Hanna Rasz, Elżbieta Berkowska Informacja BSE nr 382 AGENCJA RYNKU ROLNEGO

Transkrypt

1 BSE 25 Hanna Rasz, Elżbieta Berkowska Informacja BSE nr 382 AGENCJA RYNKU ROLNEGO Powstanie i cel utworzenia Agencji Agencja Rynku Rolnego została powołana z mocy art. 8 ustawy z dnia 7 czerwca 1990 r. (Dz.U. z 1990 r. Nr 39, poz. 223). W sytuacji, gdy zostały uwolnione ceny produktów rolnych i ceny detaliczne żywności i wycofano się z centralnego ustalania cen artykułów żywnościowych i kosztownego systemu dopłat do tych artykułów żywnościowych, Agencja Rynku Rolnego została powołana do realizacji interwencyjnej polityki rolnej Państwa, mającej na celu stabilizację rynku produktów rolnych oraz ochronę dochodów uzyskiwanych z rolnictwa. Przedmiotem działalności Agencji jest oddziaływanie na rynek w sposób bezpośredni przez podejmowanie interwencyjnego obrotu produktami i półproduktami rolnymi, ich przetworami i artykułami żywnościowymi, jak również w sposób pośredni, przez określanie prognoz koniunktury na rynkach rolno-żywnościowych oraz wspieranie zadań inwestycyjnych i organizacyjnych w zakresie infrastruktury rynkowej. Ponadto Agencja gromadzi i gospodaruje rezerwami państwowymi produktów rolnych i ich przetworów. Rola Agencji w zakresie ochrony dochodów producentów rolnych została skonkretyzowana w r. poprzez wprowadzenie systemu cen minimalnych na pszenicę, żyto i mleko. Zgodnie z zasadami przyjętymi przez rząd, ceny minimalne na pszenicę i żyto są corocznie (w marcu) negocjowane z przedstawicielami związków zawodowych rolników 1. Gospodarka rezerwami produktów rolnych prowadzona jest przez Agencję na zasadach określonych uchwałą Rady Ministrów nr 168 z 11 grudnia 1989 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw państwowych i gospodarowania tymi rezerwami (M.P r. Nr 41, poz. 329, z późn. zm.) Struktura organizacyjna Agencji Agencją kieruje Prezes, powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów. Prezes jest organem wykonawczym i zarządzającym Agencji. Obecny prezes jest już czwartym prezesem w 5 letniej historii Agencji. Organem opiniodawczym i doradczym Prezesa Agencji jest Rada Agencji, w skład której wchodzą przewodniczący i 20 członków. Prezes Rady Ministrów, na wniosek właściwych organów zainteresowanych organizacji, powołuje i odwołuje członków Rady będących przedstawicielami organizacji producentów rolnych w liczbie 8 osób, producentów związanych z przetwórstwem rolno-spożywczym, przedstawicieli handlu oraz konsumentów. Natomiast członków Rady będących przedstawicielami administracji państwowej, w tym dwóch przedstawicieli Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz po jednym przedstawicielu Ministrów: Finansów, Rynku Wewnętrznego i Współpracy Gospodarczej z Zagranicą powołuje i odwołuje również Prezes Rady Ministrów, ale na wniosek zainteresowanych ministrów. W skład Agencji Rynku Rolnego (ARR) wchodzą Centrala Agencji i Regionalne Agencje Rynku Rolnego. Szczegółowe zadania i strukturę Centrali oraz Regionalnych Agencji określają regulaminy organizacyjne nadane przez Prezesa Agencji. 1 R. Kreft: ARR nie może i nie powinna zastępować rynku. Biuletyn Informacyjny, Agencja Rynku Rolnego nr 4(46), 1995

2 26 BSE Działalność Agencji Rynku Rolnego w 1995 r. (9 m-cy) 1. Działalność interwencyjna W ramach działalności interwencyjnej do września 1995 r. zakupiono produkty o łącznej wartości 311,2 mln zł, a sprzedano o wartości 142,2 mln zł. Dochody własne Agencji z tej działalności w okresie 9-ciu miesięcy osiągnięto w wysokości 43,8 mln zł. Znaczącymi pozycjami w tych dochodach były: sprzedaż produktów żywnościowych (22,1 mln zł) oraz przychody z operacji finansowych, inne przychody i zyski nadzwyczajne (21 mln zł). W strukturze kosztów zasadniczą pozycję stanowią koszty przechowywania, spedycji i ubytków; ich udział w ogólnej kwocie kosztów działalności interwencyjnej wyniósł w tym okresie 71,5%. Natomiast poniesione koszty w stosunku do wartości sprzedanych produktów w ramach działalności interwencyjnej za 9 m-cy 1995 r. stanowiły 25,6%. W okresie 9-ciu miesięcy 1995 r. Agencja z działalności interwencyjnej uzyskała wynik dodatni (bez uwzględnienia dotacji budżetowej) w wysokości 7,5 mln zł. Na wynik ten miały wpływ sprzedaż towarów po cenach wyższych od cen ich zakupu oraz przychody finansowe i pozostałe przychody operacyjne. Ustalenia kontroli NIK wykazują, że działalność Agencji w 1993 r. i trzech kwartałach 1994 r. łagodziła w pewnym stopniu trudności w sprzedaży ważniejszych produktów rolnych występujące w okresach nadwyżek podaży nad popytem. Skup interwencyjny prowadzony przez Agencję, dzięki zagospodarowaniu znacznych ilości artykułów pochodzenia rolniczego, zapobiegał poważniejszym wahaniom cen, zwłaszcza zbyt dużemu ich spadkowi. Jednakże kontrola NIK wykazała nieprawidłowości w organizacji i realizacji działalności interwencyjnej Agencji. Należały do nich m.in. ujawnione przez kontrolę przypadki stosowania niższych od obowiązujących cen w skupie interwencyjnym i zaniżania należności wypłacanych rolnikom, nie zawsze właściwy dobór jednostek gospodarczych dokonujących skupu produktów rolnych na zlecenie Agencji, a także nieprzestrzeganie przez niektóre jednostki ustalonych dla poszczególnych produktów wymagań jakościowych. Zdaniem NIK, do ich powstania przyczynił się niedowład organizacyjny oraz ze strony Agencji brak kontroli jednostek realizujących na jej zlecenie skup interwencyjny. 2. Działalność w zakresie rezerw państwowych W okresie od stycznia 1995 r. w ramach gospodarki rezerwami państwowymi Agencja Rynku Rolnego zakupiła produkty o wartości 639,4 mln zł, a sprzedała o wartości 723 mln zł. Agencja osiągnęła z tej działalności po trzech kwartałach ubiegłego roku dochody w wysokości 116,8 mln zł. W okresie 9 m-cy 1995 r. Agencja dokonywała sprzedaży mięsa i smalcu ze stratą, tj. po cenach niższych od kosztów własnych. Strata ze sprzedaży mięsa wyniosła 24 mln zł, a ze smalcu 375 tys. zł. Koszty realizacji zadań związanych z działalnością w zakresie rezerw państwowych w okresie 9-ciu miesięcy wyniosły 99,1 mln zł, co stanowiło 13,7% wartości sprzedanych produktów. W strukturze kosztów utrzymania państwowych rezerw żywności główną pozycję stanowią koszty przechowywania, spedycji i ubytków. Udział tych kosztów stanowi 89,6% w ogólnej kwocie kosztów tej działalności. Na działalności interwencyjnej i w zakresie gospodarki państwowymi rezerwami żywności łącznie Agencja osiągnęła zysk po trzech kwartałach 1995 r. (bez uwzględnienia dotacji) w wysokości 25,1 mln zł, który łącznie z dotacją wyniósł 265,1 mln zł.

3 BSE 27 Osiągnięty wynik finansowy przez Agencję w okresie 9 m-cy ubiegłego roku był znacznie lepszy w porównaniu do okresów poprzednich, np. w IV kwartale 1994 r. na działalności w zakresie rezerw państwowych i na działalności interwencyjnej Agencja poniosła straty (wynoszące odpowiednio 211,5 mld zł i 4,3 mld zł). 3. Poręczenia kredytowe Zgodnie z 6 uchwały Nr 94 Rady Ministrów z dnia 26 czerwca 1991 r. w sprawie określenia zakresu podmiotowego działalności Agencji Rynku Rolnego (M.P. z 1991 r. Nr 21, poz. 146) Agencja może udzielać poręczeń kredytowych podmiotom gospodarczym, jeżeli przyczyni się to do wspomożenia działalności preferowanej przez Agencję i odpowiada zasadom interwencyjnej polityki rolnej państwa. W sprawozdaniach ze swojej działalności Agencja wskazuje na duże trudności występujące przy odzyskiwaniu należności. Największe trudności notowane były na początku działalności Agencji. Beneficjenci gwarancji i poręczeń kredytowych udzielonych w tym okresie przez ARR bardzo często nie wywiązywali się ze spłat tych zobowiązań i w związku z tym Agencja jako gwarant zmuszona była do regulacji tych należności wobec banków. Od czerwca 1990 r. do końca 1994 r. Agencja poniosła z tego tytułu ok. 387 mld zł (stare zł) strat nadzwyczajnych i prawdopodobnie jeszcze straci ok. 1 bln zł. W roku 1994 Agencja Rynku Rolnego udzieliła łącznie 90 poręczeń dla 64 podmiotów gospodarczych na kwotę 1,4 bln zł (stare zł), w tym Centrala ARR 45 poręczeń dla 25 podmiotów na kwotę 1 274,0 mld zł (stare zł). Udzielone w 1994 r. przez Agencję poręczenia i gwarancje kredytowe warte były ok. 1,5 bln zł. W roku 1S95 (po III kwartałach) ARR udzieliła ogółem 98 poręczeń kredytowych na łączną kwotę 138 mln zł. Z tytułu udzielonych poręczeń kredytowych Agencja pobrała prowizję w wysokości 802,2 tys. zł. Do końca września 1994 r. zostały spłacone wszystkie kredyty poręczone przez Agencję w 1994 r. Natomiast od początku 1995 roku spłacono 93 poręczone kredyty na kwotę tys. zł. Jak wynika ze sprawozdania Agencji w roku 1995 Agencja osiągnęła pewien postęp odnośnie odzyskiwania swoich należności w porównaniu z rokiem poprzednim. Ustalenia kontroli NIK wskazywały na brak istotnej poprawy w gospodarowaniu przez Agencję posiadanymi środkami finansowymi, zwłaszcza w zakresie udzielania poręczeń kredytowych, zabezpieczenia dokonywanych transakcji sprzedaży produktów rolnych, powierzenia lokat niektórym niepewnym bankom oraz windykacji wysokich kwot należności. Windykacja należności prowadzona była opieszale i nie dość konsekwentnie. Odzyskanie przez Agencję pełnej kwoty należności nie będzie możliwe m.in. ze względu na ogłoszoną upadłość niektórych jej kontrahentów. Niektóre zaniedbania mające wpływ na sprawność windykacji należności, jak np. uzgadnianie i potwierdzanie sald należności, zostały przez Agencję usunięte co rokuje nadzieje na przyspieszenie windykacji w przyszłości 2. Tworzenie spółek prawa handlowego W okresie r. Agencja utworzyła 14 spółek ze 100 % udziałem własnych kapitałów oraz posiadała udziały w 21 spółkach utworzonych wspólnie z przedsiębiorstwami przemysłu zbożowo-młynarskiego lub innymi podmiotami. Po kontroli NIK w 1993 r. Agencja wycofała swoje udziały z niektórych spółek. W 1994 r. Agencja posiadała udziały i akcje w 4 spółkach handlowych z innymi podmiotami gospodarczymi oraz w 6 bankach. W drugiej połowie 1993 r. Agencja utworzyła 7 biur maklerskich w formie spółek z o.o. z kapi- 2 Informacja o wynikach kontroli funkcjonowania Agencji rynku Rolnego w 1993 r. i trzech kwartałach 1994 r., Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa kwiecień 1995 r.

4 28 BSE tałem założycielskim łącznie 700 mln zł przy istniejących Regionalnych Agencjach Rynku Rolnego. Podstawowym celem powołania tych biur było organizowanie przetargowych form sprzedaży towarów pochodzących z zapasów Agencji. Agencja zaangażowała się kapitałowo w tworzenie czterech giełd towarowych, tj.: Giełdy Poznańskiej SA w Poznaniu, Wielkopolskiej Giełdy Rolno-Ogrodniczej SA w Poznaniu, Wschodniej Giełdy Zbożowej i Towarowej sp. z o.o. w Lublinie i Olsztyńskiej Giełdy Zbożowej SA w Olsztynie. Została powołana Fundacja na Rzecz Giełdy Zbożowo-Paszowej, której fundatorem jest ARR. Celem Fundacji jest utworzenie Warszawskiej Giełdy Zbożowo-Paszowej 3 Wśród spółek Agencji z różnymi podmiotami gospodarczymi jedynie spółki z przedsiębiorstwami przemysłu zbożowo-młynarskiego i giełdy towarowo-zbożowe powiązane były bezpośrednio z obrotem towarowym realizowanym przez Agencje, natomiast udział Agencji w pozostałych spółkach, a szczególnie w bankach nie miał takiego związku. Utrzymywanie udziału w tego rodzaju spółkach nasuwa wątpliwości co do możliwości określenia go jako działalności na rzecz tworzenia infrastruktury rynkowej. Jak wykazała kontrola NIK, Agencja korzystała niejednokrotnie ze zbędnego pośrednictwa różnych firm, które uzyskiwały nieuzasadnione duże korzyści kosztem Agencji i producentów rolnych. Zgłoszone zostały przez NIK wątpliwości do zasadności korzystania przez Agencję przy sprzedaży towarów z usług spółek spełniających rolę dodatkowych pośredników, co w rezultacie podwyższyło koszty i zmniejszało uzyskiwane przez nią przychody. Miało to miejsce w Poznaniu, Lublinie i Olsztynie, gdzie w sprzedaży tych towarów pośredniczyły i pobierały prowizję biura maklerskie przy Regionalnych Agencjach Rynku Rolnego i giełdy towarowe, działające jako spółki z udziałem kapitałowym Agencji 4. Dochody Agencji Agencja otrzymuje środki budżetowe zatwierdzone corocznie w ustawie budżetowej. Dotacje z budżetu Państwa są przeznaczane na interwencję rynkową i gospodarkę rezerwami państwowymi. Przedmiotem interwencyjnego skupu są koniunkturalne nadwyżki podstawowych produktów rolnych w kraju oraz inne krajowe produkty rolno-żywnościowe. Agencja w ramach interwencyjnej polityki rolnej państwa, także prowadzi interwencyjną sprzedaż produktów rolnych i ich przetworów na rynkach krajowych i zagranicznych. Na 1995 rok dotacja budżetowa wynosiła 241,3 mln zł (Dz. U. z 1995 r. Nr 27 poz. 141). W ramach ogólnej kwoty dotacji dla Agencji zostały przeznaczone środki budżetowe na: - prowadzenie gospodarki państwowymi rezerwami żywności w wysokości 155,7 mln zł, - realizację skupu interwencyjnego w wysokości 84,4 mln zł. W 1994 roku Agencja otrzymała poza środkami budżetowymi zatwierdzonymi w ustawie budżetowej dotację podmiotową z przeznaczeniem na spłatę zobowiązania Agencji wobec Skarbu Państwa z tytułu przejętych długów od przedsiębiorstw przemysłu zbożowo-młynarskiego, które przekazały elewatory zbożowe Agencji. Oprócz otrzymywanych dotacji Agencja uzyskuje dochody z działalności gospodarczej, głównie w wyniku dodatnich różnic cen na obrocie produktów, z przychodów na operacjach finansowych (odsetki od zgromadzonych środków na rachunkach i od terminowych lokat bankowych), prowizji oraz z wpływów z tytułu dywidend od udziałów w spółkach. Ponadto dochodami Agencji są wpływy z tytułu kar umownych i odsetek ustawowych od nieterminowego regulowania zobowiązań wobec Agencji przez dłużników. 3 Unia Europejska. Życie gospodarcze nr 40, 1995, s Informacja o wynikach kontroli funkcjonowania Agencji rynku Rolnego w 1993 r. i trzech kwartałach 1994 r., Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa kwiecień 1995 r.

5 BSE 29 Stan środków finansowych Agencji Rynku Rolnego w latach Wyszczególnienie Rok 1994*)'*) Rok 1994*) (tys. zł) Rok 1995 (tys. zł) (tys. zł) 1 II III IV I II III IV 1 II III Stan środków na początku kwartału Dotacja 0, , Wpływy z tego - ze sprzedaży towarów odsetki, prowizje pozostałe Razem *) nowe zł ** w cenach 1995 r., przyjęto stopę inflacji 27,8% Tabela 1 przedstawia stan środków finansowych Agencji w 1994 r. i w III kwartałach 1995 r. (środki finansowe w 1994 r. podano w cenach 1995 r., przyjmując stopę inflacji w 1995 r. 27,8 %). Jak wynika z tabeli w 1995 r., Agencja obracała większymi środkami niż w 1994 r. Wpływy Agencji w roku 1995 były znacznie wyższe niż w 1994 r. Natomiast wpływy w sumie (ze sprzedaży towarów, odsetek i prowizji oraz pozostałe wpływy) Agencji w 1994 i 1995 r. były znacznie wyższe niż otrzymywane dotacje. Propozycje zmian w działalności ARR w świetle projektu ustawy o zmianie ustawy o utworzeniu Agencji Rynku Rolnego oraz niektórych innych ustaw Obecnie w Sejmie prowadzone są prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o utworzeniu Agencji Rynku Rolnego oraz niektórych ustaw (druk nr 969). Zgodnie z obowiązującymi przepisami, Prezes Agencji jest zobowiązany do składania co kwartał sprawozdania z działalności Agencji Prezesowi Rady Ministrów, Ministrowi Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, a także Sejmowej Komisji Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Projekt ustawy zmniejsza częstotliwość kontroli nad działalnością Agencji. Zobowiązuje się w nim prezesa Agencji do składania półrocznych i rocznych sprawozdań z działalności Agencji Prezesowi Rady Ministrów, Ministrowi Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Ministrowi Finansów, a także Sejmowej i Senackiej Komisji Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (art. 6 ust. 4). Zmniejszenie częstotliwości kontroli może być wadą zwłaszcza w przypadku zastrzeżeń do działalności Agencji. Dla przykładu w latach 1991 i 1992 Agencja składała co kwartał sprawozdania Sejmowej Komisji Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. W tym okresie między innymi wiele kontrowersji wzbudzał prowadzony przez Agencję interwencyjny import masła, tak więc wydaje się, że częste kontrole działalności Agencji były uzasadnione. Natomiast w ostatnim czasie Agencja składała sprawozdania Sejmowej Komisji Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej za dwa lub trzy kwartały łącznie. Według projektu ustawy, Agencja jest ponadto zobowiązana do składania sprawozdań większej liczbie resortów i komisji niż to wynika z obecnie obowiązujących przepisów, między innymi Agencja będzie przedstawiała powyższe sprawozdania również w Ministerstwie Finansów i Se-

6 30 BSE nackiej Komisji Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Na potrzebę rozszerzenia kontroli nad działalnością Agencji wskazują ostatnie kontrole funkcjonowania Agencji Rynku Rolnego przeprowadzone przez Najwyższą Izbę Kontroli. Chodzi tu głównie o zawieranie przez Agencję umów z podmiotami gospodarczymi bez zbadania ich wiarygodności finansowej oraz nieuzasadnione korzystanie przez Agencję z dodatkowych pośredników. W projekcie ustawy proponuje się zmniejszenie liczby przedstawicieli Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej wchodzących w skład Rady z dwóch do jednego (art. 7 ust.4), przy czym liczba członków Rady (20 osób) pozostawałaby bez zmian. W ten sposób zmniejszyłaby się możliwość wpływu Ministerstwa Rolnictwa na działalność Agencji. Biorąc pod uwagę zastrzeżenia NIK i Sejmowej Komisji Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej do działalności Agencji potrzebny jest raczej większy udział Ministerstwa Rolnictwa w kierowaniu działalnością Agencji Rynku Rolnego. W projekcie ustawy Agencję zobowiązuje się do przedstawiania Radzie Ministrów propozycji dotyczących regulacji handlu zagranicznego w zakresie produktów będących przedmiotem działalności interwencyjnej Agencji. Propozycja ta ma być konsultowana z Ministrem Współpracy Gospodarczej z Zagranicą. Wydaje się, że propozycje te powinny być również konsultowane z Ministrem Rolnictwa (art. 4. ust. 3 pkt. 2b). W sumie proponowana nowelizacja w niewielkim stopniu zmienia zakres działalności Agencji Rynku Rolnego. Pozostawia Agencji dużą swobodę działania, nie zwiększa kontroli nad jej działalnością, a wręcz zmniejsza zależność od Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Podsumowanie Jak wynika ze sprawozdań z działalności Agencji Rynku Rolnego, po trzech kwartałach 1995 r. Agencja osiągnęła zysk, zarówno na działalności interwencyjnej jak i w zakresie gospodarki rezerwami państwowymi. Wynik finansowy Agencji z tej działalności był dużo lepszy niż w roku 1994, kiedy to Agencja głównie ponosiła straty. Kontrole NiK-u przeprowadzane w latach poprzednich (1993 i 1994) wykazywały znaczne nieprawidłowości w organizacji i realizacji działalności interwencyjnej Agencji. Odnośnie poręczeń kredytowych udzielanych przez Agencję dla rożnych podmiotów gospodarczych, Agencja wskazywała na duże trudności występujące w odzyskiwaniu należności. Przyczyną tego, wg kontroli NIK, było udzielanie poręczeń, wysokich zaliczek na prowadzenie interwencyjnego skupu oraz sprzedaż posiadanych zapasów niektórym kontrahentom bez zbadania ich wiarygodności finansowej, w wyniku czego Agencja ponosiła straty. Ze sprawozdania z działalności Agencji po trzech kwartałach 1995 r. wynika, że Agencja osiągnęła pewną poprawę sytuacji w zakresie windykacji swoich należności, co potwierdziła również kontrola NIK. Zastrzeżenia NIK-u budziło ponadto korzystanie przez Agencję z nieuzasadnionego pośrednictwa różnych podmiotów gospodarczych, które dzięki temu osiągały znaczne korzyści finansowe kosztem Agencji. Przedstawione uwagi do działalności ARR wskazują na potrzebę rozszerzenia kontroli nad jej działalnością.