Analiza ekobilansowa recyklingu zużytych akumulatorów kwasowoołowiowych

Transkrypt

1 KAMIŃSKA Ewa 1 SKARBEK-ŻABKIN Anna 2 Analiza ekobilansowa recyklingu zużytych akumulatorów kwasowoołowiowych WSTĘP W artykule przedstawiono wybrane wyniki analizy ekobilansowej przeprowadzonej dla technologii recyklingu zużytych samochodowych akumulatorów kwasowo-ołowiowych, szczegółowo opisanych w pracy [9]. Obliczenia zostały przeprowadzone dla procesów oznaczonych jako PI (kruszenie, separacja, odsiarczanie, krystalizacja) oraz PII (przetop pasty ołowiowej). W obszarze analizowanego systemu nie został uwzględniony proces rafinacji, co wynika ze specyfiki przedsiębiorstwa i powoduje brak możliwości praktycznego zachowania ciągów technologicznych dla wszystkich etapów recyklingu (procesów PI i PII z jednej strony oraz procesem rafinacji). Analizy zostały przeprowadzone przy wykorzystaniu informacji odnoszących się do danych technologicznych pochodzących z lat Wykonując analizę ekobilansową, należy zidentyfikować główne składowe obciążenia środowiskowego, powstającego podczas rozpatrywanego etapu cyklu istnienia wybranego obiektu. Jako składową obciążenia środowiskowego należy rozumieć kategorię środowiskową, którą są związane dominujące oddziaływania środowiskowe. Analiza została przeprowadzona w oparciu o metodę LCA (ang. Life Cycle Assessement - LCA). W niniejszej pracy wykorzystano oprogramowanie SimaPro autorstwa holenderskiej firmy PRé Consultants, służące do przeprowadzania analiz LCA. Narzędzie to wykorzystuje 17 metod dla określania wpływu wyrobów na środowisko [7]. Autor wybrał metodę Ecoindicator99, umożliwiającą przedstawienie wyników w trzech kategoriach wpływu: zdrowie ludzkie, stan ekosystemu oraz wyczerpywanie zasobów. Wartości analiz podane są w tzw. punktach środowiskowych [Pt], które wyrażają stosunek całkowitego obciążenia środowiska charakterystycznego dla Europy do liczby mieszkańców, pomnożony przez tysiąc. Oznacza to, że wartość 1000 Pt informuje o rocznym obciążeniu środowiska przez mieszkańca Europy [10]. Wartość dodatnia punktu środowiskowego oznacza szkodę, natomiast wartość ujemna informuje o korzystnym wpływie na środowisko. Należy podkreślić, że metoda Ecoindicator 99 oparta jest na założeniach podobnych do ogólnej metody LCA. Analizując obciążenia środowiska związane z recyklingiem zużytych akumulatorów kwasowoołowiowych, należy zdawać sobie sprawę, że istnieje nieokreślona grupa zużytych akumulatorów nieprzetworzonych, które pozostawione w miejscach nieprzystosowanych do ich magazynowania czy transportu, generują do środowiska elektrolit oraz związki ołowiu. Elektrolit występuje w postaci rozcieńczonego czystego kwasu siarkowego, który niszczy substancje organiczne. Wdychanie jego oparów prowadzi do silnego podrażnienia dróg oddechowych, obrzęku i wymiotów. 1 RECYKLING ZUŻYTYCH AKUMULATORÓW KWASOWO-OŁOWIOWYCH Zgodnie z Dyrektywą [2] akumulator jest źródłem energii elektrycznej wytwarzanej przez bezpośrednie przetwarzanie energii chemicznej, jest zbudowany z jednej lub większej liczby pierwotnych baterii lub wtórnych ogniw, natomiast zużyty akumulator oznacza akumulator, którego nie można ponownie użyć i który jest przeznaczony do odzysku lub unieszkodliwienia. 1 Instytut Transportu Samochodowego, Centrum Badań Materiałowych i Mechatroniki; Warszawa; ul. Jagiellońska 80. Tel: , ewa.kaminska@its.waw.pl 2 Instytut Transportu Samochodowego, Centrum Badań Materiałowych i Mechatroniki; Warszawa; ul. Jagiellońska 80. Tel: , anna.skarbek@its.waw.pl 5158

2 Zgodnie z definicją podaną w opracowaniu Instytutu Metali Nieżelaznych dotyczącym technologii rozdrabniania i separacji składników złomu akumulatorowego, przez złom akumulatorowy należy rozumieć mieszankę przepracowanych lub wybrakowanych akumulatorów kwasowo-ołowiowych różnego typu. Jego skład jest pochodną budowy akumulatora oraz zmian w składzie chemicznym substancji użytych do jego budowy i powstających w trakcie jego użytkowania [8]. W Polsce znajduje się kilka zakładów prowadzących recykling zużytych akumulatorów kwasowoołowiowych. Należą do nich między innymi przedsiębiorstwa: Baterpol S.A., Orzeł Biały S.A. znajdujące się w województwie śląskim oraz firma z grupy Sznajder Sznajder Eko S.C., położona w województwie warmińsko-mazurskim. Ich technologie różnią się m.in. sposobem przygotowania wsadu do procesu ogniowego. Analizie została poddana instalacja pozwalają na przygotowanie wsadu w trzech etapach: kruszenia i separacji złomu akumulatorowego, odsiarczania pasty ołowiowej oraz krystalizacji siarczanu sodu. Pierwszy etap procesu polega na mechanicznym rozbiciu zużytych akumulatorów, odfiltrowaniu elektrolitu oraz rozdzieleniu na poszczególne elementy akumulatora, przy wykorzystaniu metody hydrodynamicznej. Otrzymywane są frakcje: metaliczna, tworzyw sztucznych (polipropylen), zasiarczona pasta ołowiowa, polietylen oraz elektrolit. Zasiarczona pasta ołowiowa, która zawiera w swoim składzie około 8 % siarki, wraz z elektrolitem kierowana jest na linię odsiarczania. Do procesu tego wykorzystywana jest metoda sodową, która ma na celu doprowadzenie do zamiany siarczanu ołowiu na węglan ołowiu przy pomocy węglanu sodu. Efektem zachodzącej reakcji jest powstanie odsiarczonej pasty, zawierającej do 2 % siarki, oraz roztworu siarczanu(vi) sodu. Roztwór ten, uprzednio przefiltrowany i oczyszczony, przesyłany jest do linii odparowania i krystalizacji. Produktem tych operacji jest bezwodny siarczan(vi) sodu, wykorzystany przy produkcji chemii gospodarczej oraz w hutnictwie szkła [9]. Z kolei proces produkcji ołowiu surowego obejmuje przerób ogniowy wspomnianej wcześniej odsiarczonej pasty ołowiowej wraz z frakcją metaliczną w piecach obrotowo-uchylnych [1]. Instalację odsiarczania i przetopu pasty ołowiowej tworzą linie odsiarczania pasty ołowiowej oraz przetopu ogniowego wraz z odlewnią ołowiu. Na rysunku 1 przedstawiono schemat ideowy instalacji recyklingu akumulatorów kwasowoołowiowych dla której przeprowadzono analizę ekobilansową. Rys. 1. Schemat przerobu złomu akumulatorów kwasowo-ołowiowych z zastosowaniem procesu odsiarczania [12] Rafinacja ołowiu surowego to proces oczyszczenia z niepożądanych domieszek, m.in. metali szlachetnych. Te ostatnie stanowią zanieczyszczenie, ale zarazem uzupełnienie innych składników, poprawiających właściwości ołowiu. 5159

3 Nieodzownym elementem technologii przerobu złomu akumulatorowego są instalacje generujące zanieczyszczenia do środowiska. Podlegają one ścisłym ustawom środowiskowym i muszą - jako emitory zanieczyszczeń zarówno pyłowych, jak i ścieków - mieć zezwolenia środowiskowe. Zgodnie z informacjami zawartymi w pracy [14] można zidentyfikować i scharakteryzować źródła uwolnień (do powietrza, wody i gleby) oraz transferów zanieczyszczeń zawartych w ściekach i transferów odpadów. Przykładowe zanieczyszczenia emitowane z instalacji produkcji ołowiu to: pył PM10, ołów (Pb), kwas siarkowy(vi) (H2SO4), siarkowodór (H2S) pochodzące z układu odciągowo-odpylającego linii rozdrabniania i segregacji złomów oraz odsiarczania pasty pył PM10 pochodzący z układu odciągowo-odpylającego z silosu węglanu sodu, pył PM10, tlenek węgla (CO), dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NOx), dwutlenek węgla (CO2), cynk (Zn), kadm (Cd), ołów (Pb), miedź (Cu), selen (Se), antymon (Sb) pochodzący z układu odciągowo-odpylającego z pieców obrotowo-uchylnych [14]. 2 METODA OCENY CYKLU ŻYCIA RECYKLINGU AKUMULATORÓW KWASOWO- OŁOWIOWYCH Przez ocenę cyklu życia (ang. Life Cycle Assessment LCA) należy rozumieć zorganizowaną, kompleksową oraz objętą normami międzynarodowymi metodę, za pomocą której można oszacować wszystkie znaczące emisje, zużyte środki produkcji, wpływy na środowisko i zdrowie ludzkie oraz wyczerpywanie zasobów naturalnych [13]. Cykl życia produktu należy do metod iteracyjnych, ponieważ w poszczególnych fazach analizy są wykorzystywane wyniki innych etapów badań. Według norm ISO metodyka badań LCA obejmuje cztery fazy: określenie celu i zakresu (ang. Goal and Scope definition), analizę zbioru wejść i wyjść (ang. Life Cycle Inventory Analysis), ocenę wpływu cyklu życia (ang. Life Cycle Impact Assessment), interpretację (ang. Life Cycle Interpretation). LCA ukierunkowuje badanie wpływu na środowisko systemu wyrobu w obszar ekosystemu, zdrowia ludzkiego oraz zużytych zasobów [3]. Na rysunku 2 przedstawiono kolejne etapy przeprowadzania analizy ekobilansowej. Rys. 2. Etapy oceny ekobilansowej w metodzie LCA. Opracowanie własne na podstawie [11] W normie PN EN ISO 14040:2009 zawarto definicję celu badań, który powinien jednoznacznie określać zamierzone zastosowanie, powody podjęcia badań oraz ich potencjalnego odbiorcę [13]. 5160

4 Faza analizy zbioru wejść i wyjść oznacza zestawienie danych wejściowych i wyjściowych badanego systemu. Efektem tego etapu jest stworzenie katalogu wykorzystywanych materiałów, energii i generowanych emisji oraz wszystkich odpadów. Celem trzeciej fazy LCA jest określenie potencjalnego wpływu na środowisko wybranego procesu jednostkowego, systemu wyrobu czy strumienia materiałów oraz dostarczenie dodatkowych informacji pomocnych w ocenie wyników LCI, w celu lepszego zrozumienia ich znaczenia środowiskowego [12]. Na tym etapie analizy można wykorzystać różne procedury obliczeniowe. W niniejszej pracy do oceny wpływów technologii recyklingu zużytych akumulatorów kwasowoołowiowych wykorzystano metodę Ekowskaźnika99, w której wyróżnia się 11 kategorii wpływu, wymienionych w tabeli 1. Tab. 1. Punkty końcowe oraz przyporządkowane im kategorie wpływu charakterystyczne dla metody Ekoindicator99 [5] Kategorie oddziaływań Oddziaływania szczegółowe wpływ na zdrowie ludzkie wpływ na stan ekosystemów wyczerpywanie się zasobów naturalnych emisja substancji rakotwórczych, emisja organicznych i nieorganicznych substancji wywołujących choroby układu oddechowego, zmiany klimatu, promieniowanie jonizujące oraz ubożenie warstwy ozonowej. skażenie środowiska substancjami toksycznymi, zakwaszenie i eutrofizacja, wykorzystanie terenu. wydobycie minerałów, wyczerpywanie się paliw kopalnych. Interpretacja wyników jest ostatnim etapem LCA, w którym we wzajemnym powiązaniu poddawane są analizie wyniki LCI oraz wyniki oceny wpływu LCIA. Celem interpretacji cyklu życia jest, oprócz analizy wyników, formułowanie wniosków, wyjaśnienie ograniczeń oraz dostarczenie zaleceń wynikających z ustaleń poczynionych w poprzednich fazach LCA [6]. Analiza LCA daje możliwość zarządzania procesami wytwórczymi, ich zmianę w aspekcie zmniejszania i racjonalnego wykorzystywania surowców oraz paliw. Do analizy wprowadzono tak zwany wskaźnik ADP (Abiotic Depletion Potential). Jest on wyznaczany dla wydobycia każdego rodzaju kopalin i bazuje na stopniu intensywności występowania zasobów na świecie i na stopie ich deakumulacji. W celu osiągnięcia pożądanego współczynnika charakteryzowania zebrane dane są przekształcane na stosunek ilości wykorzystanych zasobów do ilości zasobów pozostałych w środowisku [4]. Technika LCA, na skutek wprowadzenia wskaźnika zubożenia warstwy ozonowej, pozwala zmniejszyć potencjalne niekorzystne oddziaływanie danego produktu na środowisko. 2.1 Wybrane wyniki analizy ekobilansowej dla procesu kruszenia i krystalizacji zużytych akumulatorów kwasowo-ołowiowych (PI) Wynik oceny ekobilansowej procesu kruszenia, odsiarczania oraz krystalizacji siarczanu sodowego w ramach jedenastu kategorii oddziaływań przedstawiono w tabeli 2. Tab. 2. Poziom oddziaływań środowiskowych procesu PI w ramach jedenastu kategorii wpływu Kategoria środowiskowa Jednostka [Pt] PI 2008 r. PI 2009 r. PI 2010 r. Emisja substancji rakotwórczych Pt 2,92 0,95 0,92 Emisja organicznych subst. wywołujących choroby układu oddechowego Pt 0,01 0,00 0,00 Emisja nieorganicznych subst. wywołujących choroby układu oddechowego Pt 0,81 0,49 0,36 Zmiany klimatu Pt 0,78 0,49 0,41 Promieniowanie jonizujące Pt 0,01 0,00 0,00 Ubożenie warstwy ozonowej Pt 0,00 0,00 0,00 Skażenie środowiska substancjami toksycznymi Pt 0,96 0,36 0,37 Zakwaszenie/eutrofizacja Pt 0,13 0,08 0,06 Wykorzystanie terenu Pt 0,11 0,08 0,09 Wydobycie minerałów Pt 0,29 0,21 0,23 Wydobycie paliw kopalnych Pt -10,68-11,67-12,

5 [Pt] Z rezultatów analiz zawartych w tabeli 3 wynika, że jedynie kategorie związane z wydobyciem paliw kopalnych przynoszą korzyści środowiskowe w procesie mechanicznego kruszenia złomu, odsiarczania pasty ołowiowej oraz krystalizacji siarczanu sodowego. Ich wartości kształtują się na podobnym poziomie w latach objętych ekobilansem tj.(-10,68;-11,67;-12,09) Pt ,52 1,94 1,70 1,20 0,52 0, ,39-11,46-11,87 Zdrowie ludzkie Jakość ekosystemu Wyczerpywanie zasobów PI r. PI r. PI r. Rys. 3. Analiza porównawcza etapu kruszenia, krystalizacji i odsiarczania oznaczonego jako P1, przebiegających w latach , w ujęciu 3 grup kategorii Wyniki przedstawione na rysunku 3 wskazują na dominujący wpływ na sumaryczny poziom korzyści środowiskowych kategorii wyczerpywania zasobów, uzyskując wartości w latach (-10,39;-11,46;-11,87) Pt. Z rezultatów uzyskanych w procesie recyklingu zużytych akumulatorów kwasowo-ołowiowych dla procesu PI wynika, że powtórne wykorzystanie odpadowego kwasu siarkowego, będącego głównym surowcem niezbędnym do produkcji siarczanu sodu, przynosi znaczne korzyści środowiskowe. Brak zidentyfikowanych korzystnych oddziaływań w dwóch pozostałych kategoriach wpływu, może wynikać z faktu emisji substancji niekorzystnie wpływających na organizmy żywe, w szczególności kadmu oraz ołowiu, następnie dwutlenków siarki, azotu i węgla. Na podstawie wyników przedstawionych na rysunku 4 można stwierdzić, że w 2008 roku, poziom emisji substancji do powietrza kształtuje się na najwyższym poziomie. Należy podkreślić, że punk odcięcia ustalono na 2 %, co oznacza, że wszystkie zidentyfikowane oddziaływania, mające niższy niż 2 % udział w sumarycznym oddziaływaniu środowiskowym, nie zostały poddane analizie. Stosowanie tak zwanej wartości odcięcia w programie SimaPro (Ecoindicator99) jest czynnością standardową, ponieważ umożliwia pominięcie procesów, wpływających na wartość oddziaływań środowiskowych, w stopniu mniejszym niż zadana wartość progowa, wyrazona w procentach. Wyzerowanie tej wartości powoduje wygenerowanie kilkudziesięciu wartości oddziaływań środowiska, w większości na poziomie zbliżonym do zera (pomijalnie małym). W związku z powyższym ich łączny wpływ na środowisko jest nieistotny. W latach objętych ekobilansem poziom oddziaływań związanych z emisją pozostałych substancji kształtuje się na poziomie (0,22;0,44;0,05) Pt. Zidentyfikowane oddziaływania środowiskowe dla emisji kadmu osiągają najwyższy poziom w 2008 r. (2,20) Pt, natomiast w kolejnych latach (0,05;0,05) Pt. 5162

6 [Pt] [Pt] 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 Pozostałe emisje do powierza Kadm Dwutlenek węgla Cząstki< 2.5 um Dwutlene azotu Dwutlenek siarki Tlenek azotu Cząsteczki > 2.5 um < 10um Cząsteczki < 10 um -0,50 PI r. PI r. PI r. Rys. 4. Poziom negatywnych oddziaływań środowiskowych zidentyfikowany w procesie PI, dla punktu odcięcia ustalonego na 2 %,dla emisji do powietrza (kategoria zdrowie ludzkie) 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Pozostałe emisje do powierza Kadm Nikiel Chrom Amoniak Cynk Dwutlenek azotu Tlenek azotu PI r. PI-2009 r. PI r. Rys. 5 Poziom negatywnych oddziaływań środowiskowych zidentyfikowany w procesie PI, dla punktu odcięcia ustalonego na 2 %, dla emisji do powietrza (kategoria jakość ekosystemu) Z rezultatów przedstawionych na rysunku 5 wynika, że poziom niekorzystnych oddziaływań środowiskowych procesu PI, w kategorii jakość systemu, jest związany w najwyższym stopniu z emisją kadmu w 2008 r., podobnie jak to ma miejsce z kategorią związaną ze zdrowiem ludzkim. Poziom oddziaływań środowiskowych osiąga wartości: (0,49;0,01;0,03) Pt. Pozostałe zidentyfikowane oddziaływania związane są z emisjami niklu i kształtują się odpowiednio na poziomie (0,13;0,09;0,10) Pt. Sumaryczny poziom zidentyfikowanych oddziaływań nie przekracza 5163

7 [Pt] (0,91;0,31;0,31) Pt, w związku z tym można stwierdzić, że proces PI nieznacznie wpływa na środowisko, w odniesieniu do kategorii jakość ekosystemu. 2.2 Wyniki oceny ekobilansowej dla procesu przetopu pasty ołowiowej (PII) Z rezultatów przedstawionych na rysunku 6 wynika, że poziom korzyści środowiskowych dla kategorii zdrowia ludzkiego, kształtuje się we wszystkich latach objętych ekobilansem, na podobnym, wysokim poziomie (-10,74;-11,55;-11,88) Pt. Zidentyfikowane korzyści wynikają przede wszystkim z działań przedsiębiorstwa związanych z ograniczeniem emisji do powietrza i gleby związków silnie toksycznych lub rakotwórczych tj. ołowiu, kadmu i antymonu. Z rezultatów przedstawionych na rysunku 7 wynika, że negatywny wpływ procesu PII na środowisko, w najwyższym stopniu jest zależny od poziomu emisji kadmu, podobnie jak to ma miejsce w procesie PI (0,69;0,16;0,12) Pt ,29-1,84-2, ,74-11,55-11,88-11,70-12,64-14,27 Zdrowie ludzkie Jakość ekosystemu Zmniejszenie zasobów PII r. PII r. PII r. Rys. 6. Analiza porównawcza etapu przetopu pasty ołowiowej oznaczonego jako PII, przebiegającego w latach , w ujęciu 3 kategorii szkód środowiskowych Wyniki przedstawione na rysunku 8 wskazują na poziom oddziaływań środowiskowych procesu PII dla grupy kategorii związanych z jakością ekosystemu w aspekcie emisji do powietrza. Istotne jest zróżnicowanie poziomu oddziaływań szczególnie dla roku 2008, w którym dokonano zmiany konstrukcyjnej związanej z przetopem ołowiu surowego. Poziom negatywnych oddziaływań środowiskowych w przypadku emisji ołowiu kształtuje się na poziomie (1,55;0,29) Pt w latach W roku 2010 jest zauważalna istotna zmiana dotycząca uniknięcia emisji ołowiu do powietrza (-0,27) Pt. Po przeanalizowaniu raportów dotyczących emisji substancji do powietrza w latach , stwierdzono, że osiągnięty poziom oddziaływań środowiskowych, przedstawiony na rysunku 9 nie jest pochodną ograniczenia emisji ołowiu do atmosfery, ponieważ kształtował się on w latach na podobnym poziomie. Na uwagę zasługuje fakt, że w kolejnych latach ekobilansu wzrasta wskaźnik produkcji ołowiu surowego z pasty ołowiowej, co powoduje wzrost efektywności procesu przetopu. To prawdopodobnie może powodować, że w kolejnych latach proces PII przynosi coraz wyższy poziom korzyści środowiskowych. 5164

8 [Pt] Pozostałe substancje Kadm Dwutlenek azotu Cząsteczki nieokreślone Cząsteczki > 2.5 um < 10um Cząsteczki < 2.5 um Dwutlenek węgla Tlenek azotu Dwutlenek siarki PII r. PII r. PII r. Rys. 7. Poziom zidentyfikowanego wpływu substancji i pierwiastków w procesie PII, przy punkcie odcięcia ustalonym na 2 % dla emisji do powietrza (kategoria zdrowie ludzkie) 2,00 1,50 1,00 [Pt] 0,50 0,00-0,50-1,00 Pozostałe emisje Ołów Kadm Dwutlenek azotu Cynk Tlenek siarki Merkury Miedź Chrom Nickiel Tlenek azotu Dwutlenek siarki Rys. 8. Poziom zidentyfikowanego wpływu substancji i pierwiastków w procesie PII, przy punkcie odcięcia ustalonym na 2 % dla emisji do powietrza (kategoria jakość ekosystemu) WNIOSKI PII r. PII r. PII r. Poziom oddziaływań środowiskowych procesów PI i PII (Rysunek 4 i 7) dla trzech grup oddziaływań środowiskowych wskazuje, że proces PII osiąga korzyści środowiskowe we wszystkich kategoriach w latach objętych analizą. Z kolei proces PI nie jest już tak przyjazny środowisku. W kategoriach związanych z wyczerpywaniem zasobów osiąga wysoki poziom korzyści 5165

9 środowiskowych, podobnie jak proces PII. Jednak już w kategoriach związanych ze zdrowiem ludzkim i stanem ekosystemu generuje jedynie szkody środowiskowe. Wyniki analizy zostały przedstawione w punktach środowiskowych, co daje możliwość ich porównania w celu wskazania procesów i działań w stopniu większym lub mniejszym wpływającym na środowisko. Przeprowadzenie badań ekobilansowych rzeczywistego procesu zagospodarowania akumulatorów, w oparciu o dane dotyczące zużycia surowców, mediów, emisji oraz odpadów, pozwoliły określić poziom generowanych obciążeń środowiska. Istotne jest, że zdecydowano się na porównanie dwóch procesów, tworzących jeden ciąg technologiczny. Ich porównania dokonano w kategoriach wpływu, co umożliwia wskazanie, który z procesów ma większy niekorzystny wpływ na środowisko, pozwala na wytypowanie ewentualnej modyfikacji technologii, zmierzającej do minimalizacji negatywnego wpływu tej technologii na środowisko. Streszczenie W efekcie przeprowadzonej analizy ekobilansowej określono poziom oddziaływań środowiskowych zidentyfikowanych dla technologii recyklingu zużytych samochodowych akumulatorów kwasowo-ołowiowych. Wszystkie wyniki zostały przedstawione w odniesieniu do przyjętej jednostki funkcjonalnej - 1 Mg zużytych akumulatorów kwasowo-ołowiowych poddanych procesowi recyklingu, zgodnie z przyjętymi założeniami badań. Wyniki analizy zostały przedstawione w punktach środowiskowych, co daje możliwość ich porównania w celu wskazania procesów i działań w stopniu większym lub mniejszym wpływającym na środowisko. Przedstawienie wyników ekobilansu umożliwia wskazanie procesu najbardziej przyjaznego środowisku. Recycling of the disused lead-acid batteries Abstract As a result of the conducted eco-balance analysis, the level of identified environmental impacts for the recycling technology of disused automotive lead-acid batteries, has been determined. All results are presented in relation to the adopted functional unit - 1 Mg of the disused lead-acid batteries subjected to the recycled process in accordance with the adopted test assumptions. The analysis results have been presented at the environmental points, which makes it possible to compare them in order to identify processes and activities affecting the environment to a greater or lesser extent. Presenting the eco-balance results enables the identification of the most environmentally friendly process. BIBLIOGRAFIA 1. Czaplicka M., Poradnik metodyczny w zakresie PRTR dla instalacji do produkcji i obróbki metali. Instytut Metali Nieżelaznych, Gliwice Dyrektywa Rady 91/157/EWG z dnia 18 marca 1981 r., w sprawie baterii i akumulatorów zawierających niektóre substancje niebezpieczne, Dziennik Urzędowy L. 078, 26/03/1991 P Fava J., Denison R, et al. A Technical Framework for Life-Cycle Assessment, SETAC and SETAC Foundation for Environmental Education, Washington Filip A., Samson-Bręk I., Miejsce oceny cyklu życia w systemie zarządzania środowiskowego. Studia Ecologiae et Bioethicae UKSW 9(2011)4 s Goedkoop M., Spriensma R., The Ecoindicator 99: A damage oriented method fir life cycle impact assessment. Methodology report, PReConsultants, Amersfoort Górzyński J., Podstawy analizy środowiskowej wyrobów i obiektów. Wydawnictwa Naukowo- Techniczne, Warszawa 2007, s Instytut Metali Nieżelaznych, Charakterystyka złomu akumulatorowego. Materiały niepublikowane. 9. Kamińska E., Analiza obciążeń środowiska związanych z recyklingiem samochodowych akumulatorów kwasowo-ołowiowych. Praca doktorska, Poznań

10 10. Kamińska E., Merkisz J., Kamiński T. Wykorzystanie metody LCA do szacowania poziomu obciążeń środowiska związanych z odzyskiem ołowiu z surowców wtórnych. Chemik 2013,67, 10, Kłos Z., Kurczewski P., Kasprzak J., Środowiskowe charakteryzowanie maszyn i urządzeń. Podstawy ekologiczne, metody i przykłady. Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań Materiały informacyjne do nowelizacji Dokumentu referencyjnego najlepszych dostępnych technik w przemyśle metali nieżelaznych, [online], dostęp r PN EN ISO 14040: Zarządzanie środowiskowe-ocena cyklu życia Zasady i struktura. 14. Sprawozdanie nr 249/10/Wn50/NE-ZS-TX-/D, Poradnik metodyczny w zakresie PRTR dla instalacji do produkcji i obróbki metali. Instytut Metali Nieżelaznych, Gliwice