Identyfikacja czynników chorobotwórczych przenoszonych przez nasiona roślin uprawnych, głównie zbóż i traw

Transkrypt

1 Identyfikacja czynników chorobotwórczych przenoszonych przez nasiona roślin uprawnych, głównie zbóż i traw Dr hab.barbara Wiewióra, prof. nadzw. Zakład Nasiennictwa i Nasionoznawstwa Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin - Państwowy Instytut Badawczy, Radzików

2 Cel wystąpienia wskazanie głównych czynników chorobotwórczych przenoszonych przez nasiona roślin rolniczych, głównie zbóż i traw.

3 ZBOŻA I TRAWY

4 Najczęściej obserwowane grzyby patogeniczne na nasionach zbóż i traw to: - Fusarium spp. fuzariozy, - Microdochium nivale pleśń śniegowa, - Drechslera spp. i Bipolaris spp. helmintosporiozy i plamistości liści, - Septoria spp. septorioza, - Claviceps purpurea sporysz zbóż i traw, - Ustilago spp. i Tilletia spp. głownie i śniecie,

5 Fusarium spp. Sprawcy: F. graminearum F. avenaceum F. culmorum F. equiseti F. poae F. sporotrichioides F. tricinctum F. moniliforme Fusarium ssp. na ziarniakach

6 F. graminearum F. avenaceum F. culmorum F. eguiseti

7 F. poae F. sporotrichioides F. tricinctum F. moniliforme

8 Zgorzel siewek i fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni zbóż - może powodować straty w plonie ziarna do 20%

9 Fuzarioza liści i kłosów - choroba stanowi duże zagrożenie dla wszystkich zbóż, szczególnie dla pszenicy, - może powodować znaczne straty plonu ziarna (5-60%), poprzez obniżenie masy 1000 sztuk oraz przyczynia się do pogorszenia jego jakości,

10 Trawy są uszkadzane w różnym okresie ich wzrostu i w różnych porach roku. Grzyby te powodują placowe zamieranie siewek w okresie zadarniania trawnika.

11 Microdochium nivale Objawy pleśni śniegowej Zarodniki konidialne - choroba występuje powszechnie w uprawach zbóż ozimych, w rejonach, gdzie pokrywa śnieżna jest obfita i długo zalega na polach, - może wyrządzać duże szkody straty w plonie ziarna mogą dochodzić do 50%,

12 Pleśń śniegowa u traw - objawy chorobowe najczęściej są obserwowane wiosną, po stajaniu śniegu - uszkodzone przez patogena rośliny z trudem regenerują się po zimie

13 ZNACZENIE - straty w plonie nasion mogą dochodzić do 50%, - w przypadku użytkowania gazonowego jest to nieestetyczny wygląd trawnika związany z wypadaniem roślin. Źródło: stance=1 Źródło:

14 Plamistości liści zbóż i traw oraz helmintosporiozy brunatna plamistość liści zbóż, plamistość siatkowa, pasiastość liści jęczmienia, helmintosporioza owsa, brunatna plamistość liści traw.

15 1. Drechslera trirtici repentis (brunatna plamistość liści) 3. Drechslera graminea (pasiastość liści) 2. Drechslera teres (plamistość siatkowa) 4. Drechslera avenae (helmintosporioza owsa)

16 Znaczenie 1 - występowanie: pszenica, pszenżyto, żyto, rzadziej jęczmień. Porażana jest głównie pszenica, rzadziej żyto i jęczmień. Przewidywane zmniejszenie plonu 25%, 2 - choroba występuje powszechnie we wszystkich rejonach uprawy jęczmienia jarego i ozimego, straty w plonie ziarna mogą dochodzić do 25%, 3 - potencjalnie pasiastość jest bardzo groźną chorobą jęczmienia ozimego i jarego (straty w plonie ziarna mogą dochodzić do 40%), 4 - obecnie helmintosporioza owsa ma niewielkie znaczenie, w latach korzystnych dla rozwoju choroby straty w plonie mogą dochodzić 30-40%.

17 Brunatna plamistość liści traw (Drechslera i Bipolaris) D. poae D. dictyoides D. siccans D. triseptata B. sorokiniana

18 atakuje najczęściej wiechlinę łąkową i życicę trwałą, ale także kostrzewę czerwoną, - objawy to plamy na liściach, kształtu wydłużonego owalu, ciemnobrązowe, jaśniejsze w środku wybielone; mogą być także uszkadzane korzenie i rozłogi traw. Życica trwała z objawami plamistości Plamistość liści na wiechlinie łąkowej

19 Bipolaris sorokiniana Triticum aestivum, Secale cereale, Hordeum vulgare, Hordeum murinum, Avena sativa Zarodniki konidialne

20 Zgorzel siewek Objawy plamistości liści Infekcja łodyg, kłosów i plew

21 Ziarniaki jęczmienia zdrowe i z objawami czernienia ziarna oplewione nieoplewione

22 Septoriozy Septorioza plew pszenicy Sprawca - Phaeosphaeria nodorum (E. Müll.) Hedjar. (syn. Leptosphaeria nodorum E. Müll.) st. konid. Stagonospora nodorum (Oudem.) Davis (syn. Septoria nodorum (Berk.) Berk.) Septorioza paskowana liści pszenicy Sprawca - Mycosphaerella graminicola (Fuckel) J. Schröt. st. konid. Septoria tritici Berk. &Amp; M.A. Curtis Septorioza plew pszenicy jest znaczącą gospodarczo chorobą liści i kłosów pszenicy i pszenżyta, rzadziej żyta i jęczmienia, zaś septorioza paskowana liści pszenicy najczęściej jest obserwowana na pszenicy, życie oraz pszenżycie.

23 Septorioza liści pszenicy Choroba występuje powszechnie na pszenicy i pszenżycie, rzadziej na innych zbożach. W naszych warunkach klimatycznych septoriozę liści, oprócz dominującego gatunku Phaeosphaeria nodorum (septorioza plew pszenicy), mogą powodować Mycosphaerella graminicola i Phaeosphaeria avenaria f. sp. tritici.

24 Świecące w świetle UV porażone ziarniaki pszenicy Zarodnikowanie Septoria sp.

25 Znaczenie - choroba występuje powszechnie na pszenicy i pszenżycie, rzadziej na innych zbożach, - wzrost powierzchni obsiewanej pszenicą oraz wprowadzenie do uprawy nowych odmian zwiększyło znaczenie tej choroby. Przy silnym rozwoju choroby straty plonu dochodzą do 30%, ale mogą być jeszcze większe. Czynniki zwiększające ryzyko porażenia septoriozą paskowaną liści: deszczowa pogoda, resztki pożniwne, gęste zasiewy.

26 Claviceps purpurea (Fr.) Tul.

27 Sklerocja sporyszu pochodzące z ziarniaków od lewej życicy trwałej, kostrzewy i wiechliny łąkowej Sklerocja w kłosie

28 Życica roczna (Lolium temulentum) Rośliny żywicielskie Życica trwała (Lolium perenne) Źródło: Źródło:

29 Kostrzewa trzcinowa (Festuca arundinacea) Trzęślica modra (Molinia caerulea) (Foto B. Wiewióra) Źródło:

30 Wiechlina łąkowa (Poa pratensis) Stokłosa prosta (Bromus erectus) (Foto M. Prończuk) Źródło:

31 Rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius) Owies głuchy (Avena fatua) Źródło: Źródło:

32 Perz właściwy (Agropyron repens) Tymotka łąkowa (Phleum pratense) Źródło: Źródło:

33 Kupkówka pospolita (Dactylis glomerata) Kostrzewa łąkowa (Festuca pratensis) Źródło: (Foto M. Prończuk)

34 Znaczenie - obniżenie plonu nasion (do 10% u pszenicy, do 5% u żyta), - utrudnia sprzęt nasion, - odczyszczenie sporyszu, - zastosowanie materiału siewnego zawierającego sporysz to potencjalne źródło infekcji prowadzące do rozprzestrzenienia choroby, - toksyczne alkaloidy zawarte w ziarnach sporyszu, - zanieczyszczenie powyżej poziomu wartości granicznej 0,1 % dla żyta paszowego i 0,05 % dla żyta chlebowego uniemożliwia sprzedaż towaru.

35 Głownie Ustilago tritici - głownia pyląca pszenicy Ustilago nuda - głownia pyląca jęczmienia Ustilago avenae - głownia pyląca owsa

36 Urocystis occulta - głownia źdźbłowa żyta Ustilago hordei głownia zwarta jęczmienia - straty plonu mogą wynosić 1-20%, zwłaszcza dla U. avenae, U. nuda i U. tritici,

37 Śniecie Tilletia foetida Torebki śnieci Skutki porażenia -zarodniki rozprzestrzeniane na całym polu straty w plonie (proporcjonalnie do procentu porażonych ziaren), -obniżona jakość plonu (dyskwalifikacja), - zakażenie gleby podczas żniw.

38 Tilletia controversa - groźna choroba zbóż ozimych, nabierającą znaczenia w rejonach zlokalizowanych na wysokościach m nad poziomem morza, zwłaszcza tam, gdzie zalega długo śnieg, na niezamarzniętej ziemi, Tilletia caries - występuje we wszystkich rejonach uprawy pszenicy. Potencjalnie jest groźna dla pszenicy; w przypadku porażenia roślin straty plonu mogą dochodzić do 40%. Tilletia foetida - występuje tylko na pszenicy, w Polsce notowana jest rzadko, głównie w południowo-wschodniej części naszego kraju. Najczęściej spotykana jest w krajach o cieplejszym klimacie.

39 Rizoktonioza traw (Rhizoctonia solani i R. zeae) R. solani R. zeae Objawy na trawniku

40 Życica trwała z objawami rizoktoniozy (M. Prończuk)

41 ZNACZENIE - choroba atakuje wszystkie gatunki traw głównie kostrzewę łąkową, wiechlinę łąkową i życicę trwałą, - groźna zwłaszcza w czasie wilgotnej i upalnej pogody na stanowiskach o niedostatecznym drenażu, - występuje zwłaszcza w pierwszym roku użytkowania Żródło:

42 FASOLA, GROCH, SOJA i BOBIK

43 Antraknoza fasoli - Colletotrichum lindemuthianum Objawy porażenia na strąkach i nasionach

44 Acerwulus ze szczecinkami oraz konidia Cylindryczne, bezbarwne konidia Wygląd kultury na podłożu agarowym

45 Askochytoza grochu - Ascochyta spp.

46 Symptomy porażenia na roślinach Ascochyta pisi Lib. Ascochyta pinodes Jones Phoma pinodella (Jones) Morgan-Jones et Burch.

47 Kolonie Ascochyta pisi (na górze po lewej stronie), Ascochyta pinodes (na górze po prawej stronie) i Phoma pinodella (na dole po środku)

48 Ascochyta pisi fragment piknidium i bezbarwne, dwukomórkowe piknospory

49 Ascochyta pinodes podłużne piknospory i ciemne chlamidospory

50 Phoma pinodella piknospory i chlamidospory w łańcuszkach

51 Zgorzel soi (Diaporthe phaseolorum) Najczęściej porażane są młode rośliny. U podstawy pędów i ogonków liściowych znajdują się brunatne wgłębienia tworzące jakby opasującą obwódkę. Liście usychają, ale nie opadają. Chore rośliny więdną i obumierają. Od gnijących strąków zakażają się nasiona.

52 Czysta kultura grzyba na pożywce maltozowej (po lewej), która często zawiera czarne, owalne ciała owocujące (piknidia) i/lub czarne ciała stromowe (po prawej).

53 Zarodniki oraz fragment piknidium

54 Zdrowe nasiona soi (po lewej) i porażone przez Phomopsis (po prawej). Strąki soi z piknidiami (środkowy) i grzybnią D. phaseolorum (po lewej) oraz zdrowy (po prawej).

55 Czekoladowa plamistość bobiku (Botrytis fabae) Czekoladowa plamistość objawy na strąkach i liściach Sklerocja wytworzone na podłożu agarowym Taśmowata grzybnia, konidiofory i konidia

56 Askochytoza bobiku (Ascochyta fabae) Objawy porażenia na nasionach i liściach

57 Przekrój przez porażone nasienie Zarodniki wydostające się z piknidium Grzybnia i piknidy na nasionach i na pożywce wokół nasion

58 Bibliografia Filoda G Skuteczność zwalczania fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła w zależności od poziomu porażenia. Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (2) : _perd.htm Lipa J.J., Zych A. (red.) Tilletia controversa Kühn. s W: Kwarantannowe Agrofagi Europy. IKS, Warszawa, 1069 ss.

59 Prończuk M Choroby traw występowanie i szkodliwość w uprawie na nasiona i użytkowaniu trawnikowym. Monografie i Rozprawy Naukowe IHAR 4: skryptogam/svampar/mjoldrygaclavicepspurpurea/timotejmedmjoldryga htmlhttp:// - Alderman S.C Aerobiology of Claviceps purpurea in Kentucky bluegrass. Plant Dis. 77 (10): Kwaśna H Ecology, taxonomy and nomenclature of Helminthosporia history and actual situation. Chełkowski J. (ed.). Helminthosporia Metabolites, Biology, Plant Diseases. Bipolaris, Drechslera, Exserohilum. Poznań, Poland: Malone J.P., Muskett A.E Seed-borne fungi. Description of 77 fungus species. 3 rd Edition. Sheppard J.W. (ed.). ISTA, Zurich:

60 - - Smiley R.W., Dernoeden P.H., Clarke B.B Compendium of turfgrass diseases. Second Edition. APS Press. The American Phytopathological Society: McMullen M., Stoltenow C Ergot. NDSU Extension Service, PP Zgórkiewicz A Występowanie chorób traw nasiennych na terenie Polski w latach Biul. IOR 53: Mikołajska J Z badań nad występowaniem i ekologią chorób traw pochodzenia grzybowego. Zesz. Nauk. WSR Olszt. 10: Kućmierz J., 1977: Wyniki obserwacji nad wpływem nawożenia mineralnego na występowanie grzybów pasożytniczych traw łąkowych w okolicach Jaworek (Pieniny). Zesz. Nauk. AR Krak. 120, Roln.16: Alderman S.C., Coast D.D., Crowe F.J Impact of ergot on Kentucky bluegrass grown for seed in North-eastern Oregon. Plant Dis. 80 (8): Prończuk M., Wiewióra B Badania nad występowaniem sporyszu (Claviceps purpurea (Fr.) Tul.) w nasionach traw. Biul. IHAR 212: Mikołajska J., 1980: Wpływ intensywnego nawożenia mineralnego na występowanie chorób traw łąkowych. Zesz. Nauk. AR-T Olszt. Roln. 30: Prończuk M Choroby traw występowanie i szkodliwość w uprawie na nasiona i użytkowaniu trawnikowym. Monografie i Rozprawy Naukowe IHAR 4:

61 Dziękuję Państwu za uwagę