Wstęp do nauki o państwie i polityce

Transkrypt

1 Wstęp do nauki o państwie i polityce

2 mgr Katarzyna Sadowa Konsultacje: środy: tn 11:30-13:30 tp 9:30-11:30 Pokój 307 A

3 Zasady zaliczenia ćwiczeń: Obecność na zajęciach: dopuszczalna jedna nieobecność nieusprawiedliwiona; każdą kolejną należy odrobić w ciągu 2 tygodni na konsultacjach, nieodrobienie nieobecności skutkować będzie obniżeniem oceny końcowej o 0,5 oceny Aktywność na zajęciach oceniana +/- Referat dla chętnych oceniany +, maksymalnie 2+ Na początku każdych zajęć 1-2 pytania z materiału przerobionego wcześniej, odpowiedź oceniana +/- Kolokwium końcowe na ostatnich zajęciach, opisowe, 3-4 pytania, 80% oceny 6 zdobytych + oznacza ocenę końcową 4,0 z możliwością zdawania na ocenę wyższą Każde 2+ podnoszą ocenę końcową o 0,5 oceny Każdy minus obniża ocenę końcową o 0,5 oceny

4 Literatura: Problemy polityczne współczesnego świata, Z. Cesarz, E. Stadtmuller; najnowsze wydanie; Stosunki międzynarodowe, E.Haliżak, R. Kuźniar, Warszawa 2005; Współczesne stosunki międzynarodowe, red. Teresa Łoś-Nowak, Wrocław 2008

5 Tematyka spotkań 1. Pokój i bezpieczeństwo współczesnych państw 2. Konflikty zbrojne jako problem współczesnych państw 3. Terroryzm międzynarodowy jako zagrożenie dla współczesnych państw 4. Główne problemy współczesnych państwa 5. Wpływ religii i kultury na rozwój współczesnych państw 6. Prawa człowieka i demokracja we współczesnym świecie 7. Rozwój gospodarczy współczesnych państw

6 POKÓJ I BEZPIECZEŃSTWO WSPÓŁCZESNYCH PAŃSTW

7 RYS HISTORYCZNY Naukowe rozważania o problematyce pokoju i bezpieczeństwa mają swój początek w drugiej połowie XIX wieku prowadzą powoli do wykształcenia się podstaw prawa międzynarodowego, jako, że w tym okresie pojawiają się po raz pierwszy różnego typu działania zbiorowe na rzecz utrwalenia pokoju Wstrząs wywołany pierwszą wojną światową prowadzi do powstania Ligi Narodów 28 VI 1919 główny obszar badań aspekty prawne, rozbrojeniowe, zewnętrzne kontakty i relacje między państwowe brak uwagi na wewnętrzną niestabilność państw -> gwarancją pokoju właściwe wykorzystanie władzy i porozumień międzynarodowych; - POKÓJ POJMOWANY JAKO BRAK KONFLIKTU MIĘDZYNARODOWEGO!

8 RYS HISTORYCZNY Nieskuteczność systemu LN, II WŚ -> wyodrębnienie się z nauki o stosunkach międzynarodowych szerokiego obszaru badań nad pokojem (zimna wojna ukierunkowanie badań na kwestie bezpieczeństwa - analiza wyścigu zbrojeń i jego kontroli oraz ograniczenia, proces decyzyjny i komunikacja mnrd., modele bezpieczeństwa: gł. Odstraszanie i negocjowanie, metody prowadzenia wojen w obliczu nowych technologii; poszerzenie pola badań na działalność organizacji mnrd, gł. ONZ.) Najpóźniej badania nad pokojem prowadzone były w państwach bloku wschodniego lata 70te, Polska, pierwsze prace. Wykształcenie II metodologicznych stanowisk: -Polemologia ( z gr. Polemos wojna) - badania z perspektywy źródeł, mechanizmu oraz charakteru konfliktów -Irenologia (z gr. Eirene pokój) próba uzasadnienia konieczności i warunków pokoju Supradyscyplinarny charakter badań

9 POJĘCIE POKOJU Początkowo pojmowanie pokoju jako brak wojny; char. Wyłącznie negatywny. Obecnie definicja ta nie jest wystarczająca. -Pokój = równouprawnienie narodów i uszanowanie ich prawa do samostanowienia, stworzenie warunków społecznoekonomicznych, które umożliwią ludziom godne życie, oraz współpracę międzynarodową, wzajemną tolerancję i brak nienawiści. Gwarancja pokoju eliminacja szeroko rozumianej przemocy (także wynikającej ze struktury społecznej, politycznej i ekonomicznej, ze skutków rozwoju naukowo-technicznego, ekologicznego zagrożenia życia, manipulacji świadomością, braku możliwości rozwoju jednostek i społeczeństw) Dynamizm pokoju pokój nie jest czy będzie, pokój się staje - wymóg nieustannej aktywności ludzkiej od wymiaru najwęższego po międzynarodowy. Pojęcie pokoju poszerzone jest wiec o aspekty konstruktywne, służące rozwojowi jednostek, społeczeństw, państw, ugrupowań.

10 POJĘCIE BEZPIECZEŃSTWA Bezpieczeństwo sine cura = bez pieczy brak zagrożenia lub ochrona przed nim. Trudności definicyjne: złożoność zjawisk warunkujących bezpieczeństwo oraz wielość działań podejmowanych na jego rzecz (w tym częste nadużywanie go jako pretekstu dla nadmiernych zbrojeń); Wymiar obiektywny i subiektywny: Bezpieczeństwo obiektywne = realna ocena stanu zagrożenia faktycznego lub potencjalnego Bezpieczeństwo subiektywne = pochopna lub uproszczona percepcja tanu zagrożenia, która może doprowadzić do niekorzystnych implikacji dla danego uczestnika, uczestników, a nawet całego systemu międzynarodowego

11 POJĘCIE BEZPIECZEŃSTWA Bezpieczeństwo- proces, stan, zjawisko, sytuacja, problem, potrzeba lub cel w stosunkach międzynarodowych;(dynamika!!! Zmiany warunkujące aktualne postrzeganie bezp., ciąg ujawniających się zagrożeń i przeciwdziałania im) Definicja negatywna: brak zagrożeń w postaci użycia siły lub groźby albo prawdopodobieństwa jej użycia (użycie siły zagrażające istnieniu państwa lub zagrażające jego interesom narodowym) Zagrożenia istnienia państwa- integralności, niepodległości, suwerenności, pr. samostanowienia Zagrożenia interesów narodowych- rozwojowi państwa, jego tożsamości, podmiotowości, interesom gospodarczym itd. Definicja pozytywna: proces tworzenia takich warunków, które gwarantowałyby państwu jego istnienie, zapewniałyby suwerenność, integralność terytorialną, nieingerencję w sprawy wewnętrzne.

12 BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE A MIĘDZYNARODOWE bezpieczeństwo narodowe nie musi być tożsame z międzynarodowym, ale występuje pomiędzy nimi współzależność -> każde bezpieczeństwo narodowe jest zarazem bezpieczeństwem międzynarodowym, ponieważ określa stan i charakter aktywności zewnętrznej państwa. -Bezpieczeństwo narodowe zdolność narodu do ochrony jego wewnętrznych wartości przed zagrożeniem zewnętrznym. Przetrwanie jako naczelna wartość. -Bezpieczeństwo międzynarodowe nie jest prostą sumą bezpieczeństw poszczególnych państw lub innych uczestników stosunków międzynarodowych. Jego istotą jest całokształt więzi między poszczególnymi uczestnikami i instytucjami międzynarodowymi, które są w stanie doprowadzić do wyeliminowania zagrożeń oraz utrzymania pokoju i współpracy na podstawie umów i obowiązujących norm i zasad prawa międzynarodowego. Ścisły związek pomiędzy bezpieczeństwem wewnętrznym a międzynarodowym: kryzysy wewnętrzne prowadzące do zaburzeń społecznych, wojny domowej, mogą prowadzić do eskalacji konfliktu poza granicami danego kraju.

13 BEZPIECZEŃSTWO MIĘDZYNARODWE Gwarancją bezpieczeństwa międzynarodowego uznanie i poszanowanie prawa stanowionego przez społeczność międzynarodową! Zapewnienie bezpieczeństwa jako konstytutywne zadanie każdego pastwa jest pierwszym i podstawowym celem jego polityki. Otwarty, dynamiczny proces Dylemat bezpieczeństwa- dążenie do absolutnego bezpieczeństwa, nadmierny rozwój potencjału zbrojnego nieadekwatne do właściwego poziomu zagrożenia, naruszające równowagę i wywołujące negatywne reakcje innych państw (dozbrajanie, zawieranie sojuszy militarnych). Niezbędna REALNA OCENA Wyścig zbrojeń = wzrost napięcia. Zapewnienie bezpieczeństwa jest konstytutywnym zadaniem każdego państwa; pierwszym i podstawowym celem jego polityki.

14 PRZEDMIOTOWY ZAKRES BEZPIECZEŃSTWA Perspektywa zimnowojenna pojmowanie przede wszystkim jako brak wojny, brak konfliktu zbrojnego (NATO,UW)- współcześnie- rozszerzenie zakresu pojęciowego: -włączenie zagadnień gospodarczych, społecznych ekologicznych; koncepcja bezpieczeństwa wszechstronnego, kompleksowego -comprehensive security -silne powiązanie z bezpieczeństwem międzynarodowym; koncepcja bezpieczeństwa kooperatywnego przejście od bezpieczeństwa negatywnego do pozytywnego (odpowiednie kształtowanie środowiska międzynarodowego, minimalizowanie zagrożeń, wspólne rozwiązywanie konfliktów, conflict management)

15 PRZEDMIOTOWY ZAKRES BEZPIECZEŃSTWA BEZPIECZEŃSTWO POLITYCZNE: współpraca państw np. w ramach instytucji wielostronnych dialog polityczny, w tym dialog ad hoc, dyplomacja prewencyjna, przestrzeganie norm prawnych i politycznych stabilizujących sytuację bezpieczeństwa BEZPIECZEŃSTWO EKONOMICZNE : prawidłowość procesów makroekonomicznych stan finansów państw, stan i struktura gospodarki oraz ich wpływ na sytuację społeczną, uzależnienie od korporacji międzynarodowych, problem dostępu do surowców naturalnych, problem zadłużenia i uzależnienia od kapitału zagranicznego

16 PRZEDMIOTOWY ZAKRES BEZPIECZEŃSTWA BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZNE zróżnicowanie społeczeństw (rasowe, kulturowe, etniczne, religijne oraz stosunki między grupami) poziom akceptacji systemu politycznego i ekonomicznego BEZPIECZEŃSTWO EKOLOGICZNE klęski naturalne, negatywne skutki działalności człowieka BEZPIECZEŃSTWO MILITARNE wyścigi zbrojne asymetria potencjałów zbrojeniowych itd.

17 PODMIOTOWY ZAKRES BEZPIECZEŃSTWA Politykę bezpieczeństwa prowadzą jedynie PAŃSTWA Jej uczestnikami są także podmioty pozapaństwowe, (korporacje międzynarodowe, międzynarodowe grupy terrorystyczne i przestępcze) Strategia bezpieczeństwa narodowego: dokument zawierający koncepcje i działania na rzecz ochrony i obrony interesów narodowych, określający organy i instytucje odpowiedzialne za bezpieczeństwo kraju, zasoby materialne, treść zewnętrznej polityki bezpieczeństwa. Perspektywa historyczna - czas Zimnej Wojny, zmiany po upadku ZSRR: zmiana układu sił, rozmrożenie antagonizmów (Bałkany, Afryka), zagrożenia globalizacji; Problematyka państw upadłych: państwa upadłe- ok.1/5 wszystkich państw; państwa hultajskie: migracje, uchodźcy, przemyt broni, terroryzm Asymetria potencjałów zbrojnych: nadzbrojenia i wyścigi zbrojeń; rewolucja oparta na informatyce, RMA, przejawy niechęci, kompleksów, atak na bogatych i silnych, niechciane interwencje w różnych regionach świata )

18 Współcześnie, chcąc utrzymać bezpieczeństwo i stabilność międzynarodową, państwa muszą reagować przy użyciu środków militarnych już także w sytuacjach klęsk humanitarnych, zagrożenia terrorystycznego czy nierównej dystrybucji surowców naturalnych.

19 MODELE BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO Model bezpieczeństwa jednostkowego działania państw o char. Jednostronnym; jeżeli sojusze to nietrwałe Model izolacjonizmu np. Wielka Brytania miał służyć maksymalnej ochronie interesów kraju położonego na wypie; także USA do IWŚ celowe unikanie stosunków z innymi państwami, pozostawanie na uboczu konfliktów; Model neutralności Szwacjaria; model ten przybierać może różne formy mniej, lub bardziej trwałe, dotyczyć kwestii wojskowych, sytuacji wojennej, sprowadzać się wyłącznie do polityki neutralności lub do prawnego zagwarantowania wieczystej neutralności

20 MODELE BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO Model bezpieczeństwa uniwersalnego wzajemne gwarancje przyjścia z pomocą zaatakowanej stronie przez pozostałych uczestników systemu zbiorowej samoobrony; jako pierwsza: Liga Narodów ONZ kontynuacja idei. Model subordynacji istnienie państwa lub wspólnego organu państw, które dysponują zdecydowaną przewagą i dzięki temu są zdolne do interwencji zapewniającej pokój

21 MODELE BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO Model koordynacji nacisk położony na współdziałanie państw dążących do równoważenia swych interesów w skali międzynarodowej i zapewnienia sobie pokoju Model równowagi sił utrzymywanie ogólnej stabilności w stosunkach mnrd dzięki istnieniu odpowiadających sobie siłą państw lub ich bloków; zasada: niedopuszczanie do uzyskania przez kogokolwiek nadmiernej przewagi Model odstraszania kształtowanie przekonania, że w razie jakiejkolwiek agresji przeciwnika spotka nieuchronny odwet; odstraszać miały skutki przewidywanych zniszczeń zarówno od wojny, jak i od naruszania żywotnych interesów innych państw; minus: prowadzi do eskalacji zbrojeń! Model bezpieczeństwa zbiorowego wyrażany przez system ONZ, zobowiązuje państwa do utrzymywania pokoju i przeciwstawiania się każdemu aktowi agresji; zas. Woluntaryzmu dobrej woli państw Model wspólnego bezpieczeństwa wola ocalenia zastępująca sojusze militarne Model koncepcji rządu światowego czysto teoretyczny, zakłada że za bezpieczeństwo odpowiedzialny byłby organ ponadnarodowy, dysponujący siłami zbrojnymi i sankcjami prawnymi, upoważniony do życia ich w syt. Zagrożenia.

22 Tendencje ewolucji bezpieczeństwa międzynarodowego do 1989 r.: klasyczny system równowagi ( ) po pokoju westfalskim przyjęcie nierealistyczne koncepcji zachowania bezpieczeństwa poprzez rywalizację między wszystkimi państwami europejskimi, które byłyby formalnie suwerenne i równe. europejski koncert mocarstw ( ) najważniejsze decyzje zapadały w kręgu 5 mocarstw (Rosja, Prusy (Niemcy od 1871), Austria (od 1867 Austro-Węgry), Francja, Anglia); nieskuteczny ze względu na ciągłą rywalizację państw próby utworzenia bezpieczeństwa zbiorowego ( ) Liga Narodów (akceptacja raz zaakceptowanego statusu quo przez uczestników, zobowiązanie do obrony niezależnie od tożsamości agresora, nakaz jednoznacznego zdefiniowania agresji i agresora ); pakt Brianda-Kellogga (1928) całkowity zakres agresji, 62 sygnatariuszy ewolucja systemu dwubiegunowego ( )

23 WSPÓŁCZESNE TENDENCJE BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO Lata 90te- odchodzenie od bezpieczeństwa globalnego, poszukiwania bezpieczeństwa przez rozwiązania regionalne: brak skuteczności dotychczasowych prób zapobieganiu i rozwiązywaniu konfliktów przez organizacje powszechne. Zwolennicy systemów regionalnych: założenie, że utrzymywaniu ładu i pokoju w poszczególnych częściach świata sprzyjałyby więzi nie tyle geograficzne, co polityczne interesy gospodarcze i kulturowa bliskość ułatwiłoby to osiągnięcie konsensusu na forum organizacji powszechnej w zakresie problemów wspólnych społeczności międzynarodowej.

24 MOŻLIWE KRYTERIA FUNKCJONOWANIA SYSTEMÓW REGIONALNYCH BEZPIECZEŃSTWA Wspólnota bezpieczeństwa pojmowana jako zdolność wszystkich zainteresowanych państw do przestrzegania i dostosowania się do fundamentalnych wartości, norm, zasad, funkcjonowania instytucji oraz decyzji, podejmowanych w interesie pokoju i bezp. Hegemoniczne przywództwo oparte na porozumieniu utrzymanie przez określone państwo lub organizację przywództwa z uwagi na posiadany potencjał militarny oraz chęć zachowania bezpieczeństwa w skali regionu Pluralistyczna wspólnota bezpieczeństwa opiera się na dążeniu do współpracy oraz zachowania bezp. Między państwami, niezależnie od występujących między nimi różnic ustrojowych i politycznych Koncert państw polega na formalnym uznaniu równości wszystkich pastw regionu przy równoczesnym przypisywaniu sobie szczeg. Uprawnień z tytułu różnych atutów przez poszczególne państwa obszar, ludność, potencjał gospodarczy, militarny itd., które jakoby sprzyjają im w odgrywaniu szczeg. roli Sfera wpływów i równowaga sił dążenie do odzyskania lub utrzymania roli hegemonicznej na określonym obszarze, niezależnie od zachodzących zmian w układzie globalnym, regionalny, lokalnym, ze względu na określone interesy państw, a szczególnie ich percepcje w łonie elit politycznych oraz środków decyzyjnych.

25 SOJUSZE I WSPÓLNOTY BEZPIECZEŃSTWA Zasada, że atak zbrojny na jedno z nich jest równoważny z atakiem na wszystkich Przyjęcie zobowiązania udzielenia pomocy sojusznikowi w sytuacji napaści, indywidulanie lub w porozumieniu z innymi pastwami, także pomocy militarnej Wspólne organy wojskowe, ale także polityczne; powołują wspólne oddziały wojskowe

26 SYSTEMY BEZPIECZEŃSTWA ZBIOROWEGO System=organizacja międzynarodowa Zakaz użycia siły pomiędzy uczestnikami, pokojowe rozwiązywanie sporów, działania zbrojne ostatecznością Agresor=sankcja; decyzja o zastosowaniu sankcji podejmowana przez uprawnione organy systemu Ograniczanie i kontrola zbrojeń w ramach systemu

27 ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH , San Francisco, Karta Narodów Zjednoczonych, Aktualnie 193 państwa członkowskie cel ONZ: utrzymać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo, stosując w tym celu skuteczne środki zbiorowe dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumieniu wszelkich aktów agresji i innych naruszeń pokoju perspektywa historyczna (II WŚW ), organy (rola Rady Bezpieczeństwa!) Peacemaking, Peacekeeping, peacebuilding przeobrażenie

28 ORGANIZACJA TRAKTATU PÓŁNOCNOATLANTYCKIEGO , Waszyngton USA, Kanada + 10 państw europejskich Art. 5: Strony zgadzają się, ze zbrojna napaść na jedną lub kilka z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznawana za napaść przeciwko nim wszystkim; wskutek tego zgadzają się, ze jeśli taka zbrojna napaść nastąpi, każda z nich [...] udzieli pomocy Stronie lub Stronom tak napadniętym, podejmując natychmiast indywidualnie i w porozumieniu z innymi stronami taką akcje, jaką uzna za konieczną, nie wyłączając użycia siły zbrojnej w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego perspektywa historyczna (Zimna Wojna, kryzys berliński); wspólne dziedzictwo cywilizacyjne i tożsame interesy organy (Rada Północnoatlantycka, Komitet Planowania Obrony itd. Wspólne siły zbrojne!)

29 ORGANIZACJA BEZPIECZEŃSTWA I WSPÓŁPRACY W EUROPIE Kontynuacja KBWE czyli Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (Helsinki, Akt Końcowy, , dialog i normalizacja stosunków Wschód-Zachód; konferencja- nie system bezpieczeństwa) zmiana nazwy, przekształcenie KBWE w regionalny system bezpieczeństwa Brak własnych sił zbrojnych Nacisk na prewencję (wprowadzanie wspólnych standardów życia politycznego, dyplomacja prewencyjna, rozbrojenia i ograniczanie zbrojeń)