Kierownik projektu: mgr inż. Karolina Maciaszczyk

Transkrypt

1 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym programie działań Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym programie działań Etap I Projekt programu wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla rzek: Odra, Nysa Kłodzka, Nysa Łużycka, Bóbr, Bystrzyca, Biała Głuchołaska Wykonawca: Kraków, 2013/2015

2 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym Kierownik projektu: mgr inż. Karolina Maciaszczyk Zespół projektowy: mgr inż. Ewa Laskosz mgr inż. Zbigniew Gabryś dr inż. Jerzy Grela mgr inż. Jaromir Borzuchowski mgr inż. Magdalena Grzebinoga mgr inż. Michał Olszar mgr inż. Michał Jarząbek mgr inż. Ewa Nykiel mgr inż. Alicja Gołębiewska mgr inż. Klaudia Sanek mgr inż. Justyna Karkoszka mgr inż. Zbigniew Onyśko 2

3 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym Spis treści: 1. Podstawa realizacji pracy Cel i zakres opracowania Uwarunkowania prawne Opis powodzi historycznych Rzeka Odra Opis źródeł i rodzajów zagrożenia powodziowego oraz jego hydrologicznych uwarunkowań Opis przeprowadzonej analizy powodzi na podstawie dostępnych danych hydrologicznometeorologicznych, dostępnej dokumentacji oraz zachowanych znaków wielkiej wody Charakterystyka rzek Rzeka Odra Rzeka Nysa Kłodzka Rzeka Nysa Łużycka Rzeka Bóbr Rzeka Bystrzyca Rzeka Biała Głuchołaska Istniejące systemy ochrony przeciwpowodziowej Rzeka Odra Rzeka Nysa Kłodzka Rzeka Nysa Łużycka Rzeka Bóbr Rzeka Bystrzyca Rzeka Biała Głuchołaska Skrócone opisy taksacyjne Analiza przepustowości koryta analiza hydrauliczna stanu istniejącego W0, W1 i W2 oraz wybór wariantu peferowanego Szczegółowe statystyki dla wariantu preferowanego W Zabiegi pielęgnacyjne i prace utrzymaniowe odpowiedniego zagospodarowania doliny zalewowej Załączniki Spis tabel Spis rysunków Literatura

4 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym 1. Podstawa realizacji pracy Niniejszy dokument pn.: Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym programie działań etap I został wykonany zgodnie z umową nr UC-460/6/2013/EP-150 zawartą we w dniu r. pomiędzy Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej we jako Zamawiającym, a firmą MGGP S.A. z siedzibą w Tarnowie jako Wykonawcą. 2. Cel i zakres opracowania Projekt pn.: Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym programie działań jest realizowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Celem opracowania jest likwidacja miejsc zatorogennych, obniżenie zwierciadła wody na terenach zurbanizowanych oraz likwidacja zadzrzewień w pobliżu obiektów inżynierskich, aby nie doprowadzić do sytuacji awaryjnej jaką mogą stworzyć powalone drzewa. Opracowanie ma na celu wskazanie najbardziej potrzebnych miejsc dla których nie ma innych alternatyw. Głównym elementem opracowania jest przygotowanie programu wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla, na podstawie wykonanych skróconych opisów taksacyjnych oraz analizy hydraulicznej dla rzek, które zostały określone przez Zamawiającego. Analizie podlegają zlewnie rzek: Odra, Nysa Kłodzka, Nysa Łużycka, Bóbr, Bystrzyca, Biała Głuchołaska. Dla wybranego wariantu wycinki dla działek zostaną wykonane operaty dendrologiczne. Etap I projektu obejmuje: I. Podanie do publicznej informacji wiadomości informacji o przystąpieniu do opracowywania projektu dokumentu i o jego przedmiocie. II. Przygotowanie projektu programu wycinki drzew i krzewów 1. Uwarunkowania prawne 2. Charakterystyka obszarów szczególnego zagrożenia powodzią dla rzek: Odry, Nysa Kłodzka, Nysa Łużycka, Bóbr, Bystrzyca, Biała Głuchołaska: 4

5 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym 2.1. Położenie administracyjne, struktura własnościowa, powierzchnia, struktura użytkowania ( w tym obecny stan porastania powierzchni przez drzewa i krzewy ), formy ochrony przyrody, charakterystyka przyrodnicza, hydrograficzna i hydrologiczna; 2.2. Obwałowania i powierzchnia chroniona wałami 3. Przeprowadzenie w terenie własnej inwentaryzacji przyrodniczej w formie skróconego opisu taksacyjnego zadrzewień uwzględniając aspekt przepustowości koryta i dolin rzek (aktywna część przekroju), opracowanie hydraulicznej charakterystyki porastania drzew i krzewów dla celów analizyhydraulicznej dla potrzeb opracowania dokumentu. Inwentaryzacje należy zaplanować i przeprowadzić również w aspekcie wykorzystania przy opracowywaniu prognozy oddziaływania na środowisko; 4. Ocena zdolności przepustowej terenów zalewowych; 5. Wstępne wytypowanie obszarów porośniętych drzewami i krzewami do usunięcia lub pozostawienia, mające na celu minimalizację zagrożenia i ograniczenie ryzyka powodziowego, według materiałów dostarczonych przez oraz własnych wskazań na podstawie analizy układu poziomego i pionowego obszaru, analizy przepustowości koryta i dolin rzek: Odry, Nysa Kłodzka, Nysa Łużycka, Bóbr, Bystrzyca, Biała Głuchołaska przeprowadzonej przez Wykonawcę z uwzględnieniem w szczególności: - form ochrony przyrody; - ograniczeń prawnych; - obiektów typu : mosty, ujęcia wód, wały itp.; - materiałów dostarczonych przez Zamawiającego: - obszarów drzew i krzewów uzgodnionych z RZGW do usunięcia; - zestawienie miejsc spowalniających przepływ wód powodziowych; 6. Opracowanie szczegółowych kryteriów dla wskazania miejsc wymagających usunięcia drzew i krzewów. 7. Wytypowanie, z zastosowaniem przyjętych kryteriów, drzew i krzewów przeznaczonych do usunięcia z obszarów szczególnego zagrożenia powodzią rzek: Odry, Nysa Kłodzka, Nysa Łużycka, Bóbr, Bystrzyca, Biała Głuchołaska, w związku z udrożnieniem doliny zalewowej, kierowaniem (sterowaniem) nurtem oraz usuwaniem zadrzewień dla zagwarantowania właściwych warunków przepływu wód powodziowych wraz z opisem i uzasadnieniem prognozowanego wpływu realizacji działań na warunki hydrodynamiczne. Uzasadnienie będzie mieć charakter merytoryczny dotyczący względów hydrologicznych i hydraulicznych. Wycinka będzie poprzedzona analizą przepustowości koryta i dolin rzek oraz będzie oparta na jej wynikach. Ma wykazywać zasadność oraz konieczność zrealizowania założonych działań dla celów ochrony przeciwpowodziowej. 5

6 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym 8. Propozycje sposobu i terminu prowadzenia prac oraz utrzymania odpowiedniego zagospodarowania doliny zalewowej w przyszłości w celu zachowania optymalnego poziomu zwierciadła wielkich wód Rysunek 1. Analizowany obszar 6

7 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym Tabela 1. Zestawienie analizowanych obszarów Dolina rzeczna Nysa Kłodzka Biała Głuchołaska Bystrzyca Nysa Łużycka Bóbr Odra Wybrane obszary Obszar wewnątrz "linii brzegowej" OSO SOO Powierzchnia Parki Krajobrazowe Rezerwaty Parki Narodowe Sumaryczna powierzchnia Obszary chronione - [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] ONNP Bufor ONNP Bufor ONNP Bufor ONNP Bufor ONNP Bufor ONNP Bufor ONNP RAZEM Bufor Źródło: Wyznaczenie zasięgów obszarów chronionych w obrębie dolin rzek: Odry, Nysy Kłodzkiej, Nysy Łużyckiej, Bobru, Bystrzycy i Białej Głuchołaskiej na obszarze działania Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we, Biuro Prac Studialnych Andrzej M. Borowicz, Wrocław, luty/marzec 2013 r. 7

8 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym Niniejsze opracowanie wykonano m.in. na podstawie danych przekazanych przez Zamawiającego. 3. Uwarunkowania prawne Program wycinki drzew i krzewów na terenie działania powstaje dla obszarów szczególnego zagrożenia powodzią, gdzie stykają się i przenikają cele ochrony mienia i życia ludzkiego oraz cele ochrony przyrody. Należy podkreślić, że pod pojęciem powodzi (Art. 9 ustawy Prawo wodne) rozumie się czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, powstałe na skutek wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, powodujące zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej. Spośród wielu dokumentów, które w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na postępowanie w tym obszarze działań, najważniejszą rolę odgrywają ustawa Prawo wodne 1, ustawa Prawo ochrony środowiska 2, ustawa o ochronie przyrody 3 oraz ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 4. Podstawą prawną realizacji Programu są zapisy art. 26 i 88 l. ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r., poz. 469), oraz dział III i IV ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199 poz z późniejszymi zmianami). Zgodnie z ustawą Prawo wodne ochrona przed powodzią jest zadaniem organów administracji rządowej i samorządowej. Ochronę ludzi i mienia przed powodzią realizuje się w szczególności przez kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych (art. 88k ustawy Prawo wodne). 1 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne., Dz.U. 2015, poz Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz.U nr 62 poz. 627, Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, Nr 111, poz. 708, Nr 138, poz. 865, Nr 154, poz. 958, Nr 171, poz. 1056, Nr 199, poz. 1227, Nr 223, poz. 1464, Nr 227, poz. 1505, z 2009 r. Nr 19, poz. 100, Nr 20, poz. 106, Nr 79, poz. 666, Nr 130, poz. 1070, Nr 215, poz. 1664, z 2010 r. Nr 21, poz. 104, Nr 28, poz. 145, Nr 40, poz. 227, Nr 76, poz. 489, Nr 119, poz. 804, Nr 152, poz i poz. 1019, Nr 182, poz. 1228, Nr 229, poz Nr 249, poz. 1657, z 2011 r. Nr 32, poz. 159, Nr 63, poz. 322, Nr 94, poz. 551, Nr 99, poz. 569, Nr 122, poz. 695, Nr 129, poz. 734, Nr 152, poz. 897, Nr 178, poz. 1060, Nr 224, poz. 1341, z 2012 r. poz. 460, poz. 951, 1342, 1513, z 2013 r. poz. 21, 139, 165, Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz.U poz Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U nr 80 poz. 717, Dz. U. Z 2012 r. poz. 647, 951, 1445, z 2013 r. poz. 21,

9 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym Konieczność dokonywania wycinki wynika z obowiązku utrzymywania śródlądowych wód powierzchniowych, jaki ciąży na Regionalnym Zarządzie Gospodarki Wodnej we. Do obowiązków RZGW należy m.in. (art. 26 ustawy Prawo wodne): zapewnienie utrzymywania w należytym stanie technicznym koryt cieków naturalnych oraz kanałów, będących w jego władaniu; regulowanie stanu wód lub przepływów w ciekach naturalnych oraz kanałach stosownie do możliwości wynikających ze znajdujących się na nich urządzeń wodnych oraz warunków hydrologicznych; zapewnienie swobodnego spływu wód powodziowych oraz lodów; współudział w odbudowywaniu ekosystemów zdegradowanych przez niewłaściwą eksploatację zasobów wodnych. Niestety ustawa Prawo wodne nie uściśla kluczowych pojęć, jak należyty stan techniczny i swobodny spływ wód powodziowych. W ustawie Prawo wodne nie podaje się wprost informacji o negatywnej roli drzew i krzewów na ochronę przeciwpowodziową. Interpretacja taka odnośnie obszarów zagrożonych może wynikać jednak z art. 88l ustawy, gdzie określono, że na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią zabrania się wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększających zagrożenie powodziowe, w tym sadzenia drzew lub krzewów, z wyjątkiem plantacji wiklinowych na potrzeby regulacji wód oraz roślinności stanowiącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub służącej do wzmacniania brzegów, obwałowań lub odsypisk. Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej może, w drodze decyzji, na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, zwolnić od tego zakazu. Na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, w celu zapewnienia właściwych warunków przepływu wód powodziowych, dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej może ponadto, w drodze decyzji, wskazać sposób uprawy i zagospodarowania gruntów oraz rodzaje upraw wynikające z wymagań ochrony przed powodzią, a także nakazać usunięcie drzew i krzewów (art. 88 l ust. 7 ustawy Prawo wodne). Stroną postępowania o wydanie ww. decyzji jest właściciel wody i posiadacz nieruchomości, której dotyczy ta decyzja (art. 88 l ust. 10 ustawy Prawo wodne). Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej dla stwierdzenia czy zamierzone działanie nie utrudni ochrony przed powodzią może zasięgnąć opinii państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej (art. 88 l ust. 3 ustawy Prawo wodne). Ponadto decyzja nakazująca wycinkę drzew wymaga uzgodnienia z właściwym Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska (art. 88 l ust. 11 ustawy Prawo wodne). Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we będzie wydawał decyzje nakazujące usunięcie drzew i krzewów z uwzględnieniem wyników 9

10 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym analiz przeprowadzonych w ramach opracowania oraz szczegółowych inwentaryzacji terenowych. Usuwanie drzew i krzewów z terenów stanowiących własność Skarbu Państwa będących w trwałym zarządzie odbywa się na podstawie zezwolenia wydanego przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta zgodnie z art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2015 r. poz. 1651) na wniosek RZGW. Również zgodnie z art. 83f., przepisów art. 83 ust.1 nie stosuje się. Wytypowanie drzew do usunięcia związane jest z regulacją i utrzymaniem koryt cieków naturalnych, wykonywaniem i utrzymywaniem urządzeń wodnych służących kształtowaniu zasobów wodnych w zakresie niezbędnym do wykonywania i utrzymywania tych urządzeń. W pierwszej kolejności usuwane są drzewa usychające, zagrażające oberwaniem konarów, uszkodzone niszczycielską działalnością bobrów mające wpływ na bezpieczeństwo ludzi i mienia oraz zagrażające prawidłowemu funkcjonowaniu urządzeń hydrotechnicznych będących w administracji RZGW. Zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2015 r. poz. 1651) Art. 83f.1) 1. Przepisów art. 83 ust. 1 nie stosuje się do: 1) krzewów, których wiek nie przekracza 10 lat; 3) drzew, których obwód pnia na wysokości 5 cm nie przekracza: a) 35 cm w przypadku topoli, wierzb, kasztanowca zwyczajnego, klonu jesionolistnego, klonu srebrzystego, robinii akacjowej oraz platanu klonolistnego, b) 25 cm w przypadku pozostałych gatunków drzew; 4) drzew lub krzewów na plantacjach lub w lasach w rozumieniu ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach; 5) drzew lub krzewów owocowych, z wyłączeniem rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków lub na terenach zieleni; 7) drzew lub krzewów usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu z obszarów położonych między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, z wału przeciwpowodziowego i terenu w odległości mniejszej niż 3 m od stopy wału; 10) drzew lub krzewów usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu ze względu na potrzeby związane z utrzymaniem urządzeń melioracji wodnych szczegółowych; 11) drzew lub krzewów usuwanych z obszaru parku narodowego lub rezerwatu przyrody nieobjętego ochroną krajobrazową; 12) drzew lub krzewów usuwanych w ramach zadań wynikających z planu ochrony lub zadań ochronnych parku narodowego lub rezerwatu przyrody, planu ochrony parku krajobrazowego, albo planu zadań ochronnych lub planu ochrony dla obszaru Natura 2000; 10

11 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym 13) prowadzenia akcji ratowniczej przez jednostki ochrony przeciwpożarowej lub inne właściwe służby ustawowo powołane do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia; 14) drzew lub krzewów stanowiących złomy lub wywroty usuwanych przez: a) jednostki ochrony przeciwpożarowej, jednostki Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, właścicieli urządzeń, o których mowa w art Kodeksu cywilnego, zarządców dróg, zarządców infrastruktury kolejowej, gminne lub powiatowe jednostki oczyszczania lub inne podmioty działające w tym zakresie na zlecenie gminy lub powiatu, b) inne podmioty lub osoby, po przeprowadzeniu oględzin przez organ właściwy do wydania zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu, potwierdzających, że drzewa lub krzewy stanowią złom lub wywrot; 15) drzew lub krzewów należących do gatunków obcych, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 120 ust. 2f. 2. W przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 13 i pkt 14 lit. a, podmioty określone w tych przepisach, w terminie 30 dni od dnia usunięcia drzewa lub krzewu, przekazują do organu właściwego do wydania zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu, informację o terminie, miejscu i przyczynie ich usunięcia oraz liczbie drzew lub powierzchni usuniętych krzewów, a także dokumentację fotograficzną przedstawiającą usunięte drzewo lub krzew. 3. Z oględzin, o których mowa w ust. 1 pkt 14 lit. b, sporządza się protokół. W protokole podaje się w szczególności informację o terminie, miejscu i przyczynie usunięcia drzewa lub krzewu oraz liczbie drzew lub powierzchni usuniętych krzewów oraz dołącza się dokumentację fotograficzną przedstawiającą usunięte drzewo lub krzew. Do drzew i krzewów odnosi się wprost ustawa Prawo ochrony środowiska, które w ogólności określa zasady ochrony środowiska, warunki korzystania ze środowiska oraz obowiązki administracji publicznej związane z ochroną środowiska. Ochrona środowiska jest realizowana w myśl ustawy w szczególności m.in. przez ograniczenie możliwości wycinania drzew i krzewów oraz likwidacji terenów zieleni (art. 127 ustawy Prawo Ochrony Środowiska), a także przez zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, zwłaszcza gdy przemawiają za tym potrzeby ochrony gleby, zwierząt, kształtowania klimatu oraz inne potrzeby związane z zapewnieniem różnorodności biologicznej, równowagi przyrodniczej i zaspokajania potrzeb rekreacyjno-wypoczynkowych ludzi. Ustawa nie mówi o wycince związanej tematycznie ze zmniejszaniem zagrożenia powodziowego. Z ustawą Prawo Ochrony Środowiska wiążą się natomiast cele środowiskowe i zasady ochrony wód przewidziane w ustawie Prawo wodne. Według art. 38. ustawy Prawo Wodne celem ochrony wód jest utrzymywanie lub poprawa jakości wód oraz biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na terenach podmokłych. Realizacja tego celu wymaga zapewnienia m.in. możliwości bytowania ryb i innych organizmów wodnych w warunkach naturalnych. 11

12 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym Stan ekologiczny jednolitej części wód powierzchniowych (JCWP), wyróżnia się na podstawie kryteriów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 2009 roku w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych. Prowadzone zabiegi nie mogą prowadzić do pogorszenia stanu określonej JCWP. Nawiązanie do ustawy Prawo ochrony środowiska znajduje się również w ustawie o ochronie przyrody, ustanawiającej cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej, nieożywionej oraz krajobrazu. Według jej przepisów zasoby, twory i składniki przyrody (w tym siedliska przyrodnicze, zieleń w miastach i wsiach, jak również zadrzewienia) należy zachowywać, użytkować w sposób zrównoważony i pozwalający na ich odnawialność. Ustawa reguluje zasady ochrony terenów zieleni i zadrzewień (rozdz. 4 ustawy o ochronie przyrody) oraz wydawanie pozwoleń na ich wycinkę. Pod tym względem inaczej traktuje się prace podejmowane na podstawie decyzji właściwego organu w obszarze między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w którym wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, z wałów przeciwpowodziowych i terenów w odległości mniejszej niż 3 m od stopy wału (art. 83 ustawy o ochronie przyrody). Nie wymagają one decyzji wójta, burmistrza, albo prezydenta miasta. Za usunięcie drzew i krzewów, które było związane z regulacją i utrzymaniem koryt cieków naturalnych, wykonywaniem i utrzymaniem urządzeń wodnych służących kształtowaniu zasobów wodnych oraz ochronie przeciwpowodziowej w zakresie niezbędnym do wykonania i utrzymania tych urządzeń, nie pobiera się opłat (art. 86 ustawy o ochronie przyrody). W ustawie określa się także zasady postępowania na obszarach objętych formami ochrony przyrody. Przykładowo likwidowanie lub niszczenie zadrzewień nadwodnych w parku krajobrazowym może być zakazane, jeśli nie wynika m.in. z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej (art. 17 ustawy o ochronie przyrody). Działalność związana z utrzymaniem urządzeń i obiektów służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu nie podlega ograniczeniu na obszarach Natura 2000, jeśli nie oddziałuje znacząco negatywnie na cele ochrony tych terenów i o ile nie narusza zakazów obowiązujących w parkach narodowych i rezerwatach przyrody, jeśli te zawierają się w obszarze Natura 2000 (art. 36). Prace prowadzone na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych, polegające na regulacji wód oraz budowie wałów przeciwpowodziowych, a także roboty melioracyjne, odwodnienia budowlane oraz inne roboty ziemne zmieniające stosunki wodne, wymagają pozwolenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. W przeciwnym razie ich wykonawcy podlegają karze aresztu lub grzywny (art. 131 ustawy o ochronie przyrody). 12

13 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym W ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym zawarte są zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej oraz zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy. Ideą tych zasad jest dążenie do ładu przestrzennego i zrównoważonego rozwoju. Ustawa określa, że w planie zagospodarowania przestrzennego województwa oraz w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, planie miejscowym i decyzjach lokalizacyjnych uwzględnione muszą być obszary szczególnego zagrożenia powodzią. O ile dokumenty polskie wyznaczają prawne ramy konkretnych działań, o tyle pożądany kierunek prowadzonej polityki w zakresie zarządzania wodami nadała już wcześniej Ramowa Dyrektywa Wodna. Jedną z jej wytycznych jest obowiązek tworzenia planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy (art. 4 Ramowej Dyrektywy Wodnej). Ten sposób zarządzania wodami znalazł swoje odbicie w polskich dokumentach strategicznych, w tym w projekcie jednej z dziewięciu strategii zintegrowanych Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko. Tam też znalazł się zapis o potrzebie zwiększania zasobów wód i zwiększania zdolności retencyjnych zlewni. W kontekście przedmiotowego dokumentu istotna jest też Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim tzw. Dyrektywa Powodziowa, która dąży do zminimalizowania oraz właściwego zarządzania ryzykiem, jakie może stwarzać powódź dla ludzkiego zdrowia, środowiska, działalności gospodarczej i dziedzictwa kulturowego. Transpozycja dyrektywy do polskiego systemu prawnego nastąpiła w 2011 roku poprzez nowelizację ustawy Prawo wodne. Uchylono dział V ustawy ochrona przed powodzią oraz suszą (między innymi uchylono art. 79 ustawy Prawo wodne nakładający na dyrektora RZGW obowiązek opracowania studium ochrony przeciwpowodziowej), a wprowadzone zostały nowe uregulowania. Znowelizowana ustawa Prawo wodne wprowadziła zmiany zarówno w zakresie dokumentów w oparciu, o które prowadzona jest ochrona przeciwpowodziowa, jak i w definicji specjalnych terenów zagrożonych powodzią. Studium ochrony przeciwpowodziowej zastąpione zostało mapami zagrożenia i ryzyka powodziowego, natomiast wyznaczone przez dyrektora RZGW obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią - obszarami szczególnego zagrożenia powodzią. Zgodnie z ustawą przejściową z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw studium ochrony przeciwpowodziowej, sporządzone przez właściwego dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej, zachowuje ważność do dnia sporządzenia map zagrożenia powodziowego, natomiast obszary 13

14 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym bezpośredniego zagrożenia powodzią określone przez właściwego dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej na podstawie przepisów dotychczasowych uznaje się za obszary szczególnego zagrożenia powodzią w rozumieniu art. 9 ust. 1 pkt 6c ustawy Prawo wodne. Ponieważ zgoda na realizację przedsięwzięcia mogącego potencjalnie szkodzić środowisku wymaga uprzedniego rozwiania wszystkich racjonalnych wątpliwości, co do tego szkodliwego oddziaływania, z tego względu Program zostanie poddany strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko, która oceni zbiorcze skutki jego wdrożenia. Skutki lokalne będą oceniane w ramach opisanych powyżej uzgodnień z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska. 14

15 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym 4. Opis powodzi historycznych 4.1. Rzeka Odra Opis źródeł i rodzajów zagrożenia powodziowego oraz jego hydrologicznych uwarunkowań Powódź stanowi szczególny rodzaj wezbrania. Charakterystyczną cechą powodzi jest wystąpienie wyraźnego wzrostu stanów (a zatem i natężenia przepływu) wody w ciekach i jeziorach, który spowodowany jest zwiększonym zasilaniem lub incydentalnym podpiętrzeniem zwierciadła wody, wywołanym szczególnymi zjawiskami naturalnymi [1]. W konsekwencji na obszarze, na którym doszło do powodzi, powstają szkody gospodarcze i społeczne. Powódź wywołuje również negatywne skutki dla środowiska oraz dziedzictwa kulturowego. Na terenie regionu wodnego Środkowej Odry przyczynami powodzi są przede wszystkim wezbrania opadowe, które wywoływane są: opadami nawalnymi dochodzi do nich na skutek wystąpienia lokalnych burz termicznych i deszczy nawalnych; mogą wystąpić na małych potokach górskich. Wezbrania te pojawiają się zazwyczaj w miesiącach letnich lipcu i sierpniu, najczęściej na terenach wysoczyzn, wznoszących się nad płaskimi i podmokłymi obszarami (powódź w 1997 r.); opadami frontalnymi ich genezą są deszcze występujące w strefie frontów atmosferycznych; pojawiają się w terenach górskich i podgórskich. Wezbrania tego typu obejmują znacznie większe obszary, ponieważ zasięg tych deszczy jest szerszy od nawalnych. Ze względu na zasięg terytorialny, występujące w regionie wodnym Środkowej Odry wezbrania podzielić można na: lokalne obejmują obszary pojedynczych zlewni niewielkich rzek lub kilku sąsiadujących ze sobą zlewni. Przede wszystkim zalicza się do nich wezbrania opadowe nawalne. regionalne obejmują one większe obszary, zazwyczaj regionów hydrograficznych, jednorodne pod względem fizjograficznym. Są to przede wszystkim wezbrania opadowe frontalne. Na przebieg i proces formowania się wezbrania ma wpływ szereg elementów: intercepcja, parowanie, spływ powierzchniowy, infiltracja i retencja, które są kształtowane przez cechy fizycznogeograficzne zlewni (położenie, geometrię, morfometrię i rzeźbę powierzchni, sieć hydrograficzną, pokrycie i użytkowanie, litologię, hydrogeologię). Skutkiem powodzi są wezbrania powodujące wylew wód w ciekach oraz lokalne podtopienia spowodowane przez deszcze nawalne i spływ powierzchniowy. 15

16 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym Na analizowanym obszarze największe wezbrania występują przeważnie w miesiącach letnich, szczególnie w lipcu i sierpniu. Wezbrania te spowodowane są występowaniem rozległych i intensywnych opadów deszczu, trwających minimum 2-3 dni. Powodzie letnie mogą występować na obszarach górskich, podgórskich i nizinnych. Najtrudniejsze do przewidywania są powodzie opadowe, pochodzące z deszczów nawalnych przeważnie pochodzenia termicznego. Występują lokalnie na małych ciekach górskich czy nizinnych i wyrządzają najwięcej szkód. Znacznie szerszy zasięg mają powodzie typu rozlewnego, związane z deszczami frontalnymi, które wystepują zarówno na obszarach górskich, jak i nizinnych i mogą obejmować całe dorzecze. Wielkości opadów w ciągu kilku dni, zarejestrowane podczas tych powodzi, mogą przekraczać normę miesięczną. Odra: Specyfiką powstawania zagrożenia powodziowego na rzece Odrze jest możliwość jednoczesnej kumulacji fal powodziowych na Odrze i jej lewostronnych dopływach w ich odcinkach ujściowych. Przyczyną powstania powodzi jest nie tylko wysoki opad, ale także czas jego wystąpienia w różnych obszarach dorzecza oraz kolejność odpływu z poszczególnych zlewni i ich funkcje w formowaniu fali. Dorzecze Odry jest bardzo rozwinięte i wyjątkowo asymetryczne. Zlewnie lewostronnych dopływów, których obszary źródłowe leżą w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim oraz Olzy wypływającej z Beskidu Śląskiego, zalicza się do rzek górsko-nizinnych. Układ hipsometryczny mezoregionu jest zróżnicowany, wyróżnić tu można trzy zasadnicze typy krajobrazu: górski i podgórski, wyżynny oraz nizinny. Zróżnicowanie środowiska tego obszaru wpływa nie tylko na ilość opadów, ale także na szybkość spływu i możliwości retencyjne zlewni. Na podstawie analizy historycznych przebiegów wezbrań w dorzeczu Odry można wyróżnić trzy typy formowania się fal powodziowych: zasięg opadów krytycznych obejmuje górską część dorzecza powodując gwałtowny wzrost stanów wody na górnej Odrze, jak również na wszystkich dopływach jej górnego i środkowego biegu - np. wezbranie z 1997r., zasięg opadów krytycznych obejmuje źródłową część dorzecza Odry. Koncentryczny układ rzek w tej części zlewni (Odra, Ostrawica, Olza, Opawa) oraz zbliżone ich długości powodują nakładanie się fal na krótkim odcinku Odry od ujścia Opawy do ujścia Ostrawicy. Opawa uczestniczy najczęściej w rozbudowie jej części opadającej, natomiast Olza powoduje wydłużanie czasów trwania stanów wysokich w fazie kulminacji, względnie tworzy odrębny szczyt, np. wezbranie z 1985r. zasięg opadów krytycznych obejmuje zlewnie dopływów środkowego biegu Odry (Kaczawa, Bóbr, Nysa Łużycka), jak np. fala z 1965r. 16

17 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym Nysa Kłodzka: Obszar Ziemi Kłodzkiej jest często doświadczany przez powodzie. Większość powodzi w tym rejonie ma charakter opadowo-rozlewny. Teren ten wyróżnia się różnorodnością form krajobrazu oraz nierównomiernym ukształtowaniem powierzchni. W związku z tym odpływ wód opadowych wyrażony spływem powierzchniowym jest stosunkowo duży, a jego wielkość zależy głównie od spadków terenu odprowadzającego wody do potoków i rzek. Średnie spadki zlewni kształtują się od 2,1 % (Nysa Kłodzka do przekroju w Kłodzku) do 13,4 % (zlewnia Wilczki). Sieć rzeczna Nysy Kłodzkiej wraz z dopływami tworzy wachlarzowaty układ. Taki układ powoduje, że poziom wód w Nysie Kłodzkiej reaguje bardzo szybko na odpływ z terenów górskich. Ważnym czynnikiem kształtującym fale wezbraniowe są czasy koncentracji. Przyjmując jako główny czynnik decydujący o czasie koncentracji długości rzek: Nysy, Białej Lądeckiej i Bystrzycy Dusznickiej i uwzględniając prawie jednoczesne ujście tych dopływów do Nysy Kłodzkiej, nakładanie się wezbrań jest zjawiskiem naturalnym. Ze względu na duży spadek terenów przyległych do dolin rzek oraz duże spadki podłużne samych cieków, czas przemieszczania się fali z biegiem rzeki jest bardzo krótki. Nysa Łużycka: Nysa Łużycka zaliczana jest pod względem reżimu hydrologicznego do cieków o charakterze górskim i podgórskim, cechującym się gwałtownymi przyborami wód wskutek wysokich opadów, czy szybkiego topnienia pokrywy śnieżnej w zlewni. Powódź, która wystąpiła w 2010 roku w górnym dorzeczu Nysy Kłodzkiej była katastrofalna. Na wszystkich wodowskazach górnego biegu rzeki znacznie zostały przekroczone dotychczasowe absolutne maksima. Wysokość przepływów w przekroju wodowskazowym Ostróżno (najwyższy stan wynosił 365 cm, a dotychczasowe absolutne maksimum wynosiło 300cm) spowodowała przelanie się wody przez koronę zapory zbiornika Niedów. Taka sytuacja miała miejsce gdyż dopływ do zbiornika przekroczył wydatek urzaądzeń zrzutowych. Bóbr: Na obszarze zlewni rzeki Bóbr sieć rzeczna jest dobrze rozwinięta. Tworzy ją układ wachlarzowaty, widlasty charakterystyczny dla obszarów zrębowych o asymetrycznych stokach. Układ wachlarzowaty sprzyja nakładaniu się fal wezbraniowych z poszczególnych dopływów. Niewielkie odległości pomiędzy kolejnymi ujściami dopływów sprawiają, że ciek główny (Bóbr) przy sprzyjającym układzie czynników meteorologicznych może niemal równocześnie zostać zasilony wodami wezbraniowymi ze swoich dopływów. Na obszarze Karkonoszy system rzeczny tworzą cieki górskie o wysokich spadkach, kamienistym dnie i rwącym nurcie. Cieki zasilane są głównie z opadów deszczu w porze letniej i śniegu w czasie zimy, istotnym źródłem zasilania są także zbiorniki wód podziemnych. Region ten charakteryzuje się nawalnymi i frontalnymi wezbraniami opadowymi pojawiającymi się w 17

18 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym lecie, a także wezbraniami roztopowymi wywołanymi szybkim topnieniem śniegu wiosną i zimą. Istotne dla formowania fali wezbraniowej na Bobrze są jego lewostronne dopływy wraz ze swoimi dopływami odwadniające Karkonosze: Kamienna i Łomnica. Górski charakter dopływów Bobru (wysokie spadki i nieduże długości cieków) w zdecydowany sposób wpływa na szybkość przemieszczania się mas wody, kształtując czas koncentracji fali wezbraniowej i sprzyja występowaniu wezbrań i powodzi. Bystrzyca: Bystrzyca jest rzeką, która na przeważającej długości swojego biegu płynie przez las liściasty, gdzie skarpy porośnięte są krzakami i dużymi drzewami, których korony pochylone nad korytem rzeki utrudniają przepływ wód powodziowych, w wielu również miejscach konary drzew powalone są w korycie rzeki i wymagają usunięcia. Głównym źródłem zasilania cieków jest woda roztopowa, chociaż kulminacje wezbrań roztopowych niekoniecznie przewyższają kulminacje wezbrań opadowych. Na terenach zurbanizowanych retencja terenowa jest ograniczona, co powoduje szybki spływ wód powierzchniowych. Może to być przyczyną występowania nadmiernych natężeń przepływu w rzekach. Biała Głuchołaska: Analizowany obszar charakteryzuje się małym stopniem zalesienia oraz wysokimi, przekraczającymi 700 mm rocznie, opadami atmosferycznymi, które mają miejsce głównie w maju, czerwcu i lipcu. Biała Głuchołaska ma charakter górski, odznacza się szybkim przepływem. Na terenie zlewni powodzie mają charakter nagłych wezbrań oraz przekroczeń stanów alarmowych. Powodzie roztopowe, z uwagi na pagórkowaty charakter obszaru, występują rzadko. Zagrożenie powodzią wywołaną powstaniem zatoru lodowego jest znikome ze względu na górski charakter rzek, potoków i strumyków, odznaczający się szybkim, utrudniającym zamarzanie przepływem wody Opis przeprowadzonej analizy powodzi na podstawie dostępnych danych hydrologiczno-meteorologicznych, dostępnej dokumentacji oraz zachowanych znaków wielkiej wody Wzmianki historyczne dotyczące wystąpień wód z koryt rzecznych pochodzą przede wszystkim z zapisów, kronik i ksiąg parafialnych od czasów początków Państwa Polskiego. Są to informacje bardzo ogólne, nie pozwalające określić skali zjawiska. Powodzie historyczne występujące w dorzeczu Odry są lepiej udokumentowane dzięki zapisom niemieckich kronikarzy. 18

19 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym Najstarsze opisy powodzi pochodzą z Księgi Dziejów Polski Jana Długosza (począwszy od X do XV w.). Pierwsze wezbranie powodziowe opisane przez Długosza, miało miejsce w 988 r. Z opisu wynika, że powódź ta była długotrwała, połączona być może z typową Świętojanką, która spowodowała znaczne straty w zbiorach. W 1118 r.... ciągłe ulewy i powodzie nie tylko w Polsce ale i w okolicznych krajach wielkie poczyniły szkody, zatopiwszy całą niemal ziemię... ; opady i zjawiska powodziowe były tak gwałtowne, że... niektórzy lękać się zaczęli powtórnego potopu.... W 1253 r. na skutek długotrwałych opadów wystąpiła powódź trwająca...od Świąt Wielkanocnych aż do dnia dwudziestego piątego lipca we wszystkich krajach Polski.... Inne źródła historyczne wskazują również lata 1221 i 1270, w których doszło do wezbrań powodziowych, obejmujących swym zasięgiem obszar całego kraju. Podczas powodzi w 1270 r. Odra zmieniła swoje koryto, co w konsekwencji doprowadziło do skrócenia biegu rzeki. Bardziej szczegółowe dokumentowanie powodzi rozpoczęto dopiero z początkiem XVIII wieku, kiedy zaczęto wykorzystywać instrumentalne pomiary stanów wód. Ponadto w celu upamiętnienia wysokiego stanu wody, w przeszłości na murach budynków umieszczano tablice znaki wielkich wód. Znaczące wezbrania do XV wieku udokumentowano także na dopływach Odry: na Bobrze w latach: 1351, 1387, 1400, 1427, 1428, 1432, na Nysie Kłodzkiej w latach: 1310, 1470, na Nysie Łużyckiej w latach: Do najlepiej udokumentowanych powodzi historycznych zalicza się wezbranie powodziowe z 1813 r., które charakteryzowało się wielkim zasięgiem terytorialnym, obejmującym swym zasięgiem obszar górnej i środkowej Wisły, Dunajec, górną i środkową Odrę oraz terytorium Niemiec, Węgier i Czech. Powódź ta pochłonęła wiele ofiar śmiertelnych. Ponadto zanotowano straty materialne, obejmujące zniszczenia miast, osiedli, infrastruktury komunikacyjnej oraz ludzkiego dobytku. W XX wieku w wyniku postępu technicznego doszło do znacznych przekształceń w środowisku naturalnym, na skutek czego warunki kształtowania się fal powodziowych w dolinach rzecznych różnią się od występujących jeszcze kilka stuleci temu. Zagospodarowanie zlewni sprawia, że spływ powierzchniowy jest znacznie szybszy i intensywniejszy, w wyniku czego hydrogram fali rośnie znacznie szybciej niż kiedyś. Dodatkowo na skutek rozwoju miast doliny rzeczne, często będące terenami zalewowymi, zostają zabudowane, co w konsekwencji prowadzi do znacznie większych strat powodziowych. W poniższej tabeli przedstawiono wykaz wezbrań powodziowych, które miały miejsce na najważniejszych dopływach Środkowej Odry. 19

20 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym Tabela 2. Wykaz rzek, na których doszło do powodzi historycznych od XIX w. [2] Lp. Rok rozpoczęcia powodzi Nazwa rzeki Bóbr, Nysa Łużycka Nysa Kłodzka Odra Odra Nysa Łużycka Odra Nysa Kłodzka Odra Bystrzyca, górny Bóbr Bystrzyca, Nysa Kłodzka Bystrzyca, Nysa Kłodzka Odra, górskie dopływy Odry Bóbr Nysa Kłodzka Bóbr, Bystrzyca Bystrzyca Bóbr, Nysa Łużycka Bystrzyca, Nysa Kłodzka Odra Odra, Bóbr Bóbr Odra, Nysa Kłodzka, Biała Głuchołaska, Bóbr, Bystrzyca Bóbr, Nysa Kłodzka, Nysa Łużycka Nysa Łużycka Bóbr, Bystrzyca Biała Głuchołaska Bystrzyca, Nysa Kłodzka Odra, Nysa Łużycka, Bóbr Najważniejsze powodzie odrzańskie wystąpiły w 1854 r., 1897 r., 1903, 1997 r., 2010 r. Powódź z 1854 r. Wezbranie to wystąpiło zarówno na Odrze jak i jej dopływach i uważane jest za największą powódź XIX wieku. Na Odrze zanotowano kilka kulminacji, które powstały w wyniku różnego czasu występowania wezbrań na jej dopływach m.in.: Nysie Kłodzkiej, Bobrze i Nysie Łużyckiej. Zalaniu uległy niektóre dzielnice Wrocławia, w sumie ok km 2 gruntów. Przepływ Odry we określono na 2450 m 3 /s. 20

21 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym Powódź z 1897 r. Pod względem strat powódź ta porównywalna jest z powodzią z 1854 r. Katastrofalne wezbrania, spowodowane obfitymi opadami, nie wystąpiły na Odrze, a na jej dopływach m.in.: Bobrze, Nysie Łużyckiej i Nysie Kłodzkiej. Największe straty odnotowano w zlewni Bobru. Liczba ofiar śmiertelnych wyniosła 105 osób. Zalanych zostało wiele miast i osiedli oraz duży obszar użytków rolnych. Powódź zniszczyła infrastrukturę komunikacyjną a także setki siedzib ludzkich. Lipcowa powódź została nazwana potopem śląskim. Po tej katastrofie uchwalono ustawę o ochronie powodziowej, która zakładała budowę zbiorników retencyjnych. Powódź z 1903 r. W lipcu 1903 r. doszło do nałożenia się fal z Odry i Nysy Kłodzkiej, co w konsekwencji doprowadziło do przekroczenia w wielu miejscach absolutnych maksimum stanów wody. Doszło do przerwania wałów na całej długości rzeki, w wyniku czego pod wodą znalazły się liczne miasta. Maksymalny przepływ przez miasto Wrocław wyniósł wówczas 2200 m 3 /s. Odnotowano znaczne straty. Po wezbraniu powodziowym zdecydowano o przebudowie systemu, umożliwiającego przepuszczanie wód powodziowych o tej wielkości przez Wrocław. Powódź z 1997 r. Wezbranie to uznawane jest za największą powódź XX w. w dorzeczu Odry. Na górnym i środkowym odcinku rzeki przekroczone zostały wszystkie dotychczasowe wartości ekstremalne przepływów i stanów wody. W jej wyniku życie straciło 55 osób i doszło do katastrofalnych strat gospodarczych i społecznych. Pod koniec czerwca i na początku lipca ( ) obszar Polski nawiedził płytki niż, niosąc ze sobą obfite opady, które spowodowały nasycenie gruntu wodą i znaczne obniżenie jego zdolności retencyjnych. Stany wody w Odrze i jej dopływach układały się w strefie stanów średnich i niskich. W początkowych dniach lipca w wyniku ruchu mas powietrza nad Europą, nad Sudetami uformowały się warunki meteorologiczne, które sprzyjały występowaniu opadów nawalnych i burz. 4 lipca zanotowano opady ciągłe, charakteryzujące się wysokim natężeniem. Następnego dnia, między godz. 16 i 19 w górnej części dorzecza Odry oraz między 20 a 22 w dorzeczu Nysy Kłodzkiej, rozpoczęły się opady, które bezpośrednio przyczyniły się do powstania powodzi i trwały ok h. Obszar objęty katastrofalnymi opadami miał powierzchnię ok. 12 tys. km 2. W wielu stacjach pomiarowych opad pomierzony w okresie 5-9 lipca wyniósł ok % średniej sumy miesięcznej lipca. Szczególnie wysokie opady odnotowano w zlewni Białej Głuchołaskiej ( mm). Do drugiej fali opadów doszło w okresie od 17 do 22 lipca w zlewniach m.in. Bystrzycy i Bobru, jednak ich natężenie w zlewni górnej Odry i Nysy Kłodzkiej było o 40% niższe. 21

22 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym W zlewni Nysy Kłodzkiej wzrost poziomu wody nastąpił w bardzo krótkim czasie kulminacja w Kłodzku wystąpiła już po 11 h od momentu wystąpienia maksymalnego opadu. Fala powodziowa w dniu 9 lipca osiągnęła natężenie przepływu 2010 m 3 /s i nastąpiła dalsza jej rozbudowa natężenie wzrosło do 2700 m 3 /s. Dalszy wzrost fali nastąpił w wyniku małych, obustronnych dopływów Odry. Fala ta bardzo szybko narastała (3,5 doby trwał proces formowania części wznoszącej) i uległa dalszej rozbudowie na wysokości ujścia Nysy Kłodzkiej. Fali tej nie były w stanie przyjąć zbiorniki Otmuchów i Nysa i odpływ ze zbiornika (1500 m 3 /s) nałożył się na część wznoszącą na rzece Odrze, w wyniku czego doszło do przyspieszenia kumulacji Odry we. Przepływ kulminacyjny w przekroju Wrocławia oceniany jest na 3600 m 3 /s, zaś system ochrony przeciwpowodziowej miasta, zaprojektowany został po powodzi z 1903 roku na przepustowość 2400 m 3 /s i nie był w stanie przyjąć bezpiecznie takiego obciążenia. Przyczyną kolejnego wzrostu stanu wody była druga fala opadów, która spowodowała powstanie znacznie większych fal powodziowych na dopływach Środkowej Odry (m.in. Bystrzycy, Nysie Łużyckiej i Bobrze). Fala ta miała długość ok km i przyczyniła się do powstania szkód na odcinku granicznym rzeki. Na całej długości Odry oraz Nysy Kłodzkiej wraz z dopływami zostały przekroczone lub osiągnięte dotychczasowe wielkości maksymalne. Przewyższenia te malały wraz z biegiem rzeki, jednakże był to skutek przerwania wałów przeciwpowodziowych a nie zmniejszenia zagrożenia. Połączenie się obu fal górnego odcinka Odry spowodowało, że na odcinku poniżej przekroju Ujście Nysy czas trwania stanów przekraczających stany alarmowe wyniósł od 22 do 37 dni. Objętość fali wyniosła we 2675,4 mln m 3, a w Głogowie 4685,8 mln m 3, zaś wartość maksymalną osiągnęła powyżej ujścia Nysy Łużyckiej (6226,3 mln m 3 ). Powódź z 1997 r. spowodowała ogromne straty pod wodą znalazły się prawie wszystkie miejscowości i duże miasta (Racibórz, Koźle, Opole, Wrocław (Odra) oraz Bardo, Kamieniec Ząbkowicki i Nysa (Nysa Kłodzka). Zniszczeniu uległo ok. 50 tys. domów, niemal 2 tys. mostów, ok. 6,5 tys. km dróg wojewódzkich i krajowych, ok. 4,5 tys. obwałowań i brzegów rzek, ok. 230 tys. ha gruntów rolnych oraz ok. 150 tys. ha użytków zielonych. Uszkodzonych zostało niemal 500 budowli hydrotechnicznych. Straty gospodarcze oszacowano na prawie 6 mld zł [3]. Powódź z 2010 r. Bezpośrednią przyczyną powodzi w 2010 r. były silne opady deszczu, które wystąpiły na przełomie maja oraz czerwca i swym zasięgiem objęły obszar środkowej Europy. Wg danych IMGW na obszarze województwa opolskiego wysokość opadów kształtowała się 22

23 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym w granicach od 45 do 60 mm na dobę, lokalnie nawet do 95 mm na dobę. Na terenie województwa dolnośląskiego zanotowano wysokość opadów wahającą się od 35 do 50 mm na dobę, a lokalnie od 60 do 80 mm na dobę. Stany wody na środkowym odcinku Odry układały się w strefie wody wysokiej, a na dopływach początkowo układały się w strefie stanów średnich i niskich, a w końcowej fazie osiągnęły strefę stanów wysokich i średnich. W zlewni Środkowej Odry retencja była w znacznym stopniu wypełniona w związku z występującymi opadami i krótkim okresem czasu, jaki upłynął od wystąpienia wezbrań roztopowych. Głównym źródłem zagrożenia powodziowego podczas maja i czerwca 2010 r. były prawostronne dopływy Odry. Na odcinku Odry od stacji wodowskazowej Racibórz-Miedonia do Koźla nastąpiło wyraźne spłaszczenie fali powodziowej i wlanie się jej w odcinki ujściowe dopływów Odry. Przepływ w Koźlu wyniósł 19 maja 1870 m 3 /s a stan 805 cm. Na dalszym odcinku Odry (od Koźla do Kapkowic) nastąpiła dalsza redukcja przepływu. Zbiorniki zlokalizowane na Nysie Kłodzkiej nie miały wpływu na rozbudowanie fali powodziowej. Wejście fali wezbraniowej do Wrocławskiego Węzła Wodnego nastąpiło od stacji wodowskazowej Brzeg (Odra od Brzegu do Brzegu Dolnego). Na tym odcinku położone są 4 czynne poldery. Pomiar przepływu wyniósł 1768 m 3 /s, co odpowiada przepływowi w przekroju Oława 1780 m 3 /s dla stanu 765 cm. Na Odrze środkowej poniżej Brzegu Dolnego przebieg wezbrania zdominowany został przez transformacje fali powodziowej w korycie głównym Odry i terenach zalewowych. Dzięki retencji dolinowej kulminacja fali uległa stopniowemu obniżeniu. Na wodowskazie Skorogoszcz na Nysie Kłodzkiej maksymalny stan wód i przepływ odnotowano r. i wyniosły one odpowiednio 408 cm i 275 m 3 /s. Na wodowskazie Jarnołtów na Bystrzycy maksymalny stan wód i przepływ odnotowano r. i wyniosły one odpowiednio 269 cm i 44,6 m 3 /s. Na rzece Bóbr (wodowskaz Nowogród Bobrzański) maksymalny stan wód odnotowano w dniu r. o godz. 16:30 i wyniósł on 249 cm. Na wodowskazie Gubin na Nysie Łużyckiej maksymalny stan wód i przepływ odnotowano r. i wyniosły one odpowiednio 268 cm i 68 m 3 /s [4]. 23