1. Antyjudaizm a Antysemityzm

Transkrypt

1 Antyjudaizm

2 1. Antyjudaizm a Antysemityzm Antyjudaizm to zespół uprzedzeń o charakterze pseudoteologicznym, które często prowadziły do prześladowań Żydów Od XIX w. tracił swoje cechy religijne, przybierając postać antysemityzmu Antysemityzm to zespół przesądów uzasadniających wrogą postawę wobec Żydów; bazował na nacjonalizmie, ksenofobii, odwoływał się do rasizmu (tzw. rasa semicka),

3 2. Okres hellenistyczny W epoce helleńskiej i rzymskiej powstało kilka publikacji o antyżydowskim wydźwięku. Zawierały one poglądy krytykujące religijne praktyki Żydów. Starożytnych pogan oburzała "bezczynność" Żydów w czasie szabatu, nie mogli też zrozumieć, dlaczego Żydzi nie jedzą wieprzowiny. Najbardziej niezrozumiała, zarówno dla Greków jak i Rzymian, którzy byli wyznawcami politeizmu, była koncepcja posiadania jednego bóstwa. Dlatego też Żydów postrzegali jako lud bezbożny i aspołeczny. Przyczyną pogardy wobec Żydów bywała ich bieda. Zarzucano im również, że nie wynaleźli nic pożytecznego, psują obyczaje, są wszędzie oraz, że szkodzą innym narodom. Nie odnotowano jednak zbyt wiele przypadków fizycznej przemocy, za wyjątkiem dwóch antyżydowskich zajść. Pierwsze z nich miało miejsce w 410 roku p.n.e. w Elefantynie, kiedy splądrowano i zbezczeszczono synagogę, drugie - w 38 roku n.e. w Aleksandrii. Doszło tam wówczas do rabowania mienia żydowskiego oraz biczowania i mordowania Żydów.

4 3. Antyjudaizm wczesnośredniowieczny chrześcijaństwo ma swe korzenie w judaizmie. początkowo chrześcijaństwo było uznawane za odłam judaizmu, to ok. II w. n.e. różnice między religiami zaczęły się coraz bardziej pogłębiać; zamierał nurt judeochrześcijański (termin ten dotyczył Żydów, którzy uznali Jezusa za mesjasza, zachowując przy tym tradycyjne żydowskie rytuały), co było związane z coraz szerszym przystępowaniem pogan do wspólnot chrześcijańskich.

5 Niechęć pierwszych chrześcijan do Żydów objawiała się przede wszystkim w stwierdzeniach, że są oni zabójcami Chrystusa silne przeświadczenie o bogobójstwie oraz ogólna odrębność religijna spowodowały, że Żydzi stali się narodem odrzuconym i pogardzanym. Począwszy od IV w. n.e. prawa Żydów były stopniowo ograniczane. Towarzyszyły temu antyżydowskie zajścia, jak np. plądrowanie synagog.

6 Stopniowe ograniczenia; np. zakaz świętowania szabatu, przymusowe uczestnictwo w kazaniach w kościołach, zdarzały się przypadki przymusowych chrztów. W VI wieku, w Hiszpanii zakazano małżeństw mieszanych oraz sprawowania funkcji publicznych przez Żydów. Powszechnie uważano, że życie w diasporze jest dla Żydów karą za nieuznawanie Nowego Testamentu. Na odbywających się w VII w. kościelnych synodach wydawano dekrety, które nakazywały Żydom wyrzeczenie się ich wiary pod groźbą wygnania.

7 4. W dobie wypraw krzyżowych Mimo tego we wczesnym średniowieczu Żydzi byli względnie tolerowani Władcy gwarantowali im bezpieczeństwo, jednocześnie dbając o to, by Żydzi byli w izolacji od chrześcijan Gdy Jerozolima (Ziemia Święta) dostała się w ręce muzułmanów, zaczęto postrzegać Żydów jako zdrajców, pomocników niewiernych Pojawiły się hasła, że nie trzeba jechać do Ziemi Świętej, skoro niewierni są na miejscu

8 W 1096 r. w dolinie Renu miały miejsce pierwsze krwawe pogromy antyżydowskie W Spirze splądrowano synagogę i zamordowano 11 Żydów; w Wormacji zabito ok. 800 Żydów Pogromy w Moguncji, Kolonii, Trewirze, Ratyzbonie, Bambergu, Pradze i innych miastach leżących na trasie krzyżowców Do masakr Żydów nakłaniali opaci, kaznodzieje

9 1. Przestraszeni Żydzi coraz częściej osiedlali się w zwartych skupiskach, w jednej części miasta, tworząc własne dzielnice 2. Wzmacniało się poczucie jedności oraz izolacji i odrębności 3. Prześladowania doprowadziły też do migracji, np. do państwa polskiego

10 5. Oskarżenie o mord rytualny

11 Przekonanie, że Żydzi zabijali chrześcijańskie dziecko, by z jego krwi tworzyć pace na święto Paschy

12 Pierwsze oskarżenia 1144 r. w Norwich W utworze autorstwa angielskiego mnicha Tomasza z Monmouth O życiu i męce Wiliama z Norwich znalazł się opis mordu dokonanego na dwunastoletnim Wiliamie. Rzekomo chłopiec miał zostać uprowadzony przez nieznanego mężczyznę, a następnie w okrutny sposób zamordowany poprzez ukrzyżowanie; ciało chłopca zostało złożone w katedrze, a sam chłopiec kanonizowany przez lokalnego biskupa Duchowni tworzyli miejsca kultu przy grobach rzekomych ofiar żydowskich W Polsce też takie oskarżenia; Jan Długosz w kronice pisze, że w 1407 r. w Krakowie doszło do uprowadzenia i zamordowania dziecka chrześcijańskiego Por. pogrom kielecki 1947r.

13 6. Oskarżenie o profanację hostii Od XIII w. rozwój kultu Eucharystii (1264 r. ustanowienie święta Bożego Ciała)

14 Historia lichwiarza żydowskiego Jonathana Paryski lichwiarz Jonathan obiecał pewnej rodzinie umorzenie długu w zamian za hostię; chciał zobaczyć, czy jest w niej krew Chrystusa Nakłuwał hostię, rozdzierał, gotował w oliwie Mimo ran, nie udało mu się jej zniszczyć Jonathan z rodziną konwertował się na chrześcijaństwo

15 Wierzono, że profanacja hostii sprowadza gniew boży na całą społeczność/ludzkość Nadzieja, że jeśli rozprawi się z mordercami Boga, to Bóg nie będzie się gniewał na chrześcijan Oskarżano całe gminy żydowskie; organizowano akcje wypadowe na nie i mordowano Żydów Reformacja zmniejszyła siłę tego przesądu (w krajach protestanckich), jednak w krajach katolickich w tym samym czasie (wiek XVI) nastąpił wzrost nienawiści

16 7. Oskarżenie o zatruwanie studni i roznoszenie zarazy Epidemia dżumy (XIV w.) spowodowała, że 1/3 mieszkańców Europy zginęła Do tego wojny, klęski nieurodzaju, głód kara Boża za zbrodnie Żydów 1321 r. w Akwizgranie plotka, że aby zniszczyć chrześcijaństwo Żydzi zatruli wodę w studniach

17 Procesy w Strasburgu i Sabaudii 1348 r. w Strasburgu spalono na cmentarzy 2000 Żydów na specjalnie do tego przygotowanych stosach 1348 r. w Sabaudii proces Żydów o spowodowanie zarazy; na torturach wymuszono przyznanie się do winy: z Toledo przybyła grupa Żydów, która miała ze sobą truciznę, którą następnie wsypywali do studni; mieli mieć także instrukcje jak to robić i przekazywać dalej Te zeznania przesłano do innych miast Alzacji, Niemiec, Szwajcarii skutek pogromy m.in. w Bazylei, Augsburgu, Norymberdze, Monachium, Wormacji, Frankfurcie

18 8. Demoniczny obraz Żyda Wyobrażenie, że skoro Żydzi współpracują z szatanem, to muszą odpowiednio wyglądać Przygarbieni, z charakterystycznym haczykowatym nosem, płomiennymi oczami Poruszali się na kończynach zakończonych kopytami Mają rogi, świńskie uszy, broda kozła, ogon

19

20 9. Napiętnowani, izolowani, wypędzani 1215 r. IV sobór laterański nakazał nosić Żydom kawałek żółtego płótna, jako znak hańby; we Niemczech zamiast tego musieli nosić spiczste nakrycia głowy

21 Innym elementem było powstawanie gett, w których mogli/musieli mieszkać Żydzi Poza nimi nie mogli się osiedlać, czasem nawet przebywać Słowo getto oznacza wydzieloną część miasta przeznaczoną do zamieszkania przez Żydów słowo to pochodzi od włoskiego słowa borghetto co oznaczało miejsce w Wenecji, gdzie znajdowała się odlewnia dział, w której okolicach utworzono w 1516 r. zamkniętą murami dzielnicę żydowską

22

23 Czasem nie wystarczały uprzedzenia i oskarżenia, ale doprowadzano do wypędzania Żydów 1182 r. król Francji Filip II August wypędził ich z dóbr królewskich; 1394 r. zostali oni oficjalnie wypędzeni z całej Francji 1290 r. król angielki Edward I wypędził ich z Anglii 1492 r. wypędzono Żydów z Hiszpanii (stopniowy upadek kultury sefardyjskiej)

24 10. Reformacja i kontrreformacja Początkowo stosunek Marcina Lutra do Żydów był pozytywny. Potępiał wcześniejsze pogromy przypominając, iż przecież sam Chrystus pochodzi z nich. Stwierdzał: powinniśmy traktować Żydów w sposób braterski, żeby niektórych z nich nawrócić ( ) to my jesteśmy poganami, podczas gdy Żydzi są z rodu Chrystusa. Kiedy jednak protestanckie idee nie zostały przyjęte przez niemieckich Żydów z entuzjazmem, Luter zaczął się o nich wypowiadać negatywnie, zniesławiając ich jako posłańców Antychrysta. W 1542 roku napisał pamflet zatytułowany Przeciwko Żydom i ich kłamstwom, w którym proponował, by palić synagogi, konfiskować księgi hebrajskie oraz wygnać Żydów z księstw germańskich. Na skutek tego, w regionach zamieszkanych przez protestantów, dochodziło do ograniczenia Żydom wszelkich swobód (zabroniono urządzania żydowskich ceremonii oraz budowy synagog) oraz do zajść przeciw Żydom. Od początku kontrreformacji zaostrzona została oficjalna cenzura pism żydowskich.

25 11. Antyjudaizm okresu oświecenia Filozofem najbardziej krytykującym Żydów był Wolter.; napisał około 30 artykułów, w których zawzięcie atakował wyznawców judaizmu. Zarzucał im, że śmierdzą, źle wmawiają r, że są intelektualnymi ułomkami, określał jako grubiańsko próżnych, okrutnych i wszędzie znienawidzonych. Wolter nie uznawał możliwości funkcjonowania Żydów jako narodu, ponieważ nie posiadali jego zdaniem żadnych osiągnięć w dziedzinie sztuki i wiedzy, a także żyli w rozproszeniu, co rzekomo miało dowodzić ich niezdolności do stworzenia własnego systemu społecznego. Antysemityzm Woltera był prawdopodobnie powodowany pobudkami osobistymi - jego ojciec miał podobno zostać okradziony przez pewnego Żyda.

26 W oczach oświeconej Europy, Żydzi mogli naprawić swój wizerunek jedynie poprzez asymilację. Koniec XVIII wieku to czas, kiedy w Europie dąży się do produktywizacji Żydów, czyli uczynienia ich bardziej pożytecznymi dla krajów, które zamieszkują. Sami Żydzi również zaczęli w tym okresie dostrzegać konieczność modernizacji judaizmu, co doprowadziło między innymi do narodzin haskali żydowskiego oświecenia.

27 Część tekstów zaczerpniętych z programu edukacyjnego Holokaust. Historia i Zagłada Żydów opracowanego przez Żydowskie Muzeum Galicja w Krakowie.