Nowe Kierunki i Technologie w Akwakulturze Olsztyn, r.

Transkrypt

1

2 Nowe Kierunki i Technologie w Akwakulturze Olsztyn, r.

3 Komitet Naukowy prof. dr hab. Janusz GUZIUR prof. zw. dr hab. Jan A. SZCZERBOWSKI prof. dr hab. Paweł BRZUZAN prof. dr hab. Krzysztof FORMICKI prof. dr hab. Krystyna A. SKIBNIEWSKA prof. dr hab. Mirosława SOKOŁOWSKA-MIKOŁAJCZYK, prof. zw. prof. dr hab. Krystyna DEMSKA-ZAKĘŚ dr hab. Małgorzata WOŹNIAK, prof. UWM dr inż. Sławomir KREJSZEFF dr inż. Krzysztof KUPREN prof. Dr Ing. Jan KOUŘIL, PhD prof. Dr Ing. Jan MAREŠ, PhD Komitet Organizacyjny Sławomir Ciesielski (PRZEWODNICZĄCY) Dariusz Kucharczyk Sławomir Krejszeff Szymon Czarnowski Marta Dębowska Kontakt Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Katedra Rybactwa Jeziorowego i Rzecznego ul. Oczapowskiego 5, pok Olsztyn 5 Tel/fax: Projekt okładki: Daniel Żarski Zdjęcie na okładce: Szymon Czarnowski Konferencja została zorganizowana w ramach projektu Innowacje w akwakulturze ryb ze szczególnym uwzględnieniem biotechniki rozrodu ryb Program Operacyjny RYBY (OR OR /09/10/11).

4 Nowe Kierunki i Technologie w Akwakulturze Książka streszczeń

5 4 N o w e K i e r u n k i i T e c h n o l o g i e w A k w a k u l t u r z e Program Konferencji Wtorek, Rejestracja uczestników i zakwaterowanie ROZPOCZĘCIE KONFERENCJI (Kierownik projektu InnovaFish - S. Ciesielski) Sesja 1: NOWE KIERUNKI I TECHNOLOGIE W AKWAKULTURZE (4 referaty plenarne) Przewodniczący: J.A. Szczerbowski, J. Guziur D. Kucharczyk: Rozród ryb w warunkach kontrolowanych... s A.E. Lirski: Aktualny stan akwakultury w Polsce i Europie... s Obiad J. Szarek: Wybrane problemy zdrowotności w akwakulturze... s D. K. Fopp-Bayat: Przegląd zastosowań analiz genetycznych w chowie i hodowli ryb jesiotrowatych... s Przerwa Kawowa K.A. Skibniewska: Wpływ poziomu intensyfikacji produkcji na skład chemiczny tkanki mięśniowej karpia towarowego (Cyprinus carpio L.)... s J. Parol: Wpływ wybranych warunków hodowli pstrąga tęczowego na profil kwasów tłuszczowych... s Sesja Posterowa z Przerwą Kawową Kolacja Środa, Sesja 2: ROZRÓD RYB I GENETYKA W AKWAKULTURZE Przewodniczący: M. Sokołowska-Mikołajczyk, P. Brzuzan J. Kouřil: Sztuczny rozród ryb w Republice Czeskiej... s. 24 (25) B.I. Cejko: Potencjał rozrodczy samców brzany Barbus barbus (L.)... s M. Tomala: Efektywność naturalnego rozrodu karpia w gospodarstwie stawowym Przyborów (płn. Małopolska)... s Przerwa Kawowa

6 P r o g r a m k o n f e r e n c j i D. Żarski: Płyn aktywujący gamety jako czynnik warunkujący efektywność zapłodnienia in vitro w akwakulturze... s B. Sarosiek: Wpływ hamowania kwaśnej fosfatazy, LDH oraz β-n-acetyloglukozoaminidazy na efektywność zapłodnienia okonia (Perca fluviatilis L.)... s G. Gosiewski: Interakcja kisspeptyny, GnRH oraz dopaminy w regulacji sekrecji LH u karasia srebrzystego (Carassius gibelio) - badania in vitro... s M.S. Kuciński: Charakterystyka cytogenetyczna pstrąga źródlanego (Salvelinus fontinalis, Mitchill 1814): rozmieszczenie heterochromatyny oraz mapowanie wybranych sekwencji DNA... s Obiad Sesja 3: TECHNOLOGIE STAWOWE I PRZEMYSŁOWE W PRODUKCJI RYBACKIEJ Przewodniczący: M. Woźniak, J. Guziur J. Regenda: Aktualny stan akwakultury w Republice Czeskiej oraz perspektywy intensywnego chowu ryb... s. 34 (35) J. Mareš: Kombinowana technologia wychowu narybku karpia (Cyprinus carpio L) i lina (Tinca tinca L.)... s. 36 (37) K. Szymura: Kierunki przekształceń stawowych gospodarstw rybackich na obszarze działania stowarzyszenia LGR ŻABI KRAJ... s K. Turkowski: Ekonomiczne aspekty kontrolowanego podchowu miętusa (Lota lota L.) od wylęgu do narybku letniego... s Przerwa kawowa T.K. Czarkowski: Akwakultura a zrównoważony rozwój obszarów wiejskich... s J. Guziur: Możliwości intensywnej produkcji narybku karpia (Cyprinus carpio L.) w zależności od zagęszczenia obsad i okresu wychowu... s K. Ciszewski: Domestykacja nowych gatunków ryb jako czynnik wzrostu akwakultury... s A. Polewacz: Analiza wybranych parametrów hodowlanych narybku lipienia europejskiego (Thymallus thymallus L.) w zamkniętym systemie recyrkulacyjnym... s Sesja Posterowa z Przerwą Kawową Kolacja

7 6 N o w e K i e r u n k i i T e c h n o l o g i e w A k w a k u l t u r z e Czwartek, Sesja 4: ZDROWOTNOŚĆ RYB ORAZ JAKOŚĆ SUROWCA RYBNEGO Przewodniczący: K.A. Skibniewska, K. Formicki J. Żelazny: Zagrożenia i ochrona zdrowia ryb... s M. Protasowicki: Stężenie Al, Cr, Cu, Fe, Li, Mn, Ni, V i Zn w narządach karpi, Cyprinus carpio (L. 1758), w zależności od stanu ich zdrowia... s H. Białowąs: Wpływ czynników genetycznych na wydajność rzeźną i jakość mięsa karpia konsumpcyjnego (Cyprinus carpio L.)... s Przerwa kawowa E. Siemianowska: Wpływ technologii. Produkcji (TAS i OOH) na skład chemiczny tkanki mięśniowej pstrąga tęczowego (Onchorhynchus mykiss).... s E. Terech-Majewska: Zmienność poziomu ceruloplazminy w surowicy krwi ryb pochodzących z różnych systemów hodowli pstrąga tęczowego (Onchorhynchus mykiss) w Polsce... s E. Czerniak: 1-FENOKSY-2-PROPANOL - Nowy anestetyk dla ryb?... s ZAKOŃCZENIE KONFERENCJI Obiad Wyjazd szkoleniowy do Gospodarstw Rybackich

8 P r o g r a m k o n f e r e n c j i 7 Sesje Plakatowe Sesja Plakatowa 1: Rozród ryb i genetyka w akwakulturze D. Juchno 1, R. Kujawa, J. Szlachciak, O. Jablonska, A. Leska, S. Szacherski, A. Spóz, A. Grabowska, A. Boroń: Porównanie wielkości jaj oraz wylęgu kozy Cobitis taenia Linnaeus, 1758 i mieszańcowych triploidalnych samic Cobitis (Pisces, Cobitidae).... s. 56 K. Ciszewski, W. Wawrzyniak, P. Czerniejewski, M. Klupś: WARTOŚĆ BIOLOGICZNA GAMET CERTY Vimba vimba L. PRZYTRZYMYWANYCH W WARUNKACH OBNIŻONEGO METABOLIZMU... s. 57 A. Śliwińska-Jewsiewicka, M. Dębowska, M.S. Kuciński, K. Ocalewicz, M. Jankun: CHARAKTERYSTYKA KARIOTYPU TRIPLOIDALNEGO PSTRĄGA ŹRÓDLANEGO (SALVELINUS FONTINALIS, MITCHILL 1814) Z ZASTOSOWANIEM KLASYCZNYCH ORAZ MOLEKULARNYCH TECHNIK CYTOGENETYCZNYCH... s. 58 M. Kuciński, K. Demska-Zakęś, D. Żarski, T. Liszewski, D. Fopp-Bayat, G. Furgała-Selezniow, M. Jankun: CHARAKTERYSTYKA MORFOLOGICZNA, HISTOLOGICZNA I CYTOGENETYCZNA HYBRYD MIĘDZYGATUNKOWYCH POMIĘDZY KARASIEM ZŁOCISTYM, Carassiu auratus (L.) i KARPIEM, Cyprinus carpio (L.)... s. 59 B. Jagusztyn, D. Juchno, A. Boroń, M. Koziorowski: Płodność i budowa histologiczna gonad świnki Chondrostoma nasus... s. 60 R. Król, K. Targońska, J. Nowosad, R. Kujawa, K. Kupren, A. Mamcarz, J. Łuczyńska, R. Kaszubowski, T.K. Czarkowski, G. Furgała-Selezniow, D. Kucharczyk: Wpływ warunków środowiskowych i żywieniowych na efektywność rozrodu jazia Leuciscus idus (L.)... s. 61 D. Kucharczyk, P. Stępień, K. Targońska, J. Nowosad, K. Kupren, R. Kujawa: Optymalizacja rozrodu danio pręgowanego, Danio rerio (Hamilton, 1822), w warunkach kontrolowanych... s. 62 O. Michalik, T. Zalewski, S. Dobosz, K. Ocalewicz: Wykorzystanie jaj hybryd międzygatunkowych do indukcji rozwoju androgenetycznego pstrąga źródlanego (Salvelinus fontinalis, Mitchill 1814)... s. 63 J. Nowosad, K. Targońska, R. Chwaluczyk, R. Kaszubowski, D. Kucharczyk: WPŁYW TEMPERATURY NA EFEKTYWNOŚĆ SZTUCZNEGO ROZRODU JELCA (Leuciscus leuciscus (L.)) W WARUNKACH LABORATORYJNYCH I POLOWYCH... s. 64 W. Rożek, K. Targońska, J. Nowosad, K. Kupren, D. Kucharczyk: WPŁYW STYMULACJI HORMONALNEJ NA EFEKTYWNOŚĆ ROZRODU JAZIA, Leuciscus idus (L.), W ZALEŻNOŚCI OD STOPNIA UDOMOWIENIA I CZASU PRZEPROWADZENIA ROZRODU... s. 65 P. Sieczyński, C. Grygoruk, B.I. Cejko: WPŁYW CZASU PRZECHOWYWANIA NASIENIA JESIOTRA SYBERYJSKIEGO, Acipenser baerii (B.) I STERLETA, Acipenser ruthenus (L.) PO KRIOKONSERWACJI NA RUCHLIWOŚĆ PLEMNIKÓW W ANALIZIE CASA... s. 66 A. Spóz, D. Juchno 1, R. Kujawa, A. Grabowska, M. Żabińska, A. Szabelska, A. Przybył, A. Boroń: Kariotyp potomstwa uzyskanego z EKSPERYMENTALNych KRZYŻOWAń

9 8 N o w e K i e r u n k i i T e c h n o l o g i e w A k w a k u l t u r z e wzajemnych kozy, Cobitis taenia L. i kozy dunajskiej Cobitis elongatoides Bacescu & Maier, 1969 (Pisces, Cobitidae)... s. 67 Sesja Plakatowa 2: Larwikultura K. Ciszewski, W. Wawrzyniak, C. Przemysław, M. Klupś: ZDOLNOŚĆ ROZPOZNAWANIA DRAPIEŻNIKA JAKO ELEMENT PRZETRWANIA KRYTYCZNEGO MOMENTU PO ZARYBIENU... s. 70 L. Kirtiklis, D. Żarski, K. Palińska-Żarska, S. Krejszeff, K. Kupren: Identyfikacja larw pięciu gatunków ryb z rodziny karpiowatych (Teleostei: Cypriniformes) w oparciu o cechy molekularne i morfologiczne... s. 71 T. Liszewski, M. Jankun, K. Demska-Zakęś, M. Kuciński, D. Fopp-Bayat, D. Żarski, A. Polewacz, G. Furgała-Selezniow: IDENTYFIKACJA MIESZAŃCÓW MIĘDZYGATUNKOWYCH POMIĘDZY JAZIEM, Leuciscus idus (L.) i JELCEM, Leuciscus leuciscus (L.) NA PODSTAWIE CECH MORFOLOGICZNYCH, HISTOLOGICZNYCH I CYTOGENETYCZNYCH... s. 72 J. Szlachciak, M. Pepłowska, R. Kujawa: DEFORMACJE SZKIELETU CIOSY, Pelecus cultratus (Linnaeus, 1758), HODOWANEJ W RÓŻNYCH WARUNKACH ZASOLENIA I TEMPERATURY... s. 73 J. Szlachciak, S. Krejszeff, K. Palińska, D. Żarski, R. Kujawa: ZASTOSOWANIE TECHNIKI BARWIENIA RYB JAKO NARZĘDZIA W OCENIE JAKOŚCI NARYBKU W AKWAKULTURZE... s. 74 Sesja Plakatowa 3: Technologie stawowe i przemysłowe w produkcji rybackiej H. Białowąs, M. Pilarczyk, A.M. Wiśniewska: WPŁYW DOKARMIANIA ZRÓŻNICOWANYMI PASZAMI W CHOWIE NISKO INTENSYWNYM NA KOSZTY PRZYROSTÓW KARPIA KOMSUMPCYJNEGO (Cyprinus carpio L.)... s. 76 J. Mareš, R. Kopp, T. Brabec, Š. Lang: PRODUKCE LOSOSOVITÝCH RYB V ČR S VYUŽITÍM RECIRKULAČNÍCH SYSTÉMŮ DÁNSKÉHO TYPU (PRODUKCJA RYB ŁOSOSIOWATYCH W CZ Z WYKORZYSTANIEM SYSTEMU RECYRKULACYJNEGO DUŃSKIEGO TYPU)... s. 77 (78) J. Rechulicz, E.R. Grela: Wpływ dodatku koncentratu białkowo ksantofilowego (PX) z lucerny, Medicago sativa na wzrost karpia w eksperymencie stawowym... s. 79 M. Sidoruk, J. Koc, M. Rafałowska, A. Rochwerger, K. Sobczyńska-Wójcik: Jakość wód poprodukcyjnych w różnych technologiach produkcji pstrąga tęczowego (Oncorhynchus mykiss Walbaum)... s. 80 Sesja Plakatowa 4: Zdrowotność ryb oraz jakość surowca rybnego A.A. Barszcz, M. Sidoruk, E. Siemianowska, K. A. Skibniewska, J. Szarek: WPŁYW TECHNOLOGII CHOWU PSTRĄGA NA ZASOLENIE WÓD I BIOAKUMULACJĘ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W TKANCE MIĘŚNIOWEJ PSTRĄGA TĘCZOWEGO (Oncorhynchus mykiss Walbaum)... s. 82

10 P r o g r a m k o n f e r e n c j i 9 I. Cieślik, W. Migdał: PORÓWNANIE SKŁADU CHEMICZNEGO WYBRANYCH GATUNKÓW RYB HODOWLANYCH Z DOLINY KARPIA, MAŁOPOLSKA... s. 83 J. Dągowski, P. Gomułka, E. Czerniak: ANESTETYKI STYMULUJĄ ODPORNOŚĆ NIESWOISTĄ U KARPIA, Cyprinus carpio (L.). BADANIA IN VITRO... s. 84 A. Drzewiecka, E. Terech-Majewska, M. Lewandowska: BADANIA HISTOPATOLOGICZNE W DIAGNOSTYCE CHORÓB RYB... s. 85 A. Drzewiecka, E. Terech-Majewska, M. Lewandowska: OBSERWACJE KLINICZNE W TESTACH TOKSYKOLOGICZNYCH... s. 86 J. Grudniewska, E. Terech-Majewska, H. Tkachenko, N. Kurhaluk: DWUTLENEK CHLORU JAKO DEZYNFEKTANT W AKWAKULTURZE... s. 87 E. Kaczorek, P. Schulz, E. Terech-Majewska, J. Małaczewska, R. Wójcik, E. Szczucińska, M. Zembrzuska, M. Adamowski, A.K. Siwicki, W. Turski: KSZTAŁTOWANIE SIĘ WSKAŹNIKA WĄTROBOWEGO U PSTRAGA TĘCZOWEGO (Oncorhynchus mykiss) POD WPŁYWEM KWASU KYNUREINOWEGO - KYNA... s. 88 J. Tkaczewska, W. Migdał: PORÓWNANIE JAKOŚCI KARPIA (Cyprinus carpio L) ORAZ PSTRĄGA TĘCZOWEGO (Oncorhynchus mykiss) POCHODZĄCYCH Z RÓŻNYCH GOSPODARSTW RYBACKICH W POLSCE... s. 89 R. Pietrzak-Fiećko, J. Parol, M. Modzelewska-Kapituła: profil kwasów tłuszczowych W Lates calcarifer Z POLSKIEJ AKWAKULTURY... s. 91 L. Polak-Juszczak, S. Robak: WPŁYWU METALI ŚLADOWYCH NA KONDYCJĘ WĘGORZY (Anguilla anguilla)... s. 92 P. Schulz, E. Terech-Majewska, A. Bernad, A.K. Siwicki, J. Łukaszewska, A. Bartoń, K. Antoszkiewicz: KULORZĘSEK ICHTOPHTIRIUS MULTIPHILIS - PROBLEMY DIAGNOSTYKI I TERAPII... s. 94 E. Terech-Majewska, J. Grudniewska, K. Duchiewicz, A.K. Siwicki, J. Pajdak, K. Duk: EFEKTYWNE MIKROORGANIZMY W OCHRONIE ZDROWIA RYB ASPEKTY PRAKTYCZNE... s. 95 E. Terech-Majewska, J. Grudniewska, A.K. Siwicki, A. Krzywosz, A. Bernad, A. Drzewiecka: ZIELEŃ MALACHITOWA, PROBLEM NADAL AKTUALNY DLA HODOWCÓW RYB I NIE TYLKO... s. 96 Lista uczestników... s. 97

11

12 Streszczenia Sesje referatów ustnych

13

14 Sesja 1: Nowe kierunki i technologie w akwakulturze Przewodniczący: J.A. Szczerbowski, J. Guziur

15 14 S e s j e r e f e r a t ó w u s t n y c h ROZRÓD RYB W WARUNKACH KONTROLOWANYCH Dariusz Kucharczyk Katedra Rybactwa Jeziorowego i Rzecznego, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Intensywna produkcja rybacka oparta jest na wyprodukowanym w warunkach akwakulturowych materiale obsadowym. Uzyskanie wysokiej jakości takiego materiału musi być poprzedzone rozmnożeniem ryb i uzyskanie najpierw gamet, a potem larw wysokiej jakości. Ryby w niewoli mogą być rozmnażane spontanicznie oraz po zastosowaniu wspomagania hormonalnego. W przypadku ryb dzikożyjących, w tym karpiowatych, rozród w warunkach wylęgarniczych, bez zastosowania iniekcji hormonalnych, często jest niemożliwy. W ostatnich latach rozród ryb stał się jedną z intensywniej rozwijających się dziedzin akwakultury. Zarówno istniejące, jak i sprawdzone metody sztucznego rozrodu wielu hodowlanych gatunków ryb podlegają modyfikacjom, jednocześnie zaś rozmnaża się coraz większą liczby gatunków, nawet tych do niedawna uważanych nie tylko za niekomercyjne, ale wręcz za gatunki niepożądane. Tradycyjny sposób - wywołanie owulacji u samic i zwiększenia ilości pozyskiwanego nasienia przy pomocy iniekcji zawiesiną zhomogenizowanych przysadek mózgowych, najczęściej karpia - jest obecnie częściowo wypierany przez stosowanie innych środków hormonalnych. Coraz częściej stosuje się sztuczne lub czyste (wyizolowane) hormony albo też kombinacje tych hormonów z iniekcjami przysadką. Dla opracowania biotechniki rozrodu sprawdza się działanie różnych środków hormonalnych podawanych w różnych dawkach. Ma to szczególne znaczenie dla grup niejednorodnych pod względem rozrodu, takiej jak na przykład ryby karpiowate. Niezbędne jest również (poza gatunkami akwariowymi) podawanie hormonów wprowadzanych do organizmu najczęściej w postaci iniekcji. To, jakie hormony są podawane, i w jakiej ilości, zależy od gatunku i rodzaju tarła. Ryby o jednorazowym tarle w sezonie (jelec, jaź, boleń, leszcz, karp, ryby roślinożerne: amur, tołpyga biała, tołpyga pstra) muszą otrzymać środki hormonalne, nierzadko wraz z antagonistami dopaminy. Natomiast ryby o tarle porcyjnym (karasie, lin, wzdręga) otrzymują inne hormony lub w innych dawkach. Zdarza się także, że hormony, które działają u ryb karpiowatych porcyjnego tarła, nie przynoszą pozytywnych wyników przy rozrodzie ryb o jednym tarle w sezonie rozrodczym. Takim, dla przykładu, środkiem jest ludzka gonadotropina kosmówkowa hcg, która u większości ryb stosowana jest jako hormon wspomagający tradycyjne metody sztucznego rozrodu. Połączenie z homogenatu przysadek mózgowych i hcg daje bardzo dobre efekty, bowiem w wielu przypadkach osiągnięto znacznie lepsze wyniki rozrodu: wyższy procent przystępujących do rozrodu samic (niejednokrotnie o kilkadziesiąt), lepszą biologiczną jakość ikry (wyższy procent wyklutych embrionów) lub oba te wskaźniki jednocześnie. Zwiększenie procentu owulujących samic ma kolosalne znaczenie, gdyż w wielu przypadkach nie wytarte samice, jeżeli przeżyją, muszą być odrzucone z dalszej hodowli. Iniekcje hcg, najczęściej dootrzewnowe, stosowane są jednolub dwukrotnie, a w połączeniu z iniekcjami homogenatu z przysadek mózgowych dwu- lub trzykrotnie. W ostatnich latach podjęto zakończone sukcesem, próby sztucznego wywołania owulacji u ryb przy zastosowaniu jednokrotnej iniekcji hcg. Szczególne sukcesy odniesiono u ryb karpiowatych, o porcyjnym rozrodzie (przede wszystkim ryby z rodzaju Carassius) i piskorzowatych. W przypadku sztucznego rozrodu ryb morskich iniekcje hcg stosowane są

16 S E S J A 1 : Nowe kierunki i technologie w akwakulturze 15 najczęściej dwukrotnie, w odstępie kilku godzin. Stosowane dawki są bardzo różne i wynoszą łącznie od 500 do IU/kg ciała samic. W prezentowanych badaniach jako środki hormonalne stosowano także homogenat z przysadek mózgowych karpia oraz węgierski preparat ovopel, zawierający analog GnRH i metoklopramid, związek antydopaminowy. Takie środki hormonalne są bardzo często stosowane w rozrodzie karpia i innych ryb karpiowatych. Pomimo podobnych efektów końcowych rozrodu, środki te odmiennie oddziaływają na organizm ryby. CPE wpływa bezpośrednio na dojrzewanie gamet, natomiast GnRH pośrednio. GnRH oddziałuje na gruczoły dokrewne ryby, które z kolei produkują własne gonadoliberyny doprowadzając do dojrzewania gamet. W Katedrze Rybactwa Jeziorowego i Rzecznego prowadzone są prace nad kontrolowanym rozrodem wielu słodkowodnych gatunków ryb, między innymi miętusa, okonia, sandacza, szczupaka, bolenia, jazia, jelca, klenia Niektóre z tych gatunków są już hodowane w krajowych gospodarstwach rybackich, nad opracowaniem biotechnologii hodowli pozostałych prace są wciąż prowadzone. Możliwość hodowli większej ilości gatunków, zwiększa szanse hodowców na utrzymaniu się na rynku. Niektóre z gatunków ryb są zagrożone w Polsce wyginięciem, o czym świadczy umieszczenie ich w czerwonej księdze ryb, a inne bliskie takiego stanu. Dotyczy to między innymi takich ryb jak certa czy ciosa. Opracowanie odpowiednio wcześniej technologii uzyskiwania materiału zarybieniowego, może pomóc w uratowaniu tych gatunków przed wyginięciem. darekk@uwm.edu.pl Słowa kluczowe: rozród kontrolowany, stymulacja hormonalna, akwakultura, jakość jaj

17 16 S e s j e r e f e r a t ó w u s t n y c h AKTUALNY STAN AKWAKULTURY W POLSCE I EUROPIE Andrzej Lirski Zakład Rybactwa Stawowego, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie Akwakultura europejska obejmuje około 35 gatunków ryb, skorupiaków i mięczaków. Aktualnie łączna produkcja sektora wynosi ( The Future of European Aquaculture, 2012) 2,6 mln ton ryb i owoców morza, produkowanych w wodach słodkich i słonych, z czego w krajach Unii Europejskiej 1,3 mln ton. Dominują produkty akwakultury z wód słonych - 1,6 mln ton, z wód słodkich pochodzi 0,330 mln ton, natomiast produkcja mięczaków wynosi 0,650 mln ton. Łączna produkcja młodych stadiów ryb w wylęgarniach to 4 mld sztuk. Wartość produkcji akwakultury w Unii Europejskiej wynosi około 3,1 mld Euro. Łączna produkcja ryb przeznaczonych do konsumpcji w Polsce w 2012 roku wyniosła 32,3 tys. ton o wartości około 330 mln zł, natomiast materiału obsadowego i zarybieniowego 11,2 tys. ton. W Europie w sektorze akwakultury zatrudnienie znajduje około 190 tys. osób, natomiast w Polsce około 5,5 tys. osób. W 2012 roku zapotrzebowanie na ryby i owoce morza na runku UE wyniosło 12,5 mln ton. Jedynie w 9% (1,3 mln ton) zostało ono pokryte przez produkty akwakultury, w 27% przez połowy, natomiast 9,1 mln ton ryb (64%) i owoców morza pochodziło z importu. Biorąc pod uwagę fakt, że połowy w morzach i oceanach w najbliższych latach nie będą wzrastać, zapotrzebowanie na ryby i owoce morza może być pokryte wyłącznie przez ich hodowlę. W tym upatruje się szansy na dynamiczny rozwój akwakultury na terenie Unii Europejskiej, za czym idą strategiczne dokumenty opracowane przez Komisję Europejską, takie jak Strategia zrównoważonego rozwoju akwakultury europejskiej zakładające wzrost produkcji tego sektora. Jednocześnie jednak statystyki wskazują na stagnację wielkości produkcji ryb w Unii Europejskiej, podczas gdy w innych obszarach, szczególnie w Azji i Ameryce Południowej obserwuje się szybki jej rozwój. Jednym z atutów chowu ryb w Unii Europejskiej jest spełnianie wysokich standardów środowiskowych oraz restrykcyjnych norm bezpieczeństwa żywności. Ten argument jest jednak również podawany jako jedna z poważnych barier dla uwolnienia potencjału produkcji w ramach Unii Europejskiej i trudności w konkurowaniu z tańszymi produktami o gorszej jakości. alirski@infish.com.pl Słowa kluczowe: akwakultura europejska, akwakultura polska, wielkość produkcji ryb w Unii

18 S E S J A 1 : Nowe kierunki i technologie w akwakulturze 17 WYBRANE PROBLEMY ZDROWOTNOŚCI W AKWAKULTURZE Józef Szarek, Izabella Babińska, Emilia Strzyżewska Katedra Patofizjologii, Weterynarii Sądowej i Administracji, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Problematyka zdrowotności w akwakulturze wychodzi naprzeciw ekologicznej produkcji oraz intensyfikacji chowu. Przyjmuje się, że ekologiczna produkcja zwierzęca w tym sektorze ma zapewnić zwierzętom zaspokojenie ich potrzeb gatunkowych. Natomiast opieka nad ich zdrowiem powinna opierać się na zapobieganiu chorobom. W chowie ryb znaczące miejsce zajmuje zapewnienie im dobrostanu. W tym względzie istotnym jest aby miały wystarczającą przestrzeń, wodę dobrej jakości z odpowiednią zawartością tlenu oraz były utrzymywane zgodnie z wymogami dla danego gatunku z uwzględnieniem lokalizacji geograficznej. Ponadto rodzaj dna powinien być możliwie zbliżony do występującego w warunkach naturalnych, a w przypadku karpia dnem powinna być naturalna gleba. Projekt i budowa zamkniętych systemów wodnych powinny uwzględniać: przepływy wody, parametry fizykochemiczne zapewniające zwierzętom dobry stan zdrowia i dobrostan oraz zaspokajać ich potrzeby behawioralne. Uwzględniając wpływ gęstości obsady na dobrostan utrzymywanych ryb, należy monitorować stan ryb: uszkodzenia płetw, inne zranienia, tempo wzrostu, zachowanie i ogólny stan zdrowia oraz jakość wody. Wszelkie czynności przy zwierzętach akwakultury należy ograniczyć do minimum i wykonywać bardzo ostrożnie używając odpowiednich narzędzi i procedur, dzięki którym unika się stresu i szkód fizycznych. Z każdym osobnikiem należy obchodzić się w taki sposób, aby ograniczyć do minimum szkody fizyczne i stres, a jeżeli jest wskazane - zastosować znieczulenie. Działania związane z sortowaniem ogranicza się do minimum i na tyle, ile wymaga zapewnienie rybom dobrostanu. Jeżeli pomimo środków zapobiegawczych występuje problem zdrowotny, stosuje się leczenie weterynaryjne zgodnie z hierarchią: 1. substancje roślinne, zwierzęce lub mineralne w roztworze homeopatycznym, 2. rośliny i wyciągi z nich bez działania znieczulającego, 3. pierwiastki śladowe, metale, naturalne immunostymulanty, dozwolone probiotyki. Mając na uwadze przedstawione fakty należy stwarzać zwierzętom akwakultury optymalne warunki życia, szybki wzrost, dobrą kondycję i zdrowie. szarek@uwm.edu.pl Słowa kluczowe: akwakultura, dobrostan, zdrowie ryb, monitoring, leczenie

19 18 S e s j e r e f e r a t ó w u s t n y c h PRZEGLĄD ZASTOSOWAŃ ANALIZ GENETYCZNYCH W CHOWIE I HODOWLI RYB JESIOTROWATYCH Dorota Fopp-Bayat Katedra Ichtiologii, UWM w Olsztynie Analizy genetyczne znajdują zastosowanie w pracach związanych z chowem i hodowlą ryb jesiotrowatych. Niektóre techniki genetyczne są wykorzystywane zarówno do prowadzenia prac selekcyjnych jak również do genetycznego monitorowania zróżnicowania genetycznego cennych stad tarłowych ryb jesiotrowatych. Stosując odpowiednie markery genetyczne podczas selekcji tarlaków ryb jesiotrowatych można przyczynić się do produkcji materiału, charakteryzującego się wysokimi walorami hodowlanymi oraz uzyskiwać wyższe współczynniki produkcyjne. Zastosowanie markerów genetycznych w pracach hodowlanych umożliwia wnioskowanie na temat poziomu zmienności genetycznej stad ryb jesiotrowatych jak również molekularną diagnostykę chorób tych ryb. Bardzo ważne jest to, iż analizy genetyczne są kluczowe podczas prowadzenie prac związanych z ochroną zagrożonych wyginięciem populacji ryb jesiotrowatych oraz ich restytucją. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż narzędzia genetyki molekularnej są niezawodne w identyfikacji genetycznej osobników, która umożliwia uzyskanie informacji na temat przynależności badanego osobnika do gatunku lub określenie jego hybrydowego pochodzenia. Markery molekularne są również stosowane w genetycznej identyfikacji produktów spożywczych pochodzenia jesiotrowego, a w szczególności kawioru, który często jest przedmiotem nielegalnego obrotu handlowego. Ostatnio markery genetyczne są również wykorzystywane do weryfikacji manipulacji genomowych (na przykład gynogenezy mejotycznej), które w nowoczesnej akwakulturze ryb jesiotrowatych są stosowane do tworzenia stad samiczych przeznaczonych do produkcji kawioru. Niniejsze opracowanie ukazuje znaczenie oraz możliwości zastosowania markerów genetycznych w chowie i hodowli ryb jesiotrowatych. foppik@uwm.edu.pl Słowa kluczowe: akwakultura, identyfikacja genetyczna, kawior, markery genetyczne, ryby jesiotrowate

20 S E S J A 1 : Nowe kierunki i technologie w akwakulturze 19 WPŁYW POZIOMU INTENSYFIKACJI PRODUKCJI NA SKŁAD CHEMICZNY TKANKI MIĘŚNIOWEJ KARPIA TOWAROWEGO (Cyprinus carpio L.) Krystyna A. Skibniewska 1, Janusz Zakrzewski 1, Józef Szarek 2, Zbigniew Walczak 3, Janusz Guziur 4, Małgorzata Woźniak 4 1 Katedra Podstaw Bezpieczeństwa, UWM w Olsztynie 2 Katedra Patofizjologii, Weterynarii Sądowej i Administracji, UWM w Olsztynie 3 Katedra Biochemii i Biotechnologii, Politechnika Koszalińska 4 Katedra Biologii i Hodowli Ryb, UWM w Olsztynie Badania zrealizowano w r. w trakcie realizacji projektu Wpływ rodzaju technologii produkcji rybackiej i jakości środowiska wodnego na wybrane wskaźniki hodowlane i patomorfologiczne karpia konsumpcyjnego (Cyprinus carpio L.) przeprowadzonego w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb Materiałem badawczym była tkanka mięśniowa karpia odłowionego w lipcu i październiku 2007 r. w 6 gospodarstwach zlokalizowanych w różnych regionach kraju. Dwa gospodarstwa stosowały semi-ekstensywną technologię produkcji (bez dokarmiania ryb), dwa niskointensywną (okresowe dokarmianie paszami zbożowymi), oraz dwa intensywną (karmienie granulatem, jedno z gospodarstw produkowało ryby w sadzach na wodach pochłodniczych). Oznaczono: zawartość białka ogólnego, tłuszczu ogółem oraz skład kwasów tłuszczowych, zawartość ołowiu i kadmu oraz dokonano oceny konsumenckiej tkanki mięśniowej karpia poddanego obróbce termicznej bez dodatku przypraw. Średnia zawartość białka ogółem w oznaczanym materiale wyniosła 18,1% Największą, statystycznie istotną, zawartość białka ogółem oznaczono w karpiach pochodzących z intensywnego tuczu (średnio: 18,4%); tkanka mięśniowa ryb dokarmianych w produkcji nisko-intensywnej zawierała średnio 18,0% białka, natomiast mięso karpia odłowionego z gospodarstw stosujących semi-ekstensywną hodowlę zawierało średnio: 17,9% białka ogółem. Oznaczona średnia zawartość tłuszczu ogółem w tkance mięśniowej karpia zawierała się w szerokim przedziale od 0,47 do 3,49%, przy czym dla technologii semi-ekstensywnej 1,94%, nisko-intensywnej 0,94%, intensywnej 1,75%. Najmniejszą zawartością tłuszczu ogółem zawierały próbki pochodzące z gospodarstw prowadzących nisko-intensywną technologię chowu karpia. Próbki z odłowu lipcowego zawierały mniej tłuszczu, niż te z odłowu październikowego; wyjątkiem były próbki z gospodarstwa prowadzącego chów w wodach pochłodniczych i były skutkiem ponad dziesięciokrotnego wzrostu cen granulatu w badanym okresie, co spowodowało ograniczenia w stosowaniu granulatu i zastąpieniu go innymi paszami. Średnia zawartość jednonienasyconych kwasów tłuszczowych w próbkach przeznaczonych do badania zawierała się w przedziale od 45% do 66% (średnio 55%), wielonienasyconych - od 11% do 31% (śr. 20%), nasyconych od 14% do 32% (śr. 26%). Stosunek grup kwasów tłuszczowych do siebie zależał od technologii produkcji. W próbkach tkanki mięśniowej karpia oznaczono średnio 0,082 mg ołowiu i 0,0125 mg kadmu w 1000 g materiału. Najwyższa dopuszczalna zawartość tych szkodliwych metali w rybach wynosi odpowiednio 0,30 mg/1000 g dla Pb i 0,05 mg/1000 g dla Cd. Wszystkie badane próbki zawierały badane metale w ilościach znacznie poniżej NDZ.

21 20 S e s j e r e f e r a t ó w u s t n y c h W teście konsumenckim najwyższą ocenę ogólną uzyskały próbki ryb z gospodarstw prowadzących chów w technologii NI (średnio 6,47, dla technologii WI - 5,84, dla SE - 6,09). Barwa próbek pochodzących z gospodarstw SE uzyskała średnią ocenę 5,93, NI - 7,10, WI - 6,23. Zapach próbek SE uzyskał średnią ocenę 6,22, NI - 6,35, WI - 5,54. Tekstura: SE - 5,88, NI - 5,91, WI - 5,92. Soczystość: SE - 6,25, NI - 6,58, WI - 5,48. Smak: SE - 5,93, NI - 6,39, WI - 5,91. Dla większości badanych wyróżników nie stwierdzono różnic statystycznie istotnych; różnice wykazano jedynie w barwie i soczystości ryb. Badania nad wpływem rodzaju stosowanych w Polsce technologii produkcji karpia na jakość mięsa tej ryby wykazały jego wysoką wartość odżywczą i korzystne cechy organoleptyczne. Dla większości badanych parametrów jakości nie wykazano różnic statystycznie istotnych, niekiedy nieco niższą ocenę uzyskiwały ryby z technologii intensywnej, stanowiącej margines polskiej produkcji karpia. Najkorzystniejszą dla produkcji mięsa najwyższej jakości okazała się technologia najpopularniejsza, a mianowicie, nisko-intensywna. Potwierdzono również bardzo niski poziom zanieczyszczeń środowiskowych (ołowiu i kadmu) mięsa polskiego karpia, co stanowi poważny argument w dyskusji nad wartością ryb słodkowodnych wobec morskich i oceanicznych. kas@uwm.edu.pl Słowa kluczowe: karp, jakość mięsa, intensyfikacja produkcji

22 S E S J A 1 : Nowe kierunki i technologie w akwakulturze 21 Wpływ wybranych warunków Produkcji pstrąga tęczowego na profil kwasów tłuszczowych Jarosław Parol, Renata Pietrzak-Fiećko Katedra Towaroznawstwa i Badań Żywności, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Lipidy rybne odróżniają się wyraźnie od lipidów zwierząt lądowych składem kwasów tłuszczowych. Charakterystyczną ich cechą jest obecność długołańcuchowych polienowych (LC PEFA) kwasów tłuszczowych, a głównie kwasu eikozapentaenowego 20:5 (EPA), dokozaheksaenowego 22:6 (DHA) i występującego w niewielkich ilościach kwasu dokozapentaenowego 22:5 (DPA). Uważa się, że zawartość LC PEFA zależy od gatunku ryby i szeregu różnych czynników, między innymi warunków hodowli. Jednak postęp w akwakulturze pozwala obecnie na znaczną poprawę składu kwasów tłuszczowych na drodze żywieniowej. Dodatkowo uważa się, że największy wpływ na wartość żywieniową ryb hodowlanych mają: temperatura i skład wody, w której żyją, przestrzeń życiowa, stres, jakiemu są poddawane oraz dostarczane pożywienie. Celem przeprowadzonych badań było wskazanie wpływu wybranych warunków hodowli pstrąga tęczowego na profil kwasów tłuszczowych ryby. Materiał do badań stanowiło 36 sztuk ryb świeżych zakupionych od sześciu wybranych hodowców ryb w okresie od czerwca do września 2007 roku. Cykl produkcyjny w tych gospodarstwach różni się stosowaną paszą, rodzajem stawów i sposobem wykorzystania oraz rodzajem wody, a także narybkiem. Do przygotowania próbek zastosowano następujące metody: Folcha do wyodrębnienia tłuszczu oraz Peiskera do przygotowywania estrów metylowych kwasów tłuszczowych. Rozdział chromatograficzny estrów kwasów tłuszczowych prowadzono przy użyciu chromatografu gazowego Agilent Technologies 6890N z detektorem płomieniowo-jonizacyjnym (FID). Identyfikację pików przeprowadzono przez porównanie z czasami retencji wzorców estrów metylowych kwasów tłuszczowych (Supelco Bellefonte USA). Pstrągi tęczowe wbrew powszechnej nieprawdziwej opinii, zawierają duże ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych (70-80% ogółu kwasów tłuszczowych) oraz szczególnie wartościowych żywieniowo kwasów grupy omega-3 (EPA, DPA i DHA). Statystyczna analiza istotności różnic wykazała, że to pasza była czynnikiem różnicującym skład kwasów tłuszczowych między rybami różnych producentów. jaroslaw.parol@uwm.edu.pl Słowa kluczowe: pstrąg tęczowy, kwasy tłuszczowe, PEFA, pasza, warunki produkcji

23

24 Sesja 2: Rozród ryb i genetyka w akwakulturze Przewodniczący: M. Sokołowska-Mikołajczyk, P. Brzuzan

25 24 S e s j e r e f e r a t ó w u s t n y c h UMĚLÁ REPRODUKCE RYB V ČESKÉ REPUBLICE Jan Kouřil Jihočeská univerzita, Fakulta rybářství a ochrany vod, Ústav akvakultury, České Budějovice (Česká republika) Nedílnou součástí akvakultury je zabezpečení umělé reprodukce ryb. V České republice se umělá reprodukce provádí: 1/ u tržních druhů ryb chovaných pro maso v rybnících (kapr, lín, býložravé druhy, dravé druhy, síhové) a v intenzivních chovech (lososovité druhy, jeseterovité druhy, sumeček africký), 2/ u druhů ryb vysazovaných jako násadový materiál do volných vod obhospodařovaných sportovními rybářskými svazy (kapr, dravé druhy, reofilní kaprovité druhy, lososovité druhy, lipan), 3/ u druhů ryb chovaných pro dekorativní účely (karas zlatý, kapr koi, dekorativní barevné formy jesena a perlína) a 4/ u ohrožených druhů ryb s cílem rozšíření a posílení populací (mník, jesen, případně pískoř a karas). K hormonální stimulaci ovulace (a obvykle i spermiace) při reprodukci kapra, nejrozšířenějšího druhu ryby v české akvakultuře, se ustupuje od dřive používané kapří hypofýzy a přechází se na maďarský preparát Ovopel (obsahující GnRHa a inhibitor dopaminu), případně český preparát Supergestran (obsahující pouze GnRHa). Podobně jako u kapra, je tomu i u řady dalších druhů ryb (lín, amur, tolstolobici, parma, jesen, ostroretka, podoustev, karas, sumec, candát, sumeček africký, příp. okoun, lipan aj.). U jeseterovitých druhů se ke stimulaci používá kapří hypofýza. Hormonální stimulace reprodukce se neprovádí u lososovitých ryb, síhů a bolena (i když u nich byla úspěšně experimentálně vyzkoušena), dale u štiky, tilapie a mníka. Jikry a sperma u většiny výše uvedených druhů ryb jsou vytírány uměle, pomocí ruční masáže břišních partií, u ryb v anestezii (pomocí přípravků hřebíčkový olej, 2-phenoxyethanol, příp. Propiscin). Pouze u okouna a candáta (misty i u kapra a lína) je preferován poloumělý výtěr. Tilapie se rozmnožuje zásadně přirozeně. K odlepkování jiker (u těch druhů ryb, u kterých je to potřebné) se používá zpravidla ředěné mléko, příp. suspense talku, u sumce a lína se používají proteolytické enzymy. Uměle vytřené oplozené jikry ryb se inkubují na rybích líhních v různých typech inkubačních přístrojů. Inkubované jikry jsou preventivně ošetřovány přípravky na bázi jódu, příp. formalínem. Malachitová zeleň není používána. Na některých rybích líhních je voda desinfikována UV lampami. kouril@frov.jcu.cz Słowa kluczowe: umělá reprodukce, poloumělá reprodukce, hormonální stimulace ovulace a spermiace, inkubace jiker

26 S E S J A 2 : Rozród ryb i genetyka w akwakulturze 25 SZTUCZNY ROZRÓD RYB W REPUBLICE CZESKIEJ Jan Kouřil Instytut Akwakultury, Wydział Rybactwa i Ochrony Wód, Uniwersytet Południowych Czech w Czeskich Budziejowicach, Republika Czeska Niepodzielnym elementem akwakultury jest sztuczny rozród ryb. W Republice Czeskiej sztuczny rozród ryb prowadzony jest: 1/ u gatunków ryb produkowanych do konsumpcji w stawach ziemnych (karp. lin, ryby roślinożerne, drapieżne, koregonidy) i w produkcji przemysłowej (ryby łososiowate, jesiotrowate, sum afrykański), 2/ w celu wyprodukowania materiału zarybieniowego ryb przeznaczonego do zarybiania wód otwartych, sportowo zagospodarowanych przez koła wędkarskie (karp, ryby drapieżne, reofilne, karpiowate i łososiowate, lipień), 3/ u ryb produkowanych dla celów dekoracyjnych (złota rybka, karpkoi, barwne formy dekoracyjne jazia i wzdręgi) oraz 4/ u zagrożonych gatunków ryb, celem wzmocnienia i rozszerzenia ich populacji (miętus, jaź, rzadziej piskorz i karaś pospolity). Do hormonalnej stymulacji owulacji (a zwykle i spermiacji) w reprodukcji karpia, najbardziej rozpowszechnionego gatunku ryb w czeskiej akwakulturze, aktualnie odstępuje się od wcześniej stosowanej hypofyzacji tarlaków a przechodzi się na Ovopel, preparat węgierski (zawierający GnRHa i inhibitor dopaminy), ewentualne czeski preparat Supergestran (zawierający GnRHa). Preparaty te stosowane są z powodzeniem u wielu gatunków ryb (karp, lin, amur, tołpyga, brzana, jaź, certa, karaś, sum europejski, sandacz, sum afrykański, ewentualnie okoń, lipień i inne). U ryb jesiotrowatych do stymulacji używa się homogenatu z przysadek mózgowych karpia. Hormonalna stymulacja nie jest prowadzona u ryb łososiowatych, koregonidów i bolenia (chociaż u nich była z dobrym skutkiem wypróbowana), także u szczupaka, tilapii i miętusa. U większości wykazanych gatunków ikra i mlecz pobierane są manualnie, przy pomocy masażu ręcznego brzusznej partii brzucha u ryb w anestezji (z zastosowaniem olejku goździkowego, 2-phenoxyethalonu, rzadziej Propiscinu). Jedynie u okonia i sandacza (lokalnie także u karpia i lina) preferowane jest tarło pół-sztuczne. Tilapia zasadniczo rozmnaża się w warunkach naturalnych. Do odklejania ikry (u tych gatunków, u których jest to konieczne) z reguły stosuje się rozrzedzone mleko, rzadziej roztwór talku, u suma i lina stosowane są enzymy proteolityczne. Sztucznie wytarta i zapłodniona ikra inkubowana jest w wylęgarniach z różnymi rodzajami aparatów wylęgowych. Inkubowana ikra jest kąpana w celach profilaktycznych preparatami wyprodukowanymi na bazie jodu ewentualnie formaliny. Zieleń malachitowa nie jest używana. W niektórych czeskich wylęgarniach woda dezynfekowana jest promieniami UV. kouril@frov.jcu.cz Słowa kluczowe: reprodukcja sztuczna, reprodukcja pół-sztuczna, hormonalna stymulacja owulacji i spermiacji, inkubacja ikry

27 26 S e s j e r e f e r a t ó w u s t n y c h WPŁYW POCHODZENIA, MASY CIAŁA ORAZ WIEKU RYB NA POTENCJAŁ ROZRODCZY SAMCÓW BRZANY Barbus barbus (L.) Beata I. Cejko 1, Daniel Żarski 2 1 Zakład Biologii Gamet i Zarodka, Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności, PAN w Olsztynie 2 Katedra Rybactwa Jeziorowego i Rzecznego, Wydział Nauk o Środowisku, UWM w Olsztynie Brzana Barbus barbus (L.) należy do karpiowatych ryb reofilnych, którą cechują wysokie walory ekologiczne (typowy bentofag). Jej waleczność sprawia, że jest ona także cennym gatunkiem ichtiofauny wód płynących oraz atrakcyjnym obiektem wędkarskim. Zmniejszający się obszar występowania karpiowatych ryb reofilnych, w tym również brzany sprawia, że produkcja materiału obsadowego w oparciu o kontrolowany rozród, może być skuteczną metodą wspomagania dzikich populacji poprzez zarybienia wyhodowanym materiałem. W celu określenia pochodzenia ryb na potencjał rozrodczy samców brzany, porównano jakość plemników (ruchliwość), całkowitą objętość pozyskanego nasienia, całkowitą ilość plemników oraz ich koncentrację w nasieniu. Mlecz pozyskano od samców dzikich (39,0-227,0 g) tj. pozyskanych z wód otwartych oraz od samców wyhodowanych w warunkach kontrolowanych (60,5-153,5 g). Wpływ masy ciała samców brzany zweryfikowano porównując nasienie pobrane od samców hodowlanych o masie ciała g (klasa I), g (klasa II) oraz g (klasa III) określając takie same parametry jakościowe oraz ilościowe. Wpływ wieku samców brzany określono porównując jakość oraz ilość nasienia pobraną od ryb hodowlanych będących w wieku 3+ (60,5-153,5 gramów), 4+ (100,9-975,0 gramów) oraz 5+ (93,5-309,8 gramów). W każdym przypadku przed pobraniem nasienia samce stymulowano hormonalnie za pomocą Ovopelu (1 granula kg -1 ), a nasienie pozyskano po 12 godz. od jego podania. Przed pobraniem nasienia samce wprowadzano w anestezję, a pobierając nasienie zachowywano uwagę aby prób nie zanieczyścić moczem, fekaliami lub krwią. Mierzono całkowitą objętość nasienia (ml), całkowitą ilość plemników (x10 9 ) oraz koncentrację plemników w nasieniu (x10 9 ml -1 ). Za pomocą komputerowego systemu Computer-assisted Sperm Analysis System (CASA) określono odsetek plemników ruchliwych (MOT, %), odsetek plemników o ruchu progresywnym (PRG, %) oraz prędkość krzywoliniową plemników (VCL, µm s -1 ). Do aktywacji plemników zastosowano płyn o składzie 68 mm NaCl, 50 mm mocznik o ph 7,7 i osmolalności 180 mosm kg -1. Wartości MOT oraz VCL plemników brzany były istotnie wyższe w nasieniu pobranym od ryb hodowlanych (96,4% i 275,5 µm s -1 ) aniżeli dzikich (92,7% i 223,2 µm s -1 ). Odwrotną zależność stwierdzono w ruchu progresywnym (PRG); wyższe wartości stwierdzono u ryb dzikich (48,9%) aniżeli hodowlanych (33,5%). Trzykrotnie wyższą objętość nasienia oraz ilość plemników pozyskano od brzan dzikich (3,1 ml i 40,7x10 9 ) aniżeli hodowlanych (0,9 ml i 11,5x10 9 ), (P<0,05). Nie stwierdzono natomiast różnic w koncentracji plemników (12,3-13,2x10 9 ml -1 ) między rybami dzikimi, a hodowlanymi (P>0,05). W parametrach CASA nie stwierdzono istotnych różnic w zależności od masy ciała samców, chociaż najwyższe wartości MOT (91,4%), PRG (14,3%) i VCL (145,9 µm s -1 ) odnotowano w klasie

28 S E S J A 2 : Rozród ryb i genetyka w akwakulturze 27 II w porównaniu do klasy I (83,4%, 13,8% i 140,0 µm s -1 ) oraz klasy III (91,1%, 11,9% i 144,7 µm s -1 ), (P>0,05). Podobnie, całkowita objętość nasienia i ilość plemników była najwyższa w klasie II (0,96 mi i 11,8x10 9 ), a najniższa w klasie I (0,58 ml i 7,2x10 9 ). Wartości tych parametrów nie różniły się istotnie. Koncentracja plemników w nasieniu nie różniła się istotnie między samcami o różnej masie ciała (9,2-11,3x10 9 ml -1 ), (P>0,05). Wiek samców nie miał wpływu na wartości MOT (P>0,05). Najwyższe z kolei wartości PRG oraz VCL stwierdzono u samców w wieku 3+ (33,5% i 275,5 µm s -1 ), a najniższe u samców w wieku 5+ (13,49% i 143,9 µm s -1 ), (P<0,05). Największą całkowitą objętość nasienia oraz całkowitą ilość plemników stwierdzono u samców 3+ (3,2 ml i 39,1x10 9 ), które były istotnie wyższe od wartości u samców 4+ (0,91 ml i 11,5x10 9 ) i 5+ (0,82 ml i 9,95x10 9 ), (P<0,05). Nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie w koncentracji plemników (10,5-12,3x10 9 ml -1 ) między samcami będącymi w różnym wieku (P>0,05). Wyniki prezentowanych badań wskazują na występowanie zmienności w potencjale rozrodczym samców brzany. Pomimo, że od ryb dzikich pozyskano większą objętość nasienia o większej ilości plemników, to charakteryzowało się ono istotnie niższą jakością (MOT i VCL) w porównaniu do nasienia pozyskanego od ryb hodowlanych. Nie stwierdzono aby masa ciała samców determinowała ich wydajność reprodukcyjną, podczas gdy największą efektywnością rozrodu cechowały się samce najmłodsze (3+). Podsumowując można stwierdzić, że w warunkach kontrolowanych do rozrodu należałoby rekomendować ryby młode, których masa nie przekracza 200 gramów. b.cejko@pan.olsztyn.pl Słowa kluczowe: brzana, Barbus barbus (L.), ryby dzikie, ryby hodowlane, nasienie, CASA

29 28 S e s j e r e f e r a t ó w u s t n y c h EFEKTYWNOŚĆ NATURALNEGO ROZRODU KARPIA W GOSPODARSTWIE STAWOWYM PRZYBORÓW (PŁN. MAŁOPOLSKA) Marian Tomala Gospodarstwo Rybackie Przyborów k/brzeska Gospodarstwo Rybackie Przyborów k. Brzeska prowadzi działalność rybacką na areale 270 ha stawów (w 5 obiektach), kontynuując ponad 150-letnią tradycję gospodarki stawowej w tym regionie. Główną rybą hodowlaną jest karp, któremu towarzyszą (polikultura): amur biały, tołpyga biała i pstra, szczupak, sum europejski, sandacz, lin raz okazyjnie okoń, karaś i płoć. Produkcja stawowa oparta jest o pełny 3-letni cykl hodowlany, w którym stosowane są tradycyjne metody chowu ryb. Własne stado tarlakowe liczy około 300 sztuk ikrzyc i mleczaków oraz własne tarliska naturalne (w 2 obiektach). Dzięki temu uzyskuje się corocznie własny wylęg karpia K 0, przeznaczony do dalszych etapów produkcji. Ryby wszystkich roczników karmione są zbożami, głownie jęczmieniem i pszenicą, corocznie kupowanym od miejscowych rolników, przez co uzyskuje się ryby handlowe o świetnych walorach smakowych i poszukiwanej konsystencji mięsa. Walor ten posiada ogromne znaczenie reklamowe i ekonomiczne w czasie całorocznej sprzedaży ryb, głównie przed świętami Bożego Narodzenia. W 2014 roku do wstępnego przeglądu tarlaków (wyłącznie lustrzenie) przed tarłem odłowiono łącznie 275 sztuk tarlaków (pozostałe osobniki upolowały w zimie wydry!), z czego do tarła wybrano 107 szt ikrzyc ( ), 102 szt mleczaków ( ). Pozostałe 66 sztuk to osobniki nierozpoznanem bądź niedojrzałe (twarde) i tzw. nie nabrane ikrzyce. Średnia masa jednostkowa tarlaków wynosiła 7,3 kg, przy wahaniach od 5 do 8,8 kg/szt. W dniu 21 maja br. obsadzono na dwóch tarliskach obiektu >Rudy Rysie< wyselekcjonowane komplety trójkowe 1:2 tarlaków: po 13 sztuk ikrzyc ( ) i po 27 sztuk mleczaków ( ), tj. łącznie = 80 tarlaków o ogólnej masie 192 kg. Pozostałe tarlaki przewieziono na tarliska obiektu w Książu Wlk., zaś niewykorzystane tarlaki trafiły do stawów kroczkowych K 1/2, celem nabrania w sezonie właściwej kondycji przedtarłowej. Temperatura wody w tarliskach była optymalna i przekraczała 21 0 C. Analizowane tarło karpi rozpoczęło się w nocy 22/23 maja i trwało ono do godzin popołudniowych. W dniu następnym o 3:30 rano tarlaki zostały odłowione. Stwierdzono wytarcie się jedynie 15 (57,7%), zaś wylęg K 0 się wykluł już po 4,5 dniach (28.05). Gospodarstwo na potrzeby własne odłowiło 2 mln szt wylęgu K 0, (nadwyżkę sprzedano), który został obsadzony na przesadkach I+II w ilości 50 tys. szt na 1 ha (odłów jesienny bez letniego przeławiania). Celem wytworzenia wysokiej produkcji zooplanktonu dla wylęgu, stawy narybkowe wcześniej były rolniczo uprawione i intensywnie nawożone obornikiem bydlęcym w ilości 5 t/ha (w kupkach). Efektywność tarła karpi była zatem dobra i wyniosła średnio ponad 10,5 tys. sztuk K 0 na 1 kg masy ikrzycy. marian.tomala@ryby.przyborow.pl Słowa kluczowe: karp, tarło naturalne, tarlaki, przesadki, efektywność rozrodu

30 S E S J A 2 : Rozród ryb i genetyka w akwakulturze 29 PŁYN AKTYWUJĄCY GAMETY JAKO CZYNNIK WARUNKUJĄCY EFEKTYWNOŚĆ ZAPŁODNIENIA IN VITRO W AKWAKULTURZE Daniel Żarski Katedra Rybactwa Jeziorowego i Rzecznego, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Zapłodnienie in vitro jest techniką polegającą na doprowadzeniu do bezpośredniego kontaktu gamet (jaj oraz plemników) wobec płynu aktywującego umożliwiającego ich aktywację i w efekcie doprowadzenie do zapłodnienia. W akwakulturze intensywnej technika ta stosowana jest już od wielu lat i w zależności od gatunku stwarza hodowcom oraz naukowcom wiele możliwości. Jednakże, zarówno jedni jak i drudzy popełniają nierzadko wiele błędów, które w efekcie uniemożliwiają obiektywną ocenę efektywności rozrodczej. Spośród najczęściej popełnianych błędów można wyróżnić nieumiejętne zarządzanie gametami w trakcie lub tuż po pobraniu, używanie niewystarczającej ilości nasienia w stosunku do ilości jaj oraz stosowanie nieodpowiednich płynów aktywujących gamety. Błędy te wynikają bardzo często z faktu transferowania technik i protokołów zapłodnienia z jednego gatunku na drugi. Jednakże, metoda stosowana z sukcesem u jednego gatunku nierzadko może być całkowicie nieskuteczna u innego. Przykładowo, zastosowanie tzw. płynu Wojnarowicza do zapłodnienia in vitro u karpia lub okonia warunkuje wysoką skuteczność zapłodnienia, podczas gdy u lina praktycznie uniemożliwia zapłodnienie. Ponadto, fakt, że konkretny płyn aktywuje ruch plemników (co jest często stosowaną metodą przy doborze płynów aktywujących do zapłodnienia) nie zawsze świadczy o tym, że skutecznie doprowadzi do zapłodnienia, co zostało udowodnione między innymi u karasia pospolitego. Różnice w efektywności różnych płynów zależą od osmolarności oraz składu jonowego poszczególnych płynów aktywujących. Natomiast reakcja gamet na poszczególny płyn (na wartość ciśnienia osmotycznego i skład jonowy) zależy ściśle od biologicznych uwarunkowań gamet poszczególnych gatunków. Możliwość postępu w tej dziedzinie jest uwarunkowana dogłębną analizą biologii gamet, gdzie jaja oraz nasienie powinny być traktowane jednocześnie. W ramach niniejszej pracy zostanie przedstawiony przegląd opublikowanych danych dotyczących stosowania różnych płynów aktywujących gamety oraz krytyczne uwagi dotyczące praktycznego zastosowania różnych płynów w akwakulturze ryb słodkowodnych. danielzarski@interia.pl Słowa kluczowe: rozród kontrolowany, sztuczne zapłodnienie, techniki wylęgarnicze

31 30 S e s j e r e f e r a t ó w u s t n y c h WPŁYW HAMOWANIA KWAŚNEJ FOSFATAZY, LDH ORAZ β-n- ACETYLOGLUKOZOAMINIDAZY NA EFEKTYWNOŚĆ ZAPŁODNIENIA OKONIA (Perca fluviatilis L.) Beata Sarosiek 1, Katarzyna Dryl 1, Katarzyna Palińska-Żarska 2, Daniel Żarski 2 1 Zakład Biologii Gamet i Zarodka, Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN, Olsztyn 2 Katedra Rybactwa Jeziorowego i Rzecznego, Uniwersytet Warmińsko Mazurski, Olsztyn Pomimo opracowania metod sztucznego rozrodu okonia trudno znaleźć w dostępnej literaturze dane na temat enzymów obecnych w jego nasieniu. Tym bardziej brak jest danych na temat, jaką rolę pełnić mogą enzymy obecne w nasieniu, podczas procesu zapłodnienia. W niniejszej pracy określono wpływ hamowania wybranych enzymów: kwaśnej fosfatazy (AcP), dehydrogenazy mleczanowej (LDH) oraz β-n-acetyloglukozoaminidazy (β-nagazy), obecnych w nasieniu okonia, na odsetek zapłodnionej ikry. W doświadczeniu 1szym określono wpływ inhibitorów enzymów na parametry ruchu plemników za pomocą systemu CASA. W tym celu nasienie pobrane od 4 samców okonia zmieszano w stosunku 1:1 z buforem immobilizującym Kobayashi zawierającym 0,25; 1; 4mM molibdenianu amonu (inhibitor AcP), 0,00625; 0,025; 0,1mM gossypol (inhibitor LDH) oraz 0,03; 0,125; 0,5M acetamid (inhibitor β-nagazy). W kolejnym doświadczeniu inhibitory enzymów (w stężeniach podanych wyżej) dodano do buforu aktywującego (80mM NaCl, 20mM KCl, 10mM Tris, ph 8,0), w którym przeprowadzano zapłodnienie. Dodatek molibdenianu amonu nie spowodował istotnego obniżenia odsetka zapłodnionej ikry, w kontroli wartość ta wynosiła 90%, a w próbie z 4mM molibdenianu: 77%. Dodatek gossypolu (oprócz najniższej jego dawki) spowodował obniżenie odsetka zapłodnienia do 41%. Acetamid również znacząco obniżył odsetek zapłodnionej ikry do wartości 51%. Zatem wydaje się, że aktywność fosfatazy kwaśnej w nasieniu okonia nie jest istotna w procesie zapłodnienia. Natomiast zarówno LDH jak i β-nagaza wydają się pełnić dość istotną funkcję w procesie zapłodnienia okonia. Praca wykonana w ramach projektu NCN Nr N b.sarosiek@pan.olsztyn.pl Słowa kluczowe: kwaśna fosfataza, LDH, β-n-acetyloglukozoaminidaza, zapłodnienie