GŁÓWNY INSPEKTORAT SANITARNY

Transkrypt

1 GŁÓWNY INSPEKTORAT SANITARNY Sprawozdanie z kontroli warunków pracy pracowników zatrudnionych w narażeniu na kwas siarkowy, przeprowadzonych przez Państwową Inspekcję Sanitarną w okresie od stycznia do czerwca 2011 r. Warszawa, sierpień 2011 r. 1

2 Wprowadzenie W roku 2011 (w okresie od stycznia do czerwca) pracownicy pionu Higieny Pracy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w ramach realizacji Wytycznych Głównego Inspektora Sanitarnego do planowania i działalności Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2011 r. przeprowadzili kontrole tematyczne w zakładach stosujących kwas siarkowy (VI) w działalności zawodowej. Przeprowadzone kontrole miały na celu ustalenie aktualnego stanu rzeczy, związanego na narażeniem na kwas siarkowy, zanim w prawodawstwie polskim nastąpią planowane zmiany, polegające na wdrożeniu dodatkowego normatywu higienicznego (frakcji torakalnej) dla ww. czynnika chemicznego. Wprowadzenie zmian wynika z obowiązku implementacji, najpóźniej do dnia 18 grudnia 2011 r., postanowień Dyrektywy Komisji 2009/161/UE z dnia 17 grudnia 2009 r., ustanawiającej trzeci wykaz wskaźnikowych wartości narażenia zawodowego w celu wykonania dyrektywy Rady 98/24/WE oraz zmieniającej dyrektywę Komisji 2000/39/WE. Celem przeprowadzonych kontroli była ocena przestrzegania przez pracodawców przepisów ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn..zm.) oraz przepisów wykonawczych do tej ustawy, regulujących zagadnienia związane z narażeniem pracowników na czynniki szkodliwe dla zdrowia występujące na stanowiskach pracy, w tym przede wszystkim: rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86 z późn. zm.). rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2011 r. Nr 33, poz. 166), rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 280, poz z późn. zm.). 2

3 Działalność kontrolna i prewencyjna W bieżącym roku sprawozdawczym pracownicy organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzili na terenie całego kraju kontroli w zakładach pracy, stosujących kwas siarkowy (VI) w działalności zawodowej, w tym: kontroli podstawowych, 89 kontroli sprawdzających. Ochronie pracowników przed najdotkliwszymi skutkami naruszeń przepisów służyły kontrole tematyczne (interwencyjne), ukierunkowane na likwidację zagrożeń dla życia lub zdrowia pracowników, wykonujących prace w warunkach narażenia na szkodliwe działanie kwasu siarkowego (VI). Łącznie w 2011 r. przeprowadzono 140 takich kontroli. Kontrole przeprowadzono w zakładach, w których kwas siarkowy (VI) wykorzystywany jest m.in. w: procesach galwanicznych (dodatek do kąpieli niklowych, wytrawianie metali, neutralizacja ścieków pogalwanicznych); analizach laboratoryjnych; neutralizacji oraz analizy chemicznej ścieków (regulacja ph, oznaczanie azotanów oraz ChZT); uzdatnianiu wody basenowej lub korekty ph; procesach gorzeliniczych (ukwaszanie drożdży używanych przy produkcji alkoholu etylowego). Podczas kontroli sprawdzano przestrzeganie przepisów dotyczących m.in.: ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych na stanowiskach pracy; wymogów w zakresie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy; chorób zawodowych. Badania stężenia kwasu siarkowego (VI) w powietrzu na stanowiskach pracy Analiza wyników kontroli pozwoliła na ustalenie, że spośród skontrolowanych podmiotów 215 nie posiadało aktualnych wyników badań stężenia kwasu siarkowego (VI) w powietrzu. Do przeprowadzenia badań środowiskowych tego czynnika zobowiązano jedynie 78 pracodawców. W wielu skontrolowanych zakładach pracy wykonanie oznaczenia zawartości kwasu siarkowego (VI) w powietrzu nie było możliwe ze względu na krótki czas ekspozycji 3

4 pracowników lub całkowite zautomatyzowanie procesów technologicznych, przebieg tych procesów ograniczał się do okresowego nadzoru oraz uzupełniania poziomu kwasu w zbiornikach urządzeń dozujących. Biorąc pod uwagę powyższe, oraz fakt, iż w wielu przypadkach badania związane z narażeniem na kwas siarkowy (VI) wykazywały w kilku poprzednich latach stężenia poniżej granicy 0,1 wartości NDS, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej odstąpiły od wydania nakazów w zakresie wykonania badań jw. W skontrolowanych zakładach pracy, w których wykonywane były prace związane z narażeniem na działanie kwasu siarkowego na stanowiskach pracy, stwierdzono wartości stężeń dla kwasu siarkowego (VI) w powietrzu na poziomie: od 0,1 do 0,5 wartości NDS w 105 zakładach (1 378 pracowników eksponowanych na kontakt z czynnikiem szkodliwym), od 0,5 do 1 włącznie wartości NDS w 10 zakładach pracy (72 pracowników eksponowanych na kontakt z czynnikiem szkodliwym), powyżej wartości NDS w 2 zakładach pracy (21 pracowników eksponowanych na kontakt z czynnikiem szkodliwym). W 26 zakładach pracy, pracodawca nie przekazał pracownikom informacji o wynikach badań stężenia kwasu siarkowego (VI), natomiast brak lub nieprawidłowo prowadzone rejestry czynników szkodliwych stwierdzono w przypadku 24 pracodawców. Wykres 1. Zestawienie działań kontrolnych w zakresie badań stężenia kwasu siarkowego (VI) w skontrolowanych zakładach w 2011 roku z podziałem na województwa Dolnośląskie Lubelskie Łódźkie Mazow ieckie Podkarpackie Pom orskie Św iętokrzyskie Wielkopolskie Kujaw sko pom orskie Lubuskie Małopolskie Opolskie Podlaskie Śląskie Zachodniopom orskie liczba skontrolowany ch zakładów liczba skontrolowany ch zakładów nie posiadający ch aktualny ch wy ników badań stężenai kwasu siarkowego w powietrzu Warm ińsko m azurskie liczba skontrolowany ch zakładów, w który ch nakazano przeprowadzenie badań stężenia kwasu siarkowego w powietrzu 4

5 Czynniki rakotwórcze lub mutagenne w środowisku pracy Spośród skontrolowanych zakładów pracy w 24 zakładach wykonywane były prace podlegające ocenie realizacji wymogów w zakresie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. Do procesów, z wykorzystaniem kwasu siarkowego (VI), w których dochodzi do uwalniania substancji, preparatów lub czynników rakotwórczych lub mutagennych należały m.in: koksowanie węgla, produkcja armatury, narzędzi oraz rur z tworzyw sztucznych, obróbka galwaniczna, chromowanie. Należy podkreślić, iż zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 280, poz z późn. zm.), kwas siarkowy nie jest substancją rakotwórczą ani mutagenną, natomiast czynnikiem rakotwórczym są mgły kwasu siarkowego, powstające podczas procesów technologicznych związanych z wykorzystaniem kwasu siarkowego (VI). Niemalże sto procent zakładów, w których przeprowadzono kontrole, prowadziło w sposób prawidłowy: rejestry prac oraz rejestry pracowników narażonych na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, wykaz i opis stanowisk pracy, na których występuje narażenie na substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. We wszystkich skontrolowanych zakładach pracodawcy informowali na bieżąco pracowników i ich przedstawicieli o narażeniu na substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. Ocena ryzyka zawodowego oraz przestrzeganie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy Analiza wyników kontroli pozwoliła na stwierdzenie, iż obowiązek nałożony przez ustawodawcę odnośnie dokonywania oceny ryzyka zawodowego, pracodawcy realizują z coraz większą starannością i dokładnością. 5

6 Brak przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy stwierdzono w 79 zakładach pracy, natomiast w 25 przypadkach przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego nie obejmowała narażenia na czynniki chemiczne. Analizując wyniki kontroli z zakresu wymagań wynikających z ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, stwierdzono nieprawidłowości w obszarze: opracowania stanowiskowych instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy w 32 zakładach. posiadania aktualnych kart charakterystyki substancji niebezpiecznych w 25 zakładach; wyposażania pracowników w środki ochrony indywidualnej w 9 zakładach; zapewnienia aktualnych badań lekarskich pracowników w 7 zakładach; Choroby zawodowe Przyczyną wystąpienia chorób zawodowych był długotrwały kontakt pracowników z roztworem kwasu siarkowego (VI) oraz innymi czynnikami drażniącymi i uczulającymi jak np. octan cynku, rozpuszczalniki i kwasy organiczne, inne kwasy nieorganiczne oraz chromiany. Dodatkowe zagrożenie stanowiły mgły i opary kwasu siarkowego, które w aspekcie długotrwałego narażenia mogą powodować przewlekłe zapalenie spojówek lub oskrzeli oraz choroby nowotworowe. W trakcie przeprowadzonych kontroli zakładów pracy (w okresie od stycznia do czerwca 2011 r.) ustalono, iż na przestrzeni ostatnich pięciu lat ( ) zostało stwierdzonych 11 chorób zawodowych u pracowników wykonujących prace związane z narażeniem na działanie kwasu siarkowego (VI). Najczęściej stwierdzaną jednostką chorobową było przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym - 4 przypadki (poz. 14 według wykazu stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzenia chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach - Dz. U. z 2002 r. Nr 132, poz. 1115). Szczegółowe zestawienie stwierdzonych w latach chorób zawodowych przedstawia Tabela. 1. Choroby zawodowe zostały stwierdzone u pracowników zatrudnionych m.in. na stanowiskach pracy: wytrawiacza, galwanizera, aparatowego odczynników nieorganicznych, ściągacza cynku, ślusarza brygady remontowej oraz odbiorczego ds. trakcji spalinowej. 6

7 Tabela 1. Zestawienie liczby chorób zawodowych stwierdzonych u pracowników wykonujących pracę w warunkach narażenia na szkodliwe działanie kwasu siarkowego (VI) Liczba stwierdzonych przypadków chorób zawodowych Lp. Jednostka chorobowa Pozycja w wykazie w 2006 r. * w 2007 r. * w 2008 r. * w 2009 r. ** w 2010 r. ** kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia nowotwór nosa i zatok przynosowych przedziurawie nie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli pochodzenia zawodowego astma oskrzelowa przebyte ostre zatrucie wywołane substancjami chemicznymi alergiczne kontaktowe zapalenie skóry Suma: * według wykazu stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzenia chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz. U. z 2002 r. Nr 132, poz. 1115), ** według wykazu stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. Nr 105, poz. 869). 7

8 Postępowanie administracyjno - egzekucyjne W przypadkach, w których stwierdzono naruszenie wymagań sanitarno higienicznych zostało wszczęte postępowanie administracyjne mające na celu wyegzekwowanie od pracodawców realizacji wszystkich obowiązków wynikających z przepisów jw. w zakresie objętym kontrolą sanitarną. Wydane decyzje administracyjne zawierały 732 nakazy i dotyczyły m.in. zagadnień kontrolnych w zakresie: w zakresie substancji chemicznych i ich mieszanin 139 nakazów, przeprowadzenia badań i pomiarów w środowisku pracy 136 nakazów, w zakresie oceny ryzyka zawodowego 108 nakazów, w zakresie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym 16 nakazów, obniżenia stężeń i natężeń czynników szkodliwych 6 nakazów. W celu usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości wydano 229 decyzji administracyjnych natomiast pod koniec czerwca 2011 r. (okresu objętego sprawozdawczością) zostało wykonanych 25 decyzji. Po okresie sprawozdawczym tj. do końca br. kontynuowane będą działania mające na celu dalsze egzekwowanie od pracodawców obowiązków wynikających z wydanych decyzji. Wystawiono 6 upomnień, 7 tytułów wykonawczych, 2 postanowienia o nałożeniu grzywny oraz 4 mandaty karne. Mandaty karne nałożono z uwagi na niewłaściwy stan sanitarno higieniczny na stanowiskach pracy. Podsumowanie Na podstawie wyników kontroli przeprowadzonych w zakładach pracy stosujących w działalności zawodowej kwas siarkowy (VI) można wywnioskować, iż stosowanie kwasu siarkowego (VI) nie powoduje nadmiernego narażenia pracowników na ten czynnik (w granicach 0,1 0,5 NDS). O fakcie tym świadczy m.in. niewielka liczba stwierdzonych w latach chorób zawodowych związanych z długotrwałym narażeniem na działanie kwasu siarkowego (VI) w postaci roztworu lub mgieł kwasu siarkowego. Przeprowadzone kontrole wykazały, że pracodawcy na ogół wywiązują się z obowiązku zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy zapewniając m.in.: poza odzieżą i obuwiem roboczym odpowiednie środki ochrony indywidualnej wymagane podczas wykonywania pracy związanej z substancjami chemicznymi 8

9 o działaniu drażniącym i uczulającym (fartuchy oraz rękawice kwasoodporne, przyłbice oraz obuwie z tworzywa sztucznego, półmaski filtrujące oraz okulary ochronne), środki ochrony zbiorowej w postaci: wentylacji ogólnej pomieszczeń pracy oraz wentylację miejscową (odciągi zainstalowane w miejscu przechowania odczynników chemicznych oraz dygestoria), szkolenia w zakresie tematyki związanej z narażeniem na szkodliwe czynniki chemiczne w środowisku pracy, dostęp do informacji zawartych w kartach charakterystyki substancji niebezpiecznych, system udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej tj. apteczki pierwszej pomocy lub punkty pierwszej pomocy, wodne natryski ratunkowe, pomieszczenia higienicznosanitarne o właściwym stanie sanitarnym i higienicznym, instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, instrukcje stanowiskowe uwzględniające informacje zawarte w karcie charakterystyki kwasu siarkowego (VI). 9