INSTRUKCJA BADANIA HOMOGENICZNOŚCI PASZ LECZNICZYCH I PRODUKTÓW POŚREDNICH NA PODSTAWIE BADANIA STOPNIA WYMIESZANIA SUBSTANCJI CZYNNEJ

Transkrypt

1 Krzysztof Kwiatek Monika Przeniosło - Siwczyńska INSTRUKCJA BADANIA HOMOGENICZNOŚCI PASZ LECZNICZYCH I PRODUKTÓW POŚREDNICH NA PODSTAWIE BADANIA STOPNIA WYMIESZANIA SUBSTANCJI CZYNNEJ PIWet

2 Krzysztof Kwiatek Monika Przeniosło - Siwczyńska INSTRUKCJA BADANIA HOMOGENICZNOŚCI PASZ LECZNICZYCH I PRODUKTÓW POŚREDNICH NA PODSTAWIE BADANIA STOPNIA WYMIESZANIA SUBSTANCJI CZYNNEJ Puławy, 2007

3 Wydawca: doc. dr hab. Tadeusz Wijaszka - dyrektor Państwowy Instytut Weterynaryjny - Państwowy Instytut Badawczy al. Partyzantów Puławy Instrukcja została przygotowana w Zakładzie Higieny Środków Żywienia Zwierząt Zatwierdzona przez Głównego Lekarza Weterynarii do użytku wewnętrznego w Inspekcji Weterynaryjnej GIWpuf-700lab./3/2007. Skład i opracowanie graficzne: Zbigniew Osiński Zamówienie nr 50+3/R/2007, wydanie pierwsze Nakład: 50+3 egz. Druk i oprawa: Zakład Organizacji i Upowszechniania Badań Naukowych PIWet-PIB

4 Spis treści: 1. Wstęp Cel i zakres stosowania metody Specyficzne definicje związane z instrukcją Pobieranie próbek Sposób pobierania próbek pierwotnych Liczba próbek seryjnych Metody oznaczania zawartości substancji czynnej w paszy leczniczej 7 4. Wyniki Sposób postępowania z wynikami badań próbek pierwotnych Kryteria oceny homogeniczności pasz leczniczych 8 6. Wnioski Załączniki... 8

5 1. Wstęp Zgodnie z Rozporządzeniem 1831/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 sierpnia 2003 r. w sprawie dodatków stosowanych w żywieniu zwierząt od 1 stycznia 2006 r. antybiotyki inne niż kokcydiostatyki i histomonostatyki nie mogą być wprowadzane do obrotu i stosowane jako dodatki paszowe. Oznacza to, że wszystkie te antybiotyki stają się obecnie lekami i zostają zaliczone do weterynaryjnych produktów leczniczych ze wszystkimi tego konsekwencjami. Jednym ze sposobów podawania zwierzętom gospodarskim antybiotyków w celach medycznych jest podawanie ich drogą per os w postaci pasz leczniczych (medicated feedingstuffs). Wprowadzenie pasz leczniczych zawierających antybiotyki na rynek spowodowało, że wytwarzanie tych pasz i obrót nimi znalazł się pod ścisłą kontrolą Inspekcji Weterynaryjnej. Szczegółowe zasady dotyczące produkcji i obrotu pasz leczniczych reguluje w Unii Europejskiej Dyrektywa Rady 90/167 z dnia 26 marca 1990 r. ustanawiająca warunki przygotowania, wprowadzania do obrotu i użycia pasz leczniczych we Wspólnocie, która została wdrożona do prawodawstwa polskiego. Pasza lecznicza może być wyprodukowana wyłącznie na bazie premiksu leczniczego, który został zarejestrowany i dopuszczony do obrotu przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biologicznych. Wszystkie dopuszczone do obrotu premiksy lecznicze zawarte są w wykazie produktów leczniczych weterynaryjnych wpisanych do rejestru produktów leczniczych weterynaryjnych dopuszczonych do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Pasza lecznicza (lub produkt pośredni) może być wytworzona wyłącznie na zlecenie lekarza weterynarii prowadzącego praktykę lekarsko-weterynaryjną w zakładzie zatwierdzonym przez właściwego wojewódzkiego lekarza weterynarii i tylko w odniesieniu do konkretnego przypadku chorobowego. Z kolei proces technologiczny podczas wytwarzania pasz powinien być poddawany szczegółowej kontroli, zarówno wewnętrznej w toku produkcji, jak i zewnętrznej sprawowanej przez Inspekcję Weterynaryjną. Głównym jej celem jest ustalenie ilości substancji czynnej w bieżącej partii paszy leczniczej oraz jej jednorodnego wymieszania z paszą (homogeniczność). Kontrola jakości pasz leczniczych, premiksów leczniczych i produktów pośrednich obejmuje: określenie stężenie substancji czynnej oraz ich homogeniczności, a także ustalenie czasu trwałości końcowego produktu, tj. wytworzonej paszy leczniczej. Ważnym elementem procesu produkcji pasz leczniczych jest etap czyszczenia urządzeń i linii technologicznej. Do czyszczenia najczęściej używane są czyste surowce paszowe (np. otręby pszenne). Po czyszczeniu z ostatniej partii mieszanki czyszczącej pobierana jest próbka, która następnie badana jest w kierunku obecności substancji czynnej, która została użyta do produkcji paszy leczniczej Cel i zakres stosowania metody Przedmiotem instrukcji jest ustalenie sposobu postępowania przy badaniu homogeniczności pasz leczniczych i produktów pośrednich na podstawie badania stopnia wymieszania w tych produktach premiksu leczniczego. Wytwarzane pasze lecznicze i produkty pośrednie powinny tworzyć jednolitą i stałą mieszaninę z premiksem leczniczym, który jest dopuszczony do obrotu na podstawie odpowiednich przepisów Prawa farmaceutycznego. Instrukcję stosuje się dla potrzeb urzędowej kontroli homogeniczności pasz leczniczych, a także może być stosowana w kontroli wewnętrznej w zakładach pasz leczniczych. 5

6 1.2. Specyficzne definicje związane z instrukcją Pasza lecznicza wg Ustawy o paszach z dnia 22 lipca 2006 (Dz.U. Nr 144, poz. 1045) - mieszanina jednego lub kilku dopuszczonych do obrotu, na podstawie przepisów prawa farmaceutycznego, premiksów leczniczych z jedną lub kilkoma paszami, przeznaczoną, ze względu na swoje właściwości profilaktyczne lub do podawania zwierzętom w formie niezmienionej. Premiks leczniczy jest to weterynaryjny produkt leczniczy, który w wyniku procesu technologicznego został przygotowany w postaci umożliwiającej jego wymieszanie z paszą w celu wytworzenia paszy leczniczej. Produkt pośredni jest to mieszanina jednego lub kilku dopuszczonych do obrotu na podstawie przepisów prawa farmaceutycznego premiksu leczniczego z materiałem paszowym stanowiącym nośnik. Koncentracje substancji czynnych w produktach pośrednich są wyższe niż w wytworzonej z ich udziałem paszy leczniczej. Mogą one zostać wprowadzone do obrotu z przeznaczeniem dla innego zakładu produkującego paszę leczniczą lub bezpośrednio dla hodowcy, który na bazie produktu pośredniego może sam wytworzyć paszę leczniczą. Badanie homogeniczności pasz leczniczych badanie równomierności i stopnia wymieszania pasz leczniczych, wykonane przez oznaczenie zawartości substancji czynnej w próbkach pierwotnych. Partia określona ilość paszy leczniczej, jednolita pod względem rodzaju i jakości, wytworzona według tej samej receptury. Próbka pierwotna (n) próbka paszy leczniczej lub produktu pośredniego pobrana losowo z jednego miejsca partii. Próbka seryjna zestaw próbek składający się z pięciu próbek pierwotnych (n=5) pobranych do odrębnych opakowań, przeznaczony do przeprowadzenia badań na jednolitość i zgodność z obowiązującymi parametrami. Substancja czynna aktywny składnik premiksu leczniczego lub produktu pośredniego, którego udział w pobranych próbkach pierwotnych charakteryzuje stopień wymieszania paszy leczniczej. 2. Pobieranie próbek 2.1. Sposób pobierania próbek pierwotnych Z partii pobrać losowo pięć próbek pierwotnych, każda o masie 250 g. Ważne - Próbek pierwotnych nie łączyć w próbkę ogólną, pakować osobno i oznaczyć numerami od 1 do 5. Sporządzić protokół pobierania próbek w trzech egzemplarzach (oryginał i dwie kopie) według wzoru podanego w załączniku nr 1. Przykład pobierania próbek pasz leczniczych w opakowaniach i luzem podano w załączniku nr 2. 6

7 2.2. Liczba próbek seryjnych Dla potrzeb urzędowej kontroli homogeniczności pasz leczniczych pobrać trzy próbki seryjne (trzy zestawy, z których każdy składa się z pięciu próbek pierwotnych), z których co najmniej jedną wraz z protokołem (oryginał) przekazać do właściwego laboratorium. Uwaga! Dane dotyczące pobierania próbek maja charakter informacyjny. W przypadku istnienia przepisów prawnych (ustawa, rozporządzenie) regulujących przedmiotowe kwestie należy przestrzegać i postępować zgodnie z ich zapisami. 3. Metody oznaczania zawartości substancji czynnej w paszy leczniczej Metody oznaczania substancji czynnych w badaniach urzędowych pasz leczniczych zostały zawarte w instrukcjach metodycznych wydanych przez Głównego Lekarza Weterynarii. W zależności od rodzaju substancji czynnej stosuje się odpowiednia metodę badania. W odniesieniu do niektórych substancji aktywnych metody zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 marca 2006 r. w sprawie metodyki postępowania analitycznego w zakresie określania składników pokarmowych i dodatków paszowych w materiałach paszowych, premiksach, mieszankach paszowych i paszach leczniczych ((Dz. U. z dnia 3 kwietnia 2006 r. Nr 54, poz. 389). Należy jednak podkreślić, iż nie zostały one zwalidowane w stosunku do pasz leczniczych. Z tego powodu w w Puławach metody w kierunku oznaczania zawartości substancji czynnych są doskonalone, walidowane, a następnie przekazywane sukcesywnie do Zakładów Higieny Weterynaryjnej. W roku 2006 przekazano do laboratoriów ZHW instrukcje laboratoryjne oznaczania tylozyny, tiamuliny i linkomycyny. Poniżej podano listę substancji czynnych i metod wg stanu na roku stosowanych w badaniach urzędowych pasz leczniczych w PIWet-PIB w Puławach i laboratoriach ZHW (załącznik nr 5). 4. Wyniki 4.1. Sposób postępowania z wynikami badań próbek pierwotnych Obliczyć wartość średnią z wyników oznaczeń zawartości substancji czynnej dla pięciu próbek pierwotnych (1). x = n i= 1 xi n (1) gdzie: x - średnia, x i - wynik kolejnego oznaczenia substancji czynnej dla próbki pierwotnej, n liczba oznaczeń. oraz odchylenie standardowe SD dla tych wyników według wzoru (2): 7

8 n 1 SD = n 1 i= 1 ( x i _ x) 2 (2) SD odchylenie standardowe Następnie obliczyć współczynnik zmienności wyników (CV%) według wzoru (3): CV = SD 100 % (3) x CV współczynnik zmienności Przykład obliczania odchylenia standardowego i współczynnika zmienności podano w załączniku nr Kryteria oceny homogeniczności pasz leczniczych Wartość współczynnika zmienności (CV%) nie powinna przekraczać 15 % dla mieszanek paszowych. Wartość CV 15% świadczy o dobrym wymieszaniu substancji czynnej w paszy leczniczej (pasza jest homogeniczna). Jeśli wartość współczynnika zmienności CV > 15% należy paszę leczniczą uznać za niehomogeniczną. Wartość kryterium stopnia wymieszania paszy leczniczej równą 15% ustalono doświadczalnie na podstawie wyników z walidacji metod mikrobiologicznych oznaczania substancji czynnych w paszach leczniczych i wartość ta uwzględnia wszelkie zmienności mające wpływ na proces badawczy. 6. Wnioski: 1. Akceptowana wartość stopnia wymieszania, której miarą jest współczynnik zmienności wyników badania zawartości substancji czynnej w pięciu próbkach pierwotnych wynosi CV 15% i świadczy o dobrej homogeniczności paszy leczniczej (wymieszaniu premiksu leczniczego z paszą). 2. Pasza lecznicza, dla której obliczona wartość współczynnika zmienności wynosi > 15% nie spełnia wymogów jakościowych pod względem homogeniczności. 7. Załączniki: 1. Protokół pobrania próbek pierwotnych do oceny homogeniczności pasz i pasz leczniczych. 2. Przykład pobrania próbek pierwotnych pasz leczniczych w opakowaniach i luzem do oceny homogeniczności. 3. Przykład obliczania odchylenia standardowego i współczynnika zmienności dla oznaczania zawartości substancji czynnej metodą mikrobiologiczną. 8

9 4. Wykaz wybranych substancji czynnych i ich stężeń najczęściej stosowanych w paszach leczniczych wykaz informacyjny. 5. Wykaz metod badawczych i substancji czynnych stosowanych w badaniu pasz leczniczych i premiksów leczniczych wykonywanych w PIWET-PIB w Puławach i laboratoriach ZHW wg stanu na dzień r. wykaz informacyjny. 9

10 Załącznik nr 1 Protokół pobrania próbek pierwotnych do oceny homogeniczności pasz i pasz leczniczych WZÓR...,... (miejscowość, data) PROTOKÓŁ Nr... POBRANIA PRÓBEK DO BADAŃ HOMOGENICZNOŚCI (kolejny numer) 1. Nazwa mieszanki paszowej/paszy leczniczej.. 2. Osoba, która pobrała próbki pierwotne. (imię i nazwisko) 3. Osoby obecne przy pobraniu próbek pierwotnych:.. (imiona i nazwiska oraz stanowiska służbowe) 4. Zleceniodawca... (nazwa, adres) 5. Dane dotyczące miejsca i czasu pobrania próbek pierwotnych (nazwa i adres jednostki). (rodzaj i numer środka transportu /numer, nazwa magazynu) (data) (godzina) 6. Producent... (nazwa producenta, adres) 7. Sprzedawca *... (nazwa sprzedawcy, adres) 8. Odbiorca *... (nazwa odbiorcy, adres) 9. Wielkość partii Data produkcji partii Dane identyfikacyjne partii... (numer identyfikacyjny, numer partii, oznaczenie kodowe) 12. Przeznaczenie mieszanki paszowej/ paszy leczniczej Deklarowana jakość *... (norma, przepis lub deklaracja producenta) 14. Sposób składowania/transportu i rodzaj opakowania Stan ogólny partii... 10

11 16. Wskazania dotyczące rodzaju badań/metoda Sposób pobrania próbek pierwotnych Opis warunków mogących mieć wpływ na pobranie próbek pierwotnych Jednostkowa masa próbki pierwotnej Rodzaj opakowania próbek pierwotnych... (np. butelka, słoik, torebka papierowa, foliowa, opakowanie sterylne) 21. Sposób zabezpieczenia próbek pierwotnych/próbki seryjnej (np. plomba, banderola, pieczęć) 22. Wskazania dotyczące sposobu transportu i przechowywania próbki seryjnej Próbkę seryjną przekazano wraz z protokołem... (imię i nazwisko, stanowisko służbowe) 24. Do protokołu wniesiono następujące uwagi/ nie wniesiono uwag *... Podpisy osób obecnych przy pobraniu próbek pierwotnych Podpis osoby, która pobrała próbki pierwotne Potwierdzenie odbioru próbki seryjnej i protokołu... (podpis) * Niepotrzebne skreślić. 11

12 Przykład pobrania próbek pierwotnych pasz leczniczych w opakowaniach i luzem do oceny homogeniczności Załącznik nr 2 Przykład 1 pasza lecznicza w opakowaniach: Partia składa się z 30 opakowań - próbki pierwotne należy pobrać z co szóstego opakowania. Przyrząd probierczy, np. próbnik cylindryczny powinien mieć objętość zapewniającą pobranie ok. 250 g paszy. Każdą pobraną próbkę pierwotną należy przesypać do opakowania, które razem z zamknięciem powinno być szczelne, czyste suche i bezwonne oraz zabezpieczać próbkę przed zmianami jakościowymi i ilościowymi. Zamknięcie opakowania zabezpiecza się w taki sposób, aby niemożliwe było jego otwarcie bez naruszenia tego zabezpieczenia. Każde opakowanie próbki pierwotnej ponumerować cyframi od 1 do 5 i umieścić w opakowaniu zbiorczym opatrzonym informacją zawierającą w szczególności: a) nazwę paszy leczniczej, z której pobrano próbki pierwotne; b) wielkość/masa partii paszy leczniczej, z której pobrano próbki pierwotne; c) dane umożliwiające identyfikację partii, z której pobrano próbki pierwotne; d) datę i miejsce pobrania próbek pierwotnych; e) imię i nazwisko osoby, która pobrała próbki pierwotne; f) numer protokołu pobrania próbki seryjnej. Powyższa informacja powinna być umieszczona w sposób trwały, uniemożliwiający zmianę jej treści lub zniszczenie. Po pobraniu próbki seryjnej sporządza się protokół pobrania próbek do badań według wzoru z załącznika nr 1. Co najmniej jedną próbkę seryjną składającą się z pięciu odrębnie opakowanych próbek pierwotnych w opakowaniu zbiorczym wraz z protokołem należy niezwłocznie przekazać do laboratorium upoważnionego do prowadzenia badań w ramach kontroli urzędowej. Przykład 2 pasza lecznicza luzem: Przed pobraniem próbek z paszy leczniczej luzem należy podzielić partię, teoretycznie, na pięć części. Następnie z każdej części pobrać jedną próbkę pierwotną uwzględniając zarówno wielkość powierzchni, jak i głębokość, tak aby wszystkie części partii towaru miały równe szanse znalezienia się w niej. Dalej postępować jak w przykładzie 1. 12

13 Załącznik nr 3 Przykład obliczania odchylenia standardowego i współczynnika zmienności dla oznaczania zawartości substancji czynnej metodą mikrobiologiczną * Próbka nr Zawartość substancji czynnej (mg/kg) 101,0 98,0 102,0 103,0 99,0 Wartość średnia, x 100,6 x i - x (x i - x ) 2 Odchylenie standardowe, SD 0,4 2,6 1,4 2,4 1,6 0,16 6,76 1,96 5,76 2,56 Współczynnik zmienności, CV [%] 2,07 2,06% * Obliczenia można wykonywać za pomocą kalkulatora wyposażonego w funkcje statystyczne, programu Excel, Statistica, itp. Obliczony współczynnik zmienności CV = 2,06% ( 15%) świadczy o równomiernym wymieszaniu paszy z premiksem leczniczym i odpowiedniej homogeniczności paszy leczniczej. 13

14 Wykaz wybranych substancji czynnych i ich stężeń najczęściej stosowanych w paszach leczniczych wykaz informacyjny Załącznik nr 4 W produkcji pasz leczniczych spośród najczęściej wykorzystywanych w tym celu stosuje się: z grupy makrolidów- tylozynę, linkozamidów- linkomycynę, tetracyklinchlorotetracyklinę i doksycyklinę, pochodnych pleuromutuliny- tiamulinę i β-laktamówamoksycylinę. Natomiast z grupy sulfonamidów do tego celu używa się obecnie sulfaguanidynę. W poniższej tabeli zaprezentowano wybrane premiksy i substancje czynne najczęściej stosowane w produkcji pasz leczniczych. Tabela 1. Wykaz wybranych substancji czynnych i ich stężeń najczęściej stosowanych w paszach leczniczych. Substancja czynna Nazwa premiksu Stężenie substancji czynnej w paszy (mg/kg) Tylozyna Tylan G100 40, 100 Tiamulina Tiamutin, Biomutin 100, 150 Linkomycyna Lincomycin 110N 22, 44 Lincomix 110N Chlorotetracyklina Aurofac G , 400, 500 Doksycyklina Pulmodox 250 Amoksycylina Suramox 250, 300, 400 Sulfaguanidyna Suibicol

15 Załącznik nr 5 Wykaz metod badawczych i substancji czynnych stosowanych w badaniu pasz leczniczych i premiksów leczniczych wykonywanych w PIWET-PIB w Puławach i laboratoriach ZHW wg stanu na dzień r. Uwaga! załącznik ma wyłącznie charakter informacyjny i orientacyjny LP BADANA SUBSTANCJA CZYNNA METODA BADANIA BADANY MATERIAŁ 1 Tylozyna Mikrobiologiczna Pasze premiksy 2 Tiamulina Mikrobiologiczna Pasze premiksy 3 Linkomycyna Mikrobiologiczna Pasze Premiksy 4 Chlorotetracyklina Mikrobiologiczna Pasze premiksy 5 Doksycyklina Mikrobiologiczna Pasze lecznicze 6 Tetracyklina Mikrobiologiczna Pasze premiksy 7 Amoksycylina Mikrobiologiczna Pasze premiksy LABORATORIUM BADAJĄCE ZHW Białystok ZHW Bydgoszcz ZHW Olsztyn ZHW Krosno ZHW Szczecin ZHW Białystok ZHW Bydgoszcz ZHW Olsztyn ZHW Białystok ZHW Bydgoszcz ZHW Olsztyn 8 Sulfaguanidyna Chemiczna Premiksy 9 Iwermektyna Chemiczna, HPLC Pasze premiksy 10 Fenbendazol Chemiczna, HPLC Pasze premiksy 15