PRAWO CYWILNE skrypt Kierunek: technik administracji Przedmiot: podstawy prawa cywilnego cz. 1

Transkrypt

1 PRAWO CYWILNE skrypt Kierunek: technik administracji Przedmiot: podstawy prawa cywilnego cz Pojęcie i źródła prawa cywilnego: prawo cywilne, to powszechnie uznana i skodyfikowana gałąź prawa. Stanowi podstawowy element prawa prywatnego. Przedmiotem uregulowania prawa cywilnego są stosunki cywilnoprawne pomiędzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Systematyzując prawo cywilne wyróżnia się cztery działy kodeksowe (zawarte w kodeksie cywilnym: cz. ogólna, prawo rzeczowe, prawo zobowiązań, prawo spadkowe) i dwa działy pozakodeksowe (zawarte w innych ustawach niż kodeks cywilny: prawo rzeczowe, pr. własności intelektualnej). Do źródeł prawa cywilnego zalicza się takie akty normatywne, które wyznaczają normy cywilnoprawne. Najważniejszym aktem prawnym jest kodeks cywilny, mający formalnie rangę ustawy zwykłej. Przez zwyczaje rozumie się praktykę postępowania rozpowszechnioną w danym okresie czasu w danym środowisku i w danych stosunkach społecznych. Zwyczaje jako źródła prawa odgrywają znaczną rolę w stosunkach handlowych, a szczególnie w prawie cywilnym prywatnym. Doniosłość prawną mają tylko zwyczaje ustalone w danych stosunkach, znane podmiotom prawa i nie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego ani z bezwzględnie obowiązującymi normami prawa. Pewnym, dosyć istotnym źródłem prawa cywilnego jest orzecznictwo Sądu Najwyższego. Nie jest to źródło samodzielnego prawa, lecz jedynie wykładnia obowiązujących przepisów. 2. Stosunek cywilnoprawny: Stosunkiem cywilnoprawnym jest stosunek regulowany prawem cywilnym. W stosunku cywilnoprawnym wyróżniamy następujące elementy: 1. podmiot prawa, 2. podmiot obowiązku, 3. prawo podmiotowe, 4. odpowiadający prawu podmiotowemu obowiązek prawny, 5. przedmiot stosunku prawnego. Art. 415 k.c.: Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. 3. Pojęcie osoby fizycznej: art. 8 KC - to prawne określenie każdego człowieka, od narodzin aż do śmierci, który występuje jako podmiot w stosunku cywilnoprawnym ( patrz teza nr 4). Osoba fizyczna posiada zdolność prawną ( patrz teza nr 3)

2 4. Pojęcie osoby prawnej: Osobą prawną jest jednostka organizacyjna, której przepisy szczególne przyznają osobowość prawną (art. 33 KC). Osoby prawne zostają dzięki atrybutowi osobowości prawnej wyposażone w zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, dzięki którym mogą uczestniczyć w obrocie cywilnoprawnym. Koncepcja normatywnego ukształtowania katalogu osób prawnych. W art. 33 KC ustawodawca przyjął zasadę normatywnej metody określania katalogu osób prawnych. Ustawodawca wskazuje bowiem imiennie (np. art. 33 KC - Skarb Państwa, art. 3 UPAN - Polska Akademia Nauk, art. 2 UNBP - Narodowy Bank Polski), bądź też rodzajowo (np. art. 1 UPP - przedsiębiorstwa państwowe, art. 16 UPartPolit - partie polityczne) oznaczone jednostki organizacyjne jako osoby prawne. Aby uznać daną jednostkę organizacyjną za osobę prawną potrzebna jest więc kwalifikacja normatywna, przyznająca tej jednostce osobowość prawną. Jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Poza osobami prawnymi można wyróżnić również jednostki organizacyjne, którym przepis nie przyznaje osobowości prawnej. Takie jednostki organizacyjne można podzielić na dwie grupy: jednostki organizacyjne, o których mowa w art KC (czyli takie, którym ustawa przyznaje zdolność prawną i do których stosujemy w związku z tym odpowiednio przepisy o osobach prawnych) oraz jednostki organizacyjne, którym przepis szczególny nie przyznaje w ogóle zdolności prawnej, wobec czego nie mogą występować samodzielnie w obrocie cywilnoprawnym (np. zakłady budżetowe). OSOBAMI PRAWNYMI SĄ: - HANDLOWE SPÓŁKI KAPITAŁOWE: spółka akcyjna, spółka z o.o. ( na podstawie kodeksu spółek handlowych) - SPÓŁDZIELNIE: ( na podstawie Prawo spółdzielcze) - PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWE: ( Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych - JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO ( na podstawie ustawy o samorządzie gminnym, samorządzie powiatu, samorządzie województwa) - KOŚCIÓŁ I POSZCZEGÓLNE JEGO JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE diecezje, parafie - WYŻSZE UCZELNIE ( na podstawie ustawy o szkolnictwie wyższym) - FUNDACJE ( na podstawie ustawy o fundacjach) - PARIE POLITYCZNE ( na podstawie ustawy o partiach politycznych) - STOWARZYSZENIA REJESTROWE - SAMODZIELNE PUBLICZNE ZAKŁADY OPIEKI ZDROWOTNEJ - ZWIĄZKI ZAWODOWE

3 Podmiotowość prawna jest cechą normatywną, nadaną poprzez ustawę. Określone organizacje są więc tylko dlatego podmiotami prawa, że tak postanowił ustawodawca. Za osobę prawną można uznać jednostkę organizacyjną która została przez normę prawną wyposażona w zdolność prawną możność bycia podmiotem stosunków cywilnoprawnych. Art. 33 KC wskazuje, że osobami prawnymi są Skarb Państwa i inne jednostki organizacyjne którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Przy powstaniu osoby prawnej wyróżniamy: 1) System aktów organów państwa do powstania danej osoby prawnej potrzebna jest ustawa lub rozporządzenie 1) System koncesyjny organizacja powstaje na mocy decyzji założycieli i zgody właściwego organu państwa 2) System normatywny w systemie tym akt normatywny określa jakie przesłanki muszą zostać spełnione aby mogła powstać osoba prawna. Państwo w tym systemie zachowuje sobie prawo do kontroli Art. 35 KC wskazuje, że powstanie, ustrój i ustanie osoby prawnej określają właściwe przepisy i statut. Art KC przewiduje istnienie odpowiedniego rejestru, gdzie na mocy wpisu do tego rejestru jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną 5. Zdolność prawna to możność bycia podmiotem praw i obowiązków. Podmioty posiadające dolność prawną: a) osoby fizyczne b) osoby prawne c) jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa nadaje zdolność prawną. CECHY OSOBY PRAWNEJ: A) WYODRĘBIENIE ORGANIZACYJNE B) WYODRĘBNIENIE MAJĄTKOWE C) OKREŚLENIE ORGANÓW D) OSOBOWOŚĆ PRAWNA 6. Domniemanie urodzenia żywego dziecka: W celu ułatwienia ustalenia faktu żywych narodzin człowieka w art. KC wprowadzono domniemanie prawne, według którego przyjmuje się, że dziecko przyszło na świat żywe. Jest to domniemanie prawne wzruszalne co oznacza, że może zostać obalone dowodem przeciwnym. Czyli, aby wzruszyć ( obalić ) to domniemanie, należy wskazać

4 dowód na to, że dziecko urodziło się martwe. Fakt urodzenia stwierdza się aktem urodzenia sporządzonym przez urząd stanu cywilnego. 7. Pojęcie Nasciturus: poczęty a jeszcze nie narodzony. Dziecko poczęte, a nie narodzone, posiada warunkową zdolność prawną. Warunkiem jego zdolność prawnej będzie fakt urodzenia się żywym. Zgodnie z art. 446¹ KC Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem. Art Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe. OSOBA FIZYCZNA POSIADA ZDOLNOŚĆ PRAWNĄ OD NARODZIN AŻ DO ŚMIERCI (a dziecko poczęte a nie narodzone, posiada warunkową zdolność prawną pod warunkiem że urodzi się żywe). ZDOLNOŚĆ PRAWNA KOŃCZY SIĘ Z CHWILĄ ŚMIERCI. ŚMIERĆ JEST ZDARZENIEM CYWILNOPRAWNYM BO WYWOŁUJE OKREŚLONE PRAWNE SKUTKI: ( wygasają umowy, możność dziedziczenia, ustanie związku małżeńskiego, co rodzi możność zawiązania kolejnego małżeństwa cywilnego). 8. Śmierć na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów śmierć następuje z chwilą trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu- jako śmierć pnia mózgu. 9. Akt zgonu analogicznie jak akt urodzenia jest dowodem na narodziny dziecka żywego, który wywołuje skutki prawne, tak akt zgonu jest dowodem na to, iż ktoś zmarł dowód śmierci. Jest sporządzany na podstawie sporządzonej przez lekarza karty zgonu. 10. Domniemanie równoczesności śmierci: Art. 32 KC: Jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie. 11. Stwierdzenie zgonu: Jeżeli nie sporządzono aktu zgonu, a śmierć człowieka jest niewątpliwa przeprowadza się postępowanie sądowego o stwierdzenie zgonu. 12. Uznanie za zmarłego: To odrębny od stwierdzenia zgonu tryb postępowania, który ma zastosowanie, gdy człowiek zaginął i nie wiadomo, nie jest pewne, czy żyje czy zmarł. (Chodzi zatem o to, że jeśli np. ktoś był w momencie katastrofy w budynku x, podczas której cały budynek się zawalił, pod gruzami są ciała nieodnalezione, ale istnieje znikome prawdopodobieństwo że ktokolwiek mógł przeżyć, a jak w przypadku aktu zgonu nie można sporządzić przez lekarza karty śmierci, gdyż nie ma ciała, w takim wypadku przykładowo, przeprowadza się

5 powyższe postępowanie). Przesłanki do zastosowania tego trybu, które muszą być spełnione łącznie: a) Ktoś zaginął b) oraz upłynął określony przez ustawodawcę czas tj. zgodnie z art. 29 KC: 1. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył; jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat siedemdziesiąt, wystarcza upływ lat pięciu. 2. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy. Art Kto zaginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za zmarłego po upływie sześciu miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie. 2. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu sześciomiesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu przeznaczenia - z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość. 3. Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nie przewidzianym w paragrafach poprzedzających, ten może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać. 13. Pojęcie zdolność do czynności prawnych nie jest zdefiniowane w kodeksie cywilnym - to możność nabywania praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego własnym działaniem (we własnym imieniu). Oznacza to, że osoba mająca zdolność do czynności prawnych może swym własnym działaniem nabywać i tracić prawa oraz zaciągać zobowiązania czyli wywoływać skutki prawne w drodze czynności prawnych. Osoba fizyczna może być w ogóle pozbawiona zdolności do czynności prawnych, może korzystać z ograniczonej zdolności do tych czynności oraz może korzystać z pełnej (nieograniczonej) zdolności do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności. Przepisy prawa mogą również uzależniać możliwość podejmowania odpowiednich czynności dopiero po ukończeniu więcej niż 18 lat. A także małoletni ( od 16 lat) przez zawarcie małżeństwa. Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Jest to bardzo ważne, ponieważ zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego czynności dokonane przez osobę nie mającą zdolności do czynności prawnych są w zasadzie nieważne. W imieniu osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych, czynności tych może dokonywać jedynie jej przedstawiciel ustawowy. Przedstawicielami ustawowymi osoby niepełnoletniej są w zasadzie rodzice bądź jedno z nich; natomiast osoby pełnoletniej (całkowicie ubezwłasnowolnionej) -

6 opiekun. Opiekun jest też przedstawicielem osoby niepełnoletniej, ale tylko wówczas, gdy żadnemu z rodziców władza rodzicielska nie przysługuje. Przedstawiciel ustawowy osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych może jednak dokonywać za nią tylko takich czynności, których wykonywanie przez przedstawiciela nie jest ustawowo wyłączone ( np. sporządzenia testamentu). Osoba nie mająca zdolności do czynności prawnych nie ma też zdolności procesowej. Ubezwłasnowolniony całkowicie nie może na przykład wystąpić skutecznie do sądu z wnioskiem o uchylenie postanowienia o ubezwłasnowolnieniu. Nie może też złożyć wniosku o wznowienie postępowania w takiej sprawie. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Umowa zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, dla swojej ważności wymaga potwierdzenia przez przedstawiciela. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że Sąd opiekuńczy postanowi inaczej. Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego. 14. Ubezwłasnowolnienie: w skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, innych zaburzeń psychicznych w szczególności pijaństwa i narkomanii. Wyróżniamy całkowite i częściowe. O ubezwłasnowolnieniu orzekają sądy okręgowe na podstawie wniosku złożonego przez małżonka, rodzeństwa, lub przedstawiciela ustawowego ( rodzica) osoby, która ma być ubezwłasnowolniona. PO UCHYLENIU UBEZWŁASNOWOLNIENIA OSOBA ODZYSKUJE ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH A OPIEKA USTAJE Z MOCY PRAWA. 15. Skutki braku zdolności do czynności prawnych: Czynność prawna dokonana przez osobę niezdolną do czynności prawnej, dotknięta jest sankcją ( potocznie karą/właściwością) nieważności bezwzględnej. Tzn. jest nieważna z mocy prawa. Art. 14 KC: 1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna 2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,

7 umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych. 16. Zgoda przedstawiciela ustawowego w związku z dokonaniem czynności prawnej. Do dokonania czynności prawnej przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnej potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Powinna być wyrażona przed dokonaniem czynności, ale również i po, jako POTWIERDZENIE czynności prawnej. 17. Potwierdzenie czynności prawnej: W przypadku zawarcia umowy przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnej, bez wymaganej zgody ( patrz powyżej) ważność tej umowy zależy od jej potwierdzenia przez przedstawiciela ustrawowego. 18. Pojęcie domniemania: 19. Pojęcie dóbr osobistych: Osoba, której dobro osobiste jest zagrożone przez czyjeś działanie ma prawo do ochrony tego dobra. Czym są dobra osobiste i jakie prawa przysługują osobie, której dobro osobiste zostało naruszone? Dobrami osobistymi człowieka są między innymi: zdrowie, wolność, nazwisko, cześć, swoboda sumienia, pseudonim, twórczość naukowa, artystyczna. Przepisy Kodeksu cywilnego nie zawierają całego katalogu dóbr osobistych. Chodzi o to, że w toku rozwoju cywilizacyjnego ciągle przybywa nowych dóbr, które można zaliczyć do tego katalogu, dlatego też wyczerpujący katalog trzeba byłoby stale aktualizować. Dobra osobiste korzystają z ochrony przewidzianej w przepisach Kodeksu cywilnego. Ochrona dobór osobistych przewidziana w przepisach Kodeksu cywilnego jest niezależna od ochrony, przewidzianej w innych przepisach, np. w przepisach Kodeksu karnego, czy w prawie autorskim. Jeżeli ktoś zagraża czyjemuś dobru osobistemu można żądać zaniechania tych działań, chyba że takie działanie nie narusza prawa. Jeżeli naruszono dobro osobiste, osoba, której dobra to naruszenie dotyczy może żądać usunięcia skutków naruszenia, np. poprzez złożenie oświadczenia. Na przykład osoba pomówiona może żądać zamieszczenia przeprosin na łamach poczytnych ogólnopolskich gazet. Osoba, której dobro osobiste naruszono może żądać także zadośćuczynienia w formie pieniężnej albo wpłacenia określonej kwoty pieniędzy wskazany na cel społeczny. Może się zdarzyć, że na skutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, w takim wypadku osoba poszkodowana może domagać się jej naprawienia na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Jeżeli inne przepisy, np. prawo autorskie przewiduje inne środki ochrony w razie naruszenia dobra osobistego (np. prawa autorskiego) można także dochodzić innych, poza wskazanymi wyżej środków ochrony.

8 20. Prawo podmiotowe osobiste i jego cechy: Dobra osobiste chronione są przez prawa osobiste. Są to prawa niemajątkowe, bezwzględne, niezbywalne, niedziedziczne. a) Niemajątkowe: ich przedmiotem są dobra niematerialne b) Bezwzględne: są skuteczne wobec wszystkich. c) Niezbywalne: związane ściśle z osobą, której przysługują, a więc nie mogą być przeniesione na inne podmioty d) Niedziedziczne: wygasają wraz ze śmiercią. 21. Miejsce zamieszkania: miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałej pobytu. Do oznaczenie miejsca zamieszkania muszą być spełnione 2 przesłanki łącznie: a) Faktyczne przebywanie w danej miejscowości b) Zamiar stałego pobytu (który sprowadza się do skoncentrowania swoich interesów życiowych, rodzinnych, majątkowych, zawodowych w określonej miejscowości). 22. Zasada jednego domicylu: Zgodnie z tą zasadą można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania ( art., 28 KC). 23. Miejsce zamieszkania a zameldowania: Miejsce zameldowania na pobyt stały, lub czasowy. Zameldowanie jest czynnością administracyjną służącą ewidencji ludności. Fakt zameldowania w określonej miejscowości nie przesądza o miejscu zamieszkania. 24. Pochodne miejsce zamieszkania: dla np. dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską oraz osoby pozostającej pod opieką ustawodawcą. 25. Firma osoby prawnej: Art Firmą osoby prawnej jest jej nazwa. 2. Firma zawiera określenie formy prawnej osoby prawnej, które może być podane w skrócie, a ponadto może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę tej osoby oraz inne określenia dowolnie obrane. 3. Firma osoby prawnej może zawierać nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej, jeżeli służy to ukazaniu związków tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy. Umieszczenie w firmie nazwiska albo pseudonimu osoby fizycznej wymaga pisemnej zgody tej osoby, a w razie jej śmierci - zgody jej małżonka i dzieci. 4. Przedsiębiorca może posługiwać się skrótem firmy. Przepis art. 432 definicja firmy, 2 stosuje się odpowiednio. Nazwa jest elementem indywidualizującym osobę prawną. Stanowi ona dobro osobiste konkretnej osoby prawnej, podlegające ochronie prawnej.

9 26. Siedziba osoby prawnej: to odpowiednik miejsca zamieszkania osoby fizycznej. Siedziba osoby prawnej określana jest przez ustawę lub jej status. W przypadku braku takiego określenie, przyjmuje się że siedziba danej osoby prawnej jest miejscowość w której ma siedzibę organ zarządzający ( art. 41 KC ). NIE CHODZI ZATEM O LOKAL, A O MIEJSCOWOŚĆ!!! 27. Dobra osobiste osób prawnych: Osoby prawne, podobnie jak osoby fizyczne, mają swoje dobra osobiste. Zaliczamy do nich między innymi: nazwę, nietykalność siedziby, firma, tajemnica korespondencji, dokumentów, planów, dobra sława. 28. Zdolność prawna osób prawnych 29. Powstanie zdolności prawnej 30. Zdolność do czynności prawnych osób prawnych 31. Państwowe osoby prawne: Kodeks cywilny wymienia z nazwy jedynie Skarb Państwa, będący w stosunkach cywilno-prawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych osób prawnych (art. 33 i 34). Skarb Państwa jest specyficzną osobą prawną, sztucznym, nie instytucjonalnym tworem prawnym. Jest zbiorczą nazwą wszystkich wyodrębnionych organizacyjnie jednostek państwowych nieposiadających osobowości prawnej i synonimem samego państwa. Skarb Państwa to państwo jako właściciel mienia, czyli jako dominium, w przeciwieństwie do Państwa jako władzy, czyli imperium. Skarb Państwa nie ma swojej siedziby, nie jest powoływany, ani nie może ulec likwidacji jak pozostałe osoby prawne. Poza Skarbem Państwa działa więc bardzo wiele innych państwowych osób prawnych. Państwowymi osobami prawnymi są : 1) jednostki badawczo-rozwojowe (ustawa z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych - Dz. U. z 1989 r.); 2) państwowe szkoły wyższe (ustawa z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym Dz. U. Nr 65, poz. 385 z późn. zm.); 3) przedsiębiorstwa państwowe, wobec których zadania i kompetencje organu założycielskiego wykonuje Minister Skarbu Państwa oraz inne niż Minister Skarbu Państwa organy administracji rządowej (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 września 1996 r. Dz. U. Nr 115, poz. 548); 4) fundacje, których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa (art. 5 ust. 4 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Urzędzie Ministra Skarbu Państwa Dz. U. Nr 106, poz. 493);

10 5) jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, które powstały na podstawie ustawy z dnia 13 lipca 1992 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298 z późn. zm.); 6) agencje rządowe, posiadające osobowość prawną: Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa Jednostka organizacyjna, której nawet niewielka część mienia stanowi własność niepaństwowej osoby prawnej, nie jest państwową osobą prawną, chociażby na gruncie innych przepisów, np. prawa finansowego, była traktowana jako państwowa osoba prawna 32. Pojęcie czynności prawnej: Czynnością prawną jest czynność osoby fizycznej lub prawnej, która wywołuje skutek prawny w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego, drogą oświadczenia woli. Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. W celu wywołania skutków prawnych często nie wystarczy samo oświadczenie woli, lecz wymagane jest również faktyczne działanie, np. oddanie przedmiotu w celu zawarcia umowy składu itp. Na treść czynności prawnej składa się więc oświadczenie woli oraz skutki wynikające z zasad współżycia społecznego, z ustawy, a także z ustalonych zwyczajów. 33. Rodzaje czynności prawnych: Czynności prawne klasyfikuje się według różnych kryteriów. Najczęściej czynności prawne dzieli się na: 1) jednostronne i dwustronne, -jednostronne - czyli takie, w których oświadczenie woli złożone jest przez jedną osobę np. testament, -dwustronne - takie do których dokonania niezbędne jest oświadczenie woli dwóch lub więcej osób (umowy); 2) rozporządzające i zobowiązujące, -rozporządzające powodujące przeniesienie jakiegoś prawa majątkowego na inną osobę, jego zniesienie lub obciążenie np. ustanowienie służebności, -zobowiązujące zawierające jedynie zobowiązanie do dokonania świadczenia w przyszłości np. umowa o roboty geologiczne związane z procesem budowy; 3) odpłatne i nieodpłatne -odpłatne występujące w sytuacji, gdy strona dokonująca przysporzenia majątkowego drugiej stronie otrzymuje za to ekwiwalent w postaci korzyści majątkowej np. w umowie o działo wynagrodzenie za usługę,

11 -nieodpłatne nie jest z nią związany ekwiwalent np. umowa użyczenia czy darowizny; 4) konsensualne i realne -konsensualne dochodzą do skutku jedynie poprzez oświadczenie woli i taki charakter ma większość czynności prawnych, -realne nieliczne jak porzucenie rzeczy, czy umowa składu wymagają do swej ważności wydania rzeczy. 34. Formy czynności prawnych: Przez formę czynności prawnych należy rozumieć sposób, w jaki wola dokonania i sama czynność prawna wyrażana jest na zewnątrz. Zgodnie z generalną zasadą wyrażoną w art. 60 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm., dalej Kodeks cywilny ), wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona w dowolny sposób i przez każde zachowanie, z zastrzeżeniem, że zachowanie to wyraża wolę tej osoby w sposób dostateczny. Istnieje jednak szereg czynności prawnych, które wymagają zachowania formy szczególnej, wśród których wyróżniamy: formę pisemną, formę pisemną z urzędowo poświadczoną datą, formę pisemną z podpisami notarialnie lub urzędowo poświadczonymi oraz formę aktu notarialnego. Konsekwencje niezachowania wymaganej formy czynności prawnej, mogą być rozmaite. Ze względu na skutki niedochowania formy szczególnej, na podstawie Kodeksu cywilnego, możemy wyróżnić trzy typy form czynności prawnej: forma pod rygorem nieważności (ad solemnitatem), forma dla celów dowodowych (ad probationem) oraz forma dla wywołania oznaczonych skutków prawnych. W przypadku, gdy formę zastrzeżono pod rygorem nieważności (ad solemnitatem), jej niezachowanie będzie skutkowało tym, że dana czynność będzie bezwzględnie nieważna, a zatem nie wywoła żadnych skutków prawnych. Obowiązek zachowania tej formy może wynikać z przepisu ustawy albo z woli stron. Należy przy tym wskazać, że jeżeli przepisy prawne zastrzegają dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa wyraźnie przewiduje rygor nieważności. Odmiennie kształtują się skutki niezachowania innej formy szczególnej. Jeżeli przepisy prawne przewidują dla danej czynności prawnej inną od pisemnej formę szczególną, brak takiej formy skutkuje nieważnością takiej czynności prawnej, chyba że ustawa przewiduje powstanie innych skutków prawnych. Przykładem może być umowa sprzedaży nieruchomości, która powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego, a niezachowanie takiej formy skutkuje nieważnością umowy. Obowiązek zachowania określonej formy czynności pod rygorem nieważności może wynikać także z woli stron. Należy przy tym wskazać, że jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi powinna być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi

12 do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, nie określając skutków niezachowania tej formy, poczytuje się w razie wątpliwości, że forma pisemna była zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych. Przez formę dla celów dowodowych (ad probationem) rozumie się formę pisemną, jeżeli jej niezachowanie nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnej, lecz ogranicza się do celów dowodowych. Zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności powoduje, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy w sporze nie są dopuszczalne dowody ze świadków, czy przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Zasady tej nie stosuje się jednak: 1) gdy zachowanie formy pisemnej jest wyraźnie zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej, 2) gdy strony zgodzą się na przeprowadzenie tych dowodów, 3) gdy chodzi o spór konsumenta z przedsiębiorcą, 4) w obrocie między przedsiębiorcami, 5) oraz gdy fakt dokonania czynności uprawdopodobniono na piśmie. Zachowanie zaś szczególnej formy może być zastrzeżone, aby czynność wywołała określone skutki prawne. Przykładowo, umowa najmu nieruchomości na czas dłuższy niż rok powinna zostać zawarta na piśmie. Niezachowanie tej formy nie powoduje jednak, że umowa najmu nie została ważnie zawarta. Umowa będzie ważna i wywoła skutki prawne, ale inne niż te, które strony zamierzały osiągnąć, ponieważ w razie niezachowania formy pisemnej, umowę najmu nieruchomości poczytuje się za zawartą na czas nieoznaczony. Podsumowując, oświadczenie woli może być złożone w dowolnej formie. Należy jednak pamiętać, że Kodeks cywilny przewiduje liczne wyjątki, które wskazują, że do ważności czynności prawnej lub wywołania określonych skutków prawnych niezbędne jest zachowanie formy szczególnej. Niedochowanie konkretnie zastrzeżonej formy może rodzić różnego rodzaju konsekwencje, dlatego przed dokonaniem danej czynności prawnej warto sprawdzić, czy nie wymaga ona szczególnej formy.