www.youtube.com/watch?v=w4vrx- SSCy8 Panowanie Władysława Łokietka Polska w czasach Wladysława Łokietka Rodowód Władysława Łokietka Przydomek Imię otrzymał po swoim
Bardziej szczegółowoMao Tse-tung. Dwojaki los Chin
Mao Tse-tung Dwojaki los Chin http://maopd.wordpress.com/ Przemówienie Towarzysza Mao Tse-tunga z okazji otwarcia VII Zjazdu Komunistycznej Partii Chin wygłoszone 23 kwietnia 1945 roku. Maoistowski Projekt
Bardziej szczegółowoB8-0146/2016 } B8-0169/2016 } B8-0170/2016 } B8-0177/2016 } B8-0178/2016 } RC1/Am. 2
B8-0178/2016 } RC1/Am. 2 2 Motyw B B. mając na uwadze, że w kontekście arabskiej wiosny w lutym 2011 r. Libijczycy wyszli na ulice, co przerodziło się w dziewięciomiesięczny konflikt wewnętrzny; mając
Bardziej szczegółowoWydawnictwo Dialog (c) Copyright wersja elektroniczna
Redakcja i korekta Bronisława Dziedzic-Wesołowska ISBN (epub) 978-83-8002-417-5 ISBN (Mobi) 978-83-8002-486-1 Copyright Wydawnictwo Akademickie Dialog Wydanie elektroniczne, Warszawa 2016 Spis treści Wstęp
Bardziej szczegółowoKarpacki Oddział Straży Granicznej
Karpacki Oddział Straży Granicznej Źródło: http://www.karpacki.strazgraniczna.pl/ko/komenda/izba-tradycji/17648,izba-tradycji.html Wygenerowano: Czwartek, 19 października 2017, 23:53 Izba Tradycji Autor:
Bardziej szczegółowo1. Początki kolonizacji Nowego Świata
Ekspansja kolonialna Przyjaciele i kamraci! Tam [na południu] jest znój, głód, łachmany, ulewne deszcze, dezercja i śmierć; tu beztroska i przyjemność. Tam leży Peru ze swymi bogactwami, tu jest Panama
Bardziej szczegółowoMałopolski Konkurs Tematyczny:
Małopolski Konkurs Tematyczny: Umarli, abyśmy mogli żyć wolni. Miejsce Lwowa i jego obrońców w walce o niepodległość Polski - dla uczniów dotychczasowych gimnazjów i klas dotychczasowych gimnazjów prowadzonych
Bardziej szczegółowoPOWSTANIE WARSZAWSKIE
POWSTANIE WARSZAWSKIE Powstanie Warszawskie było największą akcją zbrojną w okupowanej przez Niemców Europie, zorganizowaną przez Armię Krajową w ramach akcji BURZA. Planowane na kilka dni, trwało ponad
Bardziej szczegółowo2014 rok Rok Pamięci Narodowej
2014 rok Rok Pamięci Narodowej I. 100 rocznica wybuchu I wojny światowej I wojna światowa konflikt zbrojny trwający od 28 lipca 1914 do 11 listopada 1918 pomiędzy ententą, tj. Wielką Brytania, Francją,
Bardziej szczegółowoKoncepcja merytoryczna i wstęp Witold Rawski. Rysunki Roman Gajewski. Redakcja techniczna i skład Bożena Tomaszczuk
ODSIECZ LWOWA W 1918 roku WOJSKOWE CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ 2014 Koncepcja merytoryczna i wstęp Witold Rawski Rysunki Roman Gajewski Redakcja techniczna i skład Bożena Tomaszczuk Copyright by Wojskowe
Bardziej szczegółowo1. Zjednoczenie plemion mongolskich
Imperium Mongolskie 1. Zjednoczenie plemion mongolskich Siedziby Mongołów na terenie północnej i północno-wschodniej Mongolii Na początku podzieleni na plemiona i szczepy Przez sąsiadów nazywani byli Tatarami
Bardziej szczegółowo26 Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Władysława IV
26 Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Władysława IV Początki 26. pułku artylerii lekkiej sięgają utworzenia tego pułku, jako 26. pułku artylerii polowej w którego składzie były trzy baterie artyleryjskie
Bardziej szczegółowoSpis treêci. I. Wprowadzenie do historii. II. Początki cywilizacji. Od autorów... 8
Od autorów....................................... 8 I. Wprowadzenie do historii 1. Dzieje historia historiografia...................... 12 Czym jest historia?............................... 12 Przedmiot
Bardziej szczegółowoMISJA GOSPODARCZA WIETNAM czerwca 2019 r.
MISJA GOSPODARCZA WIETNAM 24-30 czerwca 2019 r. Dolnośląska Agencja Współpracy Gospodarczej sp. z o.o. wraz z Urzędem Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego oraz Zagranicznym Biurem Handlowym w Ho Chi
Bardziej szczegółowoĆWICZENIA DO INTERNETOWEGO PODRĘCZNIKA HISTORII KASZUBÓW TEMAT 7: KASZUBY POD PANOWANIEM KRZYŻACKIM.
ĆWICZENIA DO INTERNETOWEGO PODRĘCZNIKA HISTORII KASZUBÓW TEMAT 7: KASZUBY POD PANOWANIEM KRZYŻACKIM. Zadanie 1 [3 pkt] W 1294 r. zmarł Mściwoj II, ostatni przedstawiciel dynastii Subisławiców na tronie
Bardziej szczegółowoKl. IV (wątek 2.) Historia i społeczeństwo. Wojna i wojskowość
Kl. IV (wątek 2.) Historia i społeczeństwo. Wojna i wojskowość Aby uzyskać kolejną, wyższą ocenę, uczeń musi opanować zasób wiedzy i umiejętności z poprzedniego poziomu. Temat lekcji 1. Od drużyny książęcej
Bardziej szczegółowoDAWID I OLBRZYMI FILISTYŃCZYK
DAWID I OLBRZYMI FILISTYŃCZYK Saul, po odstąpieniu od Pana był trapiony przez złego ducha. Słudzy Saula szukali kogoś, kto potrafi grać na instrumentach, aby ukoić Saula. Kiedy okazało się, że Dawid jest
Bardziej szczegółowo1 marca Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Ponieważ żyli prawem wilka, historia o nich głucho milczy Zbigniew Herbert
1 marca Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych Ponieważ żyli prawem wilka, historia o nich głucho milczy Zbigniew Herbert Żołnierze Wyklęci żołnierze antykomunistycznego Podziemia stawiających opór
Bardziej szczegółowoAnna Korzycka Rok IV, gr.1. Mapa i plan w dydaktyce historii. Pytania. Poziom: szkoła podstawowa, klasa 5.
Anna Korzycka Rok IV, gr.1 Mapa i plan w dydaktyce historii. Pytania Poziom: szkoła podstawowa, klasa 5. 1. Na podstawie mapy Polska za Bolesława Chrobrego podaj miejscowości będące siedzibami arcybiskupa
Bardziej szczegółowoFrancuska armia w Mali zaczyna robić "w tył zwrot" 12 kwietnia 2013
Francja rozpoczyna zapowiadane wycofywanie swoich żołnierzy z Mali jak poinformowało francuskie Ministerstwo Obrony, w ubiegły wtorek, 9 kwietnia, wyjechało pierwszych stu żołnierzy armii francuskiej.
Bardziej szczegółowoNiezwyciężeni. Michał Kadrinazi Paradowski, Daniel Staberg, Rafał Szwelicki Malowanie figurek szwedzkich: Corsarii.
Niezwyciężeni Szwedzcy weterani w kampanii przeciw Danii 1657-1658 W Michał Kadrinazi Paradowski, Daniel Staberg, Rafał Szwelicki Malowanie figurek szwedzkich: Corsarii lipcu 1657 roku Dania zdecydowała
Bardziej szczegółowo1. Kryzys państwa carów
Walka o koronę carów Potrzeba w miejscu, nadzieja w męstwie, zbawienie w zwycięstwie. Czyńcie swoją powinność! Mowa Żółkiewskiego przez bitwą pod Kłuszynem 1. Kryzys państwa carów Po Iwanie IV Groźnym
Bardziej szczegółowokampanią wrześniową,
Rozpoczęta rankiem 1 września 1939 roku bohaterska polska wojna obronna, nazywana również kampanią wrześniową, była pierwszym frontem II wojny światowej Obfitowała w dramatyczne wydarzenia, niezwykłe akty
Bardziej szczegółowoNieoficjalny polski poradnik GRY-OnLine do gry. Swashbucklers: Stal kontra proch. autor: Jaskólski Little Horror Marcin
Nieoficjalny polski poradnik GRY-OnLine do gry Swashbucklers: Stal kontra proch autor: Jaskólski Little Horror Marcin Copyright wydawnictwo GRY-OnLine S.A. Wszelkie prawa zastrzeżone. www.gry-online.pl
Bardziej szczegółowo17 września 1939 (niedziela)
Wojna obronna 1939 https://1wrzesnia39.pl/39p/kalendarium-1/8885,17-wrzesnia-1939-niedziela.html 2019-09-18, 19:06 17 września 1939 (niedziela) Wydarzenia O godz. 3.00 nad ranem zastępca ministra spraw
Bardziej szczegółowo1. Powstanie państwa Franków
Monarchia Franków 1. Powstanie państwa Franków Frankowie przywędrowali zza Renu w IV w. Sojusznicy Rzymu Główne ośrodki: Kolonia, Cambrai, Tournai V w. Childeryk z rodu Merowingów królem Franków Panowanie
Bardziej szczegółowoMIASTO GARNIZONÓW
1920 1939 MIASTO GARNIZONÓW 18. PUŁK UŁANÓW POMORSKICH 64 i 65 PUŁK PIECHOTY 16 PUŁK ARTYLERII LEKKIEJ, Do 1927 r. WYŻSZA SZKOŁA LOTNICZA (PRZENIESIONA POTEM DO DĘBLINA ] Od 1928 r. - LOTNICZA SZKOŁA STRZELANIA
Bardziej szczegółowoJerzy Lubomirski. hetman polny koronny. marszałek nadworny koronny. wicemarszałek Trybunału Głównego Koronnego. marszałek wielki koronny
Jerzy Lubomirski wicemarszałek Trybunału Głównego Koronnego wielokrotny starosta hetman polny koronny marszałek nadworny koronny marszałek wielki koronny Urodził się on 20 stycznia 1616 w Wiśniczu, kształcił
Bardziej szczegółowoSprawdzian nr 1. Rozdział I. Początek wieków średnich. 1. Na taśmie chronologicznej zaznacz i zapisz datę, która rozpoczyna średniowiecze.
Rozdział I. Początek wieków średnich GRUPA A 0 1. Na taśmie chronologicznej zaznacz i zapisz datę, która rozpoczyna średniowiecze. 400 500 600 700 800 2. Uzupełnij poniższe zdania. a) Słowianie zasiedlili
Bardziej szczegółowoWOJNA DOMOWA W HISZPANII 1936-1939
WOJNA DOMOWA W HISZPANII 1936-1939 Wiek XIX i pierwsze dekady XX były dla Hiszpanii bardzo trudnym okresem licznych wojen domowych i rewolt. Z olbrzymiego niegdyś imperium kolonialnego pozostały jedynie
Bardziej szczegółowoWątek tematyczny I (dalszy ciąg). Ojczysty Panteon i ojczyste spory
Klasa II semestr czwarty Wątek tematyczny I (dalszy ciąg). Ojczysty Panteon i ojczyste spory 1. Jak kształtował się współczesny naród polski? Ku współczesnemu narodowi W obronie polskości Kultura narodowa
Bardziej szczegółowoII WOJNA ŚWIATOWA GRZEGORZ GRUŻEWSKI KLASA III G SZKOŁA PODSTAWOWA NR 19 GDAŃSK
KLASA III G SZKOŁA PODSTAWOWA NR 19 GDAŃSK WYBUCH II WOJNY ŚWIATOWEJ PRZEBIEG WOJNY - NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA UDZIAŁ POLAKÓW W WOJNIE POWSTANIE WARSZAWSKIE KAPITULACJA NIEMIEC I JAPONII II Wojna Światowa
Bardziej szczegółowoHistoria i społeczeństwo
Historia i społeczeństwo Plan dydaktyczny klasy drugie Wątki tematyczne: Ojczysty Panteon i ojczyste spory Europa i świat 1 Numer lekcji Temat lekcji Epoka Liczba godzin Zagadnienia w podstawie programowej
Bardziej szczegółowoOd początku okupacji przygotowywano się do wybuchu powstania Zdawano sobie sprawę z planów Stalina dotyczących Polski 27 października 1943 r. gen.
Od początku okupacji przygotowywano się do wybuchu powstania Zdawano sobie sprawę z planów Stalina dotyczących Polski 27 października 1943 r. gen. Sosnkowski wydaje rozkaz o rozpoczęciu przygotowań do
Bardziej szczegółowoWPROWADZENIE HISTORIA SZACHÓW. ABC szachów
ABC szachów WPROWADZENIE Szachy to gra królewska, która od zawsze utożsamiana była z rozwojem intelektualnym. Ich rola w kształtowaniu umysłu jest niepodważalna. W życiu młodego człowieka szachy odgrywają
Bardziej szczegółowo75 rocznica powstania
Dziś wszyscy oddajemy cześć tym, którzy swoje życie oddali za wolność, tym, którzy tej wolności nie doczekali, a przede wszystkim tym, którzy wciąż żyją wśród nas. A p e l I P N o u c z c z e n i e 7 5
Bardziej szczegółowoSpis tresci. Wykaz 11 Wstçp 13
Spis tresci Wykaz 11 Wstçp 13 Uzasadnienie wyboru problematyki badawczej 2. i teza pracy 16 3. uzytych w tytule i dalszych czesciach 17 4. Zastosowane metody badawcze 19 5. Struktura pracy 20 1. i dzialania
Bardziej szczegółowoBitwa o Anglię. 10 lipca października 1940
Bitwa o Anglię 10 lipca 1940 31 października 1940 Historia Bitwa o Anglię kampania powietrzna głównie nad południową i centralną Anglią, toczona między niemieckim lotnictwem Luftwaffe a brytyjskim RAF,
Bardziej szczegółowoKościuszko- nasz patron
Kościuszko- nasz patron Kościuszko Tadeusz patron naszej szkoły, Przed laty na Mereczowszczyźnie urodzony. Na Rynku Krakowskim przysięgę złożył, Za swą śmierć dla narodu na chwałę zasłużył. Walczył w Stanach
Bardziej szczegółowoKoncepcja strategiczna obrony obszaru północnoatlantyckiego DC 6/1 1 grudnia 1949 r.
Koncepcja strategiczna obrony obszaru północnoatlantyckiego DC 6/1 1 grudnia 1949 r. I Preambuła 1. Osiągnięcie celów Traktatu Północnoatlantyckiego wymaga integracji przez jego państwa-strony takich środków
Bardziej szczegółowoNieoficjalny polski poradnik GRY-OnLine do gry. Total War Rome II. autor: Sławomir Asmodeusz Michniewski. (c) 2013 GRY-Online S.A.
Nieoficjalny polski poradnik GRY-OnLine do gry Total War Rome II autor: Sławomir Asmodeusz Michniewski (c) 2013 GRY-Online S.A. Producent Creative Assembly, Wydawca SEGA, Wydawca PL Cenega Poland Prawa
Bardziej szczegółowoZADANIA DO SPRAWDZIANU
ZADANIA DO SPRAWDZIANU 1. Do daty dopisz wydarzenie: a) 1 IX 1939 r. wybuch II wojny światowej (agresja niemiecka na Polskę) b) 17 IX 1939 r. agresja radziecka na Polskę c) 28 IX 1939 r. kapitulacja Warszawy
Bardziej szczegółowowszystko co nas łączy"
Generał broni Władysław Anders "Odrzućmy wszystko co nas dzieli i bierzmy wszystko co nas łączy" Generał broni Władysław Anders bohater spod Monte Casino. Władysław Anders pełnił najważniejsze funkcje
Bardziej szczegółowoPoziom P-podstawowy PPponadpodstawowy. Zadanie 1 P (0-5) Wpisz we wskazane na mapie miejsca nazwy plemion zamieszkujących ziemie polskie w X wieku.
Imię i nazwisko Sprawdzian diagnozujący wiadomości i umiejętności dla klasy V Dział: Dynastia Piastów na polskim tronie Nr w dzienniku.. Kl. V Poziom P-podstawowy PPponadpodstawowy Liczba pkt. Ocena Zadanie
Bardziej szczegółowoOd autora... 9. Mezopotamia kolebka cywilizacji... 19 Fenicjanie àcznicy mi dzy Bliskim Wschodem a Êwiatem Êródziemnomorskim... 21 Egipt...
Spis treêci Od autora... 9 Wprowadzenie Poj cie cywilizacji klasycznej... 11 èród a poznania cywilizacji klasycznej... 11 Ramy czasowe cywilizacji klasycznej... 14 Âwiat Êródziemnomorski... 15 I. Kr gi
Bardziej szczegółowoMuzeum w Łęczycy OFERTA WSPÓŁPRACY DLA FIRM I AGENCJI EVENTOWYCH. www.zamek.leczyca.pl
Muzeum w Łęczycy OFERTA WSPÓŁPRACY DLA FIRM I AGENCJI EVENTOWYCH www.zamek.leczyca.pl MUZEUM W ŁĘCZYCY Zamek - siedziba łęczyckiego muzeum - został zbudowany przez króla Polski Kazimierza Wielkiego najprawdopodobniej
Bardziej szczegółowo2 Might and Magic: Heroes VI drzewko zdolności bohatera mocy
2 Might and Magic: Heroes VI drzewko zdolności bohatera mocy 3 Might and Magic: Heroes VI drzewko zdolności bohatera mocy 4 Might and Magic: Heroes VI drzewko zdolności bohatera mocy MODEL BOHATERA Obrońca
Bardziej szczegółowoProjekt okładki: Katarzyna Juras Na okładce wykorzystano zdjęcie pixelleo/ /fotolia
Recenzja: prof. dr hab. Michał Chorośnicki Redaktor prowadząca: Anna Raciborska Redakcja i korekta: Magdalena Pluta Projekt okładki: Katarzyna Juras Na okładce wykorzystano zdjęcie pixelleo/125691361/fotolia
Bardziej szczegółowoWINNERS LIST FOR HSBC CARD YEAR-END CAMPAIGN PHASE 1 (14 October 14 November 2011)
WINNERS LIST FOR HSBC CARD YEAR-END CAMPAIGN PHASE 1 (14 October 14 November 2011) Congratulations to the 160 HSBC Cardholders who have won the lucky-draw prize of the HSBC Card Year-End Campaign and qualified
Bardziej szczegółowoŚwiadectwo wiary czy dialog międzykulturowy? O misjach jezuickich w Chinach w XVI i XVII wieku
O misjach jezuickich w Chinach w XVI i XVII wieku Poznań, 3 marca 2011 2 Jezuici w Chinach zarys sytuacji dynastia Ming panowanie naznaczone izolacjonizmem, konserwatyzmem i nieustanną ksenofobią, państwo
Bardziej szczegółowoPatroni naszych ulic
Patroni naszych ulic Dębicka ziemia była świadkiem wielkich i tragicznych dziejów. Szczególnie na tym t e r e nie z a p i s a ł się ok r e s ok u pa c j i niemieckiej, kiedy powstała tu niezwykle p r ę
Bardziej szczegółowomusimy zatem wiedzieć policzyć dokładnie zawołać po imieniu opatrzyć na drogę Zbigniew Herbert
IDEA Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego służy pogłębieniu refleksji nad polskim doświadczeniem konfrontacji z dwoma totalitaryzmami nazistowskim i komunistycznym. Został powołany
Bardziej szczegółowoWokół Praskiej Wiosny. Interwencja w Czechosłowacji w 1968 r.
marzec'68 https://marzec1968.pl/m68/edukacja/wystawy/18754,wokol-praskiej-wiosny-interwencja-w-czechoslowacji-w-1 968-r.html 2019-06-29, 18:11 Wokół Praskiej Wiosny. Interwencja w Czechosłowacji w 1968
Bardziej szczegółowoPOLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE
POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE "PRZED 75 LATY, 27 WRZEŚNIA 1939 R., ROZPOCZĘTO TWORZENIE STRUKTUR POLSKIEGO PAŃSTWA PODZIEMNEGO. BYŁO ONO FENOMENEM NA SKALĘ ŚWIATOWĄ. TAJNE STRUKTURY PAŃSTWA POLSKIEGO, PODLEGŁE
Bardziej szczegółowoW tych krajach, gdzie pospolite ruszenie lub oddziały ochotnicze stanowią armię lub wchodzą w jej skład, nazwa armii rozciąga się na nie.
REGULAMIN HASKI Z 1907 R. Załącznik DO IV KONWENCJI HASKIEJ Z 1907 R. Art. 1. Ustawy, prawa i obowiązki wojenne stosują się nie tylko do armii, lecz również do pospolitego ruszenia i oddziałów ochotniczych,
Bardziej szczegółowoZIEMIA DOBRZYŃSKA W CIENIU CZERWONEJ GWIAZDY Rok 1920
ZIEMIA DOBRZYŃSKA W CIENIU CZERWONEJ GWIAZDY Rok 1920 Mapa ziemi dobrzyńskiej z 1914 r. z głównymi miejscami najazdu bolszewickiego w sierpniu 1920 r. Mirosław Krajewski ZIEMIA DOBRZYŃSKA W CIENIU CZERWONEJ
Bardziej szczegółowoŚWIĘTE KSIĘGI, ŚWIĘTE TEKSTY. Tajemna Księga oraz inne katarskie teksty sakralne. Armoryka
ŚWIĘTE KSIĘGI, ŚWIĘTE TEKSTY Tajemna Księga oraz inne katarskie teksty sakralne Armoryka Tajemna Księga oraz inne katarskie teksty sakralne Tajemna Księga oraz inne katarskie teksty sakralne opracowanie
Bardziej szczegółowo1. Zjednoczenie plemion mongolskich
Imperium Mongolskie Mężczyzna największej doznaje rozkoszy, gdy pokona wrogów, gdy gna ich przed sobą. zabiera wszystko nad czym sprawują władzę, gdy widzi ich bliskich skąpanych we łzach, gdy siodła konie
Bardziej szczegółowoKONKURS HISTORYCZNY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH ETAP SZKOLNY KLUCZ ODPOWIEDZI
KONKURS HISTORYCZNY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH ETAP SZKOLNY KLUCZ ODPOWIEDZI Zadanie 1. (0-2 pkt) A. TAK; ten sam kodeks; dotyczą tego samego kodeksu Uwaga: jeśli uczeń napisał NIE zero punktów za
Bardziej szczegółowoAzja w stosunkach międzynarodowych. dr Andrzej Anders
Azja w stosunkach międzynarodowych dr Andrzej Anders Japonia współczesna Japonia jest jednym z nielicznych krajów pozaeuropejskich, które uniknęły kolonizacji w XIX w. Wraz z wzrostem mocarstwowości Japonii
Bardziej szczegółowoXI Historicus. 4. Podaj kto opisał Wyprawę Cyrusa?; jak inaczej nazywano marsz dziesięciu tysięcy? jaki był cel wyprawy?
XI Historicus (szkolny konkurs historyczny 2018/2019) 4. Podaj kto opisał Wyprawę Cyrusa?; jak inaczej nazywano marsz dziesięciu tysięcy? jaki był cel wyprawy? 1. Obraz poniżej przedstawia filozofa żyjącego
Bardziej szczegółowoChciałbym przedstawić zagadnienia związane z utratą i ponownym odzyskiwaniem niepodległości przez państwo Polskie. Opiszę w tej prezentacji powstania
Chciałbym przedstawić zagadnienia związane z utratą i ponownym odzyskiwaniem niepodległości przez państwo Polskie. Opiszę w tej prezentacji powstania przeciwko zaborcom Polski. W roku 1795 Rosja, Austria
Bardziej szczegółowoKLUCZ ODPOWIEDZI. K O N K U R S H I S T O R Y C Z N Y dla gimnazjów etap szkolny
KLUCZ ODPOWIEDZI K O N K U R S H I S T O R Y C Z N Y dla gimnazjów etap szkolny Zadanie 1. max. 7 p. Wiosna Ludów na ziemiach polskich Zaznacz w tabeli (wpisując w odpowiednią rubrykę literę ), czy poniższe
Bardziej szczegółowoEuropa Zachodnia w XVI wieku. Mówię po hiszpańsku do Boga, po włosku do kobiet, po francusku do mężczyzn, a po niemiecku do mojego konia Karol V
Europa Zachodnia w XVI wieku Mówię po hiszpańsku do Boga, po włosku do kobiet, po francusku do mężczyzn, a po niemiecku do mojego konia Karol V 1. Kryzys monarchii stanowych i powstanie monarchii absolutnych
Bardziej szczegółowoAzja w Stosunkach Międzynarodowych. Stowarzyszenie Krajów Azji Południowo Wschodniej
Azja w Stosunkach Międzynarodowych Stowarzyszenie Krajów Azji Południowo Wschodniej Logo i flaga ASEAN ASEAN Stowarzyszenie Krajów Azji Południowo Wschodniej (ang. Association of Southeast Asian Nations
Bardziej szczegółowoJozue Przejmuje Dowodzenie
Biblia dla Dzieci przedstawia Jozue Przejmuje Dowodzenie Autor: Edward Hughes Ilustracje: Janie Forest Redakcja: Ruth Klassen Tłumaczenie: Joanna Kowalska Druk i oprawa: Bible for Children www.m1914.org
Bardziej szczegółowoBiblia dla Dzieci przedstawia. Jozue Przejmuje Dowodzenie
Biblia dla Dzieci przedstawia Jozue Przejmuje Dowodzenie Autor: Edward Hughes Ilustracje: Janie Forest Redakcja: Ruth Klassen Tłumaczenie: Joanna Kowalska Druk i oprawa: Bible for Children www.m1914.org
Bardziej szczegółowoPamięć.pl - portal edukacyjny IPN
Pamięć.pl - portal edukacyjny IPN Źródło: http://pamiec.pl/pa/kalendarium-1/12809,7-wrzesnia-1939-roku-skapitulowala-zaloga-westerplatte-mimo-przygniatajacej-pr ze.html Wygenerowano: Piątek, 20 stycznia
Bardziej szczegółowoDr Ihar Melnikau: Władze bały się, że popsujemy im rocznicę 17 września
Dr Ihar Melnikau: Władze bały się, że popsujemy im rocznicę 17 września We wtorek straż pożarna zamknęła w Zasławiu wystawę poświęconą Białorusinom walczącym w szeregach polskiego wojska w kampanii wrześniowej.
Bardziej szczegółowoKto jest kim w filmie Kurier
Fot. Bartosz Mroziński Kto jest kim w filmie Kurier Historyczne postaci drugoplanowe Opracowanie: Rafał Brodacki, Paweł Brudek, Katarzyna Utracka, Michał Wójciuk, Andrzej Zawistowski Kto jest kim w filmie
Bardziej szczegółowoProjekt Edukacyjny Gimnazjum Specjalne w Warlubiu. Kto ty jesteś Polak mały
Projekt Edukacyjny Gimnazjum Specjalne w Warlubiu Kto ty jesteś Polak mały Miejsca Pamięci Narodowej w okolicach Warlubia WARLUBIE- CMENTARZ PARAFIALNY mogiła żołnierzy W mogile pochowano 37 nieznanych
Bardziej szczegółowoDziałalność Oddziału w okresie wojny: Reaktywacja Oddziału
Działalność Oddziału w okresie wojny: Związek Księgowych w Polsce rozwijał się, miał już poważne osiągnięcia i dalsze plany, których realizację uniemożliwił wybuch II wojny światowej. Najeźdźca wprowadził
Bardziej szczegółowoNieoficjalny polski poradnik GRY-OnLine do gry. Might & Magic: Heroes VI. (Przystań) autor: Maciej Czarny Kozłowski
Nieoficjalny polski poradnik GRY-OnLine do gry Might & Magic: Heroes VI (Przystań) autor: Maciej Czarny Kozłowski Copyright wydawnictwo GRY-OnLine S.A. Wszelkie prawa zastrzeżone. www.gry-online.pl Producent
Bardziej szczegółowoKOMU ZAWDZIĘCZAMY TO, ŻE POLSKA WYBIŁA SIĘ NA NIEPODLEGŁOŚĆ?
KOMU ZAWDZIĘCZAMY TO, ŻE POLSKA WYBIŁA SIĘ NA NIEPODLEGŁOŚĆ? ROZBIORY POLSKI PRZYCZYNĄ UTRATY NIEPODLEGŁOŚCI NASTĄPIŁY W II POŁOWIE XVIII W. NA DRODZE CESJI TERYTORIUM I RZECZYPOSPOLITEJ DOKONANEJ PRZEZ
Bardziej szczegółowoTemat: Starożytność. 1) Sumerowie (południowa Mezopotamia) - pismo klinowe - pierwsze pismo na świecie - koło garncarskie 2) Babilonia (środkowa
Temat: Starożytność. 1) Sumerowie (południowa Mezopotamia) - pismo klinowe - pierwsze pismo na świecie - koło garncarskie 2) Babilonia (środkowa Mezopotamia) - kodeks Hammurabiego - jeden z pierwszych
Bardziej szczegółowoSTOSUNKI POLSKOKRZYŻACKIE ZA PANOWANIA DYNASTII PIASTÓW
STOSUNKI POLSKOKRZYŻACKIE ZA PANOWANIA DYNASTII PIASTÓW DYNASTIA PIASTÓW Krzyżacy Z chrześcijańskim Księstwem Mazowieckim sąsiadowały pogańskie plemię, które najeżdżały na kraj Konrada Mazowieckiego. Regularnie
Bardziej szczegółowoJęzyk biznesu Zamówienie
- Składanie zamówienia Chúng tôi đang cân nhắc đặt mua... Formalne, niezobowiązująco Chúng tôi muốn được đặt sản phẩm... của Quý công ty. Chúng tôi muốn được đặt mua một sản phẩm. Đính kèm trong thư này
Bardziej szczegółowoDZIEJE POLITYCZNE OBODRZYCÓW OD IX WIEKU DO UTRATY NIEPODLEGŁOŚCI W LATACH
i jego dzieło O Obodrzycach i książce o nich UWAGI WSTĘPNE Stan badań Określenie przedmiotu Podział na okresy Najstarsze wiadomości o Obodrzycach Nazwa Wędrówka na zachód Rozsiedlenie plemion obodrzyckich
Bardziej szczegółowoNie tylko Legiony Czyn zbrojny czwarta debata historyków w Belwederze 19 czerwca 2017
Moja Niepodległa https://mojaniepodlegla.pl/mn/debaty-belwederskie/2413,nie-tylko-legiony-czyn-zbrojny-19141918-czwarta-deb ata-historykow-w-belwederze-1.html 2019-07-01, 14:36 Nie tylko Legiony Czyn zbrojny
Bardziej szczegółowoDywizja Stefana Czarnieckiego w Danii ( )
Dywizja Stefana Czarnieckiego w Danii (1657-1659) J esienią 1657 roku, w związku z wybuchem wojny szwedzko-duńskiej, zrodził się na dworze Jana II Kazimierza pomysł wysłania dywizji do Danii, w celu wsparcia
Bardziej szczegółowoAgresja sowiecka na Polskę- IV rozbiór Polski
Literka.pl Agresja sowiecka na Polskę IV rozbiór Polski Data dodania: 20110326 22:12:54 Autor: Monika Skiba Przedstawiam konspekt do lekcji na temat Agresji sowieckiej na Polskę dla klasy 3 gimnazjum.
Bardziej szczegółowoEuropa po kongresie wiedeńskim
Europa po kongresie wiedeńskim 1. Przeciwnicy ładu wiedeńskiego Kongres ma przywrócić często to co było znienawidzone (ustrój feudalny) Arystokracja wraca do władzy mniejsze wpływy bogatego mieszczaństwa
Bardziej szczegółowoBitwa o fortecę. (planszowa gra taktyczna) 1/12
Bitwa o fortecę Verdox (planszowa gra taktyczna) 1/12 Spis treści: Zasady ogólne...3 Wymagania...3 Rozpoczęcie rozgrywki...3 Ruch-walka...3 Zakończenie gry...3 Siły zbrojne...4 Teren...4 Czysty...4 Wzgórze...4
Bardziej szczegółowoPrzedmiot do wyboru: Wojna w dziejach Europy
Przedmiot do wyboru: Wojna w dziejach Europy - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Przedmiot do wyboru: Wojna w dziejach Europy Kod przedmiotu 08.3-WH-P-PDW/2-S16 Wydział Kierunek Wydział
Bardziej szczegółowo1. Arabia przed Mahometem
Świat islamu 1. Arabia przed Mahometem 2. Pojawienie się islamu Członkowie licznych plemion arabskich byli politeistami; ważną rolę odgrywała pielgrzymka do Mekki (tutaj tzw. Czarny Kamień w świątyni Al-Kaaba)
Bardziej szczegółowoProjekt przygotowali uczniowie klasy II b 1. Emil Szyszka 2. Dominik Biaduń 3. Tomasz Przygocki 4. Krzysztof Podleśny Opiekun projektu: Jadwiga
Projekt przygotowali uczniowie klasy II b 1. Emil Szyszka 2. Dominik Biaduń 3. Tomasz Przygocki 4. Krzysztof Podleśny Opiekun projektu: Jadwiga Sochacka Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego
Bardziej szczegółowo4 września 1939 (poniedziałe k)
Wojna obronna 1939 https://1wrzesnia39.pl/39p/kalendarium-1/8872,4-wrzesnia-1939-poniedzialek.html 2019-09-26, 13:11 4 września 1939 (poniedziałe k) Wydarzenia Mordy na ludności cywilnej Częstochowy i
Bardziej szczegółowoSzara Druzyna. Dostępne sojusze: Elfy Wysokiego Rodu Shire Czarodzieje i Wielkie Orły Drużyna Pierścienia Rohan Gondor Leśne Elfy
Szara Druzyna Dostępne sojusze: Elfy Wysokiego Rodu Shire Czarodzieje i Wielkie Orły Drużyna Pierścienia Rohan Gondor Leśne Elfy Zasada Specjalna Armii: Na jednego Strażnika Północy albo Dunedaina (w tym
Bardziej szczegółowo