14. Geografia regionalna

Transkrypt

1 14. Geografia regionalna Geografia regionalna Szczególną rolę w rozwoju naukowym i popularyzatorskim geografii w całym okresie funkcjonowania Instytutu Geografii krakowskiej uczelni pedagogicznej odegrali pracownicy skupieni w swej twórczej działalności nad zagadnieniami, które identyfikowano z szeroko rozumianą geografią regionalną. Zainteresowania i prace badawcze odnosiły się do różnej skali krajowych układów przestrzennych oraz regionów i krajów położonych na poszczególnych kontynentach. W tym pojęciu dyscypliny, geografia regionalna przetrwała (w nazwie Zakładu) w strukturze organizacyjnej Instytutu do 2008 r. Na początku funkcjonowania uczelni geografia regionalna kształtowała się w ramach Sekcji Geografii. Inspiratorem działań w tym zakresie był od 1948 r. (późniejszy profesor) Rodion Mochnacki, wspierany w początkowym okresie przez profesora UJ Antoniego Wrzoska (do 1965 r.), a po utworzeniu Katedry Geografii Regionalnej (od 1951 r.) także przez Andrzeja Maryańskiego, Mariannę Kozanecką (od 1956 r.), a w kolejnych latach przez Janinę Piasecką, Janinę Kozłowską i Zygmunta Szota. Podział geografii na dwie subdyscypliny geografię fizyczną i geografię ekonomiczną, oraz podjęte w Osiecznej w 1955 r. ustalenia sprawiły, że geografia regionalna nabrała nowego charakteru, mimo iż ścierały się koncepcje co do jedności tej dziedziny wiedzy. Rozwój nowej kadry i indywidualne zainteresowania geografów sprawiły, że i w krakowskiej uczelni pedagogicznej rozwój geografii poszedł dwoma drogami, ukierunkowanymi bądź to na dualny podział, bądź też na ujęcie kompleksowe, łączące w sobie geografię fizyczną i ekonomiczną. Zwolennikiem tego drugiego nurtu był Jan Flis, który podobnie jak wielu innych pracowników pozostałych katedr, a później zakładów, włączył się aktywnie w publikowanie prac z zakresu geografii regionalnej. To właśnie jego publikacje na łamach czasopism Poznaj świat, Wszechświat i in. od 1948 r. popularyzowały wiedzę geograficzną w Polsce. Można rzec, że był on jedną z wiodących osobowości w środowisku krakowskim, a jego opracowania cechowała wszechstronna znajomość problematyki geograficznej. Pierwsze jego zwarte prace ukazały się w 2 poł. lat 40. XX w. (1949a, 1949b, 1949c) i dotyczyły zagadnień z zakresu geografii fizycznej. W następnych wykazał się także szeroką wiedzą z geografii ekonomicznej. Popularyzatorskie początkowo piśmiennictwo stworzyło podwaliny pod większe, dwuczęściowe opracowanie monograficzne z zakresu geografii fizycznej autorstwa późniejszego profesora UJ Zdzisława Czeppe oraz profesorów WSP J. Flisa i R. Mochnackiego (1956, 1959). W 1966 r. ukazało się ono jako poprawiony, jednotomowy podręcznik dla studentów (popularne kontynenty ), który jako jedyny z zakresu geografii fizycznej regionalnej w skali kraju przetrwał do końca stulecia. Świadectwem aktywnej pracy pisarskiej geografów krakowskiej WSP w tym okresie były także inne opracowania, m.in. J. Flisa encyklopedia Przyroda i technika (1963) oraz sztandarowe dzieło geograficzne

2 176 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych Geografia powszechna (1965, 1977), a także R. Mochnackiego, zajmującego się kompleksowo ówczesnymi krajami socjalistycznymi (1963, 1967). Pod koniec lat 60. oraz w kolejnych dekadach minionego stulecia geograficzne zapotrzebowanie na wiedzę o różnych regionach dynamicznie zmieniającego się świata, jak i liczne podróże zagraniczne pracowników Instytutu sprawiły, że dorobek z tego zakresu szybko uległ zwielokrotnieniu. Przyczyniła się do tego także reorganizacja Instytutu, ukierunkowująca prace badawcze, a także poszerzenie grona pracowników parających się problematyką geografii regionalnej. Do starszych stażem i doświadczonych dołączyła Grażyna Mróz, później Wiesław Domin i Renata Rettinger. To w wyniku szerokich zainteresowań głównie pracowników Zakładu Geografii Regionalnej (od 1971 r.) pod kierunkiem A. Maryańskiego powstało wiele opracowań. Szczególny udział mieli pracownicy Instytutu w opracowaniu encyklopedycznym Europy pod redakcją A. Wrzoska. W tym zbiorowym dziele (1976) brali udział: J. Flis, M. Kozanecka, J. Kozłowska, A. Maryański, W. Nowak, L. Pakuła, J. Rajman i Z. Szot. Zaczęły się także wówczas pojawiać opracowania regionalne, głównie z zakresu problematyki szeroko rozumianej geografii ekonomicznej (Maryański 1968, 1970, 1978; Kozanecka 1989, 1999; Szot 1970, 1983, 1994, 2000). Szczególne miejsce ze względu na częstotliwość poruszanych problemów zyskały zagadnienia ludnościowe (Maryański 1969, 1971, 1973a, 1981, 1993; Kozanecka 1986, 1994, 1997; Szot 1968, 1992, 1998, 1999; Domin 1988b, 1994; Kozanecka, Domin 1992) i związane z szeroko pojętą geografią komunikacji (Kozanecka 1970, 1982, 1983a, 1983b, 1996; Domin 1988a). Największy splendor Instytutowi i pracownikom w latach 70. i 80. przyniosły jednak opracowania książkowe o charakterze podręcznikowym. Były to pozycje monograficzne, odnoszące się do państw lub regionów, prezentujące zagadnienia kompleksowo bądź ujmujące problematykę branżowo. Należy do nich zaliczyć przede wszystkim prace Maryańskiego (1973c, 1974, 1987), Kozaneckiej (1972), Maryańskiego i Szota (1977), Maryańskiego i Czajkowskiego (1984), Maryańskiego i Halimarskiego (1989) oraz prace odnoszące się do konkretnych państw: Europy Maryańskiego (1973b, 1975, 1993), Rosji Maryańskiego, Mróz, Szota i Troca (1996, po śmierci A. Mariańskiego redagowana przez Z. Szota), Szwecji W. Nowaka (1975), Azji Maryańskiego (1980), Maryańskiego i Halimarskiego (1980), Maryańskiego, Klausinga i Schultze (1989), Ameryki Z. Szota (1981, 1992b). Wśród wydawnictw profilowanych dominowały opracowania z zakresu problematyki ludności, ujmujące zagadnienia kompleksowo bądź problemowo (Maryański 1974, 1977, 1984, 1988, 1995, Rajman 1971, 1975, 1985). Publikowano też dużo artykułów. Obszarem byłej Jugosławii zajmowała się G. Mróz (1988; Mróz, Spasovski 1988). Wieloaspektowy charakter naukowy miały publikacje R. Rettinger, współpracującej z ośrodkami naukowymi Ukrainy. Zajmowała się ona zarówno zagadnieniami przyrodniczymi (1993, 1994), jak i gospodarczymi, ukierunkowanymi na sprawy rolnictwa (1992, 1998, 2007a,

3 14. Geografia regionalna b, 2009). Podobnie szeroko traktował zagadnienia geograficzne Lech Haydukiewicz, zajmujący się terenami byłych nadbałtyckich republik radzieckich. Dotyczyły one zarówno zagadnień depopulacyjnych (2000), jak i przemian etnicznych (2000a, 2001, 2004, 2006), ze szczególnym uwzględnieniem ludności polskiej. Kolejny etap rozwoju badań z zakresu geografii regionalnej przypada na lata po 1995 r., kiedy to po śmierci A. Maryańskiego kierownictwo Zakładu Geografii Regionalnej przejęła M. Kozanecka, a do Instytutu został przyjęty Zbigniew Długosz, dotychczasowy pracownik UJ, oraz młody asystent Sławomir Kurek. Ich zainteresowania naukowe od początku ukierunkowane były na problematykę demograficzną, w tym w szczególności na procesy starzenia się ludności. Do istotnych z tego zakresu prac należą wcześniejsze artykuły Z. Długosza, odnoszące się do Litwy (1980, 1983), Macedonii (1984a, 1984b), oraz porównawcze polskich Karpat i Masywu Centralnego (Długosz, Soja 1984), a także S. Kurka o przemianach demograficznych w Indiach (1998, 2002a). Z. Długosz i S. Kurek wiele prac o charakterze demograficznym poświęcili Europie 5. Od lat 90. ubiegłego wieku znaczący dorobek w zakresie opracowań z geografii regionalnej mieli także pracownicy Instytutu współpracujący z różnego typu wydawnictwami popularnonaukowymi. W opracowywaniu haseł do 31-tomowej Encyklopedii PWN brali udział: M. Kozanecka, S. Kurek, G. Mróz; w powstawaniu podręcznej Encyklopedii powszechnej Kluszczyńskiego (1999), podobnie jak rozbudowanej 8-tomowej (2002), uczestniczyli: Krzysztof Bąk, Eligiusz Brzeźniak, Wacław Cabaj, Z. Długosz, Grzegorz Haczewski, Lech Haydukiewicz, S. Kurek, Agnieszka Kwiatek-Sołtys, Piotr Lewik, Zbigniew Makieła, Roman Malarz, Jan Mądry, G. Mróz, Bronisław Pydziński, Jan Rajman, Lidia Róg, Paweł Słowiak, Małgorzata Szelińska-Kukulak, Z. Szot, Mariusz Szubert, Marek Troc, Witold Warcholik i Marek Żółkiewski. W przygotowaniu, także przez R. Kluszczyńskiego, 3-tomowej Ilustrowanej encyklopedii dla dzieci i młodzieży (1997) uczestniczyli: W. Cabaj, Z. Długosz, M. Kozanecka, S. Kurek, A. Kwiatek-Sołtys, R. Malarz, G. Mróz, B. Pydziński, J. Rajman, R. Rettinger, Z. Szot, M. Szubert i M. Żółkiewski. Dużym wyzwaniem dla pracowników Instytutu stał się udział w opracowaniu 11-tomowej Encyklopedii geograficznej świata krakowskiego wydawnictwa Opres, której poszczególne tomy ukazywały się w latach Szczególnie tom poświęcony Europie (1996d) zdominowali pracownicy Instytutu: Małgorzata Bajgier-Kowalska, Z. Długosz, Bronisław Górz, G. Haczewski, L. Haydukiewicz, M. Kozanecka, S. Kurek, J. Lach, P. Lewik, Z. Makieła, G. Mróz, W. Nowak, Amalia Prochownik, R. Rettinger, Z. Szot, M. Troc, Tadeusz Ziętara, M. Żółkiewski. W innych tomach znacząco swój udział zaznaczyli: Z. Długosz (1995, 1996a, 1996b, 1996c, 1997a, 1997b, 1997c, 1997d), B. Górz (1997), S. Kurek (1998) i T. Ziętara (1997a, 1997b), natomiast w opracowaniu Suple- 5 Por. rozdział Geografia ludności.

4 178 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych mentu (2001), koncepcji Z. Długosza, uczestniczyli m.in. S. Kurek, Mariola Tracz i T. Ziętara. Należy także pokreślić, że w przygotowywaniu dokumentacji geograficznej do wszystkich tomów brał udział Radosław Uliszak. Dorobek najmłodszej stażem kadry Instytutu w ostatnim okresie został zdominowany opracowaniami dotyczącymi Ameryki Łacińskiej. Zatrudniony po studiach doktoranckich na UJ absolwent Instytutu Geografii AP Mirosław Wójtowicz kontynuował badania nad wcześniej rozpoczętą problematyką miejską w Japonii (2003) i Niemczech (2005, 2008), natomiast w ostatnim czasie podjął także szereg zagadnień badawczych w odniesieniu do regionu Brazylii, związanych z obszarami metropolitalnymi (2007a, 2007b, 2007c, 2008a, 2008b, 2008c, 2009). W tym samym kręgu zainteresowań geograficznych pozostaje Anna Winiarczyk-Raźniak. Jej problematyka badawcza obejmuje nie tylko zagadnienia społeczne metropolii Meksyku (Winiarczyk-Raźniak, Raźniak 2008), ale także ukierunkowana jest na obszary sąsiednie pod kątem przemian funkcjonalnych (Winiarczyk-Raźniak 2008) i gospodarki rolnej (Winiarczyk-Raźniak 2009). Ciekawe opracowanie z zakresu tematyki geografii regionalnej zaprezentował także Sławomir Dorocki (2007), w którym prześledził wieloaspektowo spójność regionów Francji. Do prac o charakterze geograficzno-regionalnym, które w tym miejscu należy wymienić, należą także pozycje książkowe Z. Długosza z zakresu odkryć geograficznych (1999, 2001), gdzie chronologicznie, w układzie regionalnym, przybliżył on historię poznania Ziemi. Inną, równie znaczącą pozycją książkową Z. Długosza (2000) było opracowanie z zakresu geografii politycznej. I w tym przypadku autor, dokonując szczegółowej analizy przemian politycznych na mapie świata, podjętą problematykę zaprezentował w układzie regionalnym. Prowadzone badania czy analizy nie były osadzone w jakimś szczególnym nurcie badawczym Instytutu, ale wynikały głównie z potrzeb dydaktyki bądź praktyki. W opracowania nad podziałami administracyjnymi kraju włączył się Zbigniew Zioło (1995, 1997), m.in. w ramach prac Instytutu Organizacji Zarządzania i Doskonalenia Kadr w Warszawie (Kruczała, Zioło 1985), gdzie zaproponowano metodę oceny funkcjonowania podziałów specjalnych w dwustopniowym podziale administracyjnym, w zakresie dostępności społeczeństwa do instytucji publicznych. Większość pracowników Instytutu publikowała także swoje prace w formie popularyzatorskich doniesień, notatek czy wiadomości w Geografii w Szkole, Czasopiśmie Geograficznym czy Przeglądzie Geograficznym. Ze względu na ich mnogość, a jednocześnie ograniczenia redakcyjne, pominięto je w niniejszym tekście, choć i one świadczą o znaczącym dorobku z zakresu geografii regionalnej. Zbigniew Długosz, Mirosław Wójtowicz

5 14. Geografia regionalna 179 Literatura Bajgier-Kowalska M., 1996, Ukształtowanie poziome, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Bąk K., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Brzeźniak E., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Cabaj W., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Czeppe Z., Flis J., Mochnacki R., 1956, Geografia fizyczna części świata, Cz. 1, Europa, PWN, Kraków, ss Czeppe Z., Flis J., Mochnacki R., 1959, Geografia fizyczna części świata, Cz. 2, Kraje i morza pozaeuropejskie, PWN, Kraków, ss Czeppe Z., Flis J., Mochnacki R., 1966, Geografia fizyczna świata, PWN, Warszawa, ss Długosz Z., 1980, Przestrzenne zróżnicowanie przyrostu naturalnego i migracji ludności w Litewskiej SRR w latach , Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, z. 52, s Długosz Z., 1981, Rola migracji w planowaniu przestrzennym zmian rozmieszczenia ludności, [w:] Problemy rozwitia systemy nasielenia i rajonoj planirowki w respublice. Referaty Naucznogo Seminara sowieszczanija, Wilnius, s Długosz Z., 1983, Typologia miast Litewskiej SRR w świetle ruchu naturalnego i wędrówkowego ludności, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, z. 56, s Długosz Z., 1984a, Obid za primiena na graficzki metody wo tipologijata na prirodipriom prirost na nasielenieto na SR Makiedonija, Sojuz na Geografskite Zadrużenia na SR Makedonija, Skopje, s Długosz Z., 1984b, Urbanizacja SR Macedonii w świetle niektórych aspektów demograficznych, Czasopismo Geograficzne, 55, Wrocław, s Długosz Z., 1995, Hasła odkrycia geograficzne i kraje: Melanezji, Mikronezji, Polinezji, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. I. Australia, Oceania, Antarktyda, Wyd. Opres, Długosz Z., 1996a, Hasła odkrycia geograficzne i wyspy, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. II. Afryka, Wyd. Opres, Długosz Z., 1996b, Hasła odkrycia geograficzne i wyspy, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. III. Ameryka Południowa, Wyd. Opres, Długosz Z., 1996c, Hasła odkrycia geograficzne i wyspy, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. IV. Ameryka Północna, Wyd. Opres, Długosz Z., 1996d, Hasła odkrycia geograficzne i wyspy; Ludność, Estonia, Liechtenstein, Litwa, Łotwa, Malta, Watykan, W. Owcze, Man, W. Normandzkie, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Długosz Z., 1997a, Hasła odkrycia geograficzne i wyspy, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. VI. Azja, Wyd. Opres, Długosz Z., 1997b, Hasła odkrycia geograficzne i wyspy, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. VI. Azja, Wyd. Opres, Długosz Z., 1997c, Ludność, Hasła odkrycia geograficzne i wyspy, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. IX. Ziemia, Wyd. Opres,

6 180 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych Długosz Z., 1997d, Terytorium państwa i jego zmiany, ewolucja polityczna; Wiadomości ogólne; Ukształtowanie poziome, ustrój i podział administracyjny; Ludność, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. IX. Polska, Wyd. Opres, Długosz Z., 1999, Historia odkryć geograficznych i poznania świata w zarysie, WSZiA, Zamość, ss Długosz Z., 2000, Przemiany na mapie politycznej świata, WSZiA w Zamościu, GAU- DIUM, Lublin, ss Długosz Z., 2001, Historia odkryć geograficznych i poznania Ziemi, PWN, Warszawa, ss Długosz Z., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Długosz Z., 2003, Mapa polityczna na przełomie XX i XXI w., [w:] Badania i podróże naukowe krakowskich geografów, PTG Oddział w Krakowie, Kraków, s Długosz Z., Kurek S., Tracz M., Ziętara T. i in., 2001, Encyklopedia geograficzna świata, Suplement, Wyd. Opres, Długosz Z., Soja M., 1991, Demographical changes caused by natural increase and migrations in Carpatians and Massif Central, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, z. 87, s Domin W., 1988a, Funkcje i rejonizacja portów morskich w handlu zagranicznym Japonii, Czasopismo Geograficzne, 59 (4), s Domin W., 1988b, Próba określenia wpływu warunków naturalnych na rozmieszczenie ludności w Japonii, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 124, Prace Geograficzne XII, s Domin W., 1994, Przesunięcia ludności Korei Południowej na tle intensywnego uprzemysłowienia w latach , Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 170, Prace Geograficzne XV, s Dorocki S., 2007, Interdyscyplinarność badań regionalnych w analizie struktur regionalnych Francji, [w:] Badania regionalne wybrane problemy, red. M. Strzyż, A. Świercz, Nauki Geograficzne w Badaniach Regionalnych, t. III, Kielce, s Flis J., 1949a, Krajobraz wulkaniczny, Czytelnik, Warszawa, ss. 43. Flis J., 1949b, Krajobraz wybrzeży morskich, Czytelnik, Warszawa, ss. 79. Flis J., 1949c, Pustynie, Krajobraz Geograficzny, Wiedza Powszechna, Warszawa, ss. 42. Flis J., 1963, Azja, Pustynie, [w:] Encyklopedia. Przyroda i technika, Warszawa. Flis J., 1965, San Marino, Watykan, Włochy, [w:] Geografia powszechna, T. 3, Warszawa. Flis J., 1967, Cypr, Egipt, Etiopia, Himalaje, Irak, Iran, Izrael, Jordania, Kraje himalajskie (Nepal, Sikkim, Bhutan), Libia, Liban, Mauretania, Sahara, Sahara hiszpańska, Syria, Turcja, Żyzny Półksiężyc Lewantu, [w:] Geografia powszechna, T. 4, PWN, Warszawa. Flis J., 1976, Albania, Malta, San Marino, Watykan, Włochy, [w:] Słownik geografii Europy, red. A. Wrzosek, Wiedza Powszechna, Warszawa. Górz B., 1996, Rolnictwo, Rosja, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Górz B., 1997, Rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. IX. Ziemia, Wyd. Opres,

7 14. Geografia regionalna 181 Haczewski G., 1996, Budowa geologiczna, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Haczewski G., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Haydukiewicz L., 1996d, Litwa, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Haydukiewicz L. 2000, Obszary depopulacyjne na Litwie, [w:] Działalność człowieka i jego środowisko, red. Z. Zioło, Wydawnictwo Naukowe AP, Haydukiewicz L. 2000a, Przemiany etniczne ludności Polskiej na Kowieńszczyźnie, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny AP w Krakowie, z. 209, Prace Geograficzne XVIII, s Haydukiewicz L., 2001, Wybrane problemy demograficzne Łotwy w okresie transformacji gospodarczej, [w:] Polska Europa. Gospodarka, przemysł, red. J. Rajman, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, s Haydukiewicz L., 2004 Problemy starzenia się wybranych grup ludności polskiej na Litwie, [w:] Proces starzenia się ludności potrzeby i wyzwania, red. J.T. Kowaleski, P. Szukalski, Wydawnictwo UŁ, Łódź, s Haydukiewicz L., 2004, Hasła, [w:] Nowa encyklopedia szkolna, Wyd. Zielona Sowa, Haydukiewicz L. 2006, Aktywność wyborcza mniejszości polskiej na Litwie w latach , Rocznik Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy, T. 5, Wilno. Haydukiewicz L., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Kozanecka M., 1970, Zagadnienia komunikacji autobusowej w niektórych europejskich krajach socjalistycznych, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 40, Prace Geograficzne V, s Kozanecka M., 1972, Geografia Azji (bez azjatyckiej części ZSRR i ChRL), Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, ss Kozanecka M., 1982, Pasażerski transport kolejowy w Wielkiej Brytanii, Przegląd Komunikacyjny, R. 21, nr 8, s Kozanecka M., 1983, Moskwa największy pasażerski węzeł kolejowy ZSRR, Przegląd Komunikacyjny, R. 22, nr 2, s Kozanecka M., 1983, Znaczenie żeglugi śródlądowej w systemie transportowym RFN, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 88, Prace Geograficzne X, s Kozanecka M., 1986, Tendencje rozwoju ludności Azji, Czasopismo Geograficzne, 57 (1), s Kozanecka M., 1989, Uwarunkowania zmian przestrzenno-gospodarczych w Azji Zachodniej, Geografia w Szkole, z. 3, s Kozanecka M., 1994, Rozwój ludności Tajlandii i jej regionalne przemieszczenia, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 170, Prace Geograficzne XV, s Kozanecka M., 1996, Komunikacja, Albania, Czechy, Słowacja, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Kozanecka M., 1996, Zróżnicowanie gałęziowe i przestrzenne przewozów ładunków w Wielkiej Brytanii, Prace Komisji Geografii Komunikacji, T. 1, s

8 182 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych Kozanecka M., 1997, Zróżnicowanie regionalne ludności czynnej zawodowo i typów gospodarki w Chinach, Czasopismo Geograficzne, 2, s Kozanecka M., 1999, Regionalne zróżnicowanie społeczno-gospodarcze świata w końcu XX wieku, Czasopismo Geograficzne, 3 4, s Kozanecka M., , Hasła, [w:] Wielka encyklopedia, PWN, Warszawa. Kozanecka M., Domin W., 1992, Ludność czynna zawodowo jako kryterium zmian struktur gospodarczych krajów Azji, Czasopismo Geograficzne, 63 (3 4), s Kruczała J., Zioło Z., 1985, Podziały specjalne województwa tarnobrzeskiego, [w:] Terytorialne podziały specjalne, red. M. Elżanowski, Materiały i Studia Instytutu Organizacji Zarządzania i Doskonalenia Kadr, Warszawa, s Kukulak J., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Kurek S., 1996, Estonia, Łotwa, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Kurek S., 1998, Przemiany demograficzne w Indiach, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 198, Prace Geograficzne XVII, ss Kurek S., , Hasła, [w:] Wielka encyklopedia, PWN, Warszawa. Kurek S., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Kurek S., 2002a, Przestrzenne zróżnicowanie zaludnienia i wybranych struktur ludnościowych Indii w świetle wstępnych wyników spisu powszechnego z 2001 r., [w:] Geograficzne uwarunkowania rozwoju Małopolski, red. Z. Górka, IGiGP UJ, Kraków, s Kwiatek-Sołtys A., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Lach J., Maciejewski W., 1996, Ochrona przyrody i parki narodowe, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Lewik P., 1996, Klimat, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Lewik P., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Makieła Z., 1996, Holandia, Luksemburg, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Makieła Z., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Malarz R., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Maryański A., 1968, Niektóre aktualne zagadnienia geograficzne Gruzińskiej SSR, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP Kraków, z. 30, Prace Geograficzne IV, s Maryański A., 1969, Rozwój migracji ludności w ZSRR w latach , Studia Demograficzne, 18, s Maryański A., 1970, Niektóre problemy rozwoju radzieckiej Azji Środkowej na przykładzie regionu zerawszańskiego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 40, Prace Geograficzne V, s Maryański A., 1971, Rozmieszczenie ludności w ZSRR i jego zmiany w świetle spisu z 1970 r., Przegląd Geograficzny, 1/2, s

9 14. Geografia regionalna 183 Maryański A., 1973a, Międzynarodowa migracja zarobkowa w Europie, Sprawy Międzynarodowe, nr 3, s Maryański A., 1973b, Rumunia, PWN, Warszawa, ss Maryański A., 1973c, Wstęp do geografii ekonomicznej, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Kraków, ss Maryański A., 1974, Problemy ludnościowe krajów socjalistycznych, PWE, Warszawa, ss Maryański A., 1975, Związek Radziecki. Zarys geografii ekonomicznej regionów, PWE, Warszawa, ss Maryański A., 1976, Rumunia, ZSRR, [w:] Słownik geografii Europy, red. A. Wrzosek, Wiedza Powszechna, Warszawa. Maryański A., 1977, Ludność świata, PWN, Warszawa, ss Maryański A., 1978, Stan informacji geofizyczno-ekonomicznej w Chińskiej Republice Ludowej, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 11, s Maryański A., 1980, Wietnam, PWN, Warszawa, ss Maryański A., 1981, Główne tendencje rozwoju ludności Wietnamu, [w:] Geographia: studia et dissertationes, red. J. Trembaczowski, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, nr 410, Katowice, s Maryański A., 1984, Migracje w świecie, PWN, Warszawa, ss Maryański A., 1987, Geografia ekonomiczna Azji Południowej, PWE, Warszawa, ss Maryański A., 1988, Narodowości świata, PWN, Warszawa, ss Maryański A., 1993a, Ewolucja struktur narodowościowych w ZSRR, Polityka Wschodnia, nr 1, s Maryański A., 1993b, Litwa, Łotwa, Estonia, PWN, Warszawa, ss. 99. Maryański A., 1995, Przemiany ludnościowe w ZSRR, Centrum Badań Wschodnich UW, Warszawa, ss Maryański A., Czajkowski P., 1984, Geografia ekonomiczna Azji Południowo-Wschodniej, PWE, Warszawa, s Maryański A., Halimarski A., 1980, Chiny, PWN, Warszawa, ss Maryański A., Halimarski A., 1989, Geografia ekonomiczna Azji Wschodniej, PWE, Warszawa, ss Maryański A., Klausing H., Schultze E., 1989, China ökonomische und sociale Geographie, WEB Herman Haack, Gotha, ss Maryański A., Modrzewski P., Szot Z., 1989, Geografia ekonomiczna Ameryki Łacińskiej, PWE, Warszawa, ss Maryański A., Mróz G., Szot Z., Troc M., 1996, Geografia gospodarcza Rosji, PWE, Warszawa, ss Maryański A., Szot Z., 1977, Geografia ekonomiczna Ameryki Łacińskiej, PWE, Warszawa, ss Mądry J., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Mochnacki R., 1963, Europejskie kraje socjalistyczne, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, ss. 90. Mochnacki R., 1967, Geografia gospodarcza europejskich krajów socjalistycznych (bez ZSRR i Polski), PWN, Kraków, ss. 132.

10 184 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych Mróz G., 1988, Uwarunkowania nierównomiernego rozwoju społeczno-gospodarczego Jugosławii, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 124, Prace Geograficzne XII, s Mróz G., 1996, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Jugosławia, Macedonia, Rosja, Słowenia, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Mróz G., 1988, Uwarunkowania nierównomiernego rozwoju społeczno-gospodarczego Jugosławii, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 124, Prace Geograficzne XII, s Mróz G., , Hasła, [w:] Wielka encyklopedia, PWN, Warszawa. Mróz G., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Mróz G., Spasovski M., 1988, Prostorna diferenciranost brojnog kretanja stanovnistva u Jugoslaviji godine, Glasnik Srpskogo Geogr. Drustva, Sv. 68, Br. 2, s Nowak W., 1975, Szwecja, PWN, Warszawa, s Nowak W., 1996, Dania, Finlandia, Norwegia, Szwecja, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Nowak W., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Prochownik A., 1996, San Marino, Włochy, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Pydzinski B., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Rajman J., 1971, Wielkie miasta Afryki, Nauka dla wszystkich, nr 149, PAN, Kraków, ss. 29. Rajman J., 1975, Osadnictwo Wielkiej Niziny Węgierskiej, Nauka dla wszystkich, nr 245, PAN, Kraków, ss. 29. Rajman J., 1976, Austria, Liechtenstein, Szwajcaria, [w:] Słownik geografii Europy, red. A. Wrzosek, Wiedza Powszechna, Warszawa. Rajman J., 1985, Probleme der demographischen Entwicklung der Städte im Oberschlesischen Ballungsgebiet, Territoriale Struktureffekte der Ballungsgebiete, nr 12, Dresden, s Rajman J., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Rettinger R., 1993, Stan zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego Ukrainy, Czasopismo Geograficzne, 1, s Rettinger R., 1994, Wielkość emisji wybranych zanieczyszczeń powietrza na terytorium Ukrainy, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 170, Prace Geograficzne XV, s Rettinger R., 1996, Białoruś, Mołdawia, Ukraina, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Rettinger R., 1998, Rola sektora prywatnego w rolnictwie Ukrainy, Rocznik Naukowo- Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 198, Prace Geograficzne XVII, s Rettinger R., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński,

11 14. Geografia regionalna 185 Rettinger R. 2002a, Australia i Oceania [w:] Kraje pozaeuropejskie zarys geografii turystycznej, Wyd. Proksenia, Rettinger R., 2007, Zmiany w użytkowaniu ziemi na obszarach górskich obwodu lwowskiego, Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, z. 54, s Rettinger R., 2007, Gospodarstwa farmerskie jako forma aktywizacji gospodarczej obwodu lwowskiego, Przedsiębiorczość Edukacja, nr 3, Warszawa Kraków, s Rettinger R., 2009, Rola gospodarstw przyzagrodowych w potencjale produkcyjnym rolnictwa Ukrainy, [w:] Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych. Europa bez granic nowe wyzwania nowa jakość przestrzeni, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s Róg L., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Słowiak P., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Szelińska-Kukulak M., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Szot Z., 1968, Przemiany demograficzne w Wenezueli ze szczególnym uwzględnieniem okresu , Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 30, Prace Geograficzne IV, s Szot Z., 1970, Regiony geograficzno-fizyczne Wenezueli i ich znaczenie gospodarcze, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 40, Prace Geograficzne V, s Szot Z., 1976, Gibraltar, Hiszpania, Portugalia, [w:] Słownik geografii Europy, red. A. Wrzosek, Wiedza Powszechna, Warszawa. Szot Z., 1981, Meksyk, PWN, Warszawa, ss Szot Z., 1983, Zasoby wodne i sztuczne nawadnianie Meksyku, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 88, Prace Geograficzne X, s Szot Z., 1992a, Amerykańscy imigranci: Stany Zjednoczone Ameryki: naród narodów, naród imigrantów, [w:] Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Janowi Flisowi w 80 rocznicę Jego urodzin, red. R. Malarz, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s Szot Z., 1992b, Argentyna, PWN, Warszawa, ss Szot Z., 1994, Integracja gospodarcza i kryzys zadłużeniowy w Ameryce Łacińskiej, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 170, Prace Geograficzne XV, s Szot Z., 1996, Gibraltar, Hiszpania, Portugalia, Rosja, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Szot Z., 1998, Migraciones internas en Chile entre , [w:] Migraciones de la población latinoamericana y sus efectos socio-economicos: estudios regionales comparativos, red. G. Mertins, M. Skoczek, Warszawa, s Szot Z., 1999, Przymusowe migracje wewnętrzne w Rosji, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 198, Prace Geograficzne XVII, s Szot Z., 2000, Regionalne zróżnicowanie przemian społeczno-gospodarczych Hiszpanii w drugiej połowie XX w. jako wyraz rozwoju gospodarczego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny AP Kraków, z. 209, Prace Geograficzne XVIII, s Szot Z., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński,

12 186 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych Szubert M., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Troc M., 1996, Komunikacja, Białoruś, Finlandia, Jan Mayen, Mołdawia, Rosja, Svalbard, Ukraina, [w:] Encyklopedia geograficzna świata, T. V. Europa, Wyd. Opres, Troc M., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Warcholik W., 2002, Hasła, [w:] Encyklopedia powszechna, Wyd. R. Kluszczyński, Winiarczyk-Raźniak A., 2008, Przemiany funkcjonalne Caye Caulker (Belize) od rybactwa do turystyki, [w:] Funkcje turystyczne miast, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s Winiarczyk-Raźniak A., 2009, Rolnictwo Gwatemali, [w:] Człowiek i rolnictwo, red. Z. Górka, A. Zborowski, Wyd. IGiGP UJ, Kraków, s Winiarczyk-Raźniak A., Raźniak P., 2008, Struktury społeczne Obszaru Metropolitalnego Doliny Meksyku (La Zona Metropolitana del Valle de México), [w:] Współczesne kierunki i wymiary procesów urbanizacji, red. J. Słodczyk, M. Śmigielska, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s Wójtowicz M., 2003, Urbanization processes and regional changes of population distribution in Japan ( ), Prace Geograficzne, nr 112, IGiGP UJ, Kraków, s Wójtowicz M., 2005b, Międzynarodowe uwarunkowania segregacji etniczno-narodowościowej w miastach europejskich na przykładzie Kolonii, [w:] Gospodarka i Polityka, Wyzwania XXI wieku, red. B. Bednarczyk, M. Lasoń, Krakowska Szkoła Wyższa im. F. Modrzewskiego, Kraków, s Wójtowicz M., 2007a, Zmiany poziomu segregacji ekonomicznej w Rio de Janeiro w latach , [w:] Polska geografia osadnictwa dotychczasowy dorobek program badań, red. I. Jażdżewska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s Wójtowicz M., 2007b, Transformacja gospodarcza a przekształcenia rynku pracy wybranych regionów metropolitalnych Brazylii w latach , [w:] Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych, red. P. Brezdeń, S. Grykień, IGiRR, UW, Wrocław, s Wójtowicz M., 2007c, Zmiany wielkości i struktury zatrudnienia w Regionie Metropolitalnym São Paulo w latach jako wyraz transformacji gospodarczej Brazylii, [w:] Procesy transformacji społeczno-ekonomicznych i przyrodniczych struktur przestrzennych, red. J. Lach, M. Borowiec, T. Rachwał, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, s Wójtowicz M., 2008a, Zmiany poziomu segregacji ekonomicznej w São Paulo w latach , [w:] Współczesne kierunki i wymiary procesów urbanizacji, red. J. Słodczyk, M. Śmigielska, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s Wójtowicz M., 2008b, Rozwój przemysłu samochodowego w Brazylii w latach , [w:] Procesy transformacji układów przestrzennych przemysłu na tle zmieniającego się otoczenia, red. Z. Zioło, T. Rachwał, Prace Komisji Geografii Przemysłu PTG, nr 10, Warszawa Kraków, s Wójtowicz M., 2008c, Diversification of the socio-spatial structure of the São Paulo Metropolitan Region, [w:] On the Social, Economic and Spatial Transformations