Metrologia w numizmatyce

Transkrypt

1 Metrologia w Jerzy Falkiewicz Olsztyn 19 maj 2016 r.

2 Metrologia w Metrologia jest to nauka o miarach i systemach mierzenia. Ludzie zwykli mierzyć nie tylko czas (tym zajmuje się chronologia) i wartości wymienne (numizmatyka) ale też przestrzeń, która ich otacza. Odmianą mierzenia przestrzeni, jest mierzenie masy, czyli ciężaru przedmiotów, które stanowią wartość, ale nie są łatwe do wyrażenia w kategoriach właściwych dla długości i szerokości. Przedmiotem badań metrologicznych są nie tylko jednostki miar, ale przede wszystkim sposoby mierzenia. Stąd obok jednostek miar, metrologia interesuje się systemami mierzenia, narzędziami pomiarowymi, sposobami mierzenia oraz całym splotem różnorakich interesów społecznych z tym związanych. Podstawą metrologii są jednostki miar. Jednostki natomiast grupowane są w układy. Kontrolę i pieczę nad właściwym stosowaniem miar, sprawuje państwo. Obecnie najpowszechniej używanym standardem jest metryczny układ SI, przyjęty przez większość państw naszego globu. Zagadnienia dotyczące miar są na ogól mało znane społeczeństwu, mimo że stykamy się z nimi codziennie. Prawidłowe i rzetelne miary są tak oczywiste, jak oddychanie czystym powietrzem. Jednak w przeszłości nie wszystko było takie proste. Dawniej, jeszcze w XIX wieku i wcześniej, nie było tak pięknie.

3 Metrologia w Gloger w Encyklopedii Staropolskiej podaje: Co województwo, co powiat, co miasto, inną wagę i łokieć, inny garniec i korzec miały. Bezprawie, nierząd wielki się szerzył. Już nie miasta, ale każdy kupiec miał osobne miary. Pierwszą próbę uporządkowania miar w Polsce podjęto w 1565 roku za panowania Zygmunta Augusta. Wtedy to Konstytucja Sejmu Piotrkowskiego uchwaliła "Ustawę na wagi y na miary". Mimo uchwalenia tego dokumentu oraz późniejszych działań w dziedzinie miar panował straszny chaos i to nie tylko u nas w kraju. W Europie przed wprowadzeniem systemu metrycznego (to jest przed rokiem 1875) istniało ponad 390 jednostek miar masy o nazwie funt. Podobnie było z miarami długości: stopą, łokciem i calem. Niestety, z tych dawnych miar pozostało niewiele, bowiem po każdej zmianie systemu, wszystkie poprzednie miary były obligatoryjnie niszczone. Szczególnie konsekwentni w tych działaniach byli zaborcy, którzy wprowadzając swoje miary, niszczyli wszystkie polskie. W 1918 r. po odzyskaniu niepodległości wprowadzono w Polsce nowy system metryczny likwidując miary pozostałe po zaborcach. Tak więc dawne miary, które udało się ocalić przed zniszczeniem, są dziś prawdziwymi unikatami i cennymi zabytkami kultury Materialnej.

4 Metrologia w Do pomiaru średnic monet i ich grubości, czy wymiarów klip, stosujemy suwmiarki. Mierzą one z dokładnością 0,05 mm. Te starszej generacji do 0,1 mm. Taki pomiar do numizmatycznych celów jest wystarczający. Do mierzenia masy, czyli ciężaru, stosujemy przyrządy zwane wagami. Jakich jednostek masy używano dawniej?

5 Metrologia w Funty, grany, zołotniki. na ekranie widzimy wykazy jednostek. Podstawą był funt dzielony na 16 uncji i 32 łuty. Funt Funt (ang. Pound; niem. Pfund; węg. Font). symbol: lb, 1 funt = 16 uncji = 32 łuty (1 funt (Pfund) = 16 uncji (Unzen) = 32 łuty (Lot, Loth) = 128 Quentchen = 512 Pfenniggewichte = 1024 Hellergewichte) przykład Funt angielski Pound 0, kg Funt aptekarski Apotheker-Pfund 1 funt (Pfund) = 12 uncji (Unzen) = 32 łuty (Lot, Loth) = 96 drachm (Drachme) = 288 skrupułów (Skrupel) = 5760 gran (Gran) Funt austriacki Österreich Pfund, Wiener Pfund 0, kg Funt rosyjski russ. 0, kg

6 Metrologia w Gran Gran (ang. grain; niem. Gran) jednostka masy zwana także ziarnem. symbol: gr 1 gran = 1/288 grzywny Kwintla Kwintla (ćwierćłut) stara pruska miara wagi 1 kwintla = ¼ łuta Łut Łut (niem. Lot, Loth; węg. lat) 1 łut = 1/32 funta 1 łut = 4 kwintle (ćwierćłuty) Okka Okka dawna miara masy stosowana w Imperium Osmańskim; wg Wikipedii: 1 Okka = 2¼ funta wagi = 1,282 kg.[1] symbol (skrót): Oka Pud Pud (niem. Pud; ros. Пуд) rosyjska jednostka wagowa. 1 pud = 40 funtów rosyjskich = 16,38 kg 1 pud = 1280 łutów = 3840 zołotników = doli Uncja Uncja (ang. ounce; niem. unze) symbol: oz, uncja aptekarska 1 uncja = 1 /16 funta 1 uncja = 2 łuty

7 Zestawienie jednostek uncji wariant uncji Metrologia w Historycznie w różnych częściach świata, w różnym czasie i do różnych zastosowań, uncja odnosiła się do zbliżonych względem siebie, jednak różnych jednostek wagi odpowiednik w gramach odpowiednik w granach uncja międzynarodowa 28, ,5 uncja trojańska (jubilerska) 31, uncja rzymska 27, ,118 uncja Marii Teresy 28, ,137 duńska uncja metryczna ,236 chińska uncja metryczna ,618 Jeszcze przy jednej jednostce masy trzeba się zatrzymać, Nie odnosi się ona bezpośrednio do monet, lecz sądzę, że z racji jej podstępnej specyfiki warto ją poznać. Tą jednostką jest grain (po polsku gran). Od razu można zauważyć, że jest ona z nazwy i wymowy podobna do naszego grama. Zagrożenie o którym wspomniałem dotyczy osób, które niezbyt uważnie czytają opisy ofert sprzedaży lub aukcji. W sprzedaży czasem pojawiają się samorodki złota, fiolki ze złotym piachem lub miniaturowe repliki złotych monet. W tytule można zobaczyć na przykład 15 grains of pure gold wydawać by się mogło, że to 15 gram czystego złota. Przez taką pomyłkę można jednak słono przepłacić! 1 grain = 0,0648 grama. Przytoczone 15 granów to nie 15 gram złota, ale 0,972 grama! Różnica jest więc kolosalna. I to nie mit oszukanych było już wielu.

8 Zołotnik Metrologia w Rosyjski золотник (pol. zołotnik) dawna rosyjska jednostka masy równa 1/96 funta, czyli ok.4,2658 grama. pud 40 funtów 16,38 kg funt 32 łuty 0,41 kg łut 3 zołotniki 12,80 g zołotnik 96 doli 4,27 g dola 44,43 mg funt aptekarski 7/ 8 funta = 12 uncji 358,32 g uncja 8 drachm 29,86 g drachma 3 skrupuły 3,73 g skrupuł 20 granów 1,24 g gran 65,21 mg

9 Metrologia w Duże i małe ciężkie i lekkie. Przed przygotowaniami do dzisiejszej prelekcji, wydawało mi się, że jestem w stanie za pomocą wag w moim zbiorze, zważyć każdą monetę. Okazało się, że nie. Z ciężkimi, starymi, wielokilogramowymi monetami kojarzy mi się Szwecja. Jako kraj, nie posiadała wystarczających zasobów złota i srebra, więc produkowano w średniowieczu monety z miedzi w kształcie tabliczek i to nie regularnych. Były ciężkie a wymiary i wagi ich różniły się znacznie. Dlatego niezbyt chętnie były przyjmowane w trakcie handlowych zakupów. Natomiast w Australii powstała największa i najcięższa moneta świata. Wykonana została ze złota w mennicy w Perth. Moneta waży 1012 kilogramów i jest wytopiona z czystego złota. Jej wartość to 53 i pół miliona dolarów australijskich, czyli około 40 milionów 260 tysięcy euro. Gigantyczna moneta ma 80 centymetrów szerokości, gruba jest na 12 centymetrów. Jej utworzenie zajęło 18 miesięcy. Na rewersie jest kangur czerwony, na awersie profil królowej Elżbiety II.

10 Metrologia w

11 Metrologia w Najmniejszą znaną monetą jest hemitetartemorion (¹/8 obola) z Aten o średnicy 2 mm i wadze 0,09 grama. Najmniejsze monetki zwane były główkami od szpilek. Taka ciekawostka z terenu Polski dotycząca najmniejszych monet. Ma zaledwie 6,5 milimetra średnicy, waży 0,201 i jest najmniejszą monetą celtycką wybijaną na ziemiach polskich. Tego bezcennego odkrycia dokonali archeolodzy w czasie prac w Jankowie pod Kaliszem w Wielkopolsce. Autentyczność monety została potwierdzona. Jak mówią znawcy, odkrycie ma ogromne znaczenie w badaniach związanych z osadnictwem celtyckim na tych terenach. Podstawowym nominałem monet celtyckich był stater. Badania prowadzone od 2007 roku przez archeologów z Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej oraz wolontariuszy w podkaliskim Jankowie pozwoliły na odkrycie kilkunastu numizmatów z II i III wieku przed Chrystusem. Ostatnie znalezisko jest jednak wyjątkowe. Naukowcom udało się wydobyć spod ziemi najmniejszą jak dotąd frakcję statera 1/24. - Świadczy to o dobrze rozwiniętym mennictwie celtyckim w okolicach Kalisza. Na tych terenach jest to wyjątkowa moneta. Nigdy wcześniej takiej nie znaleźliśmy. Znajdywane były większe monety celtyckie na podstawie, których stwierdzono, że tutaj istniała mennica celtyckich Bojów. Wracając do właściwego tematu, spójrzmy jakiego rodzaju wag ludzkość używała na przestrzeni ostatnich stuleci.

12 Metrologia w Najpopularniejszą od stuleci jest waga równoramienna z dwoma szalkami. Na wielu zabytkowych przedmiotach widzimy jej wygląd. Jest także atrybutem takich bóstw, jak Temida personifikacja sprawiedliwości z opaską na oczach, trzymająca w jednym ręku miecz a w drugim właśnie wagę równoramienną. Jest także atrybutem sw. Michała na Sądzie Ostatecznym. Jest wagą uniwersalną, gdyż może być używana bez względu na układ jednostek masy. Do wagi tej muszą być przynależne odważniki.

13 Metrologia w Wygląd ówczesnej wagi widzimy także na medalu przedstawiającym prawdopodobnie wykup na wagę złota, ciała świętego Wojciecha z rąk Prusów.

14 Waga współczesna Metrologia w A to najpopularniejsza waga szalkowa dwuramienna. Jest powszechnie znana m.inn. z pracowni szkolnych, zakładów jubilerskich, zakładów chemicznych i innych. Na takiej wadze można zważyć monetę z dokładnością do 1 mg. Także dokonać pomiaru masy monety zanurzonej w cieczy (wodzie). Co jest konieczne przy określaniu ciężaru właściwego metalu i pośrednio próby kruszcu. Polecam ją szczególnie dla numizmatyków. Na rynku spotyka się wiele nowoczesnych wag elektronicznych z wyświetlaczami cyfrowymi, ale widziałem wiele pomyłek przy transakcjach opartych na tej nowoczesności.

15 Waga sprężynowa Metrologia w Bardziej niezawodną i pewniejszą wydaje mi się waga sprężynowa przedstawiona na ekranie. Waga ta rozpoczyna przegląd wag tzw. uchylnych szybko ważących, do których nie potrzeba odważników.

16 Waga domowa Metrologia w Na przełomie XIX i XX wieku w użyciu były wagi domowe. Najczęściej posiadały skale w dwóch jednostkach masy : kilogramach i funtach. W tym okresie 1 kg był równoważny dwom funtom.

17 Metrologia w Waga listowa Istniały także w ubiegłym stuleciu wagi listowe domowe. Rozpowszechnione głównie na zachodzie Europy. List był ważony w domu i w zależności od jego wagi, przyklejano odpowiedni znaczek pocztowy. Były bardzo czułe o zakresie maksymalnym 100, 250 a nawet 1000 gramów.

18 Wagi gdańskie Metrologia w A to dwie wagi tzw. gdańskie. Używano je głównie na targowiskach, do sprzedaży ryb. Posiadały dwa zakresy pomiarowe. Dla ciężarów mniejszych i większych. Miały oddzielnie cechowane skale. O ich wartości muzealnej decydują jednostki wzorcowe : Funty rosyjskie (409,33g), pudy (16,33 kg), pruskie funty cłowe (500 g) wprowadzone w 1839 roku i łuty (16,6 g = 1/32 funta).

19 Waga dźwigniowa-paryż Metrologia w Ciekawa waga jednoszalkowa. dźwigniowa, z terenu Francji. Należy do kategorii wag uchylnych.

20 Metrologia w Waga przesuwnikowa - Niemcy Teraz chciałbym zaprezentować trzy wagi przesuwnikowe zwane rzymskimi lub bezmianami. Pierwsza solidna waga do 40 kg! Posiada cechy legalizacyjne niemieckie. 16,6 g = 1/32 funta.

21 Waga przesuwnikowa - Rosja Metrologia w Druga pochodzi z byłych wschodnich terenów Polski, z roku Jest wycechowana w rosyjskich funtach / 1 funt = 0,4095 kg /.

22 Waga przesuwnikowa - Prusy Metrologia w No i trzeci przezmian. Przed zakupem, był wykorzystywany do ważenia poszczególnych gęsi przy odstawie. Zakres pomiaru do 15 kg. Ostatnia cecha legalizacyjna 1940 rok. Teraz spoczywa na emeryturze u mnie jako rezydentka.

23 Mała waga równoramienna. Metrologia w Ostatnia prezentowana waga równoramienna, to niewielki obiekt, bo szerokość ramion wynosi 15 cm. Można jednak na niej dokonać pomiaru masy z dokładnością do 1 mg. Sam się dziwiłem jej czułością. Wystarczy mieć dobrej klasy odważniki. A propos odważników. Bywają okazje zakupu odważników wykonanych z większą dokładnością od popularnych użytkowych. Z takiej okazji trzeba korzystać.

24 Metrologia w Odważniki legalizacyjne - kontrolne Powszechnie używane odważniki są cylindryczne, natomiast kontrolne, wykonane w wyższej klasie dokładności posiadają kształt ściętego stożka. Są wszystkie sygnowane jednakowym numerem kompletu n.p Według tych precyzyjnych odważników, sprawdza się, koryguje ciężar i legalizuje odważniki używane w handlu, czy innych instytucjach. Czynności takie muszą być dokonywane okresowo zgodnie z odpowiednimi zarządzeniami. Po dokonaniu tych czynności, na odważniku umieszcza się plombę z puncą Urzędu Probierczego zawierającą rok legalizacji.

25 Wagi monetarne Metrologia w Trzeba też wspomnieć o wagach przeznaczonych tylko i wyłącznie do sprawdzania wagi monet. Z czasów, gdy w obiegu były złote monety pochodzą tak zwane wagi monetarne. Służyły one, wraz z kompletem odważników, do sprawdzania masy monet złotych przez kontrolerów zwanych ówcześnie wekslarzami. Poszczególne odważniki odpowiadają masie złotych dukatów, suwerenów, franków, lirów genuańskich oraz ludwików. Wagi były wykonywane w licznych zakładach zachodnioeuropejskich w XVII i XVIII wieku.

26 Wagi monetarne Metrologia w Takie wagi też były produkowane jako ręczne - kieszonkowe, do indywidualnego użytku. Wędrujący kupiec, czy zamożny magnat, wybierając się w podróż do sąsiednich krajów, musiał regulować rachunki za swoje zakupy, noclegi, przejazdy czy pobyty w sanatoriach. Regulowano je złotymi monetami. Nie raz trzeba było zapłacić monetą o większym nominale. Dostawało się resztę w postaci mniejszych monet złotych, które należało sprawdzić. Do tego służyły właśnie te wagi. Oko, niekiedy własny ząb oraz kieszonkowa waga pozwalały na zgrubną ocenę monety. Francja- waga XIX w., waga szalkowa w pudełku z kompletem odważników 1 dukata, 1/2 franka w złocie, 1 franka w złocie, 1/2 imperiała, 20 franków i 2 franków w złocie, mosiądz, doskonały stan zachowania.

27 Wagi monetarne Metrologia w Szczegóły wcześniej pokazanych wag. Jakie złote monety można było sprawdzić?.

30 Wagi monetarne Metrologia w Widzimy na ekranie odważniki francuskich luidorów. Także podwójne (double). Wprowadzone przez Ludwika XIII i wzorowane na hiszpańskim pistolu. Bite były do 1793 roku. Popatrzmy na wizerunki tych francuskich złotych monet.

31 Wagi monetarne Metrologia w

32 Wagi monetarne Metrologia w

33 Metrologia w Wagi monetarne Także Karoliny Monety niemieckie o wartości 10 guldenów a bite na wzór Luidora przez Karola Alberta w Bawarii. Ich emisję zakończono w 1810 roku. Też dukaty i to w dwóch najczęściej spotykanych wagach. Zachodnich i pruskich. Zachodnie ważyły 3,452 g przy próbie 23,8 karata. Natomiast pruskie z 1748 roku posiadały wagę 3,399 g a z roku ,452g jednak przy obniżonej próbie złota do 22,6 karata. Dla ciekawości : Polski dawny dukat ważył też 3,452 g, ale przy wyższej próbie 23,6 karata. Czyli był zrównany wagą z pruskim, ale miał w sobie większą zawartość złota. Widzimy również odważnik angielskiego suwerena. Po 1816 roku waga jego wynosi już tylko 7,98 g, Także angielska gwinea bita do roku Pod koniec emisji waga spadła do 8,38 g.

34 Metrologia w Waluty europejskie Imperium Habsburgów w XVIII wieku W 1790 roku w Austrii głównymi jednostkami monetarnymi były floren i gulden. Obie miały tę samą wartość, a ich nazwy były w zasadzie synonimiczne. floren = 60 grajcarów (czy krajcarów). w obiegu były tez złote i srebrne dukaty. 1 dukat wymieniano na 4,5 florena. System monetarny Austrii do 1857 r: 1 talar (srebrna moneta bita od XV wieku) = 2 guldeny 1 gulden = 60 krajcarów (kreuzer) 1 kreuzer = 4 fenigi = 8 halerzy Prusy w XVIII wieku Talar W Prusach system monetarny oparty był na talarze (Reichstaler) dzielącym się na grosze. Do 1821 roku talar liczył 24 tzw. dobre grosze. W 1821 r. została przeprowadzona reforma monetarna związana z kryzysem finansowym po wojnach napoleońskich. Talara podzielono na 30 (nowych) groszy srebrnych. System ten przetrwał do wprowadzenia w 1873 r. marki.

35 Waluty europejskie Metrologia w Inne monety Walutą pruska był też fryderyk (Friedrichsdor - Friedrich d'or). W Berlinie, Frankfurcie i innych miastach niemieckich można było płacić Friedrichsdorami i Karolinami. Friedrich d'or bity w latach był odpowiednikiem hiszpańskiego Pistola z XVII wieku. Jeden osiemnastowieczny "fryderyk ze złota" równał się 5 talarom. kurs z ok wynosił 1 Friedrichsdor = 1 karolin = 11 florenów austriackich. Bawaria w XVIII wieku Karolin był bawarską złotą monetą, którą nakazał bić książę Bawarii Karol Albert w roku 1726 na wzór francuskiego luidora. Jego wartość oceniano nieco niżej niż luidora, czyli na wartość 10 guldenów (luidora na 11 guldenów). Zebranie Reichsmünztag z roku 1738 oceniło jego wartość na 8 guldenów i 5 krajcarów, lecz podczas wojny siedmioletniej wzrosła do 11 guldenów w roku Niemcy Południowe Palatynat używał własnych Karolinów od roku Moneta ta szybko stała się środkiem płatniczym w całych południowych Niemczech i warta była 3 złote guldeny = 11 normalnych guldenów. Księstwa Hesja-Darmstadt, Palatynatu, Kolonii i Wurtembergii naśladowały wzór karolina bawarskiego. W niektórych miastach zachodnich Niemiec można było też płacić pruskimi Friedrichsdorami.

36 Waluty europejskie Metrologia w Italia w XVIII wieku We Włoszech w użyciu były złote monety zwane gigliati warte tyle co dukaty (Kurs z ok. roku 1790: 1 gigliati = 1 dukat = 4,5 florena). Republika Wenecka używała dukatów, waluty, którą Wenecjanie sami wynaleźli w średniowieczu. Francja w XVIII wieku We Francji używano luidorów (Kurs z ok. roku 1790: 1 luidor = 1 friedrichsdor = 1 karolin = 11 florenów ), liwrów (1 luidor = 48 liwrów) i sou (1 liwr = 20 sous). livre (fr. "funt") Stosunek sou do liwra był podobny jak relacja małej złotej monety starożytnej - solidu do funta rzymskiego. Słowo "sou" pochodzi od solidu (fr: sol). Sou utrzymało się we Francji do ok (!) roku. Wielka Brytania w XVIII wieku W osiemnastowiecznej Wielkiej Brytanii główną walutą był Funt szterling. W latach 1663 do 1813 bita była złota Gwinea. Początkowo była równa 20 szylingom (shillings), później 21 szylingom. Szyling był walutą Wielkiej Brytanii do czasu reformy monetarnej (15 lutego 1971). Równał się 1/20 funta szterlinga, a sam dzielił się na 12 pensów. 1 funt szterling = 20 szylingów = 240 pensów. Kurs z ok. roku 1790: 1 Funt szterling = 10 florenów).

37 Metrologia w Waga ze zbiorów własnych Przedstawiam wagę monetarną w moim zbiorze. Posiada 5 odważników kontrolnych: 1/2 lujdora 3,3g, 1 lujdora 6,59g, 2 lujdory 13,22g, dukat państw zachodnich (oznakowanie W )3,5g oraz dukat pruski i polski (oznaczenie P ), którego waga wynosi 3,44g. Wagi rzeczywiste pomierzone. Waga ta pochodzi z moich zbiorów.

38 Waga ze zbiorów własnych Odważniki dodatkowe do wagi monetarnej. Metrologia w Dodatkowo z zestawem były załączone odważniki w formie mosiężnych płytek oznakowanych odpowiednią ilością kółeczek. Niestety, nie kompletne, bo brakuje dwóch. Mógłbym dorobić brakujące, ale mam problem z ustaleniem wagi.

39 Podsumowanie Na tym zakończę przegląd wag. Metrologia w Ostatnio panuje moda na kolekcjonowanie różnych "staroci", o czym świadczy duży ruch na bazarach. Niestety, muzea mają ograniczone środki finansowe, a nabywcami są najczęściej prywatne osoby. Dobrze, jeśli ciekawe okazy trafią do kolekcjonerów z prawdziwego zdarzenia, gorzej, jeśli do osób które traktują odważnik jako ładny przycisk, a starą wagę do wystroju kuchni. Można zadać pytanie : Po co i kiedy monetę ważymy i mierzymy? Ważono jeszcze nie wybite krążki metalu w mennicy, przeprowadzając tzw. justowanie. Jest to doprowadzanie za ciężkich krążków nie wybitych jeszcze monet do przepisowej wagi. Pierwotnie, justowanie polegało na spiłowywaniu pilnikiem obrzeża monety lub jej powierzchni, co pozostawiało widoczne ślady, nie zawsze likwidowane podczas bicia monety. Zaradzono temu w latach XIX wieku wprowadzając skrawarki usuwające nadwagę, poprzez ścinanie powierzchni. Dawniej obowiązywała zgodność wagi monet al pezzo (czyli wszystkich egzemplarzy) lub al marco (całej grzywny monet) poszczególne monety mogły się różnić między sobą. To jednak powodowało niebezpieczeństwo wyławiania cięższych monet i ich przetapiania. Monetę (szczególnie kruszcową) mierzymy i ważymy, aby ustalić jej autentyczność. Od stuleci fałszowano monety - najczęściej złote i srebrne. Waga katalogowa odbiega od rzeczywistej, nawet gdy jest to oryginał. Moneta w obiegu, ulega ścieraniu i jej waga się zmniejsza.

40 Metrologia w Parametry złotych monet Dla przykładu podaję kilka monet i ich parametry. Z porównań wymiarów i masy, można ocenić, czy dana moneta jest autentyczna oraz jaki jest jej stopień zużycia. Wiadomo, że dana moneta złota została wybita ze złota o określonej próbie. Porównanie tych trzech parametrów : średnicy monety, jej wysokości oraz ciężaru, praktycznie wystarcza do oceny właściwego kruszcu. Fałszerstwa monet polegały na wybiciu monet z innego metalu i pokryciu powierzchni właściwym kruszcem, ale także na wybiciu monet z kruszcu o niższej próbie. Spotkałem się n.p. z carskimi 5 rublówkami wybitymi ze złota próby ok. 583 zamiast 900. Oczywiście porównanie tych wspomnianych wyżej trzech parametrów pozwoliło ustalić fałszerstwo. Aby wagę doprowadzić do katalogowej, przy właściwej średnicy, trzeba było zwiększyć jej grubość. Jeżeli grubość będzie odpowiednia, to z kolei średnica będzie większa przy wadze sprowadzonej do katalogowej.

41 Metrologia w Parametry wybranych monet w zależności od stopnia zużycia Rodzaj monety Waga rzeczywista Waga katalogowa Wymiary średnica/wysokość Różnica wagi 20RM 1888r. 7,96 7,964 22,5 / 1,45-0,004g 20RM 1873r 7,91 7,964 22,6 / 1,5-0,054g 20RM 1902r. 7,96 7,964 22,5 / 1,45-0,004g 20RM 1908r. 7,95 7,964 22,5 / 1,45-0,014g 20RM 1897r. 7,95 7,964 22,6 / 1,45-0,014g 10RM 1898r. 3,90 3,982 19,6 / 0,9-0,082g 10RM 1873r. 3,95 3,982 19,6 / 1,0-0,032g 10RM 1880r. 3,92 3,982 19,55 / 0,95-0,060g 10RM 1912r. 3,98 3,982 19,6 / 1,0-0,002g 1 ducat Austria 3,48 3,491 20,0 / 0,8-0,011g 4 ducaty Austria 13,93 13,962 39,6 / 0,9-0,032g 5$ USA 8,31 8,359 21,6 / 1,6-0,049g Suveren 1885r. 7,92 7,988 22,0 / 1,5-0,068g 5 Rb 1899r. 4,28 4,301 18,5 / 1,2-0,021g 10Rb 1911r. 8,59 8,602 22,6 / 1,65-0,012g Próba kruszcu monet: 0,900 za wyjątkiem 1 i 4 ducaty 0,986, suweren 0,916

42 Metrologia w Przydatna literatura. Polecam bardzo ciekawą pozycję z 1834 roku. Zachęcam do jej chociażby przejrzenia w Bibliotece Hosianum w Olsztynie.

43 Metrologia w Przydatna literatura. Na drugiej stronie, są numery inwentarzowe, więc z wyszukaniem w księgozbiorze nie powinno być problemu. Proszę je sobie zapisać.

44 Metrologia w Przydatna literatura. Znana studentom pozycja autora Józefa Szymańskiego, która doczekała się już sześciu wydań. Jest w niej oddzielny dział numizmatyki, ale nie tylko. Jest wiele działów pokrewnych.

45 Metrologia w Przydatna literatura. Co prawda, trudna pozycja do zdobycia, ale bardzo praktyczna. Wydana w 1957 roku i nie wznawiana. Trzeba jej szukać na rynku wtórnym. Jak komuś dopisze szczęście, to nie będzie żałował zakupu.

46 Metrologia w Przydatna literatura. Dobra pozycja. Chętnie używana przez złotników i jubilerów. Polecam ją również numizmatykom.

47 Metrologia w Przydatna literatura. Dobra pozycja. Mała broszurka o nazwach monet. Także przydatna.

48 Metrologia w Na tym zakończyłbym moją prelekcję. Po zebraniu zapraszam do obejrzenia jednej z omawianych wag monetarnych. Dziękuję Państwu za cierpliwe wysłuchanie mojej prelekcji. Informuję też, że osoby zainteresowane tematem metrologii, mogą obejrzeć zbiory muzealne na terenie Polski. Będą to hole Głównego Urzędu Miar w Warszawie przy ulicy Elektoralnej 2, Muzeum Oręża Polskiego w Koszalinie, także Muzeum Kupiectwa w Świdnicy na Śląsku.

49 Dziękuję za uwagę