Znaczenie gospodarcze chorób traw i roślin motylkowatych drobnonasiennych

Transkrypt

1 Znaczenie gospodarcze chorób traw i roślin motylkowatych drobnonasiennych Barbara Wiewióra Zakład Nasiennictwa i Nasionoznawstwa Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy Radzików

2 Cel wystąpienia Główne choroby traw i ich znaczenie w uprawie na nasiona, pastewnej i trawnikowej Znaczenie chorób występujących w uprawach roślin motylkowatych drobnonasiennych

3 TRAWY

4 - W Polsce na trawach stwierdzono ponad 70 gatunków grzybów (Mikołajska 1960, 1980). - Na plantacjach nasiennych, w latach , występowało 47 gatunków, a porażenie wahało się od 5 do 50% (Zgórkiewicz, 1972). - Około 20 gatunków wymienianych jest jako wyrządzające szkody gospodarcze (Kućmierz 1977). - Szkodliwość poszczególnych patogenów zależy w dużym stopniu od przeznaczenia traw i rodzaju uprawy. - Inne choroby będą miały znaczenie : w uprawie na paszę, w uprawie trawnikowej, w uprawie na nasiona.

5 CHOROBY W UPRAWACH TRAWNIKOWYCH - pleśń śniegowa, - helmintosporioza traw, - czerwona nitkowatość i różowa plamistość, - mączniak prawdziwy, - zgorzel fuzaryjna, - rizoktonioza traw, - rdze traw, - czarcie kręgi. NA NASIONA - pleśń śniegowa u życicy trwałej i kostrzewy czerwonej, - plamistość liści u wiechliny łąkowej, - rdza źdźbłowa u życicy trwałej, - sporysz traw u wszystkich gatunków. PASTEWNYCH - pleśń śniegowa, - antraknoza traw, - helmintosporioza traw, - mączniak prawdziwy, - rdze traw.

6 Pleśń śniegowa - objawy chorobowe najczęściej są obserwowane wiosną, po stajaniu śniegu (B. Wiewióra) (B. Wiewióra) - uszkodzone przez patogena rośliny z trudem regenerują się po zimie

7 W różnych częściach świata za sprawców pleśni śniegowej uważane jest inne spektrum grzybów: - Microdochium nivale, - Typhula incarnata, - Typhula ishikariensis var. ishikariensis, - T. ishikariensis var. idahoensis, - T. ishikariensis var. canadensis, - Sclerotinia borealis, - Coprinus psychromorbidus, - Pythium sp., - Acremonium boreale, - Sclerotium rhizodes.

8 Sprawca Microdochium nivale (Fr.) Samuels & Hallett pomarańczowe sporodochia (B. Wiewióra) (B. Wiewióra)

9 - zakażeniu roślin sprzyja zbyt gęsty siew i wybujały łan, - korzystne warunki dla zakażenia : zarodka < 5 C, siewek: 5-10 C, przy wysokiej wilgotności powietrza > 90%, - występowaniu sprzyja długa zima, obfitująca w opady śnieżne, zaskorupienie się długo zalegającego śniegu (ponad 2 miesiące), utrzymywanie się pod śniegiem temperatur zbliżonych do 0 C, - choroba pojawia się w okresie od późnej jesieni do wczesnej wiosny, - najbardziej podatne są odmiany życicy trwałej, wiechliny łąkowej oraz kostrzewy czerwonej i kostrzewy trzcinowej,

10 - w warunkach nadmiernego uwilgotnienia zarodniki grzyba mogą być przenoszone za pomocą wiatru, z wodą lub przez ludzi, zwierzęta czy narzędzia, - patogen jest zdolny przetrwać w glebie nawet 12 miesięcy, jednak przy małej wilgotności szybko traci żywotność, - na trawnikach wysoko nawożonych objawy choroby, w postaci małych brązowych plam w darni pojawiać się mogą podczas chłodnej i wilgotnej pogody latem oraz jesienią zanim śnieg spadnie.

11 ZNACZENIE - straty w plonie nasion mogą dochodzić do 50%, - w przypadku użytkowania gazonowego jest to nieestetyczny wygląd trawnika związany z wypadaniem roślin. (B. Wiewióra) Źródło:

12 Mączniak prawdziwy traw - jest przykładem choroby, która atakuje tylko w warunkach suboptimalnych, - chorobie sprzyja obniżona cyrkulacja powietrza, wysoka wilgotność, mała intensywność światła i temperatura około 18 C, - wysokie nawożenie i cień nasila porażenie, - wiele gatunków traw może być porażana, ale najbardziej podatna na mączniaka prawdziwego jest wiechlina łąkowa i kupkówka pospolita,

13 - na porażonych roślinach widoczne są skupienia zarodników grzyba Blumeria graminis, mocno uszkodzone liście zmieniają zabarwienie na żółte, a następnie zasychają powodując przerzedzenie zasiewu. (M. Prończuk)

14 - objawy na plantacjach nasiennych nasilają się w okresie kłoszenia i kwitnienia traw oraz drugi raz wczesną jesienią na odrastających po zbiorach roślinach, - porażenie jesienne jest szczególnie groźne dla wiechliny łąkowej, ponieważ wpływa na gorsze wykłoszenie się plantacji w roku następnym, przy silnym porażeniu straty plonu nasion mogą sięgać nawet 80%, - zimuje głównie w postaci grzybni na oziminach oraz na samosiewach i trawach (szczególnie na perzu właściwym),

15 (B. Wiewióra) (B. Wiewióra)

16 - wiosną grzybnia wytwarza ogromne ilości zarodników konidialnych (oidia), które zakażają liście, (B. Wiewióra)

17 Różnice w podatności odmian i rodów wiechliny łąkowej na mączniaka prawdziwego (M. Prończuk)

18 Brunatna plamistość traw (helmintosporioza) - choroba powodowana jest przez różne gatunki grzybów z rodzaju Drechslera i Bipolaris. - objawy chorobowe można spotkać w czasie całego okresu wegetacji, nieco silniejsze porażenie obserwuje się po ulewnych deszczach i w okresie jesiennym. (M. Prończuk)

19 Źródło: Compo expert Krankheiten und Schädlinge im Rasen

20 atakuje najczęściej wiechlinę łąkową i życicę trwałą, ale także kostrzewę czerwoną, - objawy to plamy na liściach, kształtu wydłużonego owalu, ciemnobrązowe, jaśniejsze w środku wybielone; mogą być także uszkadzane korzenie i rozłogi traw. Życica trwała z objawami plamistości powodowanymi przez Drechslera siccans (M. Prończuk)

21 - najczęściej obserwowanymi gatunkami są: Drechslera poae na wiechlinie łąkowej, (B. Wiewióra) - Drechslera dictyoides na kostrzewie czerwonej, (B. Wiewióra)

22 - Drechslera siccans na życicy trwałej, (B. Wiewióra) - Bipolaris sorokiniana i Drechslera triseptata na wszystkich gatunkach traw. (B. Wiewióra)

23 Plamistość liści powodowana przez Dechslera poae na wiechlinie łąkowej (M. Prończuk)

24 Różnice w podatności odmian wiechliny łąkowej na Drechslera poae (M. Prończuk)

25 ZNACZENIE - porażenie przez grzyby z rodzaju Drechslera i Bipolaris nie przekracza 10%, - są bardzo popularne w trawach, ale nie powodują dużych strat w plonach, mogą być jednak groźne w szkółkach hodowlanych i jako patogeny nasion, - lustracja plantacji nasiennych na terenie Polski wykazała duże różnice w nasileniu choroby. Spotykano plantacje o porażeniu śladowym (2-5%) i silnym, sięgającym 50%, - poważny problem powoduje choroba zwana na zachodzie Europy jako "melting out", która z plamistości przeradza się w bardziej ostrą formę uszkadzającą poza liśćmi również źdźbła, rozłogi, a nawet korzenie.

26 Rdze traw - są chorobami liści i źdźbeł traw często spotykanymi pod koniec lata i jesienią, - trawy mogą być porażane przez kilka gatunków grzybów z rodzaju Puccinia i Uromyces specyficznych dla poszczególnych gatunków traw. P. graminis ssp. graminicola występuje na prawie wszystkich gatunkach traw. Życicę trwałą uszkadza P. coronata, wiechlinę łąkową P. poae nemoralis i P. striiformis, kostrzewy P. festucae i U. festucae, a śmiałka darniowego P. graminis, - wszystkie gatunki rdzy tworzą na liściach skupienia zarodników o zabarwieniu od żółtego do pomarańczowo - brunatnego (urediniospory). W późniejszym okresie mogą być widoczne również brunatno-czarne zarodniki - teliospory.

27 W uprawie na nasiona największe znaczenie ma rdza źdźbłowa powodowana przez P. graminis ssp. graminicola, gdy epifitoza wystąpi w czasie kwitnienia spadek plonu może dojść do 90%, Rdza źdźbłowa na życicy (M. Prończuk)

28 - patogen ten poraża głównie źdźbła, pochwy liściowe i kwiatostany, tworząc na nich rdzawo-żółte skupienia zarodników letnich, otoczone fragmentami porozrywanej skórki, a w miarę rozwoju powstają ciemniejsze zarodniki przetrwalnikowe (teliospory). Urediniospory i teliospory (fot. M. Prończuk) Źródło:

29 Rdza koronowa Puccinia coronata - pojawia się późnym latem i dlatego większe znaczenia ma przy produkcji paszy niż w uprawie na nasiona, - straty plonu suchej masy szacuje się na ok. 35%, Uredinia (fot. M. Prończuk)

30 - wysokie nawożenie i częste koszenie ograniczają jej nasilenie, dlatego ma znikome znaczenie w użytkowaniu trawnikowym, - wykształca na porażonych liściach pomarańczowe skupienia urediniów, rozrzucone przeważnie na górnej stronie liścia, które w późniejszym okresie otaczają teliospory. - teliospory charakteryzują się wykształconym na wierzchołku wieńcem wyrostków tworzących koronę. Teliospory (fot. M. Prończuk)

31 Rdza żółta Puccinia striiformis - rdza żółta na plantacjach wiechliny pojawiająca się w czerwcu, przy nasileniu choroby pod koniec lata i jesienią jest zagrożeniem, gdyż choroba obniża kondycję roślin przed zimą, - (M. Prończuk)

32 Rdza żółta na wiechlinie łąkowej - Radzików jesień 2000 (M. Prończuk) Żółte uredinia ułożone w długich szeregach między nerwami po obu stronach blaszki liściowej, ale także na pochwach liściowych, źdźbłach i plewach. Telia przeważnie na dolnej stronie liści przykryte skórką.

33 Wygląd plantacji wiechliny łąkowej w następnym roku po infekcji Odmiana odporna Odmiana podatna (M. Prończuk)

34 Różnice w podatności odmian wiechliny łąkowej na Puccinia striiformis (M. Prończuk)

35 Sporysz - jest chorobą kwiatostanów, którą powoduje Claviceps purpurea, - u traw sporysz tworzy przeważnie małe przetrwalniki o wymiarach mniejszych od ziarniaków, ukryte w plewkach, co bardzo utrudnia stwierdzenie porażenia nie tylko w polu, ale i w laboratorium. Kostrzewa trzcinowa (Festuca arundinacea) Lolium perenne (B. Wiewióra) Festuca spp. Poa pratensis

36 Kiełkujące sklerocja Źródło:

37 Rosa miodowa zawierająca zarodniki konidialne Claviceps purpurea na kłosie (M. Prończuk)

38 Życica roczna (Lolium temulentum) Rośliny żywicielskie Życica trwała (Lolium perenne) Źródło: Źródło:

39 Kostrzewa trzcinowa (Festuca arundinacea) Trzęślica modra (Molinia caerulea) (Foto B. Wiewióra) Źródło:

40 Wiechlina łąkowa (Poa pratensis) Stokłosa prosta (Bromus erectus) (Foto M. Prończuk) Źródło:

41 Rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius) Owies głuchy (Avena fatua) Źródło: Źródło:

42 Perz właściwy (Agropyron repens) Tymotka łąkowa (Phleum pratense) Źródło: Źródło:

43 Kupkówka pospolita (Dactylis glomerata) Kostrzewa łąkowa (Festuca pratensis) Źródło: (Foto M. Prończuk)

44 ZNACZENIE - obniżenie plonu nasion - do 35% u życicy, do 60% u wiechliny, - utrudnia zbiór nasion, - odczyszczenie sporyszu (dodatkowe straty np. w trawach około 9% plonu), - materiał siewny zawierający sporysz to potencjalne źródło infekcji prowadzące do rozprzestrzenienia choroby, - najbardziej groźny dla wiechliny łąkowej ze względu na szczególną podatność tego gatunku oraz na małe rozmiary przetrwalników, ukryte w plewkach.

45 Zgorzel fuzaryjna traw (M. Prończuk)

46 Za sprawców choroby uważa się grzyby z rodzaju Fusarium: F. acuminatum, F. culmorum, F. crookwellense, F. graminearum, F. equiseti i inne. F. avenaceum F. culmorum F. graminearum F. equiseti F. poae (B. Wiewióra)

47 - spadek plonu nasion, - zmniejszone wschody polowe spowodowane wypadaniem siewek, - produkowanie mikotoksyn, (M. Prończuk) (B. Wiewióra)

48 Rizoktonioza traw - jest chorobą atakującą wszystkie gatunki traw, - występuje w okresach upalnej i wilgotnej pogody, - grzyb jest typowym patogenem glebowym, jednak w warunkach sprzyjających wyleganiu traw może infekować kłosy, a w nich ziarniaki, (M. Prończuk) Źródło: Compo expert Krankheiten und Schädlinge im Rasen

49 Życica trwała z objawami rizoktoniozy (M. Prończuk)

50 Sprawca: Rhizoctonia solani i R. zeae sklerocja R. solani R. zeae (B. Wiewióra)

51 ZNACZENIE - choroba atakuje wszystkie gatunki traw głównie kostrzewę łąkową, wiechlinę łąkową i życicę trwałą, - groźna zwłaszcza w czasie wilgotnej i upalnej pogody na stanowiskach o niedostatecznym drenażu, - występuje zwłaszcza w pierwszym roku użytkowania Żródło:

52 Czerwona nitkowatość i różowa plamistość - choroby występują razem jako kompleks, - różowa plamistość najczęściej obserwowana jest na życicy trwałej i czasem na kostrzewie czerwonej, zaś czerwona nitkowatość poraża więcej gatunków i jest groźniejsza, - występują one na trawach, których wzrost jest zahamowany z powodu braku nawożenia azotowego (B. Wiewióra)

53 Rynchosporioza na życicy trwałej na kupkówce pospolitej Źródło: (M. Prończuk)

54 Pochewczak pałkowaty na wiechlinie łąkowej (M. Prończuk)

55 na roślinach tymotki łąkowej na kostrzewie czerwonej (B. Wiewióra)

56 MOTYLKOWE DROBNONASIENNE

57 CHOROBA Antraknoza Czarna plamistość Fuzaryjne więdnięcie lucerny Kustrzebka Mączniak prawdziwy Mączniak rzekomy Rak koniczyny Rdza Werticilioza lucerny Zgorzel siewek Sucha plamistość liści koniczyny Pleśń pylników koniczyny SPRAWCA Colletotrichum trifolii Kabatiella caulivora Phoma medicaginis Cymadothea trifolii Fusarium oxysporum f. sp. medicaginis Pseudopeziza medicaginis f. sp. medicaginis -sativae Pseudopeziza trifolii Erysiphe pisi f. sp. medicaginis Erysiphe trifolii Peronospora trifoliorum f. sp. medicaginis-sativae Peronospora trifoliorum Sclerotinia trifoliorum Sclerotinia trifoliorum var. trifoliorum Uromyces spp. Verticillium albo-atrum Olpidium radicale, Fusarium spp., Rhizoctonia spp. Olpidium trifolii, Olpidium radicale Stemphylium sarciniforme Botrytis anthophila

58 Czarna plamistość liści koniczyny (Cymadothea trifolii) Drobna plamistość liści koniczyny (Leptosphaerulina trifolii) (O Rourke, 1976) - warunki sprzyjające rozwojowi są zwykle pod koniec lata i na jesieni, gdy zaczynają padać obfite deszcze (O Rourke, 1976)

59 Kustrzebka na lucernie (M. Korbas) i na koniczynie - występuje szczególnie w pierwszym pokosie i przy obfitszych wiosennych opadach. (O Rourke, 1976)

60 Mączniak prawdziwy (O Rourke, 1976) Źródło: Źródło: - sprzyjające warunki dla rozwoju to niska wilgotność i temperatura C

61 Rak koniczyny na lucernie (Sclerotinia trifoliorum) (M. Korbas) - sprzyjające warunki dla rozwoju to wilgotna gleba i temperatura C, - częściej na północy kraju, straty szacowane na 20-40% plonu,

62 Rdza (Uromyces spp.) Sucha plamistość liści koniczyny (Stemphylium sarciniforme) (O Rourke, 1976)

63 ZNACZENIE Największe znaczenie w uprawie mają : - koniczyny: mączniak prawdziwy, rak koniczyny, kustrzebka, antraknoza, rdza. - lucerny: werticilioza, kustrzebka, fuzaryjne więdnięcie, mączniak prawdziwy, rak koniczyny, czarna plamistość, zgorzel siewek.

64 Wnioski - w uprawach traw największe znaczenie mają rdze, mączniak prawdziwy, pleśń śniegowa, plamistości liści i sporysz, zaś dla motylkowatych drobnonasiennych zagrożenie stanowią werticilioza, mączniak prawdziwy i rdze, - na ich wystąpienie oraz nasilenie mają wpływ warunki klimatyczno glebowe, - stosowanie prawidłowego płodozmianu, właściwego poziomu nawożenia i pielęgnacji oraz uprawa odmian o zwiększonej odporności w znacznym stopniu ograniczają infekcje chorobowe.

65 Źródła Prończuk M Choroby traw występowanie i szkodliwość w uprawie na nasiona i użytkowaniu trawnikowym. Monografie i Rozprawy Naukowe IHAR 4: skryptogam/svampar/mjoldrygaclavicepspurpurea/timotejmedmjoldryga htmlhttp:// - Alderman S.C Aerobiology of Claviceps purpurea in Kentucky bluegrass. Plant Dis. 77 (10): Kwaśna H Ecology, taxonomy and nomenclature of Helminthosporia history and actual situation. Chełkowski J. (ed.). Helminthosporia Metabolites, Biology, Plant Diseases. Bipolaris, Drechslera, Exserohilum. Poznań, Poland: Malone J.P., Muskett A.E Seed-borne fungi. Description of 77 fungus species. 3 rd Edition. Sheppard J.W. (ed.). ISTA, Zurich:

66 - Smiley R.W., Dernoeden P.H., Clarke B.B Compendium of turfgrass diseases. Second Edition. APS Press. The American Phytopathological Society: McMullen M., Stoltenow C Ergot. NDSU Extension Service, PP Zgórkiewicz A Występowanie chorób traw nasiennych na terenie Polski w latach Biul. IOR 53: Mikołajska J Z badań nad występowaniem i ekologią chorób traw pochodzenia grzybowego. Zesz. Nauk. WSR Olszt. 10: Kućmierz J., 1977: Wyniki obserwacji nad wpływem nawożenia mineralnego na występowanie grzybów pasożytniczych traw łąkowych w okolicach Jaworek (Pieniny). Zesz. Nauk. AR Krak. 120, Roln.16: Alderman S.C., Coast D.D., Crowe F.J Impact of ergot on Kentucky bluegrass grown for seed in North-eastern Oregon. Plant Dis. 80 (8): Prończuk M., Wiewióra B Badania nad występowaniem sporyszu (Claviceps purpurea (Fr.) Tul.) w nasionach traw. Biul. IHAR 212: Mikołajska J., 1980: Wpływ intensywnego nawożenia mineralnego na występowanie chorób traw łąkowych. Zesz. Nauk. AR-T Olszt. Roln. 30: Metodyka integrowanej ochrony lucerny siewnej Pod red. J. Horoszkiewicz- Janka i M. Mrówczyński. Instytut Ochrony Roślin PIB O Rourke Disease of grasses and forage legumes in Ireland. An Foras Taluntais.

67 Dziękuję Państwu za uwagę