SŁOWNIK GWARY GIMNAZJALNEJ

Transkrypt

1 Nr 3 (72) 2016

2 SŁOWNIK GWARY GIMNAZJALNEJ Czynności dać gryza dać ugryźć (np. kanapkę) iść na dywanik iść do dyrektora lansować się popisywać się szpan popis zakuwać uczyć się

3 zwiewać uciekać zasuwać biec zrzynać ściągać rajcować się podniecać się czymś Emocje bujać kłamać, zmyślać bujać się w kimś zakochać się cykać się bać się

4 dno żenada, wstyd mieć focha być obrażonym wyluzować uspokoić się pienić się denerwować Miejsca buda szkoła ogólniak liceum ogólnokształcące hacjenda dom

5 Osoby cykor ktoś strachliwy hardkor (od ang. hardcore ) osoba, która nie boi się niczego i wykonuje zdumiewające rzeczy kujon osoba, która bardzo dobrze się uczy; prymus lizus faworyt nauczyciela starzy rodzice ziomek kolega debeściak (od ang. the best ) najlepszy Przedmioty szkolne anglik język angielski

6 bio biologia fiza fizyka gegra geografia hista historia

7 infa - informatyka matma matematyka polak język polski WOS wiedza o społeczeństwie Rzeczy hajs pieniądze Zwroty cze cześć elo (od angielskiego Hello ) cześć nara na razie siema (od Się masz ) Cześć spadaj idź stąd

8 spoko spokojnie Pozostałe biba rozrywkowa impreza laba czas wolny od nauki pała ocena niedostateczna szlaban kara

9 GWARA POZNAŃSKA Symbolicznym słowem gwary poznańskiej, funkcjonującym jako potoczna, często złośliwa nazwa regionu, jest pyra (ziemniak, kartofel). Na ulicach Poznania usłyszeć można wiele słów gwarowych, często wypowiadanych z charakterystyczną formą osobową tej. W gwarze poznańskiej pisał swoje gawędy m.in. popularny w latach powojennych Wuja Ceśku, czyli Stanisław Strugarek, a obecnie pisze Juliusz Kubel, którego teksty prezentował w radiowych felietonach niezapomniany Stary Marych, czyli Marian Pogasz. Postać Starego Marycha upamiętniona została pomnikiem usytuowanym w południowej części placu Wiosny Ludów przy wejściu na deptak. Gwarą poznańską napisane są też niektóre z wierszy w zbiorze,,żarty znad Warty (Lech Konopiński, Włodzimierz Ścisłowski, Wydawnictwo Poznańskie, 1983 r.). Można także posłuchać audycji radiowych nadawanych przez radio Merkury. Jeden z najsłynniejszych poznańskich wierszyków brzmi: W antrejce na ryczce stały pyry w tytce. Przyszła niuda, spucła pyry a w wymborku umyła giry. (W przedpokoju na stołku stały ziemniaki w papierowej torbie. Przyszła świnia, zjadła ziemniaki, a w wiadrze umyła nogi). Zanim przedstawimy znaczenie poszczególnych słów, należy się zastanowić nad znaczeniem słowa gwara. Gwara, gwara ludowa, terytorialna to pewnego rodzaju odmiana języka, występująca najczęściej wśród ludności wiejskiej. Jest to mowa wyodrębniona z innych gwar sąsiadujących oraz języka ogólnego poprzez zmiany leksykalne i fonetyczne. Gwara poznańska

10 W gwarze poznańskiej występuje kilka grup wyrazowych, różniących się między sobą pochodzeniem: Archaizmy pojawia się sporo wyrazów z dawnej mowy polskiej, które od dawna uważane są za zapomniane w innych regionach Polski, np. akuratny, istny, mrzygłód, skopowina, zawdziać. Zachowały się elementy gwar wiejskiej ludności, która przybyła do Poznania pod koniec XIX w. z różnych zakątków Wielkopolski. Wiele z tych wyrazów gwarowych nie jest znanych w innych częściach kraju, np. bręczeć, dudlać, graty, kluka, szałaput. Wyrazy pochodzące z pogranicza Wielkopolski, z innych regionów kulturowych: Kujaw, Krajny, Pomorza, Śląska, np. chabas, fleja, luńt, szkieta, Żgajek. Germanizmy sporo zapożyczeń wyrazowych pochodzących z języka niemieckiego, które na stałe zagościły w gwarze poznańskiej, np. ajzol, bana, hazaj, szajba, tytka. JEDZENIE: amerykany - ciastka biszkoptowe angryst/jangryst agrest bejmy, dudki, siano, pieniąchy pieniądze betki grzyby bonbony cukierki butersznyty - kanapki (do zabrania poza dom) (niem. Butterschnitte - chleb z masłem) chabas mięso chaps kęs chapsnąć - ugryżć, złapać chochla łyżka wazowa, czerpak czerwone jagody poziomki damasceny - śliwki węgierki drzuzgawki truskawki

11 dudlać pić Fafoły męty, cząstki stałe w cieczy fefermyncki - cukierki miętowe flaszka butelka futer pożywienie galart - galareta z mięsa galarypa kalarepa gichnąć - wylać, nalać, oblać (niem. giessen - lać) glubka mirabelka glubka rodzaj śliwki grycha - stara bułka gzik, gzika - twarożek ze śmietaną i cebulą, w sezonie szczypiorek (może być jeszcze z oliwą) habasy mięso jabzo jabłko japa - dziura, jama ustna jedza jedzenie Kanka bańka, dzbanek karmelki cukierki karmonada, karbonada schab kaszok kaszanka klapsztula podwójna kromka chleba klemki, klymki twarde cukierki, landrynki klopnąć sprzedać knobloch - kiełbasa czosnkowa (niem. Knoblauch - czosnek) knyp nóż knypek - mały nożyk kolonialka - sklep spożywczy

12 kopytka - kluski z gotowanych ziemniaków; szagówki korbol/korbal dynia leżałki - gruszki ulęgałki luńt kawałek makocz makowiec maryjanka - majeranek melki cukierki miałki sypki młodzie drożdże mrzygłód niejadek, ktoś wychudzony nabąbany - najedzony w nadmiarze nawarka - zupa z mlekiem ośródka - miąższ chleba parzybroda zupa z kapusty plendze - placki ziemniaczane (niem. Plinse - placek ziemniaczany) plyndz placek ziemniaczany podstawek, podstawka - talerzyk pod szklankę, filiżankę pyra ziemniak pyza - bułki gotowane na parze rampuć, rumpuć - gęsta zupa jarzynowa redyska, redycha rzodkiewka rogal świętomarciński rogal z nadzieniem z białego maku tradycyjnie przygotowywany w Poznaniu i okolicznych obszarach Wielkopolski z okazji dnia świętego Marcina 11 listopada. Rogale świętomarcińskie są głównym wypiekiem podczas obchodów dnia ulicy Święty Marcin w Poznaniu. skibka - kawałek chleba skład - sklep, Byłem w składzie, ale nie miałem bejmów.

13 skorupy - naczynia ceramiczne skrzyczki skwarki smaka - apetyt smrodyle - czarne porzeczki sosyski - małe parówki (niem. Saucischen) sprawunki - zakupy spucnąć zjeść statki naczynia statory naczynia kuchenne szabel, szabelek fasolka szparagowa szagówki - kluski z gotowanych ziemniaków, cięte ukośnie szneka - drożdżówka, (niem. Schnecke - ciastko drożdżowe w kształcie ślimaka), zwł. szneka z glancem - lukrowana drożdżówka sznytka kromka chleba (niem. Schnitte - kromka, plasterek) sznytloch szczypiorek ślepe ryby - zupa jarzynowa z ziemniakami Śrupać chrupać, głośno gryźć świntojanki - porzeczki trzęsionka - galareta mięsna ukrychnąć ukroić weko słój do zapraw CZĘŚCI CIAŁA baka policzek chachoł, gnyk kark gira, szkieta, szwaja noga kalafa, sznupa, japa twarz kieloch ząb

14 kluber, kluka, kliber nos krybuny plecy ryfa - niesympatyczny wyraz twarzy ślipie oczy śpiki skronie OSOBY bauer gospodarz bąbas, bębas żartobliwie dziecko borowy - leśniczy boźdór - młody chłopak brachol brat brękot maruda bździągwa pluskwa, coś małego; osoba ciągle narzekająca dądel - malec, smarkacz ejber - chłopak, rozrabiaka, łobuziak, nicpoń famuła - rodzina frechkunda - bezczelna kobieta gibus, ginol, langus, łożgol - wysoki człowiek gideja, gidea, gidyja wysoka kobieta gilejza, gamuła, gielejza, guła niezdara golarz - fryzjer gwiazdor - Św. Mikołaj we Gwiazdkę gzub dziecko heksa wiedźma, ale też heksa - złośliwa, brzydka kobieta, zołza (niem. Hexe - czarownica, wiedźma) jucha - młoda, nierozgarnięta dziewczyna

15 juchta - podrostek, łobuz, złodziej kletuśnica plotkarka knajder malec, niedorostek knypek, kakaludek - niska osoba kompel kolega laufer - człowiek niespokojny, nie mogący usiedzieć w domu, ani dłużej w jednym miejscu, także ruchliwe, rozbiegane dziecko (od niem. Laufer - biegacz) lejza, gelejza - osoba niezdarna, gapowata listowy - listonosz luntrus - łazęga, powsinoga, łazik łata, łatus - urwis, o dorosłym człowiek: niewiele wart łatynda - obibok, włóczęga łęgol, łągol - człowiek wesoły maluda dziecko marnisz lekkoduch mela - dziewczyna (ładna i młoda, albo również pejoratywnie: nierozgarnięta) menel - typek miągwa beksa, osoba płaczliwa mora - zmora, duch motorowy motorniczy nicpota - nicpoń, urwis nośpłat handlarz starzyzną nygus - leń nyrol, nyra skąpiec ogar - łobuz ogrodowy ogrodnik opypłaniec - brudas paterak - partacz, niedbały gospodarz

16 pągiel smarkacz pener - menel, żul (bardzo poznańskie słowo) pinda dziewczyna religa łamaga rojber nicpoń, łobuziak (niem. Räuber - rabuś, bandyta) szaranek - mały chłopczyk szczun - chłopak szkieber Niemiec szkieł - policjant (szkieły - policja) szlachtus - rzeźnik (niem. schlachten - bić bydło, zażynać drób) szmaja, szmania - człowiek leworęczny szplin postrzeleniec, wariat sztyft uczeń rzemieślniczy, nowicjusz, pomocnik szuszwol brudassiora siostra Świynty Marcin - Święty Marcin trzeszczok - małe, nieznośne, płaczliwe i krzykliwe dziecko tuleja niezdara wartołka - ruchliwy malec wiara - ludzie, grupa ludzi, np. wuchta wiary dużo ludzi, tłum wiara, wiaruchna - ludzie, grupa ludzi (jedno z najbardziej poznańskich określeń), np. wiara wraca z meczu - ludzie wychodzą ze stadionu; poszliśmy całą wiarą do kina - umówiliśmy się paczką znajomych wuja - wujek, stryjek, ale też żartobliwy zwrot do kogoś: Tej, wuja! zynder łobuz, nierób Żgajek chłopak, wyrostek WYRAŻENIA

17 ady idź - co ty opowiadasz, to niemożliwe Ależ bez niczego! - Oczywiście! Rozumie się! bieda się hejbła - o kimś biednym, kto nieoczekiwanie zdobył się na duży wydatek biegać na łyżwach - jeździć na łyżwach być na fleku - być jeszcze sprawnym, w pełni sił być nie do żdżarcia - być rewelacyjnym, nie do podrobienia ciemno jak w miechu - bardzo ciemno Co ja za to mogę? - Co ja jestem temu winien? Co to za jeden? - Kto to, kim on jest? Coś wyszło - Coś skończyło się, uległo zniszczeniu dostać po kluce - dostać nauczkę dostać szplina - zbzikować, zwariować Dość to przyńdzie? - Ile to będzie kosztowało? Elegant z Mosiny - odpowiednik "wystrojony jak cieć na Boże Ciało" Gdzie ja wszędzie nie byłem! - Gdzie ja nie byłem! idź w kieretyny - odczep się Ile to uczyni? - Ile to będzie kosztowało? iść komuś na nerwy - denerwować, drażnić Ja na to nie wychodzę! - Ja do tego nie dążę! Jak ty do tego przyjdziesz? - Jak ty to zrobisz? Jaki on jest stary? - Ile on ma lat? jest precz - nie ma go Kapelusz dobrze siedzi - Kapelusz ma dobry rozmiar, dobrze się trzyma kielczyć się jak do syra - głupio się śmiać klamkować się - tłumaczyć się w wykrętny sposób kusić - robić coś w nocy, jak wszyscy pożundni już śpią kusić po nocach - zajmować się czymś w nocy

18 lelać się - zachowywać się dziecinnie łe! - bardzo poznański wołacz, zamiast ogólnopolskiego o!, oj! łoński rok - zeszły rok Łyn to jest ale wysoki! - Ależ on jest wysoki! Mam ból zęba - Ząb mnie boli Mam głód - Jestem głodny mieć ambę - być zwariowanym, mieć głupie pomysły mieć fefry - bać się mieć fifa - mieć talent mieć rachę na kogoś - długo i mocno złościć się, gniewać na kogo Mieć za sobą lanię - Skończyć szkołę Musieć się uśmiać - Uśmiać się Musieć z kimś wiele wystać - Musieć przez kogoś wiele znieść Nie przychodź mi tak głupio! - Nie docinaj mi! Nie wiedziałem sobie rady - Czułem się nie swojo, ponuro Obłożyć chleb - przygotować kanapkę Okno wygląda na ulicę - Okno jest od strony ulicy Ona ci nic nie życzy - Ona ci źle życzy Ona nie jest dziś do mówienia - Nie można z nią dziś rozmawiać Ona przychodzi mi taka znajoma - Ona wydaje mi się taka znajoma Ona stoi dobrze - Powodzi się jej dobrze Ona została stać - Ona stanęła przebrać - nadwerężyć np. przebrać szwaję - nadwerężyć nogę Przepowiadać lekcję - powtarzać lekcję Sprawić sobie śrubę - Upić się Spuścić się na kogoś - Polegać na kimś Stoi mi do dyspozycji - Mam to do dyspozycji, mogę tym zarządzać stroić muki - dąsać się, wydziwiać

19 szpycować z winkla - spojrzeć z ukosa To przyjdzie tu - To będzie tu Trzymać sobie kogoś ciepło - Żyć z kimś w przyjaznych stosunkach Tu dostaniesz kupić - Tu kupisz Ty za to nie możesz - Nie jesteś temu winien W gazecie stoi napisane - W gazecie jest napisane Wygląda za niczym - Wygląda na coś bezwartościowego Wystrojony jak do ośpic - ubrany z większą elegancją niż otoczenie (ośpiceblizna po szczepieniu ospy) wystworzać fify - stroić żarty z gorem lub z deklem - być nie normalnym, nienormalnie się zachowywać. On ma z gorem zawdzi nasie - załóż na siebie Zostać siedzieć w klasie - Siedzieć w klasie, repetować, powtarzać Zrobić łóżko - Pościelić łóżko UBRANIA: badejki kąpielówki biber - kapelusz bindka krawat boba czapka bryle, blycki- okulary (niem. Brille) glazejki - skórzane rękawiczki globusik melonik jaka lub jaczka marynarka jaka, jupa, jupka kurtka, bluza, wierzchnie okrycie katana kurtka klajdnąć się - ubrać się (niem. kleiden ubierać, przyodziewać)

20 kluft- ubiór laczki - obuwie domowe bez pięty lompy - ubrania lumpy szmaty, ciuchy mantel płaszcz papcie - obuwie domowe patrzydła okulary pory spodnie rojber - łobuz, także o rozrabiającym dziecku (niem. Räuber - rabuś, bandyta) szafonierka - szafa na bieliznę trzewiki buty westka kamizelka ZWIERZĘTA boża krówka, petronelka biedronka glapa ptak guła, gularz - indyk, indyczka hazaj zając kejter pies, kundel kociamber - kot kokot kogut niuda świnia nyga komar proszczak prosiak CECHY CHARAKTERU I WYGLĄDU ZEWNĘTRZNEGO:

21 fajny ładny fifny zgrabny fifny sprytny, żartobliwy frechowny bezczelny nieusłuchany niegrzeczny obski obcy CZYNNOŚCI(CZASOWNIKI): Bachać się kąpać się biglować prasować brechtać się taplać się w wodzie brynczeć, brawędzić, bręczeć marudzić chapać ciężko pracować chędożyć, ochędożyć - sprzątać, czyścić, posprzątać, wyczyścić chichrać się - śmiać się churchać, churchlać - kaszleć, pochrząkiwać cyrać - cucić, ożywiać cząpać kucać ćpać, ćpić rzucać deknąć - uderzyć (kogoś) drygać bać się dudlać - płakać, pić dylać - tańczyć, uciekać fefry, fefrać się - strach, bać się fyrać/fyrnąć uciekać, uciec garować - leżeć w łóżku, spać garować spać gibać się, gibnąć się kołysać się

22 gibać/gibnąć dźwigać giglać łaskotać glapić się patrzyć ględzić marudzić głabać kraść, brać grygolić bazgrać kantować się - pchać się kielczyć się śmiać się klopnąć sprzedać kusić - straszyć, pracować nocą, czuwać lajsnąć sprawić sobie coś, kupić lelać - rozpieszczać ligać ślizgać luchnąć wypić lyroć się chwiać się manygować - lenić się, włóczyć się bez celu marać - szukać, grzebać nadusić - nacisnąć namknąc - usunąć, przesunąć narychtować przygotować, naprawić oblec włożyć odkinać się - odczepić się, dać komuś spokój odkluczyć - otworzyć zamek omurzyć się pobrudzić się opypłać się ubrudzić się patonić się, spatonić się - palić się, tlić pęchcić - szperać, szukać pindaczyć się - stroić się

23 pizgnąć się - uderzyć się (ale można też pizgnąć fotkę, czyli zrobić zdjęcie) plożyć - służyć albo przynosić ulgę pochichrać - pośmiać się pochrympać - postrzępić, wystrzępić pojapić podziurawić pośrupać - porysować przepękać - przetrzymać przesmradzać - wybrzydzać przykinać - przyczepić się, przynieść coś rajzować podróżować rumotać - hałasować, stukać rychtować szykować skataić się zmęczyć skataić się zmęczyć się skibnąć, skiba - ukraść, kradzież spartolić - zepsuć stalować się - popisywać się, głupio zachowywać stryknąć się zderzyć się szparować oszczędzać szpycnąć - zerknąć, spojrzeć, zobaczyć szpycować - spoglądać, obserwować sztrykować robić na drutach szuchrować oszukiwać świgać rzucać taśtać nieść uhajtnąć uciąć, skaleczyć się uskromnić się uspokoić się uślumprać - ubrudzić się

24 utonkać się umoczyć się wagować się - wahać się wyćpić wyrzucić wymarać wyszukać wypłechtać - wypłukać zgrudzić się - skurczyć się zminąć zmienić INNE bana pociąg bimba tramwaj dracheta latawiec drynda taksówka funcka lampa gajgi skrzypce gamaja gimnazjum gisuwa - deszcz glajda błoto graitko/grajotko instrument muzyczny juszka, jucha krew kamlot kamień kierz, kierzek, kierzki krzak, krzaki kista - skrzynia (niem. Kiste) knipa książka koło rower lania szkoła lury - głupstwa, nudy modrakowy niebieski

25 ostrzytko temperówka przechadzka spacer rodle sanki rug cug - szybko ruła spokój rychtyk/rychtyg akurat, dokładnie, w porządku ryczka stołek sklep piwnica sklep - piwnica, Idę do sklepu po węgiel skrzydło - fortepian (niem. Flügel - skrzydło, fortepian) szrajba podpis sztrufelek kawałek szwamka gąbka tej! ty; dodatek do frazy; charakterystyczna forma zwrotu do znajomych (znany poznański kabaret lat 70. Laskowika i Smolenia właśnie stąd wziął swoją nazwę TEY). Wiara no tej, nie! tutej - tutaj wyro łóżko zajta - strona, strona www