DECYZJA NR RBG -29/2013

Transkrypt

1 PREZES URZĘDU OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW DELEGATURA W BYDGOSZCZY ul. Długa 47, Bydgoszcz Tel , Fax bydgoszcz@uokik.gov.pl Bydgoszcz, dnia 11 październik 2013 r. Znak: RBG-61-07/13/KL DECYZJA NR RBG -29/2013 I. Na podstawie art. 28 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331, ze zm.) oraz stosownie do art. 33 ust. 6 tejże ustawy po przeprowadzeniu postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów wszczętego z urzędu przeciwko Bankowi Pocztowego S.A. z siedzibą w Bydgoszczy - w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów po uprawdopodobnieniu stosowania przez Bank Pocztowy S.A. z siedzibą w Bydgoszczy praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, polegających na zamieszczeniu we wzorcach umów: Umowa o kredyt gotówkowy wspierający nr ; Umowa o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ; Taryfa opłat i prowizji bankowych stosowanych przez Bank Pocztowy S.A. dla Klientów detalicznych postanowień, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.), których treść jest następująca: 1. Wysokość oprocentowania jest zmienna i na dzień zawarcia Umowy wynosi w stosunku rocznym. Ustalana jest przez Zarząd Banku i uzależniona jest w przypadku kredytów udzielanych na podstawie dokumentów potwierdzających dochody od: zmiany stóp procentowych NBP, wysokości oprocentowania pożyczek międzybankowych (stawek WIBOR), wysokości oprocentowania depozytów w Banku Pocztowym S.A., zmiany poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszanych przez GUS; ( 2 ust. 1 Umowy o kredyt gotówkowy wspierający nr ; 3 ust. 1 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr )

2 2. Koszty windykacji za pośrednictwem tych firm mogą wynieść nie więcej niż 15% wartości zadłużenia + VAT oraz nie mniej niż 20,00 zł netto + VAT przy wszczęciu postępowania do jednej sprawy. ( 3 ust. 11 Umowy o kredyt gotówkowy wspierający nr ; 4 ust. 11 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ) 3. Wysłanie wezwania do zapłaty/upomnienia dotyczącego przeterminowanych rat kredytu/pożyczki i odsetek oraz odsetek karnych 30 zł za każde wezwanie/upomnienie. (Rozdział 8 pkt 2.2. Taryfy opłat i prowizji bankowych stosowanych przez Bank Pocztowy S.A. dla Klientów detalicznych) 4. Wszelkie zmiany warunków Umowy dokonywane są w formie pisemnej aneksu, z wyjątkiem zmian: ( ) 4) opłat i prowizji wynikających z Taryfy opłat bankowych stosowanych przez Bank Pocztowy S.A. dla Klientów detalicznych; ( 7 ust. 3 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ; 5 ust. 3 Umoweo kredyt gotówkowy wspierający nr ;) 5. Zmiana wysokości opłat i prowizji w okolicznościach wskazanych w niniejszym paragrafie nie wymaga sporządzania aneksu. ( 13 ust. 9 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ) 6. Zmiana wysokości opłat i prowizji w okolicznościach wskazanych w ust. 4 nie wymaga sporządzenia aneksu. ( 9 ust. 5 Umowy o kredyt gotówkowy wspierający nr ) co może stanowić naruszenie art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów i po zobowiązaniu się przez Bank Pocztowy S.A. z siedzibą w Bydgoszczy do a) zaoferowania klientom, którzy zawarli z Bankiem umowę opartą na wzorcu zawierającym klauzulę wskazaną w pkt 1 aneksu umożliwiającego zmianę umowy kredytu poprzez zmianę postanowienia wskazanego w pkt 1 na następujące: 1. Wysokość oprocentowania kredytu jest zmienna i na dzień zawarcia Umowy wynosi:. % w stosunku rocznym. Oprocentowanie kredytu stanowi sumę stałej w całym okresie kredytowania marży Banku wynoszącej na dzień zawarcia Umowy:. % i stawki WIBOR 6M z najbliższego dnia kalendarzowego poprzedzającego dzień podjęcia decyzji kredytowej tj. z dnia.. wynoszącej:. % w stosunku rocznym. 2. Zmiana oprocentowania kredytu, dokonuje się w przypadku zmiany stawki WIBOR 6M z zastrzeżeniem ust. 3 niniejszego paragrafu. 3. Pierwsza aktualizacja oprocentowania następuje w terminie płatności najbliższej raty kapitałowo-odsetkowej lub odsetkowej przypadającej po upływie 6 miesięcy od dnia poprzedzającego dzień podjęcia decyzji kredytowej. Kolejne aktualizacje następują co 6 miesięcy w terminie zapadalności następnych rat. Do aktualizacji przyjmuje się wartość stawki WIBOR 6M z najbliższego dnia roboczego poprzedzającego dzień aktualizacji. 2

3 4. Bank nalicza odsetki według nowej stawki oprocentowania od dnia aktualizacji oprocentowania. 5. Aktualna wysokość stawki WIBOR 6M podawana jest do wiadomości w komunikacie Banku, dostępnym w lokalach Placówek Banku Pocztowego S.A. oraz na stronie internetowej Banku 6. O każdorazowej zmianie wysokości oprocentowanie Bank powiadomi Kredytobiorcę na piśmie niezwłocznie przesyłając aktualny harmonogram, jednak nie później niż w terminie 21 dni od dnia dokonania takiej zmiany. b) zaoferowania klientom, którzy zawarli z Bankiem umowę opartą na wzorcu zawierającym klauzulę wskazaną w pkt 2 aneksu umożliwiającego zmianę umowy kredytu poprzez wykreślenie z niego postanowienia wskazanego w pkt 2; c) zmianę postanowienia wskazanego w pkt 3 we wzorcach stosowanych przez przedsiębiorcę oraz zaoferowania klientom, którzy zawarli z Bankiem umowę opartą na wzorcu zawierającym klauzulę wskazaną w pkt 3 aneksu umożliwiającego zmianę umowy kredytu poprzez zmianę postanowienia wskazanego w pkt 3 na następujące: Pisemne upomnienie/wezwanie do zapłaty dotyczące przeterminowanego zadłużenia - opłata na podstawie skalkulowanych i rzeczywiście poniesionych przez Bank kosztów obejmująca: przygotowanie pisma i jego wydruk, koszty związane z monitorowaniem terminowości i obsługą spłaty zadłużenia oraz koszt listu poleconego nie więcej niż 18 zł bez względu na liczbę adresatów, do których jest kierowane upomnienie/wezwanie do zapłaty. Jako zadłużenie przeterminowane Bank przyjmuje zadłużenie powstałe w wyniku niespłacenia przez Kredytobiorcę w umówionym terminie raty kredytu lub jej części, a także innych należności wynikających z Umowy w tym opłat i prowizji. Po wystąpieniu zadłużenia przeterminowanego w wysokości powyżej 20 zł Bank przesyła Kredytobiorcy upomnienie listem poleconym oraz powiadamia listem poleconym o tym fakcie Poręczycieli. W przypadku braku spłaty zadłużenia przeterminowanego zgodnie z treścią i w terminie wskazanym w upomnieniu, Bank wzywa Kredytobiorcę do zapłaty długu listem poleconym z jednoczesnym powiadomieniem w tej samej formie Poręczycieli. Jeżeli Kredytobiorca nie uregulował zadłużenia przeterminowanego w terminach wskazanych w wezwaniu do zapłaty, Bank wysyła powtórne wezwanie do zapłaty. Spłata wymaganej kwoty zadłużenia wynikającego z upomnienia powoduje zaniechanie wysłania wezwania. Powtórne wezwanie do zapłaty wysyłane jest do Kredytobiorcy po 64 dniu od wystąpienia zaległości przekraczającej zł i niespłaconej w terminie wskazanym w poprzednim wezwaniu do zapłaty. d) zmianę postanowień wskazanych w pkt 4 we wzorcach stosowanych przez przedsiębiorcę oraz zaoferowania klientom, którzy zawarli z Bankiem umowę opartą na wzorcu zawierającym klauzule wskazane w pkt 4 aneksu umożliwiającego zmianę umowy kredytu poprzez zmianę postanowień wskazanych w pkt 4 na następujące: Wszelkie zmiany warunków Umowy dokonywane są w formie pisemnej aneksu, z wyjątkiem zmian: (...)" 4) opłat i prowizji wynikających z "Taryfy opłat i prowizji bankowych 3

4 stosowanych przez Bank Pocztowy S.A. dla Klientów detalicznych" wprowadzanych na zasadach określonych w 13 Umowy;" ( 7 ust. 3 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ) Wszelkie zmiany warunków Umowy dokonywane są w formie pisemnej aneksu, z wyjątkiem zmian: 4) opłat i prowizji wynikających z "Taryfy opłat i prowizji bankowych stosowanych przez Bank Pocztowy S.A. dla Klientów detalicznych" wprowadzanych na zasadach określonych w 9 Umowy; ( 5 ust. 3 Umowa o kredyt gotówkowy wspierający nr ) e) zaoferowania klientom, którzy zawarli z Bankiem umowę opartą na wzorcu zawierającym klauzulę wskazaną w pkt 5-6 aneksu umożliwiającego zmianę umowy kredytu poprzez zmianę postanowienia wskazanego w pkt 5-6 na następujące: 9. Nowa stawka opłat i prowizji, a także nowo wprowadzone opłaty i prowizje w zakresie dotyczącym niniejszego kredytu, obowiązują w terminie wskazanym w pisemnym zawiadomieniu wysłanym do Kredytobiorcy i Poręczycieli. Zawiadomienie będzie wysłane do Kredytobiorcy i Poręczycieli nie później niż na 2 miesiące przed proponowaną datą wejścia w życie nowej stawki czy też nowej opłaty/prowizji, 10. Kredytobiorca ma prawo przed datą proponowanego wejścia w życie zmian wypowiedzieć Umowę ze skutkiem natychmiastowym bez ponoszenia opłat z tego tytułu. Brak sprzeciwu Kredytobiorcy wobec proponowanych zmian przed proponowaną datą ich wejścia w życie jest równoznaczny z wyrażeniem zgody na ich obowiązywanie. 11. W przypadku wypowiedzenia Umowy Kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu Bankowi niespłaconej kwoty kredytu wraz z należnymi Bankowi odsetkami i kosztami w terminie 30 dni od dnia złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu Umowy. ( 9 Umowy o kredyt gotówkowy wspierający nr,..; 13 ust. 9 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa" nr...) nakłada się obowiązek wykonania tego zobowiązania w terminie 2 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji. II. Na podstawie art. 28 ust. 3 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331, ze zm.) oraz stosownie do art. 33 ust. 6 tejże ustawy działając w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - nakłada się na Bank Pocztowy S.A. z siedzibą w Bydgoszczy obowiązek złożenia - w terminie 4 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji - sprawozdania z realizacji wykonania przyjętego zobowiązania. 4

5 UZASADNIENIE Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: Prezes UOKiK lub organ ochrony konsumentów) przeprowadził postępowanie wyjaśniające, mające na celu wstępne ustalenie, czy wzorce umowne stosowane przez Bank Pocztowy S.A. z siedzibą w Bydgoszczy (dalej: przedsiębiorca, Spółka lub Bank) zawierają niedozwolone postanowienia umowne, a co za tym idzie, czy miało miejsce naruszenie chronionych prawem interesów konsumentów, uzasadniające podjęcie działań określonych w odrębnych ustawach, tj. art i art k.p.c. w związku z art k.c. oraz mające na celu wstępne ustalenie, czy nastąpiło naruszenie uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, w szczególności w związku z naruszeniem przepisów ustawy o kredycie konsumenckim oraz innych ustaw. W toku tego postępowania Prezes UOKiK wezwał Spółkę do przedłożenia m.in. wzorców umów o kredyt konsumencki w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 126, poz. 715 ze zm.) dalej: u.k.k. - wraz ze wszystkimi wzorcami stanowiącymi integralną część umowy, tj. regulaminami, tabelami opłat i prowizji oraz do przedstawienia innych szczegółowych informacji niezbędnych w niniejszej sprawie. W toku tego postępowania Prezes UOKiK przeprowadził analizę dokumentów nadesłanych przez przedsiębiorcę, w tym wzorców Umowa o kredyt gotówkowy wspierający nr ; Umowa o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ; Taryfy opłat i prowizji bankowych stosowanych przez Bank Pocztowy S.A. dla Klientów detalicznych Badanie zgromadzonego materiału stały się podstawą do wszczęcia postanowieniem nr RBG-58/2013 z dnia 26 marca 2013 r. - z urzędu postępowania w sprawie podejrzenia stosowania przez Bank praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów opisanych w sentencji niniejszej decyzji. W piśmie z dnia 18 marca 2013 r. przedsiębiorca wniósł o wydanie decyzji zobowiązującej, a także ustosunkował się do zarzutów przedstawionych przez Prezesa UOKiK wyrażając przy tym gotowość do zmiany kwestionowanych postanowień umownych lub do zapobieżenia tym naruszeniom poprzez złożenie konsumentom propozycji aneksowania umów znajdujących się w obrocie celem wyeliminowania bezprawnej praktyki. W kolejnej korespondencji (z dnia 5 czerwca oraz 29 lipca 2013 r.) Spółka odniosła się do zastrzeżeń zgłoszonych przez organ ochrony konsumentów w związku z zaproponowaną treścią zobowiązania i przedstawiła nową wersję postanowień umownych, uwzględniając przy tym uwagi Prezesa UOKiK. Prezes UOKiK zawiadomił Bank o zakończeniu zbierania materiału dowodowego oraz o możliwości zapoznania się z aktami sprawy (pismo z dnia 24 września 2013 r.). Przedsiębiorca skorzystał w powyższego uprawnienia i w dniu 2 października 2013 r. zapoznał się z dokumentami zgromadzonymi w to postępowania. Prezes UOKiK ustalił następujący stan faktyczny: Na podstawie zebranych w toku postępowania dokumentów organ ochrony konsumentów ustalił, iż Bank Pocztowy S.A. z siedzibą w Bydgoszczy jest wpisany do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem KRS , prowadzonego przez Sąd Rejonowy w Bydgoszczy, Wydział XIII Gospodarczy Krajowego 5

6 Rejestru Sądowego. Przedmiotami działalności Spółki są m.in. przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów; prowadzenie innych rachunków bankowych; udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych. W związku z prowadzoną działalnością przedsiębiorca udziela kredytów konsumenckich m.in. na podstawie wzorców: Umowa o kredyt gotówkowy wspierający nr (wzorzec stosowany od października 2012 r.); Umowa o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr (wzorzec stosowany od listopada 2012 r.); Taryfa opłat i prowizji bankowych stosowanych przez Bank Pocztowy S.A. dla Klientów detalicznych (wzorzec stosowany od listopada 2012 r.). W przedmiotowych wzorcach znajdowały się postanowienia o następującej treści: W sprawie praktyki wskazanej w punkcie I sentencji decyzji ocenie poddano klauzule umowne o treści: 1. Wysokość oprocentowania jest zmienna i na dzień zawarcia Umowy wynosi w stosunku rocznym. Ustalana jest przez Zarząd Banku i uzależniona jest w przypadku kredytów udzielanych na podstawie dokumentów potwierdzających dochody od: zmiany stóp procentowych NBP, wysokości oprocentowania pożyczek międzybankowych (stawek WIBOR), wysokości oprocentowania depozytów w Banku Pocztowym S.A., zmiany poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszanych przez GUS; ( 2 ust. 1 Umowy o kredyt gotówkowy wspierający nr ; 3 ust. 1 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ) 2. Koszty windykacji za pośrednictwem tych firm mogą wynieść nie więcej niż 15% wartości zadłużenia + VAT oraz nie mniej niż 20,00 zł netto + VAT przy wszczęciu postępowania do jednej sprawy. ( 3 ust. 11 Umowy o kredyt gotówkowy wspierający nr ; 4 ust. 11 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ) 3. Wysłanie wezwania do zapłaty/upomnienia dotyczącego przeterminowanych rat kredytu/pożyczki i odsetek oraz odsetek karnych 30 zł za każde wezwanie/upomnienie. (Rozdział 8 pkt 2.2. Taryfy opłat i prowizji bankowych stosowanych przez Bank Pocztowy S.A. dla Klientów detalicznych) 4. Wszelkie zmiany warunków Umowy dokonywane są w formie pisemnej aneksu, z wyjątkiem zmian: ( ) 4) opłat i prowizji wynikających z Taryfy opłat bankowych stosowanych przez Bank Pocztowy S.A. dla Klientów detalicznych; ( 7 ust. 3 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ; 5 ust. 3 Umowa o kredyt gotówkowy wspierający nr ;) 5. Zmiana wysokości opłat i prowizji w okolicznościach wskazanych w niniejszym paragrafie nie wymaga sporządzania aneksu. ( 13 ust. 9 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ) 6

7 6. Zmiana wysokości opłat i prowizji w okolicznościach wskazanych w ust. 4 nie wymaga sporządzenia aneksu. ( 9 ust. 5 Umowy o kredyt gotówkowy wspierający nr ) W dniu 19 kwietnia 2013 r. w związku z Uchwałą Zarządu Banku - Spółka zaniechała stosowania we wzorcu umownym postanowienia wskazanego w pkt I.1 sentencji decyzji. W tym samym dniu Bank zaniechał stosowania postanowienia wskazanego w pkt I.2. Z kolei klauzula zawarta w pkt I.5. została usunięta ze wzorca umownego w dniu 5 kwietnia 2013 r., a postanowienie z pkt I.6. w dniu 3 kwietnia 2013 r. Organ ochrony konsumentów stwierdził powyższą okoliczność na podstawie oświadczenia Banku, a także w oparciu o analizę wzorców umownych nie zawierających ww. postanowień umownych. Mając na uwadze zebrany materiał dowodowy, Prezes UOKiK zważył, co następuje: Podstawą do rozstrzygania sprawy w oparciu o przepisy ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331, ze zm.) dalej: u.o.k.i.k. - jest uprzednie zbadanie przez organ ochrony konsumentów, czy w danej sprawie zagrożony został interes publicznoprawny. Stwierdzenie, że to nastąpiło, pozwala na realizację celu tej ustawy, wskazanego w art. 1 ust. 1, którym jest określenie warunków rozwoju i ochrony konkurencji oraz zasad podejmowanej w interesie publicznoprawnym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów. Zdaniem organu ochrony konsumentów, rozpatrywana sprawa ma charakter publicznoprawny, albowiem wiąże się z ochroną interesu wszystkich konsumentów, którzy są lub będą klientami skarżonego przedsiębiorcy. Zatem uzasadnione było w niniejszej sprawie podjęcie przez Prezesa UOKiK działań przewidzianych w u.o.k.i.k. I. Przepis art. 24 ust. 1 tejże ustawy stanowi, iż Zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów., natomiast art. 24 ust. 2 określa, iż Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w szczególności: 1) stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego; 2) naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji; 3) nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji. Oceny, czy w danym przypadku mamy do czynienia z praktyką określoną w wyżej wymienionym przepisie należy dokonać na podstawie ustalenia łącznego spełnienia trzech przesłanek, którymi są: - działania przedsiębiorcy, - bezprawność tych działań, - godzenie w zbiorowy interes konsumentów. Wskazać jednak należy, iż przepis art. 28 ust. 1 u.o.k.i.k. stanowi, że jeżeli w toku postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów zostanie uprawdopodobnione na podstawie okoliczności sprawy, informacji zawartych w zawiadomieniu lub innych informacji będących podstawą wszczęcia postępowania że przedsiębiorca stosuje praktykę, o której mowa w art. 24, a przedsiębiorca, któremu jest 7

8 zarzucane naruszenie tego przepisu, zobowiąże się do podjęcia lub zaniechania określonych działań zmierzających do zapobieżenia tym naruszeniom, Prezes Urzędu może, w drodze decyzji, nałożyć obowiązek wykonania tych zobowiązań. W związku z powyższym dla zastosowania art. 28 u.o.k.i.k. zachodzi w przedmiotowej sprawie konieczność uprawdopodobnienia naruszenia przez Bank art. 24 u.o.k.i.k. Działania przedsiębiorcy Zgodnie z treścią art. 4 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, ilekroć w ustawie tej jest mowa o przedsiębiorcy, pojmuje się przez to w pierwszej kolejności przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tj: Dz. U. z 2010 r., Nr 220, poz. 1447, ze zm.). Przepis art. 2 tejże ustawy definiuje działalność gospodarczą jako zarobkową działalność wytwórczą, handlową, budowlaną, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły. Przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 ust. 1 tej ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Mając powyższe na uwadze uznać należy, iż Spółka - prowadząc działalność gospodarczą jako osoba prawna - jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 pkt 1 u.o.k.i.k. Tym samym jej działania mogą podlegać ocenie w aspekcie naruszenia zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Uprawdopodobnienie bezprawności działania W świetle przepisu art. 24 u.o.k.i.k. przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w szczególności stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.i.k.) dalej: rejestr. Natomiast zgodnie z przepisem art k.p.c. Wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art Należy w tym miejscu wskazać, iż wzorce umowy wykorzystywane przy zawieraniu umów z konsumentami mogą być poddane kontroli abstrakcyjnej. Kontroli abstrakcyjnej wzorca (art k.p.c.) dokonuje się niezależnie od tego, czy wzorzec był, czy też nie był zastosowany w konkretnej umowie. Kontrola taka obejmuje klauzule pojedyncze lub zbiorowe (cały wzorzec lub jego fragment). Oceny postanowień w przypadku kontroli abstrakcyjnej dokonuje Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: SOKiK) i wyłącznie do kompetencji tego Sądu należy uznanie postanowień wzorców umowny za niedozwolone. Przepis art k.p.c. rozszerza prawomocność wyroku wydanego w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone na osoby trzecie. Skutek tzw. prawomocności rozszerzonej następuje od chwili wpisania wzorca umowy do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, o którym mowa 8

9 w art k.p.c. Konsekwencją umieszczenia postanowienia w rejestrze jest to, że posłużenie się nim będzie miało skutek wprowadzenia do umowy elementu bezwzględnie przez prawo zakazanego. Wpis do rejestru niedozwolonych postanowień umownych oznacza, że od tego momentu stosowanie takiej klauzuli jest zakazane we wszystkich wzorcach umownych. Powyższe stanowisko Prezesa Urzędu zgodne jest z orzecznictwem Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 13 lipca 2006 r. (sygn. akt III SZP 3/06) stwierdził, iż ( ) stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i wpisanych do rejestru, o którym mowa w art k.p.c., może być uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów ( ) oraz, że wpis postanowienia wzorca do rejestru skutkuje tym, że zakazane jest posługiwanie się wpisaną klauzulą we wszystkich wzorcach umów ( ) w oderwaniu od rodzaju umowy lub gałęzi gospodarki, w której umowa została zawarta. W uzasadnieniu do powyższej uchwały Sąd uznał m.in., że ( ) praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów art. 23a u.o.k.i.k. obejmuje również przypadki wprowadzania jedynie zmian kosmetycznych polegających na przestawieniu wyrazów lub zastąpieniu jednych wyrazów innymi, jeżeli tylko wykładnia postanowienia pozwoli stwierdzić, że jego treść mieści się w hipotezie zakazanej klauzuli. Stosowanie klauzuli o zbliżonej treści do klauzuli wpisanej do rejestru godzi przecież tak samo w interesy konsumentów, jak stosowanie klauzuli identycznej, co wpisana do rejestru ( ). Przyjęta powyżej rozszerzająca wykładnia art. 23a u.o.k.i.k. znajduje również uzasadnienie w dyrektywach 93/13 oraz 98/27 a także orzecznictwie ETS dotyczącym zasady efektywności ( ). Nie jest zatem konieczna dokładna literalna identyczność klauzuli wpisanej do rejestru i klauzuli z nią porównywanej, stąd niedozwolone będą także takie postanowienia umów, które mieszczą się w hipotezie klauzuli wpisanej do rejestru, której treść zostanie ustalona w oparciu o dokonaną jej wykładnię. Mając powyższe rozważania na uwadze, Prezes UOKiK zakwestionował następujące postanowienia: 1. Wysokość oprocentowania jest zmienna i na dzień zawarcia Umowy wynosi % w stosunku rocznym. Ustalana jest przez Zarząd Banku i uzależniona jest w przypadku kredytów udzielanych na podstawie dokumentów potwierdzających dochody od: zmiany stóp procentowych NBP, wysokości oprocentowania pożyczek międzybankowych (stawek WIBOR), wysokości oprocentowania depozytów w Banku Pocztowym S.A., zmiany poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszanych przez GUS. ( 2 ust. 1 Umowy o kredyt gotówkowy wspierający nr ; 3 ust. 1 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ) W ocenie organu ochrony konsumentów kwestionowany zapis może mieścić się w hipotezie klauzuli zamieszczonej pod poz rejestru o treści: "Kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej obowiązującej w okresach, za które naliczane są odsetki. Wysokość ustalonego oprocentowania może ulec zmianie w przypadku zmiany o co najmniej 0,25 punktu procentowego jednego z niżej wymienionych czynników 1/ stawek WIBOR 2/ stopy procentowej bonów skarbowych 52- tygodniowych 3/ stopy redyskonta weksli NBP 4/ stopy procentowej kredytu lombardowego NBP 5/ wysokości stopy rezerw obowiązkowych Zmiana 9

10 wysokości oprocentowania następuje z dniem wejścia w życie w bankach Uchwały Zarządu Banku zmieniającej wysokość stopy procentowej" (wyrok SOKiK z dnia 9 kwietnia 2010 r. sygn. akt XVII AmC 959/09, potwierdzony wyrokiem Sądu Apelacyjnego 27 października 2010 r. sygn. akt VI ACa 775/10 oraz postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2011 r. sygn. akt I CSK 310/11). Jak słusznie wskazał w uzasadnieniu do ww. wyroku SOKiK - przedmiotowe postanowienie wprowadza niepewność po stronie konsumentów, gdyż nie wiedzą oni o ile wzrośnie oprocentowanie, ponieważ klauzula nie zawiera informacji o sposobie wyliczenia nowego oprocentowania, przez co powoduje, że konsument nie ma możliwości dokonania analizy zasadności dokonania tej zmiany. Sąd zauważył, iż zmiany oprocentowania dokonywane są poprzez uznanie przedsiębiorcy w formie Uchwały Zarządu Banku, tak więc nie wiadomo, czy nastąpi jakakolwiek zmiana oprocentowania, a jeśli nastąpi to konsument o wysokości nowego oprocentowania dowiaduje się post factum, nie mogąc dokonać swobodnej oceny. Ponadto Sąd zauważył, iż brak jest wskazania miary dokonywanych zmian (np. przy wzroście jednego z czynników o 0,25% oprocentowanie kredytu może wzrosnąć o 1%) oraz jej kierunku (jako przykład przywołano sytuację, w której to jeden z czynników spada o 0,5%, ale przedsiębiorca finalnie podwyższa oprocentowanie). Sąd nadmienił nadto, iż postanowienie jest wysoce nieprecyzyjne poprzez zastosowanie pojęć nieostrych i nieprecyzyjnych, jak np. WIBOR, gdzie w rzeczywistości istnieje 9 różnych stawek WIBOR, przez co przedsiębiorca może dokonywać jednostronnych zmian, mając na względzie jedynie własne interesy. W przedmiotowej sprawie Bank również nie precyzuje konieczności zmiany oprocentowania, pozostawiając przedmiotową kwestię jedynie w swojej gestii. W związku z powyższym nawet przy obniżeniu stóp oprocentowania ustanowionych przez Narodowy Bank Polski, Spółka nie będzie zmuszona w odpowiednim zakresie do zmiany umownej stopy procentowej. Ponadto Bank nie precyzuje, czy ewentualne zmiany będą tożsame ze zmieniającymi się czynnikami, tzn. czy zmiana cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszanych przez GUS w identyczny sposób będzie oddawać zmianę w postaci obniżki lub też podwyżki umownej stopy oprocentowania kredytu udzielanego przez Spółki. Warto również wskazać, iż Bank w sposób nieuprawniony nie precyzuje, jakie dokładnie czynniki mają wpływ na zmianę oprocentowania. Podane są jedynie ogólne przesłanki, jak WIBOR, stopa procentowa NBP bez wskazania dokładnego rodzaju wskaźnika. Istnieje bowiem co najmniej kilka wskaźników WIBOR oraz kilka rodzajów stóp procentowych NBP (stopa referencyjna, lombardowa, depozytowa, redyskontowa weksla). Kwestionowane postanowienie takiego rozróżnienia nie uwzględnia, w związku z powyższym konsument nie jest należycie informowany o warunkach zmiany stopy oprocentowania w trakcie obowiązywania umowy. W ocenie Prezesa UOKIK, Bank zastrzegł sobie prawo do jednostronnej zmiany oprocentowania z przyczyn, których katalog jest niejasny i nieprecyzyjny, a więc podlega swobodnej wykładni Spółki, wprowadzając nieusprawiedliwioną dysproporcję praw stron na niekorzyść konsumenta. Przy tak ustalonych przesłankach nie posiada on możliwości weryfikacji zasadności działań podjętych przez Bank ani wymuszenia na nim obniżenia umownego oprocentowania, mimo korzystnej dla konsumenta zmiany jednego z wymienionych wskaźników. 10

11 Mając powyższe na względzie należy stwierdzić, iż kwestionowane w niniejszym postępowaniu postanowienie może być tożsame z klauzulą wpisaną do rejestru postanowień niedozwolonych. 2. Koszty windykacji za pośrednictwem tych firm mogą wynieść nie więcej niż 15% wartości zadłużenia + VAT oraz nie mniej niż 20,00 zł netto + VAT przy wszczęciu postępowania do jednej sprawy. ( 3 ust. 11 Umowa o kredyt gotówkowy wspierający nr ; 4 ust. 11 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ) W ocenie Prezesa UOKiK kwestionowany zapis może mieścić się w hipotezie klauzuli zamieszczonej pod poz rejestru o treści: Opłata za dochodzenie wymagalnych należności Banku przez zewnętrzną firmę windykacyjną, TRYB POBIERANIA Od zdarzenia; jako % należności, WYSOKOŚĆ OPŁATY/PROWIZJI 4% - 15% (wyrok SOKiK z dnia 15 grudnia 2012 r. sygn. akt XVII AmC 3326/10). W uzasadnieniu przywołanego wyroku Sąd zauważył, że opłata z tytułu czynności windykacyjnych posiada w tym wypadku charakter ryczałtowy. Przedmiotowa regulacja nie gwarantuje, iż opłata rzeczywiście odpowiada kosztom poniesionym przez bank. Niniejszy wniosek potwierdza dodatkowo fakt, iż opłata stanowi procent należności zamiast odnosić się do rzeczywistych kosztów związanych z prowadzoną windykacją. Co więcej - opłata ta jest tym większa im większej należności dochodzi bank. Zdaniem Sądu przyjęcie zależności pomiędzy wielkością należności a kosztami windykacji i przełożenie tej zależności na wysokość opłaty jest błędne i nie zostało przez pozwanego w żaden sposób uzasadnione. Koszty windykacji mogą być bowiem takie same w przypadku dochodzenia wymagalnych należności banku w różnych wysokościach. SOKiK zwrócił również uwagę, iż na podstawie tego postanowienia konsument byłby zobowiązany ponieść chociażby minimalną kwotę opłaty od zdarzenia i to niezależnie od tego, jakie czynności podjęła zewnętrzna firma windykacyjna. W niniejszej sprawie przedsiębiorca w analogiczny sposób uregulował kwestię obciążenia konsumentów opłatą z tytułu prowadzonej windykacji przez zewnętrzne firmy na zlecenie przedsiębiorcy. We wzorcach umownych stosowanych przez Bank określony został procentowy przedział należności, jakie będzie musiał ponieść konsument, bez odniesienia się do rzeczywistych kosztów, jakie poniosłaby wynajęta firma windykacyjna. Zleceniobiorca mógłby więc w sposób dowolny ustalać ceny za swoje usługi, a ponadto w sposób celowy intensyfikować podejmowane czynności w celu zwiększenia zadłużenia konsumenta, bez wyznaczenia mu realnego terminu na spłatę zobowiązania pomiędzy podjętymi czynnościami. Ponadto wskazać należy podobnie jak to uczynił Sąd iż nie znajduje uzasadnienia możliwość obciążenia zryczałtowaną opłatą od czynności windykacyjnych obliczaną od wartości zadłużenia. Dla przykładu: koszt przesłania listu poleconego czy koszt monitu telefonicznego będzie taki sam zarówno przy zadłużeniu 1000 zł, jak i zł. Brak więc uzasadnienia dla takiego zróżnicowania opłat za czynności windykacyjne. Mając powyższe na względzie należy stwierdzić, iż klauzula wpisana do rejestru może być tożsama z postanowieniem stosowanym przez Spółkę we wzorcu umowy. 11

12 3. Wysłanie wezwania do zapłaty/upomnienia dotyczącego przeterminowanych rat kredytu/pożyczki i odsetek oraz odsetek karnych 30 zł za każde wezwanie/upomnienie. (Rozdział 8 pkt 2.2. Taryfy opłat i prowizji bankowych stosowanych przez Bank Pocztowy S.A. dla Klientów detalicznych) W ocenie organu ochrony konsumentów kwestionowany zapis może mieścić się w hipotezie klauzuli zamieszczonej pod poz. 829 Rejestru o treści: W przypadku zalegania z co najmniej dwoma ratami pożyczkodawca może również wystosować (nie częściej niż raz w tygodniu) upomnienie. Każdorazowe wystawienie upomnienia podlega opłacie w wysokości 50,00 zł (wyrok SOKiK z dnia 27 kwietnia 2005 r., sygn. akt XVII Amc 103/04), pod poz w brzmieniu: Za pisemne wezwanie pobiera się zryczałtowaną opłatę w kwocie 20 zł (wyrok SOKiK z dnia 27 kwietnia 2012 r., sygn. akt XVII Amc 5533/11), a także poz. 3853: "Wysyłanie wezwań (monitów) do zapłaty oraz upomnień z tytułu niedopuszczalnego debetu w rachunku oszczędnościowo rozliczeniowym, po upływie terminu spłaty zadłużenia (za każdy wysłany monit) - 10 zł" (wyrok SOKiK z dnia 4 lipca 2012 r., sygn. akt XVII Amc 5206/11), oraz pod poz Sporządzenie i wysłanie wezwania do zapłaty /raty/ kredytu lub odsetek - 7,5 zł od każdego wysłanego wezwania" (wyrok SOKiK z dnia 19 lipca 2012 r., sygn. akt XVII Amc 5238/11). W powyższych wyrokach Sądy uznały, iż tego rodzaju zapisy kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy i stanowią niedozwolone postanowienie, o którym mowa w art k.c. Wobec powyższego pobieranie każdorazowo przy okazji wysłania upomnienia/wezwania opłaty w wysokości 10, a nawet 20 zł jest kwotą, która nie wynika z żadnej kalkulacji poniesionych kosztów przez przedsiębiorcę i przewyższa znacznie koszt wysłania listu poleconego ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru (aktualnie koszt wysłania takiego listu wynosi 5,75 zł). W ostatnim z wyroków Sąd zauważył również, iż nie zostało w postanowieniu wskazane, jakim rodzajem przesyłki zostanie wysłane wezwanie do zapłaty, przez co ustalenie rzeczywistych kosztów takiej czynności windykacyjnej dla konsumenta może być niemożliwe lub wielce utrudnione. Mając na względzie powyższe SOKiK uznał, iż stanowi to nieuzasadnioną opłatę obciążającą konsumenta, a koszt prowadzenia postępowania windykacyjnego powinien być określony w sposób odpowiadający rzeczywiście poniesionym kosztom z tytułu dochodzenia należności. Ponadto, jak słusznie wskazał Sąd w dwóch ostatnich z powyższych wyroków, brak jest proporcjonalnego rozłożenia praw i obowiązków pomiędzy stronami umowy, gdyż konsument nie może domagać się od przedsiębiorcy podobnego świadczenia w sytuacji, gdy to on będzie kierował korespondencję dotyczącą wadliwego wykonania umowy przez przedsiębiorcę. W niniejszym postępowaniu Spółka w przypadku wysłania pisemnego upomnienia wzywającego do zapłaty, obciąża konsumentów opłatą w wysokości 30 zł. Przedmiotowa kwota jest nieproporcjonalnie wyższa w porównaniu z kosztami nadania listu i została ustanowiona w sposób ryczałtowy. Brak ponadto informacji, czy powyższe wezwania będą wysyłane listem zwykłym czy też może poleconym z potwierdzeniem odbioru, trudno więc wyliczyć realne koszty tak prowadzonej korespondencji. Na marginesie wskazać należy, iż brak przesyłania upomnień lub wezwań przesyłkami ewidencjonowanym (czyli co najmniej listem poleconym), czyni trudnym do wykazania fakt nadania przedmiotowej korespondencji przez przedsiębiorcę. W związku z powyższym mogłoby to doprowadzić do sytuacji, w której 12

13 konsument - mimo braku otrzymania wezwania do zapłaty - zostałby obciążony kosztami windykacyjnymi tylko na podstawie woli przedsiębiorcy, mimo iż w rzeczywistości Bank mógłby nie ponieść żadnych kosztów i nie posiada żadnych dowodów doręczenia listu. W związku z powyższym klauzule wpisane do rejestru, jak i kwestionowany zapis mogą zostać uznane za tożsame, albowiem zmierzają do obciążenia konsumenta nieuzasadnionymi kosztami, co godzi w jego interesy ekonomiczne. 4. Wszelkie zmiany warunków Umowy dokonywane są w formie pisemnej aneksu, z wyjątkiem zmian:( ) 4) opłat i prowizji wynikających z Taryfy opłat bankowych stosowanych przez Bank Pocztowy S.A. dla Klientów detalicznych; ( 7 ust. 3 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ; 5 ust. 3 Umowy o kredyt gotówkowy wspierający nr ) 5. Zmiana wysokości opłat i prowizji w okolicznościach wskazanych w niniejszym paragrafie nie wymaga sporządzania aneksu. ( 13 ust. 9 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ) 6. Zmiana wysokości opłat i prowizji w okolicznościach wskazanych w ust. 4 nie wymaga sporządzenia aneksu. ( 9 ust. 5 Umowy o kredyt gotówkowy wspierający nr ) W ocenie organu ochrony konsumentów kwestionowane zapisy mogą mieścić się w hipotezie klauzuli zamieszczonej pod pozycją 2267 rejestru w brzmieniu: Zmiana wysokości stawek prowizji i opłat przez Bank nie stanowi zmiany warunków Umowy (wyrok SOKIK z dnia 14 października 2010 r., sygn. akt XVII Amc 1502/09), a także poz rejestru o treści: "Zmiany w Taryfie prowizji i opłat za czynności bankowe oraz za inne czynności obowiązujące w Spółdzielczym Banku Ludowym w Elblągu nie stanowią zmiany warunków umowy" (wyrok SOKIK z dnia 22 luty 2012 r., sygn. akt XVII Amc 3526/10) oraz poz Zmiana wysokości stawek prowizji i opłat przez Bank nie stanowi zmiany warunków Umowy" (wyrok SOKIK z dnia 29 lipca 2010 r., sygn. akt XVII Amc 1321/09, potwierdzony wyrokiem Sąd Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 września 2011 r., VI ACa 142/11). W uzasadnieniu pierwszego z przytoczonych wyżej wyroków Sąd wyraził opinię, zgodnie z którą ustalenie wysokości prowizji i opłat stanowi istotną część warunków umowy. Dlatego też niedopuszczalne jest, aby o wysokości prowizji i opłat mógł decydować wyłącznie Bank w trakcie trwania umowy, a klienci byli pozbawieni możliwości wyrażenia swojej woli tym bardziej, że bank będzie zawsze zainteresowany najkorzystniejszym dla siebie ukształtowaniem regulacji masowo zawieranych umów. Z kolei w drugim z przytoczonych wyroków Sąd wskazał, iż przedmiotowa klauzula kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy i spełnia przesłanki niedozwolonego postanowienia umownego wskazane w art k.c., albowiem z góry przesądza o tym, iż zmiany w taryfie prowizji i opłat za czynności bankowe oraz za inne czynności nie stanowią zmiany warunków umowy. Ponadto SOKiK zważył, iż prowizje i opłaty za świadczone przez bank usługi związane z prowadzeniem rachunku bankowego, stanowią świadczenie konsumenta jako strony umowy rachunku bankowego, na rzecz Banku. Określenie wysokości tego świadczenia będącego 13

14 obciążeniem finansowym dla konsumenta stanowi zatem niewątpliwie istotne postanowienie łączące strony umowy rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego. W konsekwencji Sąd zauważył, iż zmiana stawek prowizji i opłat - odmiennie niż to wynika z treści klauzuli - stanowi zmianę istotnego warunku łączącej strony umowy. W ocenie Sądu takiego stanu rzeczy nie zmienia wymienienie w umowie przyczyn mogących powodować zmianę wysokości prowizji i opłat, gdyż może się okazać, że zmiana ta, dokonana nawet na skutek wskazanych przyczyn, stanowi nadmierne obciążenie dla konsumenta, co spowoduje, że podejmie on decyzję o rozwiązaniu umowy. Podsumowując SOKiK uznał, iż kwestionowana klauzula przyznaje bankowi uprawnienia do jednostronnej zmiany wysokości przysługującego mu z mocy zawartej umowy wynagrodzenia w postaci prowizji i opłat, jakie przysługują mu od konsumenta, bez konieczności powiadomienia o niej kontrahenta i umożliwienia mu w stosownym terminie podjęcia decyzji co do kontynuowania zawartej umowy na zmienionych zasadach. Dla uzupełnienia powyższych rozważań warto przytoczyć uzasadnienie Sądu Apelacyjnego do trzeciej ze wskazanych klauzul, który zwrócił uwagę, iż nawet poinformowanie w umowie o przesłankach, przy zaistnieniu których może dojść do zmiany stawek prowizji i opłat nie zmienia oceny przedmiotowego postanowienia, w szczególności, że przeciętny konsument nie jest w stanie przewidzieć ani oszacować zmian na podstawie tak wskazanych czynników. Sąd zauważył, iż niektóre z nich są określone na tyle ogólnie, iż nie dają żadnej możliwości ich weryfikacji (np. zmiana parametrów rynkowych, środowiska konkurencji), zapewniają za to pełną swobodę Banku w dokonywaniu zmian stawek opłat. Wymieniony zapis stanowi zatem fikcję, złudzenie posiadania przez konsumenta kontroli nad działaniami Banku. W ocenie Prezesa UOKiK powyżej przedstawione rozważania mogą wpisać się również w hipotezę klauzul kwestionowanych w niniejszym postępowaniu. Wszystkie klauzule wzorców umów wyżej wskazanych dopuszczają dokonywanie jednostronnej zmiany istotnych warunków umownych wskazując, iż nie stanowią one zmiany jej warunków, przez co Bank nie jest zmuszony powiadamiać pisemnie o ich zmianie, ani też liczyć się z możliwością rozwiązania umowy w przypadku braku zaakceptowania zmienionych opłat. Przedsiębiorca posiada w takim wypadku dowolność w zakresie kształtowania sytuacji ekonomicznej konsumenta w trakcie trwania umowy łączącej strony. Przedmiotowej sytuacji nie zmienia również określony we wzorach umownych katalog przesłanek uzasadniających ich modyfikację, gdyż został on na tyle szeroko określony, że konsument nie posiada żadnej obiektywnej możliwości zweryfikowania działań przedsiębiorcy w omawianym zakresie. W związku z powyższym należy uznać za uprawdopodobnione, że klauzule wpisane do rejestru, jak i kwestionowane zapisy mogą być tożsame, albowiem zmierzają do narzucenia konsumentom w trakcie umowy opłat, na które może nie wyrazić zgody, co godzi w jego interesy ekonomiczne. Zobowiązanie się przedsiębiorcy Zgodnie z art. 28 u.o.k.i.k, jeżeli w toku postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów zostanie uprawdopodobnione - na podstawie okoliczności sprawy, informacji zawartych w zawiadomieniu lub innych informacji będących podstawą wszczęcia postępowania z urzędu że przedsiębiorca stosuje praktykę, o której mowa w art. 24 tej ustawy, a przedsiębiorca, któremu jest zarzucane naruszenie tego przepisu, 14

15 zobowiąże się do podjęcia lub zaniechania określonych działań zmierzających do zapobieżenia tym naruszeniom, Prezes UOKiK może, w drodze decyzji, nałożyć obowiązek wykonania tych zobowiązań. Taka sytuacja zachodzi w niniejszej sprawie. Po przedstawieniu zarzutu w postanowieniu wszczynającym postępowanie w sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, Spółka w pierwszym piśmie wyraziła gotowości do zmiany kwestionowanych postanowień (w przypadku, jeśli nie uczyniła tego wcześniej), a także zobowiązała się do podjęcia działań zmierzających do zapobieżenia tym naruszeniom poprzez złożenia konsumentom propozycji aneksowania umów znajdujących się w obrocie celem wyeliminowania bezprawnej praktyki. Zgodnie z przedmiotowym zobowiązaniem Spółka wskazała, iż w terminie 2 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji Prezesa UOKIK w tym zakresie zobowiązuje się do: a) zaoferowania klientom, którzy zawarli z Bankiem umowę opartą na wzorcu zawierającym klauzulę wskazaną w pkt 1 aneksu umożliwiającego zmianę umowy kredytu poprzez zmianę postanowienia wskazanego w pkt 1 na następujące: 1. Wysokość oprocentowania kredytu jest zmienna i na dzień zawarcia Umowy wynosi:. % w stosunku rocznym. Oprocentowanie kredytu stanowi sumę stałej w całym okresie kredytowania marży Banku wynoszącej na dzień zawarcia Umowy:. % i stawki WIBOR 6M z najbliższego dnia kalendarzowego poprzedzającego dzień podjęcia decyzji kredytowej tj. z dnia.. wynoszącej:. % w stosunku rocznym. 2. Zmiana oprocentowania kredytu, dokonuje się w przypadku zmiany stawki WIBOR 6M z zastrzeżeniem ust. 3 niniejszego paragrafu. 3. Pierwsza aktualizacja oprocentowania następuje w terminie płatności najbliższej raty kapitałowo-odsetkowej lub odsetkowej przypadającej po upływie 6 miesięcy od dnia poprzedzającego dzień podjęcia decyzji kredytowej. Kolejne aktualizacje następują co 6 miesięcy w terminie zapadalności następnych rat. Do aktualizacji przyjmuje się wartość stawki WIBOR 6M z najbliższego dnia roboczego poprzedzającego dzień aktualizacji. 4. Bank nalicza odsetki według nowej stawki oprocentowania od dnia aktualizacji oprocentowania. 5. Aktualna wysokość stawki WIBOR 6M podawana jest do wiadomości w komunikacie Banku, dostępnym w lokalach Placówek Banku Pocztowego S.A. oraz na stronie internetowej Banku 6. O każdorazowej zmianie wysokości oprocentowanie Bank powiadomi Kredytobiorcę na piśmie niezwłocznie przesyłając aktualny harmonogram, jednak nie później niż w terminie 21 dni od dnia dokonania takiej zmiany. b) zaoferowania klientom, którzy zawarli z Bankiem umowę opartą na wzorcu zawierającym klauzulę wskazaną w pkt 2 aneksu umożliwiającego zmianę umowy kredytu poprzez wykreślenie z niego postanowienia wskazanego w pkt 2; c) zmianę postanowienia wskazanego w pkt 3 we wzorcach stosowanych przez przedsiębiorcę oraz zaoferowania klientom, którzy zawarli z Bankiem umowę opartą na wzorcu zawierającym klauzulę wskazaną w pkt 3 aneksu umożliwiającego zmianę umowy kredytu poprzez zmianę postanowienia wskazanego w pkt 3 na następujące: Pisemne upomnienie/wezwanie do zapłaty dotyczące przeterminowanego zadłużenia - opłata na podstawie skalkulowanych i rzeczywiście poniesionych przez Bank kosztów 15

16 obejmująca: przygotowanie pisma i jego wydruk, koszty związane z monitorowaniem terminowości i obsługą spłaty zadłużenia oraz koszt listu poleconego nie więcej niż 18 zł bez względu na liczbę adresatów, do których jest kierowane upomnienie/wezwanie do zapłaty. Jako zadłużenie przeterminowane Bank przyjmuje zadłużenie powstałe w wyniku niespłacenia przez Kredytobiorcę w umówionym terminie raty kredytu lub jej części, a także innych należności wynikających z Umowy w tym opłat i prowizji. Po wystąpieniu zadłużenia przeterminowanego w wysokości powyżej 20 zł Bank przesyła Kredytobiorcy upomnienie listem poleconym oraz powiadamia listem poleconym o tym fakcie Poręczycieli. W przypadku braku spłaty zadłużenia przeterminowanego zgodnie z treścią i w terminie wskazanym w upomnieniu, Bank wzywa Kredytobiorcę do zapłaty długu listem poleconym z jednoczesnym powiadomieniem w tej samej formie Poręczycieli. Jeżeli Kredytobiorca nie uregulował zadłużenia przeterminowanego w terminach wskazanych w wezwaniu do zapłaty, Bank wysyła powtórne wezwanie do zapłaty. Spłata wymaganej kwoty zadłużenia wynikającego z upomnienia powoduje zaniechanie wysłania wezwania. Powtórne wezwanie do zapłaty wysyłane jest do Kredytobiorcy po 64 dniu od wystąpienia zaległości przekraczającej zł i niespłaconej w terminie wskazanym w poprzednim wezwaniu do zapłaty. d) zmianę postanowień wskazanych w pkt 4 we wzorcach stosowanych przez przedsiębiorcę oraz zaoferowania klientom, którzy zawarli z Bankiem umowę opartą na wzorcu zawierającym klauzule wskazane w pkt 4 aneksu umożliwiającego zmianę umowy kredytu poprzez zmianę postanowień wskazanych w pkt 4 na następujące: Wszelkie zmiany warunków Umowy dokonywane są w formie pisemnej aneksu, z wyjątkiem zmian: (...)" 4) opłat i prowizji wynikających z "Taryfy opłat i prowizji bankowych stosowanych przez Bank Pocztowy S.A. dla Klientów detalicznych" wprowadzanych na zasadach określonych w 13 Umowy;" ( 7 ust. 3 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa nr ) Wszelkie zmiany warunków Umowy dokonywane są w formie pisemnej aneksu, z wyjątkiem zmian: 4) opłat i prowizji wynikających z "Taryfy opłat i prowizji bankowych stosowanych przez Bank Pocztowy S.A. dla Klientów detalicznych" wprowadzanych na zasadach określonych w 9 Umowy; ( 5 ust. 3 Umowy o kredyt gotówkowy wspierający nr ) e) zaoferowania klientom, którzy zawarli z Bankiem umowę opartą na wzorcu zawierającym klauzulę wskazaną w pkt 5-6 aneksu umożliwiającego zmianę umowy kredytu poprzez zmianę postanowienia wskazanego w pkt 5-6 na następujące: 9. Nowa stawka opłat i prowizji, a także nowo wprowadzone opłaty i prowizje w zakresie dotyczącym niniejszego kredytu, obowiązują w terminie wskazanym w pisemnym zawiadomieniu wysłanym do Kredytobiorcy i Poręczycieli. Zawiadomienie będzie wysłane do Kredytobiorcy i Poręczycieli nie później niż na 2 miesiące przed proponowaną datą wejścia w życie nowej stawki czy też nowej opłaty/prowizji, 10. Kredytobiorca ma prawo przed datą proponowanego wejścia w życie zmian 16

17 wypowiedzieć Umowę ze skutkiem natychmiastowym bez ponoszenia opłat z tego tytułu. Brak sprzeciwu Kredytobiorcy wobec proponowanych zmian przed proponowaną datą ich wejścia w życie jest równoznaczny z wyrażeniem zgody na ich obowiązywanie. 11. W przypadku wypowiedzenia Umowy Kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu Bankowi niespłaconej kwoty kredytu wraz z należnymi Bankowi odsetkami i kosztami w terminie 30 dni od dnia złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu Umowy. ( 9 Umowy o kredyt gotówkowy wspierający nr,..; 13 ust. 9 Umowy o kredyt gotówkowy Kredyt Raz Dwa" nr...). Analizując projekt powyższego zobowiązania Prezes UOKiK uznał, iż brak jest przeciwwskazań do przyjęcia zobowiązania w omawianym zakresie, gdyż takie zobowiązanie ma na celu całkowite wyeliminowanie z obrotu postanowień umownych, które mogą być tożsame z klauzulami wpisanymi już do rejestru i to nie tylko ze wzorców umownych aktualnie używanych przez Spółkę, ale również z umów już obowiązujących konsumentów, co prowadzić będzie do usunięcia skutków niedozwolonej praktyki. W świetle powyższego organ ochrony konsumentów uznał, że podjęte przez przedsiębiorcę zobowiązanie zmierza bezpośrednio do zapobieżenia naruszeniom art. 24 u.o.k.i.k. Tym samym możliwe jest uznanie, że spełniony został drugi - obok uprawdopodobnienia stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów - warunek niezbędny do wydania decyzji na podstawie art. 28 ust. 1 u.o.k.i.k. Przesłanka naruszenia zbiorowych interesów konsumentów Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów formułuje definicję negatywną pojęcia zbiorowego interesu konsumentów, stwierdzając w art. 24 ust. 3, że nie jest nim suma indywidualnych interesów konsumentów. W świetle art. 1 ust. 1 wyżej przywołanej ustawy należy przyjąć, że ze zbiorowymi interesami konsumentów mamy do czynienia wówczas, gdy działania przedsiębiorcy są powszechne i mogą dotknąć każdego potencjalnego konsumenta będącego kontrahentem przedsiębiorcy. Przedmiotem ochrony nie są zatem interesy indywidualnego konsumenta lub grupy indywidualnych konsumentów, ale wszystkich aktualnych lub potencjalnych klientów traktowanych jako grupa uczestników rynku zasługująca na szczególną ochronę 1. Stanowisko to potwierdzone zostało również w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w uzasadnieniu jednego z wyroków stwierdził, iż: nie jest zasadne uznawanie, że postępowanie z tytułu naruszenia ustawy antymonopolowej można wszczynać tylko wtedy, gdy zagrożone są interesy wielu odbiorców, a nie jest to możliwe w sytuacji, gdy pokrzywdzonym jest tylko jeden konsument. Wydawane orzeczenie ma bowiem wymiar znacznie szerszy, pełni także funkcję prewencyjną, służy bowiem ochronie także nieograniczonej liczby potencjalnych konsumentów 2. W ocenie Prezesa UOKiK zakwestionowane w przedmiotowej decyzji zachowanie Banku godzi w zbiorowe interesy konsumentów. Stroną umowy zawieranej przez ww. przedsiębiorcę są zarówno wszyscy aktualni, jak i wszyscy potencjalni klienci zamierzający 1 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 lipca 2008 r., sygn. akt VI ACa 306/08, a także T. Skoczny, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów Komentarz, Warszawa 2009, s Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2003 r., sygn. akt: I CKN 504/01. 17

18 skorzystać z kredytu konsumenckiego. Zatem krąg adresatów takiego wzorca nie jest z góry określony. Na poparcie powyższego należy zatem przytoczyć stanowisko SOKiK, który w jednym z wyroków wskazał, iż jeżeli potencjalną daną praktyką przedsiębiorcy może być dotknięty każdy konsument w analogicznych okolicznościach, to ma miejsce naruszenie zbiorowych interesów 3. Tak więc w rozpatrywanym stanie faktycznym zachowanie Spółki nie dotyczy interesów poszczególnych osób, których sprawy mają charakter jednostkowy, indywidualny i nie dający się porównać z innymi, lecz wpływa niekorzystnie na interesy potencjalnie nieokreślonego kręgu konsumentów, których sytuacja jest identyczna i wspólna dla całej, licznej grupy obecnych i przyszłych kontrahentów przedsiębiorcy. Mając powyższe na względzie należy wskazać, iż przesłanka wystąpienia zbiorowych interesów konsumentów nastąpiła w przypadku praktyki stwierdzonej w sentencji niniejszej decyzji. Wobec tego orzeczono jak w pkt I sentencji decyzji. II. Stosownie do art. 28 ust. 3 u.o.k.i.k. w decyzji ( ) Prezes Urzędu nakłada na przedsiębiorcę obowiązek składania w wyznaczonym terminie informacji o stopniu realizacji zobowiązań. Zgodnie z tym przepisem Bank Pocztowy S.A. z siedzibą w Bydgoszczy został zobowiązany do złożenia - w terminie 4 miesięcy od uprawomocnienia się niniejszej decyzji - sprawozdania o realizacji przyjętego zobowiązania. Organ ochrony konsumentów nie nałożył na przedsiębiorcę kary pieniężnej za praktykę wskazaną w pkt II sentencji decyzji, bowiem art. 28 ust. 4 u.o.k.i.k. stanowi, iż w przypadku wydania decyzji, o której mowa w ust. 1 nie stosuje się art. 26 i 27 oraz art. 106 ust. 1 pkt 4, z zastrzeżeniem ust. 7 tejże ustawy. Mając powyższe na uwadze, należało orzec jak w pkt II sentencji. Stosownie do treści art. 81 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w związku z art kodeksu postępowania cywilnego od niniejszej decyzji przysługuje stronie odwołanie, które wnosi się za pośrednictwem Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - Delegatury Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Bydgoszczy do Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w terminie dwutygodniowym od dnia jej doręczenia. Z up. Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Dyrektor Delegatury w Bydgoszczy Dorota Karczewska 3 Wyrok SOKiK z dnia 13 stycznia 2009 r. sygn. akt XVII Amc 26/08. 18

19 19