Zasięg kopalnego zbiornika w dawnym korycie Obry w okolicach Przemętu w świetle badań georadarowych

Transkrypt

1 Studia Limnologica et Telmatologica Próba odtworzenia zasięgu zbiornika zastoiskowego 4 w dawnym 1 korycie Obry w 3-11 (STUD LIM TEL) okolicach Przemętu Zasięg kopalnego zbiornika w dawnym korycie Obry w okolicach Przemętu w świetle badań georadarowych Spatial extant of a fossil reservoir in the former Obra river bed near Przemęt using GPR method Marcin Słowik Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, ul. Dzięgielowa 27, Poznań. slowikgeo@poczta.onet.pl Abstrakt: W środkowym odcinku doliny Obry, w okolicach miejscowości Siekówko (2,5 km na północny wschód od Przemętu) zbadano antropogeniczne zmiany układu koryta Obry. Obszar ten wytypowano na podstawie analizy archiwalnych materiałów kartograficznych z XVIII i XIX w. Wykazała ona, że przed okresem intensywnych prac hydrotechnicznych na tym odcinku doliny Obry koryto rzeczne zanikało wśród obszarów podmokłych. Badania terenowe wykonane za pomocą georadaru MALA ProEx wyposażonego w antenę 100MHz oraz 250MHz udokumentowały ślady dawnego biegu koryta Obry, zachowane w kopalnej rzeźbie dna doliny. Badania wykazały również obecność torfów i gytii wypełniających podłużne obniżenia w dnie doliny Obry. Dokumentują one kopalny zbiornik, przedzielony obecnie sztucznym, piaszczystym wałem, w którym zidentyfikowano ślady po przepuście oraz po dawnych rowach melioracyjnych, wypełnionych osadami organicznymi. Przeprowadzone do tej pory pomiary pozwoliły na wyznaczenie zasięgu przestrzennego kopalnego zbiornika. Słowa kluczowe: metoda georadarowa, koryto rzeczne, Obra, kopalne jeziora Abstract: Anthropogenic changes of the Obra river bed pattern have been studied in the middle course of the valley near the village of Siekówko (2.5 km NE of Przemęt). The area was chosen on the basis of the analysis of archival maps from the 18th and the 19th century. The analysis has shown that the river bed was disappearing in wetlands in this area before the period of intensive hydrotechnical works. The field research, which was conducted using a georadar MALA ProEx equipped with 250MHz and 100MHz shielded antennae, allowed retracing the former course of the river preserved in the fossil relief of the valley floor. Moreover, peats and gyttjas filling an elongated depression in the valley floor were found. The deposits mark the place of a fossil reservoir. The reservoir was divided by an artificial dike built of sandy deposits with traces of a ditch or culvert and melioration ditches filled with organic deposits. The research allowed determining the spatial extent of the fossil reservoir. Key-words: GPR method, river bed, the Obra river, fossil lake. Marcin Słowik, adiunkt na Wydziale Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Zainteresowania naukowe: wpływ działalności człowieka na zmiany układu koryt rzecznych, migracja pierwiastków chemicznych w osadach aluwialnych, zmiany wielkości transportu materiału wleczonego, zawieszonego i rozpuszczonego w korycie rzecznym. Marcin Słowik, Ph.D., Department of Geographic and Geologic Sciences; scientific interests: human impact on changes of river bed pattern, migration of chemical elements in alluvial deposits, variations of bed-load, suspended and dissolved material transport rate in a river bed.

2 4 Marcin Słowik Wprowadzenie Pomiary prowadzone za pomocą georadaru to nieinwazyjna technika geofizyczna wykorzystująca różnice w stałej dielektrycznej w różnych ośrodkach geologicznych. Polega ona na transmisji wysokoczęstotliwościowej fali elektromagnetycznej w głąb gruntu. Część tej fali zamienia się w energię cieplną lub ulega rozproszeniu. Fala odbija się od granicy dwóch ośrodków o różnych właściwościach dielektrycznych (wówczas również następuje rozpraszanie), a pewna jej część jest rejestrowana przez antenę odbiorczą (Karczewski, 2007). Uproszczony schemat ilustrujący sposób działania metody GPR przestawiono na ryc. 1. dmowe dawnych koryt rzecznych. Podobny problem dotyczy doliny rzeki Obry (ryc. 2), gdzie przyczyną zmian układu koryta nie były czynniki naturalne, lecz działalność człowieka. Głównym problemem badawczym było odtworzenie dawnego przebiegu Obry z okresu przed intensywnymi pracami melioracyjnymi. W tym celu przeprowadzono analizę zmian układu koryta Obry na podstawie pomiarów georadarowych oraz dokonano rozpoznania litologicznego osadów dna doliny Obry w celu określenia typów osadów, które dają wyraźny refleks na echogramach. Określono również zasięg przestrzenny zbiornika kopalnego znajdującego się w miejscu dawnego funkcjonowania koryta Obry. Stopień przekształceń dokonanych przez człowieka w dolinie Obry sprawia, że dokładna analiza funkcjonowania naturalnego koryta Obry w przeszłości jest bardzo trudna do przeprowadzenia przy zastosowaniu tradycyjnie stosowanych metod geologicznych. Przedstawione wyniki są próbą odtworzenia naturalnego układu koryta Obry przy wykorzystaniu metody georadarowej i stanowią początek badań prowadzonych na tym obszarze. Obszar badań Ryc. 1. Schemat ilustrujący zasadę działania metody georadarowej (Neal 2004, Karczewski 2009) Fig. 1. Schema illustrating principles of the GPR method (Neal 2004, Karczewski 2009). W dolinie rzeki Obry koryta rzeczne podlegały intensywnym przekształceniom antropogenicznym. Zbudowano tu trzy sztuczne kanały o prostoliniowym przebiegu. Podstawowym założeniem ich konstrukcji oraz towarzyszącej im sieci melioracyjnej było obniżenie zwierciadła wód gruntowych do poziomu 30 cm poniżej powierzchni terenu (Schütze 1914). Badania prowadzone przez Hilczerównę (1967) i Kurnatowskiego (1968) wskazały, że obszar doliny Obry był w przeszłości ogromnym rozlewiskiem, w obrębie którego koryto rzeczne ulegało zanikowi w obszarach podmokłych. Wnioski te potwierdziła analiza archiwalnych mate- Pomiary oraz interpretacja wyników są często utrudnione przez osady, w obrębie których prędkość fali elektromagnetycznej jest niska (np. glina) oraz przez bliskie położenie w stosunku do obszaru pomiarowego infrastruktury powierzchniowej i podziemnej powodującej dodatkowe zakłócenia (Bano i in. 2000, Neal 2004). Metoda GPR stwarza możliwość profilowania dna zbiorników wodnych oraz analizy budowy geologicznej ich osadów dennych. Przy pomocy georadaru prowadzone były badania dotyczące struktury osadów równiny zalewowej (Leclerc & Hickin 1997, Vanderberghe & van Overmeeren 1999, Goury i in. 2003), aluwialnych stożków napływowych (Ekes & Hickin 2001) czy też osadów rzeki roztokowej (Skelly i in. 2003). Blumberg i in. (2004) za pomocą metody georadarowej oraz przy wykorzystaniu zdjęć satelitarnych odtworzyli przebieg zasypanych przez piaski wy- Gorzów Wielkopolski Przemęt km Obra Poznań Ryc. 2. Środkowy i dolny odcinek doliny rzeki Obry. Fig. 2. The middle and the lower course of the Obra rivery.

3 Próba odtworzenia zasięgu zbiornika zastoiskowego w dawnym korycie Obry w okolicach Przemętu... 5 riałów kartograficznych z XVIII i XIX wieku, która wykazała, że koryto Obry charakteryzowało się dużą różnorodnością w okresie przed intensywnymi pracami hydrotechnicznymi (Słowik 2009). Poza wspomnianymi przez Hilczerównę (1967) miejscami, w których koryto Obry zanikało w bagnach, występowały tu odcinki rzeki o układzie wielokorytowym i meandrującym (Słowik 2009). Mapy z drugiej połowy XVIII wieku i z przełomu XVIII i XIX wieku ilustrują układ koryta Obry w okolicach Przemętu. W 1775 roku na obszarze tym funkcjonowała sieć koryt rzecznych (ryc. 3 i 4). Na przedstawionych mapach (ryc. 4AB) widoczne są miejsca, gdzie koryto Obry zanikało w obszarach podmokłych (ryc. 4A). Ciąg podłużnych oddzielonych od siebie obniżeń zaznaczony we współczesnej rzeźbie terenu (ryc. 5) może być śladem funkcjonowania takiego typu koryta. W 1826 roku widoczne są już istotne przekształcenia układu koryta Obry wynikające z budowy Kanału Północnego i Południowego (ryc. 3). Na mapach z końca XIX wieku zauważyć można dalsze przekształcenia budowę Środkowego Kanału Obry oraz rozwój sieci kanałów melioracyjnych (ryc. 3). Metody badań PŁN. KAN. OBRY PŁN. KAN. OBRY ŚR. KAN. OBRY KOPANICA PŁD. KAN. OBRY KOPANICA PŁD. KAN. OBRY PRZEMĘT PRZEMĘT PRZEMĘT JEZ. PRZEMĘCKIE 0 4 km JEZ. PRZEMĘCKIE 0 4 km JEZ. PRZEMĘCKIE 0 4 km Ryc. 3. Zmiany układu koryta Obry w latach w okolicach Przemętu. Fig. 3. Changes of the river bed pattern in years near Przemęt A B Ryc. 4. Mapa z 1775 roku (A) oraz z przełomu XVIII i XIX wieku (B) ilustrująca układ koryta Obry w okolicach Przemętu. Fig. 4. The map from 1775 (A) and from the turn of the 18 th century illustrating the Obra river bed pattern near Przemęt

4 6 Marcin Słowik 3 Przemęt 2,5 km m. 2 4 Siekówko 1 km Południowy Kanał Obry Legenda Ryc. 5. Obszar badań szczegółowych. 1 profile pomiarów georadarem, 2 miejsca wierceń. Fig. 5. Detailed research area. 1 GPR profile lines, 2 places of corings Podczas rekonesansu terenowego przeprowadzonego w okolicach Przemętu stwierdzono, że ślady dawnego przebiegu koryta Obry zostały zachowane w rzeźbie dna doliny. Do szczegółowych badań wytypowano odcinek doliny Obry położony w okolicach miejscowości Siekówko, około 2,5 km na północny wschód od Przemętu (ryc. 5). Na wyznaczonych profilach (ryc. 5) wykonano pomiary za pomocą georadaru MALA ProEx wyposażonego w anteny ekranowane o częstotliwościach 250 MHz oraz 100 MHz. Anteny te umożliwiają przeprowadzenie pomiaru (w optymalnych warunkach) do głębokości 25 m w przypadku anteny 100 MHz i 8 m w przypadku anteny 250 MHz (MALA, 2008). Łącznie wykonano 8 pomiarów po 2 na każdym z przekrojów w celu porównania szczegółowości obrazu uzyskanego przy użyciu dwóch różnych anten. Dobór anten jest bardzo istotny przy pomiarze georadarem, ponieważ ich częstotliwości decydują o rozdzielczości uzyskanego obrazu oraz o zasięgu głębokościowym. Im większa jest częstotliwość sygnału emitowanego przez antenę, tym większa jest rozdzielczość pomiaru, mniejszy jest natomiast zasięg głębokościowy. Wybór anten do przeprowadzenia danego pomiaru zawsze jest kompromisem między zasięgiem głębokościowym, a żądaną rozdzielczością (Karczewski 2007). Podczas pomiarów zastosowano następujące ustawienia: Parametry pomiaru 250 MHz 100 MHz częstotliwość próbkowania sygnału rejestrowanego (MHz) 3847,1 6411,9 liczba próbek liczba złożeń 8 8 okno czasowe (ns) 63,9 107 odległość między trasami (m) 0,099 0,099 Obrazy uzyskane z pomiarów terenowych przetworzono za pomocą programu ReflexW 5.0 używając następujących filtrów: dekonwolucja: filtr ten pozwala na usunięcie wpływu takich czynników, jak tłumienie fali elektromagnetycznej w ośrodku geologicznym i zakłóceń wynikających z niejednorodności ośrodka (Karczewski 2007) usuwanie średniej ruchomej (dewow) mające na celu usunięcie niskoczęstotliwościowych zakłóceń (Karczewski 2007) AGC Gain: filtr ten normuje amplitudę sygnału do stałego poziomu w oknie o zadanej długości; próbki o dużych amplitudach są osłabiane, a próbki o małych amplitudach wzmacniane (Karczewski 2007). manual gain (y) wzmocnienie sygnału w wybranym przedziale głębokości; stosowane jest w przypadku, gdy informacja użyteczna skupiona jest w obrębie pewnego przedziału głębokościowego (Karczewski 2007). Skalę głębokości na echogramach (ryc. 6-9) przyjęto w odniesieniu do prędkości fali elektromagnetycznej V = 0,14 m ns -1. Wartość ta jest zbliżona do prędkości fali elektromagnetycznej w piaskach przedstawionej przez Karczewskiego (2007). Wyniki przedstawione na ryc. 6-9 wskazują, że znaczną część badanego obszaru pokrywają osady piaszczyste. Ponadto przyjęto założenie, że spąg osadów torfowych na profilu nr 1 znajdujący się na głębokości 3,75 m pod powierzchnią terenu (w tym miejscu wykonano wiercenie patrz ryc. 6) stanowi wyraźny kontrast z leżącymi poniżej osadami piaszczystymi. Stanowiło to punkt odniesienia w dopasowaniu skali głębokościowej na echogramach. Za pomocą świdra typu Instorf wykonano 6 wierceń w celu rozpoznania litologicznego osadów oraz w celu powiązania wyraźnych refleksów na echogramach z typem osadu.

5 Próba odtworzenia zasięgu zbiornika zastoiskowego w dawnym korycie Obry w okolicach Przemętu... 7 Wyniki Badania przeprowadzone za pomocą georadaru na profilu nr 1, w połączeniu z rozpoznaniem litologicznym, wykazały obecność wału zbudowanego z osadów piaszczystych zawierających włożenia torfów o kształcie przypominającym koryta rzeczne (ryc. 6). Forma ta usytuowana jest prostopadle do ciągu obniżeń znajdujących się w dnie doliny (ryc. 5). Przeprowadzone wiercenia wykazały, że górna i środkowa część wału zbudowana jest z piasków drobnoziarnistych o barwie żółtej (ryc. 6). Natomiast spągową część zajmują osady piaszczyste o barwie szarej przypuszczalnie aluwialnego pochodzenia (ryc. 6). Podobny sygnał dla osadów piaszczystych równiny zalewowej uzyskali Vanderberghe & van Overmeeren (1999), a dla wypełnień torfowych dawnych koryt rzecznych Skelly i in. (2003). Osady torfowe o największej miąższości zlokalizowano w środkowej części profilu (ryc. 6). Ich spąg znajduje się na głębokości 3,75 m pod powierzchnią terenu. Otaczają je obiekty, które wyraźnie zaznaczają się na echogramach zarówno w pomiarze anteną 250 MHz (ryc. 6A) jak i 100 MHz (ryc. 6B). Świadczy to o dużej różnicy stałej dielektrycznych tych dwóch ośrodków. Są to przypuszczalnie umocnienia przepustu, jaki skonstruowano w grobli. Na 170, 180 i 240 metrze profilu widoczne są inne, mniejsze nagromadzenia osadów organicznych. Kształt dwóch z nich sugeruje, że mogą być pozostałościami po dawnych rowach melioracyjnych (ryc. 6). Stwierdzono, że pomiar wykonany za pomocą anteny 250 MHz charakteryzuje dużo większa dokładność (ryc. 6A). Poszczególne nagromadzenia osadów organicznych są tu dużo lepiej widoczne, niż w przypadku pomiaru anteną 100 MHz (ryc. 6B). Z drugiej strony, obiekty otaczające dawniej funkcjonujący przepust są dużo wyraźniejsze na echogramie uzyskanym za pomocą anteny 100 MHz (ryc. 6B). Obraz ten cechuje większa generalizacja, dzięki czemu obiekty o większych różnicach stałej dielektrycznej są lepiej widoczne (ryc. 6B). Wyżej opisywana grobla rozdziela zbiornik kopalny, którego strefa brzegowa jest wyraźnie widoczna na poszczególnych echogramach (ryc. 7-9). Rozpoznanie litologiczne wykazało, że wypełniają go torfy oraz gytie detry- Ryc. 6. Echogramy ilustrujące strukturę osadów dna doliny Obry na profilu nr 1 uzyskane poprzez pomiary georadarowe anteną 250 MHz (A) i 100 MHz (B) oraz ich interpretacja (C) wzbogacona o dane z wierceń. 1 piaski drobnoziarniste żółte, 2 piaski drobnoziarniste szare, 3 torfy, 4 obiekty dające wyraźny kontrast na echogramach, 5 miejsca wierceń. Fig. 6. The GPR images illustrating sediments structures in the Obra valley floor in profile 1 obtained on the basis of the 250 MHz (A) and 100 MHz (B) antennae measurements and calibrated with sedimentary information. C interpretation of the GPR images, 1 yellow fine sands, 2 gray fine sands, 3 peats, 4 objects marked by distinct reflections in the images, 5 places of corings

6 8 Marcin Słowik tusowe o barwie czarnej (ryc. 7). Należy zaznaczyć, że spąg osadów organicznych nie został osiągnięty przy wierceniach. Zasięg przestrzenny anten, jak i właściwości dielektryczne osadów organicznych również nie pozwoliły na zilustrowanie ukształtowania dna zbiornika (ryc. 7-9). Prędkość fali elektromagnetycznej w torfie wynosi od 0,034 do 0,042 m ns -1 (Karczewski 2007). Jest to wartość niewielka w porównaniu z prędkością fali w osadach piaszczystych (0,15 m ns -1 Karczewski 2007). Comas i in. (2005) przedstawili ukształtowanie powierzchni dna torfowiska położonego na głębokości 7-8 m pod powierzchnią terenu używając anteny o częstotliwości 100 MHz. Może to oznaczać, że spąg osadów organicznych na badanym obszarze znajduje się niżej, ponieważ używając anteny o tej samej częstotliwości nie uzyskano wyraźnych refleksów, które mógłby być granicą miedzy gytiami, a mineralnymi osadami podłoża. Granica taka jest bardzo wyraźna na echogramach wykonanych przez Jola i Smitha (1995). Dodatkowym czynnikiem ograniczającym zasięg głębokościowy były wody gruntowe, których poziom w trakcie pomiaru wynosił 1,62 m pod powierzchnią terenu. W obrębie strefy brzegowej zbiornika na profilu nr 2 znajduje się obiekt zaznaczony przez wyraźny refleks na echogramie ilustrującym pomiar anteną 100 MHz (ryc. 7). Prawdopodobnie jest to fragment umocnienia brzegu. Z kolei pomiar anteną 250 MHz wykazał istnienie struktury osadów przypominającej koryto rzeczne (110 metr profilu nr 2 ryc. 7A i C), co nie zostało uchwycone anteną 100 MHz, cechującą się mniejszą rozdzielczością. Skalibrowanie sygnału georadarowego poprzez rozpoznanie litologiczne na profilach nr 1 i 2 (ryc. 6-7) pozwoliło na określenie granicy między osadami kopalnego zbiornika, a osadami piaszczystymi na profilach nr 3 i 4 (ryc. 8-9). Stefa brzegowa zbiornika jest wyraźnie widoczna na obydwu rysunkach. Na możliwość zbadania ukształtowania strefy brzegowej zbiornika wodnego wskazały także wcześniejsze pomiary przeprowadzone na Jeziorze Zbąszyńskim (Młynarczyk, Słowik 2009). Zasięg tej strefy jest wyraźniej zaznaczony przy pomiarze anteną 250 MHz (ryc. 7-8). Decyduje o tym większa rozdzielczość anteny. Na podstawie przeprowadzonych do tej pory pomiarów georadarowych oraz ukształtowania powierzchni bada- Ryc. 7. Echogramy ilustrujące strukturę osadów dna doliny Obry na profilu nr 2 uzyskane poprzez pomiary georadarowe anteną 250 MHz (A) i 100MHZ (B) oraz ich interpretacja (C) wzbogacona o dane z wierceń. 1 piaski drobnoziarniste, 2 torfy, 3 gytje, 4 obiekty dające wyraźny kontrast na echogramach. 5 miejsca wierceń Fig. 7. The GPR images illustrating sediments structures in the Obra valley floor in profile 2 obtained on the basis of the 250MHz (A) and 100MHz (B) antennae measurements and calibrated with sedimentary information. C interpretation of the GPR images, 1 fine sands, 2 peats, 3 gyttjas, 4 objects marked by distinct reflections in the images, 5 places of corings

7 Próba odtworzenia zasięgu zbiornika zastoiskowego w dawnym korycie Obry w okolicach Przemętu... 9 Ryc. 8. Echogramy ilustrujące strukturę osadów dna doliny Obry na profilu nr 3 uzyskane poprzez pomiary georadarowe anteną 250 MHz (A) i 100 MHz (B) oraz ich interpretacja (C). 1 osady organiczne, 2 osady piaszczyste Fig. 8. The GPR images illustrating sediments structures in the Obra valley floor in profile 3 obtained on the basis of the 250 MHz (A) and 100 MHz (B) and its interpretation (C). 1 organic deposits, 2 sand deposits Ryc. 9. Echogram ilustrujące strukturę osadów dna doliny Obry na profilu nr 4 uzyskany poprzez pomiary georadarowe anteną 250 MHz (A) oraz jego interpretacja (B). 1 osady organiczne, 2 osady piaszczyste Fig. 9. The GPR images illustrating sediments structures in the Obra valley floor in profile 4 obtained on the basis of the 250 MHz (A) and 100 MHz (B) and its interpretation (C). 1 organic deposits, 2 sand deposits

8 10 Marcin Słowik nego obszaru podjęto próbę określenia zasięgu przestrzennego zbiornika kopalnego (ryc. 10). Dotychczasowe pomiary pozwoliły na wyznaczenie jego granic na przestrzeni około 800 m. Szerokość zbiornika na badanym odcinku wahała się od 50 m do 250 m (ryc. 10). Na północ i na południe od profilów pomiarowych zasięg zbiornika wyznaczono jedynie na podstawie ukształtowania powierzchni terenu, dlatego oznaczono go linią przerywaną (ryc. 10). Obecność zbiornika wodnego nie wyklucza funkcjonowania w tym miejscu koryta Obry. Koryto środkowego odcinka Obry było szeroko rozlane w okresie poprzedzającym intensywne prace hydrotechniczne (początek XIX wieku). Przypuszczalnie podległo ono regulacji poprzez budowę grobli i spiętrzenie wody. Wnioski Badania przeprowadzone w środkowym odcinku doliny Obry, w okolicach Przemętu, wykazały, że możliwe jest określenie zasięgu przestrzennego zbiornika kopalnego (ryc. 10), jaki funkcjonował w tym miejscu przy wykorzystaniu metody georadarowej. Na poszczególnych echogramach (ryc. 7-9) zaznacza się wyraźna granica między osadami piaszczystymi, a torfami i gytiami wypełniającymi zbiornik. Występowanie na znacznej przestrzeni osadów organicznych nie wyklucza funkcjonowania w tym miejscu koryta Obry, które w przeszłości tworzyło szerokie, ginące w bagnach rozlewiska. Wody rzeki Obry zostały w tym miejscy spiętrzone poprzez budowę grobli, która dzieliła zbiornik na dwie części. W grobli znajduje się ślad po przepuście, który jest wypełniony osadami torfowymi i otoczony umocnieniami (ryc. 6). Stwierdzono także obecność pozostałości po dawnych rowach melioracyjnych. Bardziej szczegółowy obraz budowy geologicznej uzyskano za pomocą anteny o częstotliwości 250 MHz (ryc. 6-8), charakteryzującej się większą rozdzielczością w stosunku do anteny 100 MHz. Zasięg głębokościowy obydwu anten był zbyt mały, aby osiągnąć spąg osadów organicznych wypełniających zbiornik. Przyczyną tego były właściwości dielektryczne osadów oraz znaczna ich miąższość, a także wysoki poziom wód gruntowych. Przedstawione wyniki prezentują wstępne rezultaty prac mających na celu określenie wpływu działalności człowieka na zmiany układu koryta Obry. Dalsze badania będą dotyczyły określenia miąższości osadów wypełniających zbiornik, a także wieku osadów w zbiorniku oraz w pozostałościach po przepuście i dawnych rowach melioracyjnych. Dotyczyć będą również uszczegółowienia przebiegu koryta Obry na podstawie dalszych pomiarów georadarowych. Ryc. 10. Zasięg przestrzenny zbiornika kopalnego określony na podstawie pomiarów georadarowych i ukształtowania powierzchni terenu. 1 profile pomiarowe, 2 miejsca wierceń, 3, 4 zasięg zbiornika kopalnego, 5 położenie grobli z przepustem Fig. 10. Spatial extent of fossil reservoir determined on the basis of the GPR measurements and land surface configuration. 1 the GPR profiles, 2 places of coring, 3, 4 spatial extent of fossil reservoir, 5 location of artificial dike with traces of ditch or culvert

9 Próba odtworzenia zasięgu zbiornika zastoiskowego w dawnym korycie Obry w okolicach Przemętu Literatura Bano M., Marquis G., Niviere B., Maurin J.C., Cushing M Investigating alluvial and tectonic features with ground-penetrating radar and analyzing diffractions patterns. Journal of Applied Geophysics 43: Blumberg D.G., Neta T., Margalit N., Lazar M., Freilikher V Mapping exposed and buried drainage systems using remote sensing in the Neged Desert, Israel. Geomorphology 61: Comas X., Slater L., Reeve A Stratigraphic controls on pool formation in a domed bog inferred from ground penetrating radar (GPR). Journal of Hydrology 315: Ekes C., Hickin E.J Ground penetrating radar facies of the paraglacial Cheekye Fan, southwestern British Columbia, Canada. Sedimentary Geology 143: Goury J.-Ch., Vermeersch F., Garcin M., Giot D Contribution of geophysics to the study of alluvial deposits: a case study in the Val d Avaray area of the river Loire, France. Journal of Applied Geophysics 54: Hilczerówna Z Dorzecze górnej i środkowej Obry od VI do początków XI wieku. Instytut Historii Kultury Materialnej PAN, Wrocław Warszawa Kraków: Jol H.M., Smith D.G Ground penetrating radar surveys of peatlands for oilfield pipelines in Canada. Journal of Applied Geophysics 34: Karczewski J Zarys metody georadarowej. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków: Kurnatowski S Osadnictwo i jego rola w kształtowaniu krajobrazu. Folia Quaternaria 29: Leclerc R.F., Hickin E.J The internal structure of scrolled floodplain deposits based on ground penetrating radar, North Thompson river, British Columbia. Geomorphology 21: MALA ProEx Professional Explorer Control Unit. Operating Manual v. 2.0: Młynarczyk Z., Słowik M Koncepcja atlasu metryk radarowych dla tworzenia przestrzennych baz danych komponentów środowiska przyrodniczego. Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji, (w przygotowaniu do druku). Neal A Ground penetrating radar and its use in sedimentology: principles, problems and progress. Earth-Science Reviews 66: Schütze H Landeskunde der Provinz Posen. Wrocław: Skelly R.L., Bristow Ch.S., Ethridge F.G Architecture of channel-belt deposits in an aggrading shallow sandbed braided river: the lower Niobrara river, northeast Nebraska. Sedimentary Geology 158: Słowik M Wpływ działalności człowieka na zmiany układu koryta rzecznego w środkowym i dolnym odcinku Obry. W: Hildebrandt-Radke I., Jasiewicz J., Lutyńska M. (red.) Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym. VII Warsztaty Terenowe, maja 2009, Kórnik: 133. Vanderberghe J., van Overmeeren R.A Ground penetrating radar images of selected fluvial deposits in the Netherlands. Sedimentary Geology 128:

10 12 Marcin Słowik