Scenariusz zajęć edukacyjnych. Sztuka przetrwania Żydzi ukrywający się po stronie aryjskiej

Transkrypt

1 Scenariusz zajęć edukacyjnych Sztuka przetrwania Żydzi ukrywający się po stronie aryjskiej Jacek Konik, Anna Ziarkowska Proponowany czas trwania zajęć: 90 min Powiązania z podstawą programową Podstawa programowa historia: Zakres podstawowy: 7. II wojna światowa. Uczeń: 5) przedstawia przyczyny i skutki Holokaustu oraz opisuje przykłady oporu ludności żydowskiej; 8. Ziemie polskie pod dwiema okupacjami. Uczeń: 4) analizuje zmiany terytorialne, straty ludnościowe, kulturowe i materialne Polski będące następstwem II wojny światowej. Zakres rozszerzony: 7. Europa pod okupacją niemiecką i Holokaust. Uczeń: 1) charakteryzuje politykę III Rzeszy wobec społeczeństw okupowanej Europy, w tym nazistowski plan eksterminacji Żydów oraz innych narodowości i grup społecznych; 2) opisuje postawy Żydów wobec polityki eksterminacji, w tym powstanie w getcie warszawskim, a także opisuje postawy społeczeństwa polskiego wobec Holokaustu;

2 Główne zagadnienia: Różne strategie ukrywania się Zagrożenia wynikające dla osób ukrywających Żydów Cele edukacyjne: Uczeń wie z jakich sposobów ukrycia się korzystali Żydzi przebywający poza gettami w czasie II wojny światowej Uczeń rozumie z jakimi zagrożeniami związane było ukrywanie się Żydów poza gettami Uczeń poznaje motywacje osób ukrywających Żydów Uczeń potrafi wskazać podstawowe zasady bezpieczeństwa, które musiały być przestrzegane przez ukrywających się Żydów. Metody i formy pracy: Praca w grupie Analiza relacji świadków Burza mózgów Materiały i środki dydaktyczne: Materiały audiowizualne z USC Shoah Foundation Institute for Visual History and Education: relacja Davida Efrati i Janiny Bauman. Relacja Janiny Bauman dostępna on-line na stronie: MATERIAŁY POMOCNICZE DLA NAUCZYCIELA WRAZ ZE SCENARIUSZEM ZAJĘĆ TERMINY I POJĘCIA: Szmalcownicy osoby zajmujące się szantażowaniem i donoszeniem na ukrywających się Żydów i ludzi którzy im pomagali. Kolaboracja współpraca z wrogiem, hitlerowcami w czasie II wojny światowej. POSTACIE: Janina Bauman Polska pisarka żydowskiego pochodzenia. Swoje doświadczenia z pobytu w gettcie i ukrywania się po tzw. aryjskiej stronie opisała w książce Zima o poranku. David Efrati W czasie wojny wielokrotnie udawało mu się uciec z łapanek, z warszawskiego getta, transportu do Treblinki i obozu w

3 Trawnikach. Po wojnie osiadł w Izraelu. Podczas II wojny światowej był więźniem obozu w Trawnikach. KALENDARIUM WYDARZEŃ II WOJNA ŚWIATOWA: 1 września 1939 r. Napaść Niemiec na Polskę, dokonana bez wypowiedzenia wojny. Początek II wojny światowej w Europie. 3 września 1939 r. Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę III Rzeszy. Konflikt z Polską przekształcił się w wojnę światową. 17 września 1939 r. Napaść Związku Sowieckiego na Polskę. 28 września 1939 r. Podpisany został akt kapitulacji Warszawy. W Moskwie ministrowie spraw zagranicznych Niemiec J. von Ribbentrop i ZSRR W. Mołotow podpisali niemieckosowiecki układ o granicy i przyjaźni. 10 maja 1940 r. Niemcy zaatakowały Holandię, Belgię i Luksemburg. Początek ofensywy wojsk niemieckich we Francji. W Wielkiej Brytanii powołano rząd jedności narodowej z Winstonem Churchillem na czele. 10 czerwca 1940 r. Włochy wypowiedziały wojnę Francji i Wielkiej Brytanii. 22 czerwca 1940 r. Kapitulacja Francji wobec Niemiec. 24 czerwca 1940 r. Kapitulacja Francji wobec Włoch. 8 sierpnia 1940 r. Początek zmasowanych niemieckich ataków lotniczych na Anglię. Bitwa o Anglię trwała do 31 października 1940 r. 27 września 1940 r. Niemcy, Włochy i Japonia podpisały pakt trójstronny. Zgodnie z jego postanowieniami Japonia uznawała prawo Niemiec i Włoch do ustanowienia nowego ładu w Europie. Z kolei Niemcy i Włochy uznawały prawo Japonii do ustanowienia nowego ładu w Azji. 9 grudnia 1940 r. Początek brytyjskiej kontrofensywy w Egipcie, zakończonej w lutym 1941 r. zdobyciem Cyrenajki. 11 lutego 1941 r. Lądowanie pierwszych oddziałów niemieckiego Afrika Korps w Afryce Północnej. 11 marca 1941 r. Prezydent USA Franklin Roosevelt podpisał ustawę Lend and Lease.

4 6 kwietnia 1941 r. Atak wojsk niemieckich na Jugosławię i Grecję. 13 kwietnia 1941 r. Sowiecko-japoński pakt o nieagresji. 22 czerwca 1941 r. Początek niemieckiej agresji na Związek Sowiecki. 12 lipca 1941 r. Podpisanie sowiecko-brytyjskiego układu wojskowego. 30 lipca 1941 r. W Londynie gen. Władysław Sikorski podpisał z ambasadorem ZS RR Iwanem Majskim polsko-sowiecki układ o wspólnej walce przeciwko III Rzeszy. 12 sierpnia 1941 r. Winston Churchill i Franklin D. Roosevelt podpisali na pokładzie brytyjskiego pancernika Prince of Wales tzw. Kartę Atlantycką. 4 grudnia 1941 r. Gen. Władysław Sikorski i Józef Stalin podpisali w Moskwie polskosowiecką deklarację o walce z Niemcami. 6 grudnia 1941 r. Początek kontrofensywy Armii Czerwonej w rejonie Moskwy. Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Węgrom, Rumunii i Finlandii. 7 grudnia 1941 r. Japoński atak na amerykańską bazę morską Pearl Harbour. 8 grudnia 1941 r. Japonia wypowiedziała wojnę Stanom Zjednoczonym, Wielkiej Brytanii, Australii i Kanadzie. 11 grudnia 1942 r. Niemcy i Włochy wypowiedziały Stanom Zjednoczonym wojnę. 1 stycznia 1942 r. W Waszyngtonie 26 państw podpisało Deklarację Narodów Zjednoczonych (wśród nich Polska). 9 stycznia 1942 r. Początek ofensywy Armii Czerwonej, która do końca lutego odrzuciła wojska niemieckie około 400 km. na zachód od Moskwy. 3 7 czerwca 1942 r. Amerykańsko japońska Bitwa o Midway przełom w wojnie na Pacyfiku. 23 października 1942 r. Początek zwycięskiej ofensywy wojsk brytyjskich w A fryce Północnej ( bitwa pod El-Alamein) stycznia 1943 r. Spotkanie Winstona Churchilla i Franklina D. Roosevelta w Casablance. Wśród omawianych spraw m.in. decyzja o nasileniu bombardowań na Niemcy oraz kwestia przeniesienia działań wojennych na teren Europy.

5 2 lutego 1943 r. Kapitulacja wojsk niemieckich pod Stalingradem. Do niewoli sowieckiej wziętych zostało ponad 90 tys. żołnierzy niemieckich, feldmarszałek Friedrich von Paulus oraz 20 generałów. 19 kwietnia 1943 r. Początek Powstania w Getcie Warszawskim maja 1943 r. Kapitulacja wojsk niemieckich i włoskich w Afryce Północnej maja 1943 r. Rozmowy Winstona Churchilla i Franklina D. Roosevelta w Waszyngtonie: decyzja o lądowaniu wojsk alianckich na południu Włoch, przełożenie inwazji we Francji na 1944 r. 25 lipca 1943 r. We Włoszech Benito Mussolini został odsunięty od władzy przez Wielką Radę Faszystowską i aresztowany. 8 września 1943 r. Ogłoszenie zawieszenia broni z Włochami. 12 września 1943 r. Niemieccy spadochroniarze uwolnili więzionego w Gran Sasso Benito Mussoliniego. 13 października 1943 r. Włoski rząd Pietro Badoglio wypowiedział wojnę Niemcom listopada 1943 r. Konferencja w Kairze z udziałem Winstona Churchilla, Franklina D. Roosevelta oraz przywódcy Chin Czang Kaj-szeka dotycząca wojny z Japonią 28 listopada 1 grudnia 1943 r. Konferencja Wielkiej Trójki w Teheranie: Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt i Józef Stalin. 12 maja 1944 r. Wojska alianckie przełamały we Włoszech tzw. linie Gustawa. 18 maja 1944 r. Oddziały II Korpusu Polskiego zdobyły ruiny klasztoru benedyktynów na Monte Cassino. 4 czerwca 1944 r. Do Rzymu wkroczyły oddziały amerykańskie. 6 czerwca 1944 r. Siły zbrojne alianckich państw zachodnich rozpoczęły największą w czasie II wojny światowej operację desantową lądowanie w Normandii. Była ona częścią operacji Overlord, otwierającej drugi front w Europie. 1 sierpnia 1944 r. Wybuch Powstania Warszawskiego września 1944 r. Konferencja w Quebec z udziałem Winstona Churchilla i Franklina D. Roosevelta: m.in. omówienie kwestii okupacji Niemiec września 1944 r. Operacja powietrzno-desantowa sił alianckich w Holandii (Operacja Market- Garden ).

6 4 11 lutego 1945 r. Konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie: Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt, Józef Stalin. 1 kwietnia 1945 r. Inwazja wojsk amerykańskich na Okinawę. 28 kwietnia 1945 r. Włoscy partyzanci rozstrzelali Benito Mussoliniego. 30 kwietnia 1945 r. W Berlinie samobójstwo popełnił Adolf Hitler. 2 maja 1945 r. Dowódca obrony Berlina gen. Helmuth Weidling wydał rozkaz zaprzestania walki. SS -Obergrupenführer Karl Wolff podpisał akt kapitulacji wojsk niemieckich we Włoszech. 7 maja 1945 r. W kwaterze głównej gen. Dwighta D. Esenhowera w Reims gen. Alfred Gustaw Jodl, w obecności przedstawicieli czterech mocarstw alianckich, podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji Niemiec. 8 maja 1945 r. Na żądanie Stalina kapitulacja Niemiec została powtórzona. W Karlhorst, na przedmieściach Berlina, marszałek Georgij Żukow, któremu towarzyszyli brytyjski marszałek lotnictwa Arthur Tedder, amerykański generał Karl Spaatz oraz generał francuski Jean de Lattre de Tassigny, o godz przyjął bezwarunkową kapitulację niemieckich sił zbrojnych od feldmarszałka Wilhelma Keitla. W Moskwie, ze względu na dwugodzinną różnicę czasu był już 9 maja. 26 czerwca 1945 r. Przedstawiciele 50 państw podpisali w San Francisco Kartę Narodów Zjednoczonych. 17 lipca 2 sierpnia 1945 r. Konferencja Wielkiej Trójki w Poczdamie: Winston Churchill (Clement Attlee), Harry Truman i Józef Stalin. 2 sierpnia 1945 r. Największy nalot II wojny światowej: 800 superfortec B-29 zbombardowało cztery największe miasta Japonii. 6 sierpnia 1945 r. Amerykanie zrzucili bombę atomową na Hiroszimę. 9 sierpnia 1945 r. Amerykanie zrzucili bombę atomową na Nagasaki. 2 września 1945 r. Bezwarunkowa kapitulacja Japonii.

7 Bibliografia: Berent Grzegorz, Cena życia ekonomiczne uwarunkowania egzystencji Żydów po aryjskiej stronie [w:] Zagłada Żydów. Studia i materiały. Pismo Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, nr 4. Bikont Anna, My z Jedwabnego, Warszawa Błoński Jan, Biedni Polacy patrzą na getto, Kraków Borowicz Izabella (red.), Polskie podziemie polityczne wobec zagłady Żydów w czasie okupacji niemieckiej. Referaty z sesji, Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa Datner Szymon, Las Sprawiedliwych: karta z dziejów ratownictwa Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa Dziennik Hindy i Hanina Malachich, wstęp Jan Grabowski, Lea Balint,, oprac. Barbara Engelking [w:] Zagłada Żydów. Studia i materiały, Pismo Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, nr 3. Engelking Barbara, Czas przestał dla mnie istnieć... Analiza doświadczenia czasu w sytuacji ostatecznej. IFiS PAN Warszawa Engelking Barbara, Zagłada i pamięć. Doświadczenie Holocaustu i jego konsekwencje opisane na podstawie relacji autobiograficznych, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa Engelking Barbara, Zupełnie zdani jesteśmy na nich. Relacje ratujących z ukrywanymi na przykładzie dziennika Feli Fischbein, [w:] Zagłada Żydów. Studia i materiały, Pismo Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, nr 4. Grabowski Jan, Ja tego Żyda znam!" - Szantażowanie Żydów w Warszawie , IFiS PAN, Warszawa Grabowski Jan, Ratowanie Żydów za pieniądze przemysł pomocy, [w:] Zagłada Żydów. Studia i materiały. Pismo Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, nr 4 Gross Jan Tomasz, Sąsiedzi: Historia zagłady żydowskiego miasteczka, Sejny Grynberg Michał, Bunkry i schrony w warszawskim getcie. Biuletyn ŻIH nr 149/ Melchior Małgorzata, Uciekinierzy z gett po stronie aryjskiej na prowincji dystryktu warszawskiego sposoby przetrwania [w:] Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim, red. Barbara Engelking, Jacek Leociak, Dariusz Libionka, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa Melchior Małgorzata, Zagłada a tożsamość. Polscy Żydzi ocaleni na aryjskich papierach. Analiza doświadczenia biograficznego, IFiS PAN, Warszawa Nalewajko-Kulikov Joanna, Strategie przetrwania. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy, wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, Warszawa 2004.

8 Paulsson Gunnar S., Utajone miasto. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy ( ), przeł. Elżbieta Olender-Dmowska, red. nauk. Barbara Engelking i Jacek Leociak, wyd. Centrum Badań nad Zagładą Żydów oraz Wydawnictwo Znak, Kraków Prekerowa Teresa, Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie , Warszawa Szarota Tomasz, Karuzela na placu Krasińskich. Studia i szkice z lat wojny i okupacji, Warszawa Filmografia: Ford Aleksander, Ulica graniczna, (1948, 115 ) Imielska Małgorzata, Dzieciństwo w cieniu śmierci, (2004, 35 ) Nekanda-Trepka Michał, Łyżeczka życia, (2004, 18 ) Nekanda-Trepka Michał, Ostatni świadek, (2002, 51 ) Polański Roman, Pianista, (2002, 142 ) Przebieg zajęć: Ćwiczenie 1 Uczniowie wsłuchują relacji dotyczących ukrywania się Żydów po stronie aryjskiej i próbują wskazać sposoby z jakich korzystano, aby ukryć obecność zbiegów. Wspólnie próbują wskazać najskuteczniejsze metody, a następnie, podzieleni na grupy, w oparciu o relacje i wiedzę własną, próbują stworzyć idealną metodę ukrycia zbiegłego Żyda przy założeniu, że obowiązuje nazistowskie prawodawstwo z okresu II wojny światowej. Grupy swoją metodę prezentują publicznie, a następnie uczniowie wspólnie analizują jej zalety i słabości. Ćwiczenie 2 Uczniowie, nadal podzieleni na grupy, w oparciu o przedstawione relacje starają się wskazać najważniejsze, ich zdaniem zagrożenia związane z ukrywaniem się Żydów po stronie aryjskiej. Grupy wspólnie próbują ustalić gradację zagrożeń biorąc za punkt wyjście ich powszechność. Ćwiczenie 3 Na podstawie relacji grupy opracowują katalog zasad bezpieczeństwa, koniecznych do skutecznego ukrywania się po stronie aryjskiej. Następnie każda grupa prezentuje swój katalog w formie spisanej listy-plakatu i porównuje z ustaleniami innych grup. Grupy wyszukują podobieństwa w swoich katalogach i podejmują próbę ustalenia, które z powtarzających się w katalogach zasad należy uznać za kluczowe i dlaczego.

9 Podsumowanie w formie zadania domowego: Grupy dokonują kwerendy w bibliotekach i Internecie poszukując informacji o miejscach ukrywania Żydów w ich okolicy. Starają się ustalić lokalizację jak największej liczby takich miejsc, oraz dowiedzieć się z jakiego typu kryjówkami mają do czynienia (o ile to będzie możliwe).