OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Transkrypt

1 ZMIANA STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA GŁOWNO OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE Autor: mgr Dorota Sowa Łódź, sierpień 2009 r.

2 SPIS ZAWARTOŚCI: Część tekstowa - Opis Część graficzna - rys. nr 1 UŜytkowanie ziemi 1: rys. nr 2 Warunki gruntowo-glebowe i budowlane 1: rys. nr 3 Uwarunkowania przyrodnicze i sozologiczne 1: rys. nr 4 Warunki ekofizjograficzne 1:5000 2

3 SPIS TREŚCI: 1. Przedmiot, cel i zakres opracowania 2. Rozpoznanie i charakterystyka stanu oraz funkcjonowania środowiska 2.1. Poszczególne elementy przyrodnicze i ich wzajemne powiązania 2.2. Dotychczasowe zmiany w środowisku 2.3. Struktura przyrodnicza obszaru 2.4. Powiązania przyrodnicze z otoczeniem 2.5. Prawnie chronione zasoby przyrodnicze i walory krajobrazowe 2.6. Jakość środowiska i źródła jego zagroŝeń 3 Diagnoza stanu i funkcjonowania środowiska 3.1. Ocena odporności środowiska na degradację oraz zdolności do regeneracji 3.2. Ocena stanu ochrony i uŝytkowania zasobów przyrodniczych i walorów krajobrazowych 3.3. Ocena zgodności dotychczasowego zagospodarowania z uwarunkowaniami przyrodniczymi 3.4. Ocena zmian zachodzących w środowisku 3.5. Ocena stanu środowiska, jego zagroŝeń i moŝliwości ograniczenia 4 Prognoza dalszych zmian w środowisku 5 Przyrodnicze predyspozycje do kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej obszary wskazane do pełnienia funkcji przyrodniczych 6 Ocena przydatności środowiska ograniczenia dla róŝnych form zagospodarowania 7 Uwarunkowania ekofizjograficzne wnioski: 7.1. Określenie przydatności obszaru opracowania dla potrzeb budownictwa 7.2. Określenie przydatności poszczególnych terenów dla rozwoju funkcji uŝytkowych 7.3. Wskazanie terenów, których uŝytkowanie i zagospodarowanie winno być podporządkowane potrzebom prawidłowego funkcjonowania środowiska i zachowania róŝnorodności biologicznej 7.4. Określenie ograniczeń wynikających z konieczności ochrony zasobów środowiska i występowania uciąŝliwości oraz zagroŝeń 7.5. Wytyczne do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego 3

4 1. PRZEDMIOT, CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Przedmiot opracowania i podstawa prawna Ekofizjografia została sporządzona na potrzeby zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Głowno, którego granice zostały oznaczone na załączniku graficznym do uchwały Nr XVIII/174/08 Rady Miejskiej w Głownie z dnia 12 marca 2008 r. oraz na potrzeby przyszłych planów miejscowych. Podstawę prawną sporządzenia opracowania ekofizjograficznego stanowią: - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz. U. 2001, Nr 62, poz. 627), - Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2001, Nr 100, poz z późn. zm.), - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych (Dz. U. Nr 155, poz. 1298). Obszar objęty opracowaniem obejmuje miasto Głowno w granicach administracyjnych. Przedmiotem badań niniejszego opracowania ekofizjograficznego jest środowisko przyrodnicze abiotyczne i biotyczne gminy miejskiej Głowno oraz wszystkie jego elementy we wzajemnych powiązaniach, jakie pomiędzy nimi zachodzą. Cel opracowania Opracowanie ekofizjograficzne, zgodnie z art. 72 ust. 5 ustawy Prawo ochrony środowiska, zawiera charakterystykę poszczególnych elementów przyrodniczych na obszarze objętym opracowaniem i ich wzajemne powiązania. Z opracowania ekofizjograficznego winna wynikać potrzeba określenia w ustaleniach planów zagospodarowania przestrzennego działań, które zapewnią warunki utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonalnej gospodarki zasobami środowiska. Opracowanie dokumentacji ekofizjograficznej na potrzeby planów zagospodarowania przestrzennego ma na celu stworzenie podstaw do: - prawidłowego kształtowania środowiska, w tym do właściwego zaprojektowania struktury przestrzennej miasta i systemu terenów otwartych, - wyboru rodzaju uŝytkowania i form zagospodarowania obszaru w dostosowaniu do warunków przyrodniczych, - minimalizacji kolizji pomiędzy uŝytkowaniem terenu a środowiskiem przyrodniczym, - zapewnienia odpowiedniej jakości środowiska mieszkaniowego, z punktu widzenia higienicznych, wypoczynkowych i estetycznych potrzeb mieszkańców miasta oraz funkcjonowania przyrody Ŝywej. 4

5 Zakres opracowania Opracowanie ekofizjograficzne obejmuje swym zakresem badania oraz kompleksową ocenę środowiska przyrodniczego dla potrzeb planowania przestrzennego. Dostarcza podstaw do racjonalnej gospodarki zasobami przyrody oraz prawidłowego kształtowania środowiska w celu zapewnienia na objętym opracowaniem obszarze oraz w jego otoczeniu odpowiednich warunków dla funkcjonowania ekosystemów, Ŝycia ludzi i działalności gospodarczej człowieka. Materiały źródłowe i literatura: Opracowania planistyczne: - Plan zagospodarowania przestrzennego Województwa Łódzkiego zatwierdzony Uchwałą Nr XLV/524/2002 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 9 lipca 2002 r. (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego Nr 249 poz z dnia 10 października 2002 r.); - Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Głowna, opracowane przez Biuro Planowania Rozwoju Warszawy, listopad 1998 r.; - Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Głowna 1:5000 zatwierdzony uchwałą Nr XIX/161/04 Rady Miejskiej w Głownie z dnia 25 czerwca 2004 r.; - Opracowanie ekofizjograficzne do planu zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego, , BPPWŁ Łódź; - Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Zgierskiego na lata , 2007; - Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Głowna na lata , sierpień 2008; Opracowania kartograficzne: - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50000 arkusz Głowno (591) (oprac. H. Brzeziński), 1986, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa; - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50000 arkusz Łyszkowice (592) (oprac. K. Nowacki), 1993, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa; - Szkic geomorfologiczny 1: (Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50000); - Szkic hydrogeologiczny 1: (Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50000); - Szkic geologiczny odkryty 1: (Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50000); - Mapa przeglądowa walorów przyrodniczych. Nadleśnictwo Grotniki (Obręb Grotniki, Obręb Głowno) 1:50000, stan na r., BULIGL Oddział w Warszawie; - Mapa glebowo rolnicza miasta Głowno 1:5000, 1997, Wojewódzkie Biuro Geodezji w Łodzi; 5

6 - Mapa ewidencji gruntów i budynków 1:2000, woj. łódzkie, powiat zgierski, miasto Głowno (arkusze 1 23); Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Łodzi, Terenowy Inspektorat w Łodzi; Akty prawne: - Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dni 4 lipca 1984 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (Monitor Polski 1984, Nr 17, poz. 125); - Rozporządzenie Nr 50/2001 Wojewody Łódzkiego z dnia 8 sierpnia 2001 r. w sprawie uznania za uŝytki ekologiczne; - Zarządzenie Prezydenta Miasta Łodzi Nr 8/90 z dni 10 stycznia 1990 r. w sprawie uznania tworów przyrody na terenie województwa łódzkiego za pomniki przyrody i ochrony tych pomników (Dz. Urz. Woj. Łódz. z dnia 31 stycznia 1990r., Nr 3, poz. 24); - Rozporządzenie Nr 10/93 Wojewody Łódzkiego z dnia 12 listopada 1993 r. w sprawie uznania niektórych tworów przyrody na terenie województwa łódzkiego za pomniki przyrody i ochrony tych pomników (Dz. Urz. Woj. Łódz. Nr 12, poz. 117); - Uchwała Miejskiej Rady Narodowej w Głownie Nr XXII/76/88 z dnia 23 marca 198 r. w sprawie utworzenia na obszarze miasta Głowna parków miejskich; - Projekt rozporządzenia Wojewody Łódzkiego w sprawie ustanowienia Obszaru Chronionego Krajobrazu Mrogi i MroŜycy, 2007; Inne: - Brzeziński H., 1992, Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, Arkusz Głowno (591) 1:50000, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa; - Dyduch-Falniowska A. (red.), 1999, Ostoje przyrody w Polsce (CORINE), Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków; - Dylikowa A., 1973, Geografia Polski. Krainy geograficzne, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa; - Gminny program ochrony środowiska dla gminy miasta Głowno wykonany w 2004 roku przez ATMO-ex Sp. z o.o. Biuro projektów ochrony środowiska, Łódź; - Informacja o stanie środowiska na obszarze powiatu zgierskiego, luty 2009 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi, Łódź - Jaroszewski W., Marks L., Radomski A., 1985, Słownik geologii dynamicznej, Wydawnictwa Geologiczne, 1985; - Kleczkowski A.S., (red.) 1990, Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony 1: Wyd. AGH, Kraków; - Kondracki J., 1994, Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa; - Liro A. (red.), 1998, Strategia wdraŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET Polska, 6

7 Fundacja IUCW Poland, Warszawa; - Liszewski S. (red.), 2001, Zarys monografii województwa łódzkiego, ŁTN, Łódź; - Liszewski S. (red.), 2008, Geografia urbanistyczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź; - Objaśnienia do Mapy Hydrogeologicznej Polski, Arkusz Głowno (591) 1:50000, 2002, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, - Objaśnienia do Mapy Geośrodowiskowej Polski, Arkusz Głowno (591) 1:50000, 2004, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa; - Nowacki K., 1993, Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, Arkusz Łyszkowice (592) 1:50000, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa; - Paczyński B. (red.), 1995, Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500000, cz. II, PIG, Warszawa; - Paczyński B., Sadurski A. (red.), 2007, Hydrogeologia regionalna Polski, t. I, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa; - Plan gospodarki odpadami dla miasta Głowna (aktualizacja) wykonany w 2007 roku przez ATMO-ex Sp. z o.o. Biuro projektów ochrony środowiska, Łódź, kwiecień 2007; - Program Ochrony Przyrody stan na , RDLP Łódź, Nadleśnictwo Grotniki Obręby: Grotniki, Głowno; - Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego na lata z perspektywą na lata , grudzień 2007, BPPWŁ Łódź; - Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2007 roku, 2008, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Łódź; - Richling A, Solon J., 1998, Ekologia krajobrazu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa; - Szafer W., Zarzycki K., 1977, Szata roślinna Polski, PWN, Warszawa; - Szponar A., 2003, Fizjografia urbanistyczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa; - Uproszczony plan urządzenia lasów - miasto Głowno (obręby: 1, 2, 3, 5, 6, 7, 12, 15, 16) na okres od r. do r.; - Wojewódzki Program Małej Retencji dla województwa łódzkiego Synteza wykonany w 2005 przez BIPROMEL Sp. z o.o. Biuro Studiów i Projektów Gospodarki Wodnej Rolnictwa; - Wojewódzki Program Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych dla województwa łódzkiego wykonany przez BIPROWODMEL Sp. z o.o. Biuro Projektów Wodnych Melioracji i InŜynierii Środowiska, Poznań; - Woś A., 1996, Zarys klimatu Polski, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań. 7

8 MIASTO GŁOWNO - OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE 2. ROZPOZNANIE I CHARAKTERYSTYKA STANU ORAZ FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA ( 6 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dn. 9 września 2002 r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych) 2.1. Poszczególne elementy przyrodnicze i ich wzajemne powiązania PołoŜenie administracyjne Miasto Głowno połoŝone jest w północno-wschodniej części województwa łódzkiego, w powiecie zgierskim. Sąsiaduje z trzema gminami: - od północy, północnego-zachodu i wschodu z gminą Głowno, - od południowego zachodu z gminą Stryków, - od południa z gminą Dmosin. Gmina Głowno i gmina Stryków połoŝone są równieŝ w powiecie zgierskim, zaś gmina Dmosin administracyjnie naleŝy do powiatu brzezińskiego. Rys. 1. Miasto Głowno połoŝenie na tle powiatu zgierskiego i gmin sąsiednich Źródło: Rzeźba terenu Obszar objęty opracowaniem połoŝony jest na północny-wschód od Łodzi, w części wschodniej powiatu zgierskiego. Swoim zasięgiem obejmuje miasto Głowno w administracyjnych granicach (gmina miejska). 8

9 Wg podziału Polski na regiony fizycznogeograficzne (regionalizacja wg J. Kondrackiego, 1998 r.), analizowany obszar leŝy w obrębie: - prowincji NiŜ Środkowoeuropejski, - podprowincji Niziny Środkowopolskie, - makroregionu Nizina Środkowomazowiecka, - mezoregionu Równina Łowicko-Błońska. Rys. 2. PołoŜenie Głowna na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 granica makroregionu, 2 granica mezoregionu Nizina Południowowielkopolska: Wysoczyzna Kłodawska, Wysoczyzna Łaska; Nizina Środkowomazowiecka: Równina Kutnowska, Równina Łowicko Błońska; Wzniesienia Południowomazowieckie: Wysoczyzna Bełchatowska, Wzniesienia Łódzkie, Równina Piotrkowska Równina Łowicko-Błońska zajmuje obszar Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej. Stanowi ona płaski poziom denudacyjny. Południowa granica pradoliny przebiega w przybliŝeniu na linii Poddębice Ozorków Głowno Pszczonów Maków, a dalej kilka kilometrów na południe od Skierniewic. Występują tu rozległe równinne obszary w większości pokryte piaszczystymi 9

10 osadami aluwialnymi o spadkach poniŝej 2%. Równiny te pochylają się łagodnie w kierunku północnym, ku pradolinie i są poprzecinane licznymi prawobrzeŝnymi dopływami Bzury. Ku południowi teren podnosi się ku wysoczyznom. Na tle krain wyznaczonych przez Dylikową (1973) obszar badań leŝy na WyŜynie Łódzkiej będącej częścią Krainy Wielkich Dolin, w obrębie Wysoczyzny Skierniewickiej. Posiada ona urozmaiconą powierzchnię wynikającą z duŝej zmienności budowy geologicznej szereg płatów gliny morenowej jest bezładnie rozmieszczonych pośród glacifluwialnych Ŝwirów i piasków budujących większość wzniesień. Powierzchnia miasta generalnie cechuje się rzeźbą monotonną, której nie urozmaicają nawet cieki (nie wytworzyły dolin). Dominują tu doliny aluwialne lub morenowe. Tego typu rzeźba o spadkach 0-3% z przyrodniczego i gospodarczego punktu widzenia nie stwarza zagroŝeń dla gospodarki wodnej (jest wolna od zagroŝeń erozyjnych). Nie stanowią one równieŝ ograniczenia dla działalności gospodarczej i budownictwa. NaleŜy jednak zwrócić uwagę Ŝe obszary 0 0,5% nie stwarzają wprawdzie ograniczeń technicznych dla rolnictwa, budownictwa i gospodarki, mogą jednak wystąpić problemy z odprowadzaniem wód, co wiąŝe się z moŝliwością ich płytkiego zalegania. Wyniesienie terenu wynosi od 120 m n.p.m. w dolinie Mrogi do 148 m n.p.m. na południowozachodnich krańcach miasta. Gmina Głowno połoŝona jest na przedpolu wysoczyzny, która rozciąga się na południe od granic analizowanego obszaru. Strefa przejściowa pomiędzy wysoczyzną a terenami równinnymi ma postać współczesnej strefy krawędziowej (tzw. strefa krawędziowa WyŜyny Łódzkiej). Od strefy najwyŝszych wzniesień teren obniŝa się w kierunku północnym tworząc pięć płaszczyzn (poziomów) ograniczonych krawędziami: powierzchnia WyŜyny (I), smardzewski (II), strykowski (III), katarzynowski (IV), równina Woli Mąkolskiej (V). KaŜdy z poziomów ma niezbyt urozmaiconą górną powierzchnię i wyraźny stok nachylony ku północy, przechodzący w powierzchnię kolejnego, niŝszego poziomu. W ukształtowaniu miasta Głowna moŝna wyróŝnić dwa poziomy erozyjno-denudacyjne (Brzeziński, 1992): - poziom IV katarzynowski stanowi on ostatni stopień krawędziowy między wysoczyzną a równiną; wysokość tego poziomu wynosi od 160,0 do 135,0 m n.p.m. zachodnia i północno-wschodnia część oraz południowy skraj miasta Głowna; - poziom V równina Woli Mąkolskiej, stanowi ona stosunkowo płaską, słabo urozmaiconą równinę opadającą lekko i równomiernie ku północy, wysokości w pobliŝu południowej granicy płaszczyzny wynoszą 150,0 137,0 m n.p.m.; wszystkie cieki (rzeki, strumyki, strugi) i rowy melioracyjne zorientowane są w kierunku na północ, Ŝadne z tych rzek nie wytworzyły dolin; urozmaiceniem tego poziomu są pola piasków przewianych; charakter morfologiczny oraz charakter utworów powierzchniowych świadczą o odmienności tego poziomu od poziomów poprzednich północna, centralna, 10

11 południowa i południowo-wschodnia część miasta Głowna związana z układem hydrograficznym (rzeki Mrogi, MroŜycy i Brzuśni). Formy geomorfologiczne zaobserwowane na terenie gminy są bardzo zróŝnicowane pod względem pochodzenia (wg Szkicu geomorfologicznego 1: , arkusz Głowno (591) i arkusz Łyszkowice (592)): - formy pochodzenia lodowcowego: wysoczyzna morenowa płaska zajmuje północno-wschodnią i wschodnią część miasta Głowna (tereny na wschód od rzeki Mrogi i Brzuśni) oraz niewielką powierzchnię na południowo-zachodnich krańcach miasta; wysokości względne do 2 m, nachylenie do 2 o ; - formy pochodzenia wodnolodowcowego: równiny sandrowe i wodnolodowcowe zajmują znaczącą zachodnią część miasta, występują na południowych krańcach między rzeką Mrogą i MroŜycą oraz wąskim pasem w północno-wschodniej części miasta na prawym brzegu Mrogi; tworzą płaszczyzny faliste lub zbliŝone do równin; - formy pochodzenia eolicznego: równiny piasków przewianych na terenie miasta Głowna występują trzy takie formy, z których dwie osiągają znaczące rozmiary, wykształciły się w sąsiedztwie dolin na lewym brzegu rzeki Mrogi w północno-zachodniej części miasta, między rzeką Mrogą i MroŜycą oraz w widłach rzek Mrogi i Brzuśni (forma niewielkich rozmiarów); - formy pochodzenia rzecznego: dna dolin rzecznych występują w obrębie dolin rzek: Mrogi, MroŜycy i Brzuśni, Mroga i MroŜyca mają uformowane tarasy zalewowe; terasy akumulacyjne, nadzalewowe wykształcone w dolinie Mrogi i MroŜycy, połoŝone 1-2 m do 3 m powyŝej terenu zalewowego, ich szerokość jest zmienna, największą terasy osiągają w południowo-wschodniej części miasta; parowy, młode rozcięcia erozyjne oraz dolinki forma ta o nieckowatym kształcie wcina się na zachodnich krańcach miasta, w okresie opadów stanowi miejsce koncentracji spływu wód; - formy pochodzenia denudacyjnego: równina denudacyjna forma ta na terenie miasta Głowno wykształciła się w sąsiedztwie rzek, występuje na lewym brzegu MroŜycy, w widłach rzek MroŜycy i Mrogi oraz na prawym brzegu Mrogi; to obszary utworów morenowych gliny i piaski gliniaste; - formy utworzone przez roślinność: równiny torfowe niewielkie obszary w części północnej miasta w dolinie Mrogi, małe 11

12 formy o średniej miąŝszości 1,5 m. Działalność gospodarcza człowieka, prowadzona w róŝnej formie od zarania dziejów (wycinanie lasów, uprawa roli) przyczyniała się stopniowo do zachwiania równowagi w przyrodzie i wzmoŝenia działania procesów rzeźbotwórczych (degradacja, erozja wodna i eoliczna). Największe jednak zmiany w rzeźbie zaszły w wyniku procesu urbanizacji. Przekształcenia te są tym większe, im większy jest jej stopień. Obszar objęty opracowaniem to teren miasta Głowna, w obrębie którego występują liczne formy morfologiczne powstałe na skutek antropopresji: - nasypy (forma wypukła), - wykopy (forma wklęsła), - rowy odwadniające (forma wklęsła), - skarpy wzdłuŝ rzek i zbiorników wodnych. Nasypy spotykamy wzdłuŝ liniowych obiektów infrastrukturalnych, m.in. nasypy pod linie kolejową relacji Łódź Zgierz Głowno Łowicz, nasypy drogowe, mające na celu wyrównanie powierzchni. Liniowym obiektom transportowym często towarzyszą wykopy, które zapewne pełnią funkcję drenującą (odwadniającą). Ponadto nasypy i wykopy towarzyszą prawie kaŝdej budowli. Ponadto naturalną rzeźbę urozmaicają skarpy, utworzone przez człowieka wzdłuŝ rzeki Mrogi, MroŜycy i Brzuśni oraz wokół zbiorników wodnych mające na celu zabezpieczenie przed powodzią, zalaniem. Na obszarze objętym opracowaniem rzeźba jest przekształcona poprzez zabudowę infrastrukturalną i urbanistyczną związaną z duŝymi miejscowościami miastami. Ponadto człowiek ingerował w rzeźbę, aby poprawić niezbyt korzystne warunki wodne (melioracje w północno-wschodniej i wschodniej). Istotnymi z przyrodniczego punktu widzenia antropogenicznymi formami rzeźby są: nasypy i wykopy oraz rowy odwadniające i skarpy "przeciwpowodziowe". Na terenie miasta Głowna występują obszary zagroŝone osuwiskami. Stopień zagroŝenia jest niski. Zjawiska geodynamiczne (potencjalnie podcięcie erozyjne, zsuw) mogą wystąpić w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki Mrogi ( km biegu rzeki). ZagraŜają one istniejącej w tym miejscu łące oraz budynkom. Ponadto potencjalne zjawiska geodynamiczne mogą wystąpić na obszarach o nachyleniu powierzchni przekraczającym 5% (m.in. skarpy). Budowa geologiczna i grunty PodłoŜe na terenie miasta Głowna stanowi południowe skrzydło Wału Pomorsko- Kujawskiego (zwanego takŝe środkowopolskim) antyklinorium kujawskie. Ze względu na 12

13 zróŝnicowaną subsydencję i intensywność rozwoju tektoniki solarnej w antyklinorium wyróŝnia się dwa obszary: kutnowski i rawski oddzielone wgłębną strefą dyslokacyjną o kierunku SWW NEE przebiegającą przez południową i południowo-wschodnią część miasta Głowna. PodłoŜe zostało skonsolidowane podczas fałdowań kaledońskich i waryscyjskich (hercyńskich), a pokrywa platformowa zaczęła się rozwijać od górnego permu (cechsztynu) i powstawała przez całą erę mezozoiczną (Liszewski, 2001; Objaśnienia do mapy hydrogeologicznej Polski, 2002). PodłoŜe mezozoiczne miasta Głowno tworzą utwory jury górnej wykształcone jako: wapienie margliste, margle, margle mułowcowe, iły, mułowce i wapienie o miąŝszości około m. Powierzchnia tych wapieni jest skrasowiała i pokryta rumoszem chropowatych odłamków. To wynik procesu denudacji i krasowienia jakie miały miejsce w czasie kredy i trzeciorzędu. Powierzchnia przedtrzeciorzędowa nie była wyrównana. Osady trzeciorzędu to przede wszystkim mioceńskie piaski drobnoziarniste (niekiedy zailone), iły i mułki z wkładkami węgla brunatnego o miąŝszości około 50 m oraz plioceńskie piaski i mułki o miąŝszości od kilku do 40 m. Stanowią one podłoŝe dla utworów czwartorzędowych (Brzeziński, 1992). Warunki sedymentacji w okresie czwartorzędu były kształtowane przez kolejne zlodowacenia, zaleŝały takŝe od morfologii oraz budowy strukturalnej i tektoniki podłoŝa mezozoicznego. Osady czwartorzędowe w Polsce Środkowej związane są z kilkakrotną transgresją lądolodów skandynawskich, z warunkami klimatu peryglacjalnego oraz umiarkowanego. W powierzchniowej budowie geologicznej województwa łódzkiego główną rolę odgrywają złoŝone przez lądolody środkowopolskie osady glacjalne, powstałe podczas vistulianu, osady peryglacjalne oraz holoceńskie osady umiarkowane. Największe powierzchnie zajmują osady glacjalne, a najmniejsze osady holoceńskie. Ilość zachowanych osadów peryglacjalnych zaleŝy od Ŝywości wcześniejszej rzeźby glacjalnej, intensywności procesów niszczących i siły transportu podczas kolejnych cykli morfogenetycznych (Liszewski, 2001). Najstarsze osady czwartorzędowe w postaci gliny zwałowej i osadów piaszczysto-ŝwirowych oraz posiadające najczęściej niewielką miąŝszość, są związane ze zlodowaceniem południowopolskim. Zlodowacenia środkowopolskie pozostawiły po sobie osady lodowcowe, wodnolodowcowe i zastoiskowe stadiału maksymalnego i mazowiecko podlaskiego (Warty). Zlodowacenie północnopolskie nie objęło swym zasięgiem miasta Głowna. Powstawały wówczas osady terasów nadzalewowych rzek. W holocenie tworzyły się osady budujące teras współczesnej doliny (teras zalewowy) oraz osady organiczne. Osady holoceńskie tworzą się równieŝ współcześnie (Brzeziński, 1992). Na obszarze miasta wyróŝniono (wg Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50000 arkusz Głowno (591), Brzeziński, 1992) następujące utwory czwartorzędowe w podziale na 13

14 wiek (rys. nr 2 warunki gruntowo-glebowe i budowlane w skali 1:5000): Plejstocen: - zlodowacenie środkowopolskie - stadiał mazowiecko-podlaski (Warty): - gliny zwałowe powstały na skutek akumulacji lodowcowej, tworzą ciągły poziom; zalegają one w podłoŝu głównie w postaci duŝych płatów, na analizowanym obszarze; budują podłoŝe przede wszystkim północno-wschodniej i wschodniej części miasta (tereny połoŝone na wschód od rzeki Mrogi i Brzuśni), zalegają dwoma płatami w sąsiedztwie rzek w południowej części miasta; mają miąŝszość od 2,0 do 10,0 metrów; litologicznie są to gliny piaszczyste, o barwie od brązowej do szaro-brązowej, lokalnie z zielonymi smugami; w górnej strefie (2,0 2,5 m) gliny są zwietrzałe; stanowią surowiec dla ceramiki budowlanej; stwarzają na ogół korzystne warunki dla bezpośredniego posadowienia zabudowy; - gliny zwałowe, miejscami na piaskach wodnolodowcowych dolnych - powstały na skutek akumulacji lodowcowej, zalegają one bezpośrednio na piaskach wodnolodowcowych dolnych, występują jedynie na południowozachodnich krańcach miasta; mają miąŝszość od 2,0 do 10,0 metrów; litologicznie są to gliny piaszczyste, o barwie od brązowej do szaro-brązowej, lokalnie z zielonymi smugami; w górnej strefie (2,0 2,5 m) gliny są zwietrzałe; stanowią surowiec dla ceramiki budowlanej; stwarzają na ogół korzystne warunki dla bezpośredniego posadowienia zabudowy; - piaski wodnolodowcowe górne procesem geologicznym prowadzącym do ich powstania była akumulacja wód lodowcowych; zalegają one zwartą pokrywą w zachodniej części Głowna oraz tworzą podłoŝe na północnych i południowych krańcach miasta; są to piaski róŝnoziarniste, kwarcowo-skaleniowe, słabo wysortowane z przewarstwieniami Ŝwirów, piasków gruboziarnistych oraz mułków piaszczystych; warstwowanie osadów jest zróŝnicowane skośne, krzyŝowe, sporadycznie równoległe; miąŝszość osadów kształtuje się na poziomie 5-10 m; występują w nich wody porowe, zwierciadło na głębokości 5-10 m; mogą być wykorzystywane jako surowiec dla potrzeb budownictwa w zakresie potrzeb lokalnych; posiadają na ogół korzystne warunki dla bezpośredniego posadowienia zabudowy; - mułki i piaski zastoiskowe powstały w wyniku akumulacji zastoiskowej; osadziły się one w obniŝeniu powstałym na powierzchni gliny zwałowej, w wyniku rozmywania w sąsiedztwie materiału gliniasto-piaszczystego; budują podłoŝe niewielkiego obszaru zachodniej części miasta w sąsiedztwie ulicy Sowińskiego i Wigury; to seria mułków i piasków pylastych częściowo zailonych, 14

15 przewarstwiających się wzajemnie, osiągają miąŝszość do 5,0 m; osady barwy szarej bez śladów części organicznych; zwierciadło wód zalega na głębokości 0-2 m; nie nadają się dla bezpośrednich posadowień zabudowy; - mułki i piaski zastoiskowe na glinach zwałowych - powstały w wyniku akumulacji zastoiskowej; zalegają cienką warstwą o miąŝszości 1 2 m na glinach zwałowych we wschodniej części obszaru (niewielki obszar wzdłuŝ ulicy Sowińskiego); to seria mułków i piasków pylastych częściowo zailonych, przewarstwiających się wzajemnie, osady barwy szarej bez śladów części organicznych; zwierciadło wód zalega na głębokości 0-2 m; nie nadają się dla bezpośrednich posadowień zabudowy; - zlodowacenie północnopolskie (bałtyckie): - piaski, Ŝwiry i mułki stoŝków napływowych powstały w procesie akumulacji wodnolodowcowej i denudacji; budują podłoŝe jedynie zachodnich krańców miasta; to piaski drobnoziarniste z duŝym udziałem frakcji pylastej oraz lokalnymi domieszkami drobnych Ŝwirów; zawierają wkładki piasków gliniastych, pylastych i mułków; występują w nich wody porowe, zwierciadło na głębokości 0-2m; stwarzają niekorzystne warunki dla bezpośredniego posadowienia zabudowy; - piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne tarasów nadzalewowych 1-2 m n.p. rzeki postały w procesie erozji i akumulacji rzecznej w dolinach Mrogi i MroŜycy; ich płaszczyzna ma zmienną szerokość; nie tworzą wyraźnych płaskich powierzchni; litologicznie są to piaski drobno- i średnioziarniste barwy jasnoszarej; miąŝszość osadów kształtuje się na poziomie m; występują w nich wody porowe, zwierciadło zalega na głębokości 2 5 m, infiltracja jest zróŝnicowana; stwarzają średniokorzystne warunki dla bezpośrednich posadowień zabudowy; Czwartorzęd nierozdzielony: - piaski eoliczne powstały w wyniku akumulacji eolicznej; wykształciły się głównie w sąsiedztwie dolin; na terenie miasta występują cztery płaty tych osadów; dwa z nich są znacznych rozmiarów dochodzących do 1 km 2, budują podłoŝe terenów połoŝonych na lewym brzegu rzeki Mrogi w północno-zachodniej części miasta, oraz połoŝonych w widłach rzek Mrogi i MroŜycy; pozostałe dwa mają niewielkie rozmiary i zalegają w widłach rzek Mrogi i Brzuśni; mogą być wykorzystywane jako surowiec dla potrzeb budownictwa w zakresie potrzeb lokalnych; stwarzają średnie warunki dla bezpośredniego posadowienia; Holocen: - piaski rzeczne są efektem akumulacji rzecznej; budują dolinę Mrogi i MroŜycy; litologicznie są to piaski drobno- i średnioziarniste, barwy szarej i jasnoszarej; 15

16 zawierają części organiczne; cechują się duŝą infiltracją z wód powierzchniowych, zwierciadło wody zalega na głębokości 0 2 m; średnia miąŝszość osadów kształtuje się na poziomie 2-3 m (maksymalnie 5 m); nie nadają się do bezpośredniego posadowienia zabudowy; - namuły den dolinnych i zagłębień bezodpływowych powstały w procesie akumulacji organicznej i rzecznej oraz denudacji; zalegają cienką warstwą w dolinie Brzuśni; oprócz części mineralnych piasków, mułków i pyłków osady te zawierają duŝą domieszkę materiału organicznego; miąŝszość ich kształtuje się na poziomie ok. 2-3 m; nie nadają się do bezpośredniego posadowienia zabudowy; - namuły den dolinnych i zagłębień bezodpływowych na glinach zwałowych stadiału mazowiecko-podlaskiego powstały w procesie akumulacji organicznej i rzecznej oraz denudacji; zalegają cienką warstwą o miąŝszości ok. 2 3 m bezpośrednio na glinie zwałowej wzdłuŝ cieku w północno-wschodniej części miasta; oprócz części mineralnych piasków, mułków i pyłków osady te zawierają duŝą domieszkę materiału organicznego; nie nadają się do bezpośredniego posadowienia zabudowy; - namuły den dolinnych i zagłębień bezodpływowych na piaskach rzecznych powstały w procesie akumulacji organicznej i rzecznej oraz denudacji; zalegają niewielką powierzchniowo i cienką warstwą o miąŝszości ok. 2 3 m bezpośrednio na piaskach rzecznych na prawym brzegu zbiornika MroŜyczka ; oprócz części mineralnych piasków, mułków i pyłków osady te zawierają duŝą domieszkę materiału organicznego; nie nadają się do bezpośredniego posadowienia zabudowy; - namuły den dolinnych i zagłębień bezodpływowych na piaskach wodnolodowcowych i nierozdzielnych powstały w procesie akumulacji organicznej i rzecznej oraz denudacji; zalegają cienką warstwą o miąŝszości ok. 2 3 m bezpośrednio na piaskach na zachodnich krańcach miasta; oprócz części mineralnych piasków, mułków i pyłków osady te zawierają duŝą domieszkę materiału organicznego; nie nadają się do bezpośredniego posadowienia zabudowy; - torfy na piaskach rzecznych są efektem akumulacji organicznej, dwa płaty o wymiarach 70 x 450 m i 130 x 750 m występują w dolinie Mrogi w północnej części miasta; zawierają duŝo namułów; nie nadają się do bezpośredniego posadowienia zabudowy. WyŜej wymienione osady czwartorzędowe plejstoceńskie i holoceńskie na obszarze opracowania osiągają zróŝnicowaną miąŝszość od 19,5 do 56,5 m. Zalegają one na 16

17 trzeciorzędowych (mioceńskich) piaskach i iłach. Osady mezozoiczne tj. iły, wapienie, margle występują na całej powierzchni pod utworami trzeciorzędowymi i czwartorzędowymi (wg Szkicu geologicznego odkrytego 1:100000, Brzeziński, 1992). W wyniku działalności człowieka na terenach zabudowanych powstają grunty nasypowe. W zaleŝności od sposobu ich formowania na obszarze gminy występują następujące kategorie gruntów: - grunty nasypów budowlanych powstałe w wyniku określonego planowanego przedsięwzięcia inŝynierskiego np. pod nasypy kolejowe i drogowe, zabudowania, wały i groble na obszarze objętym opracowaniem powstały one pod koleją, drogami asfaltowymi, zabudowaniami ich miąŝszość jest zróŝnicowana w zaleŝności od stopnia skomplikowania morfologii danego terenu; - grunty nasypów niekontrolowanych, składowanych chaotycznie (m.in. grunty dzikich wysypisk odpadów i zwałowisk). Głębokość przemarzania gruntów na obszarze objętym opracowaniem wynosi 1,00 m (strefa tej wartości obejmuje Polskę środkową i wschodnią). W gruntach wysadzinowych (wszystkie grunty zawierające ponad 10% cząstek o średnicy zastępczej poniŝej 0,002 mm i grunty organiczne) głębokość posadowienia nie powinna być mniejsza od głębokości przemarzania (mierzy się ją od projektowanego poziomu terenu lub posadzki piwnic w nieogrzewanych budynkach) (Szponar, 2003). Surowce mineralne Występowanie surowców mineralnych zaleŝy od budowy geologicznej regionu. Gmina miejska Głowno jest słabo zasobna w surowce mineralne, wykorzystywane do celów budowlanych. Nie występują tu złoŝa surowców na wielką skalę. Najpowszechniejsze są kruszywa naturalne piaski i Ŝwiry oraz surowce ilaste ceramiki budowlanej. Ze względu na nieudokumentowane ilości i niewielką miąŝszość warstwy, zasoby tych złóŝ nie są eksploatowane. W latach 90-tych w zachodniej części miasta (w sąsiedztwie ulicy Łowickiej i ulicy Ostrołęckiej) było zlokalizowane złoŝe gliny zwałowej wieku czwartorzędowego wykorzystywanej do produkcji cegły. Obecnie na terenie miasta Głowna nie występują Ŝadne złoŝa kopalin. NajbliŜsze złoŝe znajduje się we wsi Wyskoki złoŝe czwartorzędowych piasków ze Ŝwirami oraz we wsi Kalinów złoŝe trzeciorzędowych glin zwałowych (Brzeziński, 1992; Objaśnienia do mapy geośrodowiskowej Polski, 2004; Gminny program ochrony środowiska, 2004)). Warunki hydrograficzne i hydrogeologiczne Wody powierzchniowe Miasto Głowno połoŝone jest w dorzeczu Wisły, w zlewni rzeki Bzury, w widłach trzech rzek: 17

18 Mrogi, MroŜycy i Brzuśni. Odwodnienie przedmiotowego obszaru odbywa się w kierunku północnym ku pradolinie Warszawsko-Berlińskiej. Współczesna sieć hydrograficzna miasta Głowna to wynik działalności wód fluwioglacjalnych w okresie stadium recesji lądolodu zlodowacenia Warty i kierunku spływu rzek (południkowy i równoleŝnikowy). Wypadkowa łączenia się na tym obszarze wód rzecznych i postglacjalnych. W układzie sieci rzecznej i przebiegu działu wodnego zaznacza się wpływ głównych elementów rzeźby polodowcowej starszego podłoŝa (Opracowanie ekofizjograficzne, ). Przez teren miasta Głowna przebiegają liczne działy wodne IV rzędu rozdzielające dopływy Mrogi. Na terenach niezabudowanych mają one charakter pewny, zaś w centrum miasta, które cechuje duŝe zainwestowanie ich przebieg jest niepewny. Na zachód od Głowna przebiega dział wodny III rzędu rozdzielający zlewnię Mrogi i MroŜycy. Ten sam rząd ma linia wododziałowa na północny-wschód od miasta (zlewnia Bobrówki). Główną rzeką na terenie miasta jest rzeka Mroga prawobrzeŝny dopływ Bzury. Wypływa ona w rejonie wsi Gałkówek Kolonia, na wysokości 200,5 m n.p.m. Do Bzury uchodzi w pobliŝu wsi Sobota na wysokości 92 m n.p.m. Długość rzeki wynosi 60,9 m, spadek 1,8%. W okolicach Głowna średni przepływ wynosi ok. 1,98 m 3 /s. NajniŜszy jest w okresie suszy 0,55 m 3 /s. Powierzchnia zlewni Mrogi wynosi 217 km 2. Rzeka na całym przebiegu przyjmuje liczne, niewielkie dopływy. Odwadnia ona bezpośrednio tereny północne Głowna (Studium, 1998; Plan Rozwoju Lokalnego, 2008; Wojewódzki Program Ochrony ). Koryto rzeki poniŝej zbiornika MroŜyczka zostało uregulowane, a powyŝej jest nadal naturalne. Jeden z większych, najwaŝniejszy, lewostronny dopływ Mrogi stanowi rzeka MroŜyca. Uchodzi ona do Mrogi na terenie Głowna, w pobliŝu wzgórza średniowiecznego grodziska. Jej źródła znajdują się na WyŜynie Łódzkiej, na południowo-zachodnich obrzeŝach Brzezin, na wysokości 180 m n.p.m. To rzeka o długości 27 km i spadku 2,3%. Powierzchnia zlewni MroŜycy wynosi 120,2 km 2. Za wyjątkiem źródłowego odcinka rzeka płynie korytem przekształconym przez człowieka. MroŜyca odwadnia południowo-zachodnią część Głowna (Studium, 1998; Plan Rozwoju Lokalnego, 2008; Wojewódzki Program Ochrony ). Najmniejszą rzeką Głowna jest rzeka Brzuśnia. To prawy dopływ Mrogi o długości 11 km i spadku 3,6%. Jej źródła znajdują się na wschód od Głowna, w okolicy wsi Rozdzielna i Wola Lubiankowska. Rzeka uchodzi do Mrogi w centrum miasta, naprzeciwko ujścia zarośniętej obecnie odnogi Mrogi. Płynie ona w niewielkiej dolince. Latem koryto całkowicie wysycha, wiosna rzeka niekiedy występuje z brzegów. Brzuśnia odwadnia południowowschodnią część miasta (Studium, 1998; Plan Rozwoju Lokalnego, 2008). Dolinki boczne uchodzące do wyŝej wymienionych rzek odprowadzają wody okresowo. W północno-wschodniej i wschodniej części Głowna występują rowy melioracyjne. Część 18

19 gruntów w tej części miasta ma zmienione warunki wodne w wyniku drenowania. W zasięgu dolin występują lokalne podmokłości utrzymujące się przez znaczną część roku. Regulacja rzek zmniejsza ich naturalną retencyjność, co skutkuje przyspieszonym odpływem wód z górnych odcinków i moŝe powodować powstanie zagroŝenia powodziowego. W strefie klimatycznej, w której znajduje się powiat zgierski generalnie występują dwa rodzaje wezbrań powodziowych: występujące wczesną wiosną wezbrania roztopowe i letnie (lipiec sierpień) wezbrania opadowo rozlewowe. Na terenie miasta Głowna występują tereny szczególnie zagroŝone powodzią 1, głównie połoŝone w pobliŝu rzeki Mrogi. Bierna ochrona przeciwpowodziowa polega na obwałowywaniu cieków. Na odcinku Mrogi połoŝonym w granicach administracyjnych miasta nie zlokalizowano dotychczas wałów przeciwpowodziowych. Na rys. nr 3 uwarunkowania przyrodnicze i sozologiczne w skali 1:5 000 przedstawiono zasięg obszarów zagroŝonych zalaniem w przypadku pojawienia się wezbrań, tj. zagroŝonych powodzią (na podstawie informacji uzyskanych w urzędzie miasta). Na terenie miasta Głowna Mroga jest dwukrotnie spiętrzona tworząc dwa sztuczne zbiorniki: - zalew MroŜyczka w centralnej części miasta, w dolinie rzeki Mrogi, został wykonany w lokalnym zagłębieniu terenowym (obszar bagienny) o powierzchni w obrysie sztucznie uformowanych brzegów 29,2 ha; spiętrzenie znajduje się w miejscu dawnej śluzy młyńskiej, podstawowe funkcje zbiornika to: retencja wody, rekreacja sporty wodne i kąpielisko, wędkarstwo, napęd małej elektrowni wodnej; droga krajowa nr 14 dzieli zbiornik na dwie części, jego dolna część połoŝona poniŝej drogi stanowi enklawę ekologiczną z wysokimi piaszczystymi wydmami na obszarach z zachowaną naturalną roślinnością wodną; niewielka powierzchnia zbiornika nie umoŝliwia przygotowania rezerwy powodziowej. - zalew Huta Józefów w południowej części miasta, w dzielnicy Osiny, wkomponowany w naturalne ukształtowanie terenu w obrzeŝa z urozmaiconą linią brzegową o powierzchni w obrysie brzegów 11 ha, a w obrysie lustra wody 9 ha oraz średniej głębokości 1,1 m, skarpy terenu pokryte są naturalną roślinnością, stabilne i nie zagraŝają bezpieczeństwu przyległego terenu, w strefie przybrzegowej czasza zbiornika zarasta roślinnością wodną, spiętrzenie znajduje się w miejscu napędu wodnego dla byłej walcowni miedzi i mosiądzu (Huta Józefów), zbiornik przeznaczony jest do retencjonowania wody dla celów rekreacyjnych i hodowli ryb oraz w ograniczonym zakresie przeciwpowodziowym, z uwagi na walory krajobrazowe stanowi lęgowiska i ostoje dla wodolubnych zwierząt. Na rzece MroŜyca jest równieŝ niewielki zalew o powierzchni w obrysie brzegów 2,65 ha. 1 Przez zagroŝenie powodziowe naleŝy rozumieć potencjalne negatywne skutki wezbrania. Ostatnia powódź w Głownie nastąpiła między 17 a 21 marca 2005 r. na rzece Mrodze. 19

20 Powstał on w wyniku spiętrzenia rzeki śluzą młyńską przy młynie Stara Piła (przy drodze nr 14 Walichnowy Łowicz). Jest wykorzystywany przez wędkarzy. Ponadto w lasach znajdują się dwa niewielkie powierzchniowo zbiorniki wodne: śabieniec zbierający latem wody z dwóch niewielkich leśnych strug oraz staw w pobliŝu domu pomocy społecznej. W ramach realizacji programu małej retencji na terenie Głowna planuje się budowę zbiornika retencyjnego Głowno o powierzchni 11,5 ha, pojemności 170 tys. m 3 i średniej głębokości 1,5 m, wytypowanego do wykorzystania energetycznego. Wody podziemne Głowno znajduje się w strefie średniej zasobności w wody podziemne. Według regionalizacji hydrogeologicznej B. Paczyńskiego (1995) miasto leŝy w VIII regionie hydrogeologicznym zwanym Kutnowskim, w którego granicach wody podziemne poziomów uŝytkowych (pierwszy poziom wodonośny) występują w utworach czwartorzędowych i jurajskich, lokalnie w paleogeńsko-neogeńskich (Paczyński, 1995; Paczyński, Sadurski (red.), 2007). Głębokość występowania pierwszego poziomu wodonośnego jest ściśle uzaleŝniona od morfologii terenu i jego budowy geologicznej, a takŝe od zróŝnicowania litologicznego osadów. Przebieg hydroizobat obrazujących głębokość od powierzchni terenu do pierwszego zwierciadła wód podziemnych nawiązuje do ukształtowania powierzchni miasta. Pierwszy poziom wód podziemnych zalega generalnie bardzo płytko, przeciętnie na głębokości 2-5 m p.p.t., a miejscami nawet płycej niŝ 2-1 m p.p.t. Najpłytsze występowanie zwierciadła wód związane jest z osadami holoceńskimi w obrębie den dolin rzecznych i obniŝeń. Woda gruntowa występuje tu na ogół płycej niŝ 1,0 m p.p.t., a miejscami bądź okresowo występuje na powierzchni. Na pozostałym obszarze zwierciadło wody zalega na głębokości od 2,0 do 5,0 m. Występowanie zwierciadła wód podziemnych na głębokości mniejszej niŝ 2 m p.p.t. powoduje, iŝ bezpośrednia lokalizacja zabudowy jest znacznie utrudniona lub niemoŝliwa (wg Szkicu hydrogeologicznego 1:100000). Wody gruntowe den dolin rzecznych wykazują ścisłe uzaleŝnienie od stanów wody w rzekach. Wraz z podniesieniem się stanu wód mogą występować lokalne podtopienia. Im dalej od den dolin tym mniejsza jest ta zaleŝność i wahania okresowe związane są w większym stopniu z wielkością i intensywnością opadów atmosferycznych. Na terenie Głowna głębokość występowania głównego poziomu wodonośnego generalnie kształtuje się w przedziale od 15 do 50 m. Jedynie w dolinach rzecznych występuje na znacznie mniejszych głębokościach, płycej niŝ 15,0 m, mając swobodne zwierciadło wody. Z występujących na obszarze miasta trzech uŝytkowych poziomów wodonośnych: górnojurajskiego, trzeciorzędowego i czwartorzędowego podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę stanowi najmłodsze piętro wodonośne (Objaśnienia do mapy hydrogeologicznej 20

21 Polski, 2002). Wody czwartorzędowe gromadzą się w piaskach dolin rzecznych oraz w utworach wodnolodowcowych (w fluwioglacjalnej strukturze piaszczysto-ŝwirowej, występującej jako przewarstwienia wśród utworów morenowych (glin zwałowych) zlodowacenia południowo- i środkowopolskiego). Czwartorzędowy poziom wodonośny jest bardzo zróŝnicowany pod względem miąŝszości, głębokości występowania, zasobności, parametrów hydrogeologicznych. Zasilanie poziomu wodonośnego odbywa się na drodze bezpośredniej infiltracji wód opadowych. Proces ten jest utrudniony w rejonach wysoczyzn, gdzie warstwę wodonośną przykrywa nadkład glin. Bazą drenaŝu dla poziomu czwartorzędowego są doliny rzeczne i proces ewapotranspiracji oraz antropogeniczny pobór studniami. Jest on w róŝnym stopniu izolowany od wpływów antropogenicznych. W dolinach rzecznych jest on całkowicie pozbawiony jakiejkolwiek izolacji, a na wysoczyznach przykrywa go nadkład glin zwałowych (Objaśnienia do mapy hydrogeologicznej Polski, 2002). Wody z utworów trzeciorzędowych ujmowane są sporadycznie. Gromadzą się one w piaskach drobnoziarnistych i pylastych, którym często towarzyszą wkładki węgli brunatnych. Strop utworów wodonośnych znajduje się na głębokości m. Poziom trzeciorzędowy jest w dobrym stopniu izolowany od wpływów antropogenicznych. Jest on przykryty nadkładem glin zwałowych o znacznej miąŝszości. Zasilany głównie w wyniku infiltracji wód opadowych przez nadległe osady czwartorzędowe (Objaśnienia do mapy hydrogeologicznej Polski, 2002). Granica pomiędzy trzeciorzędowym i czwartorzędowym piętrem wodonośnym generalnie przebiega z północy na południe w zachodniej części Głowna (wg Mapy hydrogeologicznej Polski 1: arkusz Głowno (591)). Górnojurajski poziom wodonośny facji wapienno-marglistej na terenie Głowna odgrywa rolę podrzędną ze względu na duŝą głębokość występowania oraz dobrze zawodnione nadległe osady czwartorzędowe bądź czwartorzędowo trzeciorzędowe. Zasilanie wód poziomu górnojurajskiego odbywa się drogą pionowego przepływu z warstw wyŝej leŝących (Objaśnienia do mapy hydrogeologicznej Polski, 2002). Piętra wodonośne na terenie Głowna rozpoznane są dzięki licznym otworom wiertniczym i studniom kopanym (rys. 3). Spływ wód poziomu czwartorzędowego obywa się w kierunku północnym. Lustro wody występuje na rzędnych od 140 m n.p.m. w części południowej miasta do 120 m n.p.m. w części północnej. Warstwa wodonośna to piaski o miąŝszości m we wschodniej części Głowna i m na pozostałym obszarze miasta. Uzyskiwana przewodność jest bardzo zróŝnicowana i wynosi poniŝej 100 m 2 /24h w części zachodniej miasta, m 2 /24h w części wschodniej oraz m 2 /24h w dolinach rzecznych. Wydajność potencjalna studni wierconej wykazuje taki sam stopień i rozkład zróŝnicowania. Najmniejsza 21

22 Rys. 3. Lokalizacja studni wierconych w rejonie Głowna (skala 1:25000) Źródło: Objaśnienia do mapy hydrogeologicznej Polski 1: arkusz Głowno (591), 2002, PIG, Warszawa jest w części zachodniej i wynosi m 3 /h. W części wschodniej kształtuje się na poziomie m 3 /h, a w dolinach rzecznych m 3 /h 2. NajniŜsze parametry hydrogeologiczne charakteryzują trzeciorzędowe piętro wodonośne (Objaśnienia do mapy hydrogeologicznej Polski, 2002). Czwartorzędowy poziom wodonośny jest eksploatowany ujęciami komunalnymi oraz przemysłowymi. Na terenie Głowna znajduje się jedno ujęcie komunalne utworów czwartorzędowych (4 studnie) zlokalizowane w części południowo-wschodniej miasta przy ul. A. Struga 3 oraz jedno ujecie przemysłowe utworów czwartorzędowych na terenie zakładu przemysłowego SOLAN S.A. 2 Jednak są to wartości uśrednione, zatem poszczególne studnie na terenie Głowna mogą mieć inne parametry hydrogeologiczne. 22

23 Głowno połoŝone jest na styku trzech jednostek hydrogeologicznych, (oznaczonych na arkuszu Głowno nr 3, nr 4 i nr 9) 3 : 1) Jednostka hydrogeologiczna nr 3 obejmuje zachodnią część miasta; poziom trzeciorzędowy stanowi główny poziom wodonośny, który jest podścielony wapiennomarglistymi utworami jury górnej, a przykryty czwartorzędowymi glinami zwałowymi; w jednostce występuje woda w klasie jakości IIb. 2) Jednostka hydrogeologiczna nr 4 obejmuje północne krańce miasta; głównym i jedynym poziomem wodonośnym jest poziom czwartorzędowy; zawodnione piaski czwartorzędowe podścielone są bezwodnymi utworami trzeciorzędu lub jury górnej; w jednostce występuje woda w klasie jakości IIb. 3) Jednostka hydrogeologiczna nr 9 obejmuje pozostałą, znaczną część miasta; główny uŝytkowy poziom wodonośny to poziom czwartorzędowy, pod którym występują bezwodne osady trzeciorzędu i zawodnione węglanowe utwory jury górnej, w jednostce występuje woda w klasie jakości IIa i I (tereny wysoczyznowe) i IIb (tereny dolinne). Znaczna część obszaru gminy znajduje się w obrębie wyznaczonych w 1990 r. Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) (A. S. Kleczkowski). Wyznaczenie ich poprzedzały badania hydrogeologiczne, w wyniku których wytypowano na obszarze Polski zbiorki wód słodkich (niezmineralizowanych) wskazane do ochrony przed zanieczyszczeniami. Wydzielenie GZWP ma na celu m.in. powstrzymanie degradacji wód podziemnych. Ochronie podlegać powinny przede wszystkim najwaŝniejsze i najsilniej zagroŝone degradacją obszary zasilania GZWP. W tym celu zostały wyodrębnione obszary wymagające specjalnej ochrony: ONO obszary wymagające najwyŝszej ochrony i OWO wymagające wysokiej ochrony (Opracowanie ekofizjograficzne, ). Główne Zbiorniki Wód Podziemnych występujące na terenie gminy to: - nr 402 Zbiornik Stryków górnojurajski szczelinowo-krasowy obejmuje zachodnią część miasta (granica generalnie przebiega przez środek miasta z północy na południe); szacunkowe zasoby tego zbiornika wynoszą 90 tys. m 3 /d, przy module 4,01 dm 3 /s/km 2 i przy średniej głębokości ujęć rzędu 200 m p.p.t.; zbiornik zawiera wody bardzo czyste (klasa Ia), czyste (klasa Ib) i bardzo nieznacznie zanieczyszczone (klasa Ic); - nr 403 Zbiornik międzymorenowy Brzeziny-Lipce Reymontowskie czwartorzędowy, porowy; obejmuje północną i wschodnią część miasta (granica generalnie przebiega przez środek miasta z północnego-zachodu na południowy-wschód); jego szacunkowe zasoby wynoszą 220 tys. m 3 /dobę, przy module 3,51 dm 3 /s/km 2 i przy średniej głębokości ujęć rzędu m p.p.t., wody zbiornika są bardzo nieznacznie 3 Jednostki hydrogeologiczne zostały wydzielone w oparciu o zasięg występowania poszczególnych poziomów wodonośnych, ich zasobności, stopień izolacji, udział poziomów wodonośnych w profilu pionowym wód podziemnych, przynaleŝność do duŝych jednostek geologiczno-strukturalnych (niecka łódzka, antyklinorium kujawskie). 23

24 zanieczyszczone (klasa Ic), wymagają uzdatniania; znaczna powierzchnia zbiornika została objęta strefą wysokiej ochrony (OWO). Rys. 4. PołoŜenie Głowna na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) wymagających szczególnej ochrony Źródło: A.S. Kleczkowski, 1990, Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony 1:500000, Wyd. AGH, Kraków; 1 obszar najwyŝszej ochrony (ONO); 2 obszar wysokiej ochrony (OWO); 3 granica GZWP w ośrodku porowym; 4 granica GZWP w ośrodku szczelinowo-porowym; 5 granica GZWP w ośrodku szczelinowo-krasowym. Nazwa i numer GZWP, wiek utworów wodonośnych: Subniecka Warszawska 215, trzeciorzęd (Tr); Subniecka Warszawska (część centralna) 215A, trzeciorzęd (Tr); Zbiornik Krośniewice-Kutno 226, jura górna (J 3); Zbiornik Dolina Chruślina 227, czwartorzęd (Q); Niecka Łódzka 401 kreda dolna (K 1); Zbiornik Stryków 402, jura górna (J 3); Zbiornik międzymorenowy Brzeziny-Lipce Reymontowskie 403, czwartorzęd (Q); Koluszki-Tomaszów 404, jura górna (J 3); Warunki klimatyczne W wyniku podziału Polski według A. Wosia na regiony klimatyczne w świetle frekwencji dni z róŝnymi typami pogody miasto Głowno leŝy w granicach regionu XVII, tj. regionu środkowopolskiego. WyróŜnia się on na tle innych regionów znaczniejszą liczbą dni z pogodą bardzo ciepłą oraz dni dość mroźnych z duŝym zachmurzeniem i opadem. Jest to 24