Dorota Stankiewicz Informacja BSE nr 384 AGENCJA RESTRUKTURYZACJI I MODERNIZACJI ROLNICTWA

Transkrypt

1 44 BSE Dorota Stankiewicz Informacja BSE nr 384 AGENCJA RESTRUKTURYZACJI I MODERNIZACJI ROLNICTWA Utworzenie Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa jest państwową osobą prawną funkcjonującą zgodnie z ustawą z dnia 29 grudnia 1993 r. o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, statutem nadanym przez Prezesa Rady Ministrów w formie rozporządzenia oraz rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie szczegółowych kierunków działania Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ze zmianami) [1]. Z dniem wejścia w życie powyższej ustawy (tj. na początku 1994 r.) do Agencji przekazano środki finansowe i inne mienie oraz zobowiązania i wierzytelności finansowe dotychczasowego Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa (FRiOR) [1j. Fundusz Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa powstał w 1992 r., a jego zadaniem było wspomaganie przemian w rolnictwie i oddłużanie rolników indywidualnych, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji finansowej na skutek tzw. pułapki kredytowej. Z powodu znacznych nadużyć w rozdysponowaniu środków, Fundusz został zlikwidowany, a w jego miejsce utworzono Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która działa na zupełnie innych zasadach niż FRiOR. W przeciwieństwie do Funduszu, Agencja sama nie udziela pożyczek, a działa poprzez banki, z którymi podpisała umowy. Za źle udzielony kredyt odpowiedzialność ponosi bank, a Agencja przekazuje różnicę w oprocentowaniu między kredytem preferencyjnym i modernizacyjnym w momencie jego spłaty przez kredytobiorcę. Agencja stała się obecnie podstawowym źródłem finansowania rolnictwa i przemysłu rolno-spożywczego. Do Agencji trafiają środki budżetowe przeznaczone na dopłaty do kredytów rolnych. ARiMR administruje także pożyczką Banku Światowego przeznaczoną na rozwój infrastruktury wsi [5]. Zadania Agencji Do zadań Agencji należy wspieranie: inwestycji w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym i usługach dla rolnictwa, poprawy struktury agrarnej, przedsięwzięć tworzących nowe miejsca pracy w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym i usługach na rzecz rolnictwa, rozwoju infrastruktury techniczno-produkcyjnej rolnictwa, przedsięwzięć w zakresie oświaty, doradztwa oraz informacji, realizacji innych zadań wynikających z polityki państwa w zakresie rolnictwa. Agencja realizuje swoje zadania w szczególności poprzez: dopłatę do oprocentowania kredytów bankowych, finansowanie lub udział w finansowaniu powyżej wymienionych zadań oraz udzielanie gwarancji i poręczeń kredytowych określonych w planie finansowym. Agencja realizuje powyższe zadania za pośrednictwem banków lub innych osób prawnych w oparciu o umowy zawierane przez Agencję z tymi podmiotami [1]. Od 13 sierpnia 1994 roku Agencja realizuje swoje zadania także poprzez wykup obligacji banków regionalnych, emitowanych celem restrukturyzacji należności kredytowych zrzeszonych w nich banków spółdzielczych [3]. Struktura i stan organizacyjny Agencji Organem Agencji jest Prezes powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministrów Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Finansów. Prezes kieruje Agencją i

2 BSE 45 reprezentuje ją na zewnątrz. Prezes Agencji składa półroczne sprawozdania z działalności Agencji Prezesowi Rady Ministrów, Ministrowi Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Sejmowej Komisji Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Organem doradczym i opiniodawczym Prezesa Agencji jest Rada Agencji, w której skład wchodzi 15 członków, których powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek właściwego ministra (Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Finansów, Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Pracy i Polityki Socjalnej, Centralnego Urzędu Planowania) lub prezesa (Narodowego Banku Polskiego) oraz na wniosek związków zawodowych, organizacji społecznozawodowych rolników oraz rolniczych związków spółdzielczych o zasięgu krajowym [1]. Gospodarka finansowa Agencja prowadzi samodzielną gospodarkę finansową. Przychodami Agencji są środki pochodzące z oprocentowania rezerw obowiązkowych odprowadzanych przez banki do Narodowego Banku Polskiego, środki budżetowe określone corocznie w ustawie budżetowej (wydatki z budżetu wynosiły odpowiednio 133,1 mln PLN w 1994 r. i 284,0 mln PLN w 1995 r.), odsetki od lokat bankowych, środki uzyskane w ramach pomocy bezzwrotnej i kredytowej pomocy zagranicznej oraz inne wpływy. Roczny plan finansowy Agencji ustala jej Prezes w porozumieniu z Ministrami Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Finansów, po zasięgnięciu Rady Agencji. Koszty działalności Agencji, w tym wynagrodzenia pracowników, pokrywane są z przychodów Agencji. Agencja może zaciągać kredyty długoterminowe oraz emitować obligacje, po uzyskaniu zgody Ministra Finansów. Agencja tworzy fundusz statutowy, a inne fundusze może tworzyć po uzyskaniu zgody Ministra Finansów [1,10-11]. Działalność Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w 1994 r. Jednym z głównych zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa jest udzielanie pomocy finansowej w formie dopłat do oprocentowania kredytów bankowych na realizację inwestycji w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym i usługach dla rolnictwa. Aby móc ubiegać się o kredyt objęty dopłatami, kredytobiorcy muszą uzyskać pozytywną opinię ośrodka doradztwa rolniczego właściwego terenowo dla miejsca prowadzonej działalności. W zakresie kredytów inwestycyjnych w okresie od 22 marca do 31 grudnia 1994 r. ośrodki doradztwa rolniczego (ODR-y) wydały 23,3 tys. opinii pozytywnych o planach przedsięwzięć gospodarczych, na łączną kwotę 10,6 bln starych zł (uwaga- wszystkie kwoty w poniższym opracowaniu są podane głównie w starych zł, z wyjątkiem danych dotyczących raku 1995, gdzie zamieszczono dane również w nowych zł). Banki udzieliły 16,5 tys. kredytów inwestycyjnych i modernizacyjnych na kwotę 4,5 bln starych zł. We wrześniu 1994 r. wprowadzono zmiany w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie szczegółowych kierunków działania Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz sposobów jego realizacji, pozwalające na realizację przedsięwzięć w ramach programów branżowych lub regionalnych zaakceptowanych przez Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Programy te dotyczą przedsięwzięć z zakresu mleczarstwa, rozwoju hodowli i chowu bydła mięsnego oraz zahamowania spadku i odbudowy pogłowia owiec. W zakresie kredytów branżowych w skali kraju wydano 348 opinii pozytywnych na łączną kwotę 1,5 bln starych zł wnioskowanego kredytu. Banki udzieliły 85 kredytów na kwotę 200,7 mld starych zł.

3 46 BSE Tabela nr 1. Realizacja planu finansowego Agencji w 1994 r.

4 BSE 47 Zgodnie z uchwałami Rady Ministrów z lipca i września 1994 r. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa uruchomiła 500 mld zł na dopłaty do oprocentowania kredytów przeznaczonych na finansowanie skupu płodów rolnych ze zbiorów 1994 r. oraz 600 mld starych zł. na dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych na zakup rzeczowych środków obrotowych do produkcji rolnej, w związku z suszą w 1994 r. Do końca 1994 BGŻ SA udzielił kredytów na kwotę ok. 4 bln starych zł, wykorzystując dopłaty do oprocentowania ze środków Agencji. Ustawowym zadaniem Agencji jest również udzielanie gwarancji i poręczeń kredytowych (preferowane są np. przedsięwzięcia związane z wprowadzaniem nowych technologii w rolnictwie i jego otoczeniu lub realizacją branżowych lub regionalnych programów rolnych). Warunkiem udzielenia przez Agencję gwarancji lub poręczenia jest ustanowienie odpowiedniego zabezpieczenia. W 1994 r. akceptację Prezesa Agencji uzyskało 29 wniosków o udzielenie gwarancji na kwotę łączną 45,5 mld starych zł. Agencja udzieliła 14 poręczeń (na sumę 17,9 mld starych zł) i 8 gwarancji (na sumę 20,4 mld starych zł). Dzięki dopłatom Agencji do oprocentowania możliwe też było w roku 1994 udzielenie kredytów suszowych w wysokości 5,3 bln starych zł. Odnośnie dofinansowania działalności w zakresie zmiany kwalifikacji, doradztwa i informacji w rolnictwie przyznano w 1994 r. pomoc finansową, zawierając umowy z 272 podmiotami, na kwotę 50 mld starych zł (pomoc została przyznana szkołom rolniczym, ODR-m, uczelniom, instytutom naukowym i zakładom doświadczalnym). Na przedsięwzięcia z zakresu zmiany kwalifikacji, doradztwa i informacji w rolnictwie w roku 1994 wydatkowano 28 mld starych zł, a 22 mld starych zł stanowią zobowiązania z 1994 r., które będą realizowane w roku W 1994 r. Agencja zawarła również umowę z Głównym Urzędem Statystycznym na dofinansowanie spisu rolnego w wysokości 9,4 mld starych zł. W związku z udzieloną przez Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju pożyczką "ASAL- 300" Agencja przyjmuje i rozpatruje wnioski o udział w finansowaniu przedsięwzięć z zakresu infrastruktury wiejskiej (na budowę wodociągów, kanalizacji oraz na telefonizację). Ustawa budżetowa na 1994 r. przewidywała do wykorzystania kwotę 1,2 bln starych zł pochodzącą z I transzy pożyczki przekazanej przez Bank Światowy. Do końca 1994 r. zawarto z zarządami gmin umów na łączną kwotę 710,9 mld starych zł (z czego 890 umów na kwotę 414 mld starych zł dot. wodociągów, 140 umów na kwotę 212,8 mld starych zł. dot. kanalizacji i 137 umów na kwotę 84,1 mld starych zł dot. telefonów) [4]. Realizację planu finansowego Agencji w 1994 r. przedstawiono w tabeli nr 1 [4]. Działalność Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w 1995 r W chwili obecnej dysponujemy jedynie danymi cząstkowymi dotyczącymi działalności ARi- MR w roku Dopłaty do oprocentowania kredytów na cele inwestycyjne (inwestycje podstawowe, kredyty branżowe, zakup ziemi i młody rolnik") W I półroczu br. za pośrednictwem 27 central bankowych realizowana była pomoc finansowa Agencji w formie dopłat do oprocentowania kredytów bankowych na realizację inwestycji w rolnictwie, w przetwórstwie rolno-spożywczym i usługach dla rolnictwa. Udzielono odpowiednio 12,2 rys. kredytów na kwotę 268,7 mln PLN (2,7 bln starych zł). Dopłata Agencji do kredytów udzielonych w I półroczu 1995 r. wyniosła ok. 54 mln PLN (540 mld starych zł), co stanowi 24,53% planowanych dopłat na 1995 r.[7]. Oprocentowanie kredytów na inwestycje podstawowe płacone bankowi przez kredytobiorcę wynosi od 15 do 18,75% w zależności od banku [13]. Wg danych za okres od początku stycznia do końca września 1995 r. banki udzieliły podstawowych kredytów inwestycyjnych z dopłatą Agencji do oprocentowania, na łączną

5 48 BSE kwotę 404,7 mln PLN [12]. Głównymi przyczynami dość niskiej liczby udzielonych kredytów jest odrzucanie wniosków kredytowych przez banki z powodu braku zdolności kredytowej wnioskodawców, braku wymaganego poziomu środków własnych, braku satysfakcjonującego bank zabezpieczenia spłaty kredytu i wysokiego zadłużenia w innych bankach i w instytucjach podatkowych [7]. Dopłaty Agencji w I półroczu br. do kredytów branżowych (oprocentowanych w wys. 10%) i regionalnych wyniosły w I półroczu br. ok. 5,1 mln PLN (50,6 mld starych zł), co stanowiło 7,39% środków przeznaczonych na realizację tych programów. Głównymi przyczynami zbyt niskiej liczby udzielonych kredytów na cele branżowe jest zbyt niski poziom informacji w bankach na temat tych linii kredytowych oraz podobne bariery jak przy kredytach inwestycyjnych [2]. Nowe linie kredytowe na zakup ziemi zostały uruchomione w I półroczu 1995 r. Rozporządzenie Rady Ministrów z 4 kwietnia 1995 r. w sprawie szczegółowych kierunków działań ARiMR oraz sposobów ich realizacji pozwoliło, między innymi, na kredytowanie zakupu ziemi i wspieranie małej przedsiębiorczości. Dotychczas kredytu na zakup ziemi nie można było uzyskać z żadnej linii kredytowej [2]. Uruchomienie kredytu na ziemię ma na celu poprawę struktury obszarowej gospodarstw rolnych. Pomoc ta przysługiwałaby w przypadku nabywania gruntów dla tworzenia nowego gospodarstwa rolnego, którego areał byłby co najmniej równy średniemu statystycznemu gospodarstwu w danym województwie. Kredyty na powiększenie gospodarstw będą udzielane na 15 lat z 2-letnim okresem karencji w ich spłacie. Agencja finansować będzie obrót ziemią pomiędzy rolnikami oraz zakup ziemi z zasobów Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Pomoc finansową mogą także uzyskać rolnicy, którzy nie ukończyli 40 lat, a chcą utworzyć lub zmodernizować gospodarstwo rolne. Dopłaty nie przysługują jednak, gdy rolnik nabywając ziemię spowoduje powiększenie powierzchni gospodarstwa do ponad 100 ha przeliczeniowych. Agencja nie będzie dopłacać także do zakupu ziemi, której cena przewyższa poziom cen rynkowych na danym terenie oraz w odniesieniu do nabywanych gruntów Skarbu Państwa, jeżeli płatność jest rozłożona na raty [2J. Jak wynika z danych z końca września 1995 r. stwierdzono rosnące zainteresowanie rolników pożyczkami na zakup ziemi. Są to bowiem najniżej oprocentowane kredyty preferencyjne dla rolnictwa - oprocentowanie wynosi 6,25% w skali roku. Chociaż te linie kredytowe zostały uruchomione od czerwca 1995 r., to do końca września 1995 r. ośrodki doradztwa rolniczego (ODR-y) pozytywnie zaopiniowały około 5,2 tys. wniosków na zakup ziemi. Rolnicy średnio potrzebują na ten cel 12 tys PLN (120 mln starych zł), zaś maksymalnie można otrzymać pożyczkę w wysokości 300 tys PLN (3 mld starych zł) [6]. Do końca września 1995 r. banki podpisały 2740 umów na udzielenie kredytów z dopłatą Agencji przeznaczonych na zakup gruntów rolnych. Ogólna kwota kredytów przeznaczonych na ten cel wyniosła 32,7 mln PLN, co umożliwiło rolnikom zakup ha gruntów, z czego 222 ha przeznaczono na utworzenie nowych gospodarstw rolnych [12]. Mniejsze jest zainteresowanie kredytem dla młodych rolników. Dotychczas (do końca września 1995 r.) pozytywną ocenę ODR-ów otrzymało ponad 1,8 tys. wniosków, a średnia kwota wnioskowanego kredytu to 41 tys. PLN (410 mln starych zł). Maksymalnie można pożyczyć 300 tys PLN (3 mld starych zł), a w przypadku działów specjalnych - 1 mln PLN (10 mld starych zł) [6]. Od uruchomienia linii w maju 1995 r. do 30 września 1995 r. udzielonych zostało przez banki 786 kredytów z dopłatą Agencji do oprocentowania, przeznaczonych na utworzenie oraz 26 kredytów na urządzenie gospodarstw rolnych. Ogólna kwota kredytów wykorzystanych na oba cele wyniosła 27,4 mln PLN [12].

6 BSE 49 Dopłaty do oprocentowania kredytów na cele obrotowe (kredyty obrotowe na cele rolnicze, kredyty "suszowe", skupowe i klęskowe) W 1995 r. zostały wprowadzone po raz pierwszy stałe zasady funkcjonowania preferencyjnych kredytów obrotowych. Na podstawie ustawy z dnia 5 stycznia 1995 roku o dopłatach do oprocentowania niektórych kredytów bankowych oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 lutego 1995 r. w sprawie szczegółowych zasad, zakresu i trybu udzielania dopłat do oprocentowania kredytów na cele rolnicze określone zostało, że ze środków budżetu państwa mogą być udzielane dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych przeznaczonych na: - zakup nawozów mineralnych, środków ochrony roślin, pasz, kwalifikowanego materiału siewnego, zwierząt hodowlanych, rzeczowych środków obrotowych do produkcji żywności metodami ekologicznymi i paliwa na cele rolnicze (oprocentowanie dla kredytobiorcy wynosi 10%), - skup od producentów krajowych oraz przechowywanie krajowych produktów rolnych (oprocentowanie dla kredytobiorcy wynosi 17,5%), - przechowywanie lub zakup i przechowywanie sezonowych nadwyżek wybranych produktów rolnych pochodzących z krajowej produkcji (oprocentowanie dla kredytobiorcy wynosi 17,5%). Czynności związane z dokonywaniem dopłat do oprocentowania powyższych kredytów Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej powierzył w drodze umowy z dnia 14 marca 1995 Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa [13]. Do 30 września 1995 zostało również udzielonych kredytów z dopłatą Agencji do oprocentowania, przeznaczonych na zakup obrotowych środków do produkcji rolnej. Ogólna kwota tych kredytów wynosiła 273,1 mln PLN [12], oprocentowanie zaś, płacone bankowi przez kredytobiorcę - 10% [13]. Odnośnie kredytów skupowych, oprocentowanych w wys. 17,5% (z kredytów tych korzystają głównie zakłady przetwórcze oraz duże firmy handlowe) w br. ARiMR na dopłaty do tych kredytów przeznaczyła kwotę ponad 150 mln PLN (1,5 bln starych zł). Pozwoliło to na uruchomienie kredytów w wysokości 2 mld PLN (20 bln starych zł). Część z tych środków (20-30 mln PLN) została niewykorzystana, z powodu mniejszego, niż się spodziewano skupu zbóż. Kwota ta zostanie przekazana na kredyty obrotowe dla rolników [6], [13]. Do końca września 1995 r. banki udzieliły kredytów skupowych z dopłatą Agencji do oprocentowania, przeznaczonych na skup płodów rolnych na łączną kwotę 1,9 mld PLN [12]. ARiMR zgodnie z postanowieniem Uchwały Rady Ministrów nr 114/95 z dnia 29 sierpnia 1995 r, ma możliwość przyznawania dopłat do oprocentowania kredytów bankowych przeznaczonych na likwidację skutków klęsk żywiołowych w rolnictwie [9]. Kredyty te są dostępne w bankach spółdzielczych i w BGŻ od października br. Na ten cel Agencja przeznaczy łącznie 7 mln PLN, a oprocentowanie wynosi 10% dla kredytów o charakterze obrotowym i 6,25% dla kredytów inwestycyjnych [6, 9, 13]. Rozwój przedsiębiorczości na wsi W myśl cytowanego powyżej rozporządzenia Agencja może wspomóc przedsięwzięcie w formie pożyczki, przejęcia spłaty części kredytu bankowego oraz dofinansowania przedsięwzięcia. Pomoc taka może być jednak przyznana pod warunkiem posiadania środków własnych w wysokości 30% kosztów przedsięwzięcia. Pomoc nie może być większa od 50% kredytu i nie może być

7 50 BSE wyższa niż 10 tys. PLN (100 mln starych zł) na jedno miejsce pracy powstające w wyniku inwestycji oraz nie może przekraczać 60 tys. PLN (600 mln starych zł) dla jednego podmiotu [2]. Pierwsze wnioski o udzielenie pożyczek na podejmowanie przedsięwzięć z zakresu "smallbiznesu" wpłynęły do Agencji we wrześniu 1995 r. Do końca października złożonych zostało i zrealizowanych 150 wniosków na utworzenie 708 stałych miejsc pracy, na łączną kwotę pożyczek wynoszącą 6,8 mln PLN. Średnia wysokość pożyczki udzielonej na utworzenie jednego miejsca pracy wynosiła PLN [12]. Środki na rozwój infrastruktury wiejskiej Cytowane rozporządzenie przewiduje także, że przy przyznawaniu gminom pomocy na rozwój infrastruktury wiejskiej pierwszeństwo będą miały gminy o niższym rozwoju infrastruktury. Udział Agencji w finansowaniu infrastruktury wiejskiej nie może przekroczyć 25-35% kosztów budowy wodociągów (w zależności od tego, czy w danym województwie poziom wyposażenia terenów wiejskich w wodociągi jest powyżej lub poniżej średniej krajowej). Nowe rozporządzenie zmniejszyło wysokość udziałów mieszkańców w kosztach budowy infrastruktury wiejskiej: np. dla województw o najniższym stopniu posiadania wodociągów (gmina musi zapewnić 65% kosztów budowy, przy czym udział mieszkańców nie może być niższy niż 20% tych kosztów [2]. W przypadku budowy kanalizacji i telefonów na wsi dotychczasowe warunki pomocy nie zostały zmienione i Agencja partycypuje do 40% kosztów budowy kanalizacji i 25% kosztów telefonizacji. W przypadku budowy kanalizacji gmina musi posiadać 60% środków, w tym mieszkańcy - 10%. Przy budowie sieci telefonicznej wymagane jest sfinansowanie przez gminę 75% kosztów budowy, w tym mieszkańcy muszą zebrać 35% potrzebnych środków [2]. Do 31 października 1995 r. Agencja udzieliła dopłat do 771 inwestycji w zakresie infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich, w tym: 543 do budowy wodociągów, kanalizacji i 81 - telefonizacji. Ogólna kwota środków finansowych na te cele wyniosła 100,9 mln PLN [12]. Środki na podnoszenie kwalifikacji Działając zgodnie z Rozporządzeniem z 4 kwietnia 1995 r Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wspomaga finansowo kształcenie środowiska wiejskiego, prowadzone przez jednostki działające bezpośrednio w środowisku wiejskim (szkoły rolnicze, ośrodki doradztwa rolniczego, instytuty naukowe, zakłady doświadczalne i wyższe uczelnie). Zasadą jest, że pomoc finansowa nie może przekroczyć 20 tys. PLN rocznie dla jednego podmiotu. W I półroczu 1995 r. Agencja zawarła umowy o dofinansowanie działalności związanej z podnoszeniem i zmianą kwalifikacji zawodowych ze 195 podmiotami [8]. Gwarancie i poręczenia kredytowe Odnośnie udzielania gwarancji i poręczeń kredytowych przez Agencję, od początku roku 1995 do końca września udzielono 16 poręczeń i 5 gwarancji na kwotę łączną 3,9 mln PLN [12].

8 BSE 51 Tabela nr 2 Wykaz banków współpracujących z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

9 52 BSE Problemy związane z funkcjonowaniem Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w świetle sprawozdania z działalności ARiMR oraz uwag NIK Zdaniem Agencji pierwszym poważnym problemem w jej działalności są wierzytelności i zobowiązania byłego Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa oraz umowy zawierane z bankami przez Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej przed powstaniem FRiOR, przejęte przez Agencję na podstawie trójstronnych porozumień. Należy podkreślić, że Agencja otrzymała po byłym FRiOR dokumentację w wysokim stopniu nieuporządkowaną i niekompletną, a sprawozdawczość FRiOR nie umożliwiała skutecznej kontroli banków w zakresie obsługi kredytów i wykupionych wierzytelności. Agencja była zmuszona do opracowywania praktycznie od początku dokumentacji przejętej po FRiOR. Dodatkowym efektem poprzednio obowiązujących zasad udzielania kredytów jest istnienie grupy rolników z nierozwiązanym problemem zadłużenia; rolnicy ci wywierają presję na organy władzy państwowej i Agencję. Negatywne skutki dla interesów Agencji wynikają także z upadłości bądź zawieszenia banków, zwłaszcza tzw. "banków funduszowych". Banki te zaprzestają z reguły obsługi zadłużenia wierzytelności przejętych przez Agencję po byłym FRiOR. Agencja dąży w takim przypadku do przekazania obsługi swoich wierzytelności innemu, niezagrożonemu bankowi. Jest to jednak kosztowne i czaso-i pracochłonne [4]. Zdaniem Agencji ODR-y (pełniące niezwykle ważną rolę opiniowania planów przedsięwzięć inwestycyjnych, finansowanych kredytem, do którego Agencja stosuje dopłaty) wywiązywały się ze swoich zadań na ogół prawidłowo. Konieczna jest jednakże ściślejsza współpraca Agencji z ODR-ami, ponieważ Agencja nie posiada żadnych struktur terenowych, działając za pośrednictwem banków, do których opinie o udzieleniu kredytów przekazują właśnie ODR-y. Jednocześnie Agencja stoi na stanowisku, że opinia ODR-u jest narzędziem pomocniczym, nie zwalniającym banku z obowiązku oceny, czy dane przedsięwzięcie inwestycyjne spełnia warunki określone w ustawie o utworzeniu ARiMR oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów określającym szczegółowe kierunki i sposoby działania Agencji [4]. Do działalności Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w roku 1994 zgłosiła także swoje uwagi Najwyższa Izba Kontroli. Uwagi te dotyczyły realizacji planu finansowego w roku W świetle ustaleń kontroli NIK w zakresie wykonania planu finansowego na 1994 r. wynika, że zbilansowany, 3-krotnie zmieniany plan zakładał przychody w wysokości 485,9 mln PLN (4,9 bln starych zł), w tym z dotacji budżetowych 253,1 mln PLN (2,5 bln starych zł) (łącznie z linią kredytową ASAL) oraz rozchody w wysokości 485,9 mln PLN (4,9 bln starych zł) (patrz tabela nr 1). W roku 1994 Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa dysponowała kwotą 5,9 bln starych zł. Dyspozycyjna pula środków Agencji była o 21,5% większa, niż zakładał 3-krotnie zmieniany plan [3]. W II półroczu 1994 r. przekazano Agencji 75% środków finansowych, gdy już było wiadomo, że realizacja wydatków jest na bardzo niskim (tj. poniżej 10% planu) poziomie. Powyższe środki pochodzące głównie z dotacji budżetowych, wydatkowano i rozliczano bez stosowania norm Prawa Budżetowego oraz przy niedostatecznym, określonym w ustawie nadzorze Ministrów Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Finansów. Stwierdzono przekroczenia planowanych w 1994 r. przychodów (np. odsetki od środków Agencji ulokowanych w bankach - 770,7% planowanych), co było głównie spowodowane niedostateczną współpracą z Narodowym Bankiem Polskim dla pozyskania precyzyjnych parametrów planistycznych i nieujęciem w planach skutków działalności lokacyjnej, której skala - według stanu na koniec roku blisko 68% pozyskanych środków Agencji - uczyniła z niej w 1994 roku główny kierunek działań ARiMR.

10 BSE 53 Trzy lokaty bankowe na łączną sumę 50 mln PLN (500 mld starych zł) były nieracjonalne z powodu ich niekorzystnego oprocentowania oraz niecelowe ze względu na wykazaną błędność blokowania w ubiegłym roku aż 40 mln PLN (400 mld starych zł) pod gwarancje i poręczenia kredytowe [3]. Kolejną kwestią, podnoszoną we wnioskach pokontrolnych NIK była również zamiana złożonych w banku ROLBANK S.A w Poznaniu lokat miesięcznych w kwocie 30 mln PLN (300 mld starych zł) na akcje Banku za 15 mln PLN (150 mld starych zł) i 5-letnią lokatę oprocentowaną 1% p.a. w kwocie 15 mln PLN (150 mld starych zł) (było to wsparcie prywatnego banku środkami państwowymi, czego nie przewidywała ustawa o utworzeniu ARiMR wraz z aktami wykonawczymi oraz przyjęty plan finansowy na rok 1994, jak również projekt planu finansowego na rok 1995). W 1994 r. Agencja uzyskała przychody w kwocie 9 mln PLN (90,2 mld starych zł), które nie były ujęte w planach (były to głównie tzw. odsetki zwykłe i karne od kredytów udzielonych przez Fundusz Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa oraz środki z Ministerstwa Współpracy Gospodarczej z Zagranicą na dofinansowanie redakcji "POLISH FOOD"). W roku 1994 z tytułu prowizji od udzielonych poręczeń i gwarancji kredytowych Agencja uzyskała tylko 35,1 tys. PLN (351 mln starych zł), czyli tylko 1,8% zaplanowanej kwoty [3]. Nieracjonalne i zbędne było wydzielenie i utrzymywanie w planie finansowym ARiMR w roku 1994 Funduszu Gwarancji i Poręczeń Kredytowych, którego utworzenie odbyło się bez formalnej zgody Ministra Finansów wymaganej przepisami ustawy o utworzeniu ARiMR [3]. Niski był stopień realizacji zadań z zakresu wykupu wierzytelności w kwotach do 1 mld starych zł (ok. 1,1% planowanych), a także dopłat do kredytów suszowych. Zdaniem NIK-u wpłynęło na to, między innymi, późne rozpoczęcie (w II półroczu 1994 r.), operacyjnej działalności statutowej przez Agencję i niedostosowanie, mimo trzykrotnych zmian, planu finansowego do zadań półrocznych. Należy podkreślić, że w pełni zrealizowano planowane rozchody tylko na kredyty dla gospodarstw objętych klęską pożaru oraz pożyczkę dla Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa na restrukturyzację jednostek hodowli roślin i zwierząt. NIK stwierdziła, że w celu wyeliminowania powyższych nieprawidłowości niezbędne jest: - urealnienie planowania finansowego Agencji poprzez nawiązanie ścisłej współpracy z GUS, CUP i sektorem bankowym w celu uzyskania precyzyjnych podstaw do planowania, - efektywne wykorzystywanie informacji i analiz sporządzanych przez jednostki organizacyjne Biura Agencji, - efektywniejsze wykorzystanie udostępnionych Agencji środków finansowych, - zwiększenie racjonalności wydatków na utrzymanie Agencji poprzez dokonanie przeglądu struktury Biura Agencji i ewentualne opracowanie projektu zmian, - kontynuowanie działań prawno-organizacyjnych dla pełniejszej i skuteczniejszej windykacji należności Agencji związanych z działalnością byłego Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa oraz działalnością ARiMR (depozyty w upadłych bądź zawieszonych bankach), - uzyskanie precyzji w rejestracji zdarzeń gospodarczych poprzez opracowanie instrukcji obiegu dokumentów finansowo-księgowych, - rozważenia zlecenia biegłemu rewidentowi przeprowadzenia badań i weryfikacji bilansu Agencji za 1994 r. [3]. Podsumowanie Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wspiera przemiany dokonujące się na polskiej wsi, udzielając dopłat do oprocentowania kredytów bankowych, udzielając gwarancji kredytowych, poręczeń spłaty kredytów bankowych a także biorąc udział w finansowaniu rozwoju infrastruktury wsi oraz działalności związanej z podnoszeniem i zmianą kwalifikacji zawodowych.

11 54 BSE W roku 1994 (marzec-grudzień) banki udzieliły ponad 16,5 tys. kredytów inwestycyjnych i modernizacyjnych z dopłatą do oprocentowania ze środków Agencji, na łączną kwotę 4,5 bln starych zł [4]. W I półroczu roku 1995 udzielono natomiast 12,2 tys. analogicznych kredytów, na łączną kwotę 268,7 mln PLN (2,7 bln starych zł) [12]. Można więc przyjąć, że w roku 1995 obserwuje się trend do udzielania większej liczby kredytów, na niższe kwoty, niż w roku poprzednim. Zwiększa się także zakres działalności Agencji; w roku 1995 na podstawie ustawy z dnia 5 stycznia 1995 roku o dopłatach do oprocentowania niektórych kredytów bankowych, Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 lutego 1995 r. w sprawie szczegółowych zasad, zakresu i trybu udzielania dopłat do oprocentowania kredytów na cele rolnicze i umowy między MRiGŻ a ARi- MR Agencji powierzono czynności związane z dokonywaniem dopłat do oprocentowania kredytów na zakup środków obrotowych i skup produktów rolno-spożywczych. W roku 1995 uruchomiono również nowe linie kredytowe na zakup ziemi oraz na modernizację gospodarstw rolnych prowadzonych przez młodych rolników. Należy podkreślić, że powyższe kredyty są oprocentowane bardzo nisko (oprocentowanie płacone bankowi przez kredytobiorcę wynosi tylko 6,25% w skali roku) [13] i mogą przyczynić się do poprawy struktury obszarowej gospodarstw rolnych. Wg danych z jesieni 1995 r. obserwuje się rosnące zainteresowanie zwłaszcza kredytami na zakup ziemi, mniejsze jest natomiast zainteresowanie kredytami dla młodych rolników [4], [6]. Za cenne należy także uznać przedsięwzięcia podejmowanie przez Agencję w celu podnoszenia i zmiany kwalifikacji zawodowych oraz udzielanie dopłat do inwestycji z zakresu infrastruktury wsi. W zakresie wspomagania przez Agencję kształcenia środowiska wiejskiego w roku 1995 obserwuje się pewien wzrost zainteresowania; w roku 1994 zawarto umowy na pomoc finansową z 272 podmiotami, a w ciągu I półrocza 1995 roku - ze 195 podmiotami. W zakresie dopłat do inwestycji infrastruktury wsi zaobserwować można pewien trend w kierunku udzielania nieco mniejszej liczby dopłat, ale na wyższe kwoty; do 31 października 1995 r. Agencja udzieliła dopłat do 771 inwestycji na łączną kwotę 101 mln PLN, podczas, gdy w roku 1994 zawarto ogółem takich umów na łączną kwotę 71 mln PLN (710,9 mld starych zł) [4], [12]. Stosunkowo niewielkie jest na razie (dane z końca października 1995 r.) zainteresowanie rolników kredytami z niedawno uruchomionej linii na rozwój przedsiębiorczości na wsi. Należy jednak żywić nadzieję, że dzięki upowszechnieniu korzystania z tej linii możliwe będzie przekształcanie wsi polskiej w kierunku jej wielofunkcyjnego rozwoju. W swojej działalności Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa natrafiła na szereg problemów. Poważnym utrudnieniem było przejęcie wierzytelności i zobowiązań byłego Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa, połączone z otrzymaniem nieuporządkowanej i niekompletnej dokumentacji [4]. W działalności Agencji w roku 1994 miały też miejsce przypadki nieracjonalnego gospodarowania środkami finansowymi [3]. Konieczna jest zatem, poprawa efektywności wykorzystania środków finansowych oraz ściślejsza współpraca z Ośrodkami Doradztwa Rolniczego, pełniącymi ważną rolę przy opiniowaniu planów inwestycji, do kredytowania których Agencja stosuje dopłaty). Istotną rolę w usprawnieniu działalności Agencji odegrać może także upowszechnianie informacji rolników o dostępności i rodzajach oprocentowania poszczególnych linii kredytowych. Źródła: 1. Ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.Dz.U poz.2 2. Rada Ministrów uchwaliła nowe zasady kredytowania rolnictwa, BOSS-Rolnictwo, nr 14 (273), Uwagi do realizacji planu finansowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w 1994 r., Najwyższa Izba Kontroli, Zespół Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Warszawa, czerwiec, 1995 r.

12 BSE Sprawozdanie z działalności Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w 1994 r., Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, marzec, 1995 r. 5. Kredyty preferencyjne mają pomóc rolnictwu, BOSS-Rolnictwo, nr 42 (301), ARiMR wspiera przekształcenia wsi, BOSS-Rolnictwo, nr 43 (302), Wspomaganie działalności inwestycyjnej, Biuletyn Informacyjny Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, nr 10/ Pomoc w podnoszeniu kwalifikacji, Biuletyn Informacyjny Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, nr 10/ Kredyty przeznaczone na likwidację skutków klęsk żywiołowych, Biuletyn Informacyjny Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, nr 10/ Ustawa budżetowa na rok 1994, Dz.U. 94, nr 52, poz Ustawa budżetowa na rok 1995, Dz.U. 95, nr 27, poz Działalność ARiMR w trzech kwartałach 1995 r. (ARiMR, Warszawa, listopad 1995 r.). 13. Kredyty obrotowe do wzięcia, Biuletyn Informacyjny Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, nr 12/95.