Antropomorficzny - zwierzę, roślina, przedmiot, zjawisko posiadające cechy ludzkie.

Transkrypt

1 Wisiorek antropomorficzny, Gdańsk X-XIII w. Antropomorficzny - zwierzę, roślina, przedmiot, zjawisko posiadające cechy ludzkie.

2 Akwamanile [łac. aquamanile], rzem. artyst. naczynie metalowe lub ceramiczne na wodę o kształcie zwierzęcia lub człowieka, służące do polewania rąk; znane w Persji i w krajach islamu od VII w.; w Europie IX XVI w. wykorzystywane również przy obrzędach liturgicznych. Akwamanile były często używane podczas posiłków (w połączeniu z misą na wodę) i służyły obmywaniu rąk podczas jedzenia. W średniowieczu większość posiłków jadano palcami, stąd konieczność częstego mycia rąk. Akwamanila z brązu w postaci rycerza siedzącego na koniu. Wykonywane z brązu akwamanile były często robione dla zamożnych rycerzy czy mieszczan. Przedstawiona obok akwamanila datowana jest na XIII w. i pochodzi z okolic Hexham, Anglia. Trustees of the British Museum

3 Denar Władysława Łokietka Kraków Srebrny denar, śred. 13,2 mm Awers: Ukoronowana głowa króla w prawo Legenda otokowa: VLADISLAVS R (Władysław król) Rewers: Orzeł Legenda: REX POLONIE (król polski) Kurs monet i jednostek rozliczeniowych Pogrubione wartości wyrażone są w monecie grzywna wiardunek skojec grosz denar

4 Półgrosz (Kwartnik) Kazimierza Wielkiego Kraków Awers monety: wizerunek Kazimierza Wielkiego w koronie, z insygniami władzy, berłem i jabłkiem, siedzącego na tronie. W otoku napis: MONETA KAZIMIRI - Moneta Kazimierza. Rewers monety: orzeł polski w koronie. W otoku napis: REGIS POLONIE - Króla Polski. Kwartniki były monetami srebrnymi, nawiązującymi do tradycyjnego polskiego systemu pieniężnego, w którym grzywna dzieliła się na wiadrunki i skojce. Jedna czwarta część skojca była kwartą, czyli kwartnikiem, ważącym około 1,5-1,6 grama i w ówczesnym systemie pieniężnym, odpowiadającym połowie grosza. Kwartniki wprowadził do mennictwa polskiego Kazimierz Wielki ( ). W ostatnich latach jego panowania biła je mennica w Krakowie, a prawdopodobnie także w Poznaniu i Kaliszu. Kwartniki przez ponad wiek były, obok denarów, najważniejszą polską monetą w obrocie pieniężnym.

5 Grosz Kazimierza Wielkiego Kraków Moneta była wzorowana na groszu praskim zarówno co do wartości jak i typologii. Na awersie widniała korona i napis w podwójnym otoku: KAZIMIRVS PRIMUS DEI GRATIA) REX POLONIE (Kazimierz Pierwszy z łaski Boga Król Polski). Rewers zdobił piękny orzeł otoczony napisem GROSSI CRACOVIENSSES (grosz krakowski). Wprowadzenie grosza krakowskiego wiązało się z przeprowadzaną przez króla reformą monetarną. W zjednoczonym po rozbiciu dzielnicowym państwie, w obrocie znajdowały się najróżniejsze monety, bite według różnorodnych stóp menniczych. Ogólnokrajowy zasięg posiadały jedynie grosze praskie. Kazimierz zdawał sobie sprawę, że jego grosz nie ma szans konkurować z czeską monetą, której dominacja opierała się obfitych złożach srebra w Kutnej Horze. W praktyce grosz krakowski był bity ze względów prestiżowych. Bardzo krótko i w małych ilościach, gdyż jego emisja była nieopłacalna. Główną ideą wprowadzenia grosza było ujednolicenie systemu monetarnego, którego grosz stał się podstawową jednostką obliczeniową, a realną funkcję monety pełnił grosz praski. Według tego systemu jeden grosz był wart dwa kwartniki, stąd często nazywano je półgroszami. Trudności jakie miała mennica krakowska ze srebrem spowodowały, że stopy tej nie udało się utrzymać i niebawem za jeden grosz praski żądano w obiegu handlowym czterech kwartników. Kolejną jednostką były ćwierćgrosze. Cztery na grosz i dwa na kwartnik. Stąd nazywane czasami półkwartnikami. Ćwierćgrosz równał się z kolei czterem denarom (16 denarów na grosz). Najmniejszą jednostką stał się obol. Na grosz potrzebne były 32 obole, czyli osiem na ćwierćgrosz, a dwa na denara. Wyższą jednostką, wyłącznie obrachunkową, był skojec, na który wchodziły dwa grosze. Reforma, z powodu braku w Polsce kruszcu spełniła tylko połowicznie swe zadanie. Wprowadzonym systemem posługiwano się praktycznie tylko w handlu lokalnym (miasto i okoliczne wsie). Handel międzymiastowy oraz międzynarodowy i tak, jak wszędzie w średniowieczu, opierał się na rzeczywistych relacjach zawartości kruszcu w monetach. Grosz krakowski jest, w związku z tym co napisano wyżej, bardzo cenną monetą numizmatyczną. Współcześnie znane jest mniej niż 50 egzemplarzy. Na aukcjach numizmatycznych pojawia się bardzo rzadko, stąd trudno określić jego aktualną wartość.

6 Szeląg Wielki Mistrz Michał Küchmeister Kraków Od początku istnienia państwa krzyżackiego istniał także jego własny pieniądz. Był to bardzo mały, jednostronnie bity fenig. 12 takich fenigów określano mianem szeląga, choć takiej monety nie było. Rozwój życia gospodarczego w państwie krzyżackim wymagał reformy monetarnej. Koniecznością było wprowadzenie większej monety, gdyż małe fenigi nie spełniały swej roli. Podobnie jak w Polsce, w powszechnym użyciu były szerokie grosze praskie. Wielki Mistrz Winrich von Kniprode ( ) zaczyna około 1370 roku bić szelągi. Nie były to monety najlepsze, gdyż postanowiono świadomie je fałszować aby otrzymywać dodatkowe dochody. Z 1 grzywny chełmińskiej bito zamiast 60, 120 lub więcej szelągów. Szelągi miały średnicę około 22 mm i wagę około 1,6g. Co ciekawe, pieniądz ten produkowany przez 150 lat, prawie nie zmienił swojej formy plastycznej. Przedstawiona tutaj kopia szeląga krzyżackiego bita była przez Wielkiego Mistrza Michała Kuchmeister von Sternberg ( ). Awers monety przedstawia tarczę Wielkiego Mistrza z legendą MAGST. MICHAEL PRIM (Mistrz Michał Pierwszy) zaś rewers tarczę zakonu z legendą MONETA DNORVM PRVC (moneta panów Prus).

7 Trzeciak Ziemowita IV ( ) Trzeciak (zwany także ternarem) był dzieckiem reformy groszowej. Moneta ta powstała jako 6 część grosza czyli miała wartość 3 denarów. Stąd nazwa. Ternar wypełniał lukę pomiędzy półgroszem a małym denarem. Pierwsze trzeciaki bili król Polski Władysław II Jagiełło ( ) oraz Książe mazowiecki Ziemowit IV ( ). Samodzielne Księstwo Mazowieckie położone pomiędzy Polską, Litwą i państwem zakonnym posługiwało się monetą polską, czeską i krzyżacką. Własnych monet poza dwoma przypadkami książęta mazowieccy nie bili. Nie było takiej potrzeby ekonomicznej. W roku 1354 Książe mazowiecki Ziemowit III wybił półgrosza mazowieckiego z okazji zjednoczenia pod jego panowaniem wszystkich ziem Mazowsza. Jego moneta z legendą: MONETA SEMOVITI DVCIS MAZOVIE (moneta Ziemowita, księcia Mazowsza) należy do największych rzadkości numizmatycznych. Drugim władcą księstwa mazowieckiego wybijającego własne monety był Ziemowit IV. Jego działalność w tym zakresie ograniczyła się tylko do bicia malutkich trzeciaków. Monety te miały jedynie podnieść autorytet księcia. Wpływu na gospodarkę nie miały. I choć księstwo mazowieckie przetrwało do 1526 roku, trzeciaki Ziemowita IV są ostatnimi znanymi monetami mazowieckimi. Trzeciak ten miał średnicę około 14,1 mm, i ciężar około 0,65g.. Awers przedstawia inicjał S ( Siemovitvs ) czyli Ziemowit. Legenda: DUCIS SEMOVITI (księcia Ziemowita). Na rewersie widnieje orzeł oraz legenda: MONETA PLOCAN (moneta Płocka)

8 Półgrosz koronny Władysława Jagiełły ( ) Wielki sukces reformy monetarnej Wacława II Czeskiego dał Europie środkowo-wschodniej nową monetę: szeroki grosz praski. Grosz ten odpowiadał na zapotrzebowanie gwałtownie rozwijającego się życia gospodarczego. Przy ogromnej produkcji wkrótce stał się podstawowym środkiem płatniczym tej części Europy. W Polsce, reforma monetarna Kazimierza Wielkiego wprowadziła do obiegu odpowiednik szerokiego grosza praskiego - grosz krakowski. Jednak brak własnych kopalń srebra spowodował, że do produkcji groszy krakowskich musiano używać monet obcych, w tym także groszy praskich. Aby utrzymać opłacalność produkcji zamiast całych groszy bito półgrosze, do których dodawano odpowiedniej ilość miedzi. W ten sposób 2 półgrosze odpowiadały wartością 1 groszowi lecz zawierały mniej srebra. 1 półgrosz dzielił się na trzy trzeciaki lub 9 denarów. Władysław Jagiełło ( ) w początkach swego panowania nie bił półgroszy. Ich produkcję w ogromnych ilościach rozpoczęto w roku 1399 i kontynuowano przez 15 lat. Srebro początkowo 7 próby, (czyli 7 części srebra na 9 części miedzi) ulega pogorszeniu i dochodzi pod koniec emisji do próby 5. Półgrosze te na wiele lat stały się podstawowym pieniądzem w kraju. Miały około 22 mm średnicy i ciężar około 2g.. 96 tych monet szło na grzywnę półgroszy. Dla przykładu: zbroja zakupiona przez dwór Jagiełły kosztowała trochę ponad 8 grzywien półgroszy. Przedstawiona tutaj kopia prezentuje półgrosze z pierwszych 7 lat produkcji ( ). Były to monety lepiej wykonane i z lepszego srebra. Awers kopii przedstawia koronę królewską. Legenda: MONETA WLADISLAI (moneta Władysława). Na rewersie orzeł w koronie. Legenda: REGIS POLONIE (króla Polski).