TEOLOGIA I MORALNOή Volumen 10(2015), numer 1(17) doi: /tim

Transkrypt

1 KATECHEZA CHRZCIELNA JAKO SZANSA ROZWOJU RELIGIJNEGO RODZICÓW 145 TEOLOGIA I MORALNOŒÆ Volumen 10(2015), numer 1(17) doi: /tim DOMINIK RYDIAN 1 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydzia³ Teologiczny Sakrament chrztu w katechezie szkolnej Sacrament of baptism in school catechesis WSTÊP Katechizm Koœcio³a katolickiego, podejmuj¹c tematykê zwi¹zan¹ z sakramentem chrztu, podkreœla, e jest on fundamentem ca³ego chrzeœcijañskiego ycia, bram¹ wprowadzaj¹c¹ cz³owieka w ycie duchowe i otwieraj¹c¹ dostêp do innych sakramentów. Wskazuje te na jego zasadnicze skutki: wyzwolenie od grzechu i odrodzenie jako synowie Bo y, wszczepienie w Chrystusa i Koœció³ oraz otrzymanie udzia³u w jego pos³annictwie 2. Ju takie pobie ne spojrzenie na ten sakrament pozwala dostrzec jego potê ny ³adunek religijno-moralny. St¹d Koœció³ zachêca, by na ka dym etapie swego ycia jak najg³êbiej prze ywaæ swój chrzest 3. W takim procesie, szczególnie w okresie dzieciñstwa i dorastania, chrzeœcijaninowi pomagaj¹ wysi³ki katechetyczne Koœcio³a, zw³aszcza te zwi¹zane z katechez¹ szkoln¹. Wy ej wymieniony Katechizm czynnoœæ tê akcentuje wtedy, kiedy sakrament chrztu nazywa oœwieceniem. W jego ujêciu osoba ochrzczona otrzymuj¹ca w chrzcie S³owo, bêd¹ce œwiat³oœci¹ prawdziw¹, która oœwieca ka dego cz³owie- 1 Dominik Rydian urodzi³ siê w Poznaniu, w 1987 roku. W 2011 r. ukoñczy³ studia teologiczne na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i uzyska³ tytu³ zawodowy magistra. Jeszcze w tym samym roku podj¹³ dalsze kszta³cenie, rozpoczynaj¹c podyplomowe studia teologii na tym samym wydziale. W 2014 r. ukoñczy³ pierwsz¹ czêœæ tych studiów (cykl ad licentiam in theologia) i uzyska³ tytu³ licencjata teologii. Obecnie podj¹³ dalsz¹ czêœæ studiów podyplomowych (ad Lauream), chc¹c napisaæ i przedstawiæ rozprawê doktorsk¹ z zakresu teologii duchowoœci. Ponadto od piêciu lat pracuje zawodowo jako katecheta. Aktualnie w Zespole Szkó³ w Kleszczewie, katechizuj¹c zarówno uczniów ze szko³y podstawowej, jak i gimnazjum. 2 Por. Katechizm Koœcio³a katolickiego (11.X.1992), Poznañ 1994, Por. J. Misiurek, Wiara i sakramenty w yciu duchowym, Czêstochowa 2013, s. 213.

2 146 DOMINIK RYDIAN ka (J 1,9), po oœwieceniu dokonuj¹cym siê przez pouczenie katechetyczne staje siê synem œwiat³oœci i sam¹ œwiat³oœci¹ (Ef 5,8) 4. W niniejszym artykule zostanie przeanalizowane, na ile tematyka zwi¹zana z sakramentem chrztu jest obecna w katechezie, w szkole podstawowej i gimnazjum. Zawê enie tematu do tego typu szkó³ wynika z dwóch zasadniczych czynników. Czas edukacji w tych szko³ach to okres mocno wp³ywaj¹cy na póÿniejsz¹ drogê wiary chrzeœcijanina, poniewa najpierw poznaje on jej podstawy, by póÿniej pod koniec szko³y podstawowej i w gimnazjum, pomimo pojawiaj¹cych siê kryzysów wiary, by³ w stanie wypracowaæ dojrza³¹ jej formê i przej¹æ za ni¹ odpowiedzialnoœæ. Takie ograniczenie tematu zosta³o podyktowane tak e ze wzglêdu na doœwiadczenie pracy katechetycznej autora w tego typu szko³ach. W celu dokonania rzetelnej analizy podejmowanej kwestii w pierwszej czêœci artyku³u przebadany bêdzie dokument reguluj¹cy kszta³t katechezy szkolnej, a mianowicie Podstawa programowa katechezy Koœcio³a katolickiego w Polsce. W kolejnej czêœci analizie poddane bêd¹ wybrane programy nauczania religii. Poniewa celem artyku³u nie jest badanie wszystkich programów nauczania tak e w kontekœcie tematyki chrzcielnej, dlatego przywo³ane zostan¹ tylko te, które s¹ autorstwa Konferencji Episkopatu Polski i wobec tego s¹ wzorcowymi tego typu dokumentami, na których podstawie powstaje wiêkszoœæ podrêczników szkolnych, w tym dwa spoœród trzech wymienionych w trzeciej czêœci. To w³aœnie ta czêœæ artyku³u bêdzie poœwiêcona wykazaniu, na ile i w jaki sposób wskazane w tych pozycjach kwestie chrzcielne s¹ realizowane przez podrêczniki szkolne i przewodniki metodyczne. Pod uwagê zostan¹ wziête przy tym tylko te, które najczêœciej s¹ u ywane w polskich diecezjach. Po takim zreferowaniu wy ej wymienionych kwestii w zakoñczeniu podjêta tematyka zostanie podsumowana i poddana ocenie. Wyci¹gniête te zostan¹ konkretne wnioski i postulaty. I. PODSTAWA PROGRAMOWA KATECHEZY KOŒCIO A KATOLICKIEGO W POLSCE O SAKRAMENCIE CHRZTU Jak ju wy ej wskazano, najwa niejszym dokumentem koœcielnym reguluj¹cym kszta³t katechezy szkolnej w Polsce jest Podstawa programowa katechezy Koœcio³a katolickiego w Polsce. Dokument ten opracowany i wydany zosta³ przez Komisjê Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, po wczeœniejszym jej przyjêciu podczas 351. zebrania plenarnego Konferencji Episkopatu Polski w Warszawie w dniu 8 marca 2010 roku. Zasadniczym jego celem jest nakreœlenie ram, które z jednej strony pozwoli³yby twórcom programów i podrêczników do religii uwzglêdniæ potrzeby œrodowisk, w jakich wychowuj¹ siê 4 Por. Katechizm Koœcio³a katolickiego, dz. cyt., 1216.

3 SAKRAMENT CHRZTU W KATECHEZIE SZKOLNEJ 147 dzieci i m³odzie, a z drugiej zachowaæ pewn¹ jednolitoœæ katechetyczn¹ w ca- ³ym kraju. Oprócz tego ma on za zadanie zapewniæ integralnoœæ treœci religijnych na poszczególnych poziomach edukacyjnych, pocz¹wszy od szko³y podstawowej. Ponadto jest on adresowany do katechetów, ma im s³u yæ w okreœlaniu wymagañ, jakie mog¹ stawiaæ uczniom na lekcjach religii, i dzia³añ, które w zwi¹zku z tym powinni podj¹æ 5. Podstawa sk³ada siê z wprowadzenia i szeœciu rozdzia³ów, z których ka dy poœwiêcony jest poszczególnym etapom edukacyjnym i katechezie specjalnej, adresowanej do osób niepe³nosprawnych fizycznie lub intelektualnie 6. Z kolei ka dy z rozdzia³ów zawiera: charakterystykê psychologiczn¹ dzieci i m³odzie y na danym etapie edukacyjnym, Podstawê programow¹ nauczania religii w przedszkolu i szkole obejmuj¹c¹ cele katechetyczne, nazywane tak e wymaganiami ogólnymi, zadania nauczyciela religii, treœci, czyli wymagania szczegó³owe oraz zalecane warunki i sposób ich realizacji. Oprócz wy ej wymienionych elementów na ka dym etapie edukacyjnym dokument wskazuje treœci, wymagania szczegó³owe innych przedmiotów szkolnych, które mog¹ s³u yæ korelacji miêdzyprzedmiotowej, oraz propozycje wspó³pracy œrodowisk katechetycznych (rodziny i parafii) 7. 5 Por. Konferencja Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy Koœcio³a katolickiego w Polsce, Kraków 2010, s. 4, Wskazana wy ej Podstawa programowa z 2010 roku jest nowelizacj¹ poprzedniego tego typu dokumentu z 20 czerwca 2001 roku. Taka nowelizacja by³a konieczna ze wzglêdu na dostosowanie nauczania religii do zmian zachodz¹cych w programach nauczania innych przedmiotów szkolnych oraz ze wzglêdu na niedoskona³oœci wystêpuj¹ce w poprzedniej Podstawie; zob. tam e, s. 12. Z kolei najbardziej podstawowe informacje dotycz¹ce tego typu dokumentu mo na znaleÿæ w ksi¹ ce Dydaktyka katechezy, w czêœci poœwiêconej przygotowaniu siê katechety do nauczania religii (zob. J. Szpet, Dydaktyka katechezy, Poznañ 1999, s. 277). Podobne informacje mo na równie odszukaæ w artykule Piotra Tomasika poœwiêconym wyjaœnieniu podstawowych pojêæ, jakie stosowane s¹ w Podstawie i programach nauczania, w czêœci dotycz¹cej dokumentów systemu edukacji (zob. P. Tomasik, Terminologia w programach nauczania religii w szkole, w: Wokó³ Podstawy programowej i Dyrektorium katechetycznego, red. A. Ba³oniak, Poznañ 2001, s. 9-10). 6 Por. Konferencja Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy, dz. cyt., s Istniej¹ cztery etapy edukacyjne, poprzedzone nauczaniem przedszkolnym: klasy I-II szko³y podstawowej, klasy IV-VI szko³y podstawowej, gimnazjum i szko³y ponadgimnazjalne. Dodatkowo Podstawa omawia katechezê specjaln¹, adresowan¹ do osób znajduj¹cych siê w sytuacjach szczególnych (niepe³nosprawnych i nieprzystosowanych); zob. tam e, s. 11. Szczegó³ow¹ analizê ka dego wy ej wymienionego etapu edukacyjnego znaleÿæ mo na w przywo³anym ju artykule Piotra Tomasika; zob. P. Tomasik, Terminologia w programach nauczania, dz. cyt., s Por. Konferencja Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy, dz. cyt., s Wy ej wymienion¹ terminologiê u ywan¹ przez poprzedni¹ i obecnie obowi¹zuj¹c¹ Podstawê oraz inne dokumenty traktuj¹ce o nauczaniu religii omawia P. Tomasik w przywo³anej ju publikacji; zob. P. Tomasik, Terminologia w programach nauczania, dz. cyt., s Kwestiê terminologii Podstawy podejmuje równie w jednym ze swoich artyku³ów Jan Szpet. On te wyjaœnia, dlaczego nale y mówiæ o podstawie programowej katechezy, a nie lekcji religii; zob. J. Szpet, Podstawa Programowa Katechezy, w: A. Ba³oniak, Wokó³ Podstawy programowej i Dyrektorium katechetycznego, Poznañ 2001, s , Z kolei, jak umiejêtnie korzystaæ z Podstawy, mo na dowiedzieæ siê, analizuj¹c artyku³: Jak korzystaæ z Podstawy programowej. Artyku³ stanowi zapis warsz-

4 148 DOMINIK RYDIAN Pierwszy etap edukacyjny dotyczy uczniów z klas I-III szko³y podstawowej. Katecheza na tym poziomie jest wprowadzeniem w sakramenty pokuty i Eucharystii, do których uczeñ pierwszy raz przystêpuje pod koniec trzeciej klasy. To te jest jej zasadnicze zadanie na tym poziomie. Jego wype³nienie ma dokonywaæ siê nie tylko poprzez wprowadzenie w rozumienie tych sakramentów, ale nade wszystko dziêki interpretacji ycia w œwietle wiary, w duchu rozwiniêcia pojmowania dzieciêctwa Bo ego maj¹cego swój pocz¹tek w chrzcie œwiêtym 8. Analizuj¹c ca³oœæ podstawy na tym poziomie, mo na siê przekonaæ, na ile s¹ obecne i w jaki sposób przedstawiane s¹ zagadnienia dotycz¹ce chrztu. W ramach rozwijania poznania wiary uczeñ winien wskazaæ owoce chrztu i zobowi¹zania wynikaj¹ce z jego przyjêcia. Z kolei dziêki obecnoœci na religii elementów dotycz¹cych wychowania liturgicznego katechizowany poznaje nie tylko wszystkie sakramenty, ale te podstawowe gesty, znaki i symbole liturgiczne zwi¹zane z sakramentem chrztu. Zg³êbia tak e podstawowe elementy œwiêtowania Wielkanocy, które mocno powi¹zane s¹ przecie z tematyk¹ chrzcieln¹. Z kolei poprzez wychowanie do ycia wspólnotowego uczeñ dowiaduje siê, e Koœció³ jest przestrzeni¹ gromadzenia siê wspólnoty wierz¹cych. Ma równie mo liwoœæ poznania sposobów budowania samej wspólnoty i jednoœci w parafii. Ponadto dziêki poznanym uczynkom mi³osierdzia uczy siê, co mo e uczyniæ dla Koœcio³a oraz wspólnoty œwieckiej. W dalszym ci¹gu poprzez wprowadzenie do misji przyswaja sobie sposoby pe³nienia w codziennym yciu czynów apostolskich 9. Kolejny etap edukacyjny dotyczy uczniów klas IV-VI szko³y podstawowej. Po spotkaniu z Chrystusem po raz pierwszy w sakramencie pokuty i Eucharystii przed m³odym chrzeœcijaninem staj¹ teraz nowe wyzwania zwi¹zane z jego wiar¹. Wynikaj¹ one g³ównie z przemian fizyczno-psychicznych w nim zachodz¹cych i powoduj¹cych pojawienie siê konfliktów zewnêtrznych i wewnêtrznych, ale te rozluÿnienie wiêzi rodzinnych oraz odrzucenie dotychczasowych autorytetów. To tak e sprzyja szukaniu kontaktów poza domem w grupach rówieœniczych, nieraz o chatatów, które mia³y miejsce w 1999 roku w Poznaniu. Choæ dotyczy on poprzedniej Podstawy, w³aœciwie jej projektu, to zawiera on kilka uwag, które mog¹ okazaæ siê przydatne przy korzystaniu z obecnie obowi¹zuj¹cego tego typu dokumentu; zob. K. Wawrzyniak, Jak korzystaæ z Podstawy Programowej, w: Katecheza wobec zadañ nowej szko³y. Materia³y z sympozjum zorganizowanego w dniach 22 maja i 18 wrzeœnia 1999 r., red. D. Jackowiak, J. Szpet, Poznañ 1999, s Por. Konferencja Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy, dz. cyt., s Podstawa wymienia na tym etapie nastêpuj¹ce zadania katechezy: rozwijanie poznawania wiary, wychowanie liturgiczne, formacjê moraln¹, wychowanie do modlitwy, wychowanie do ycia wspólnotowego oraz wprowadzenie do misji. Jak ju wy ej wskazano, zadaniom tym odpowiadaj¹ zadania nauczyciela religii, a tak e treœci wymagania szczegó³owe; zob. tam e, s Natomiast kwestiê kszta³tu wychowania liturgicznego na tym poziomie ujêtego w Podstawie i korelacji nauczania religii z mistagogi¹ liturgiczn¹ omawia szczegó³owo Stanis³aw Araszczuk w ksi¹ ce poœwiêconej korelacji mistagogii liturgicznej z Podstaw¹; zob. S. Araszczuk, Mistagogia liturgiczna i jej korelacja z dokumentem Podstawa programowa katechezy Koœcio³a katolickiego w Polsce, Wroc³aw 2012, s Por. Konferencja Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy, dz. cyt., s

5 SAKRAMENT CHRZTU W KATECHEZIE SZKOLNEJ 149 rakterze destrukcyjnym. Uczeñ na tym poziomie ma równie czêsto problemy z dostosowaniem swego postêpowania do nowych zadañ i ról spo³ecznych. Wszystko to przyczynia siê do pojawienia zagro eñ dla jego ycia religijnego, wœród których najczêstszym jest brak potrzeby kontaktu z Bogiem. Do tego dochodzi tendencja do zaniedbywania praktyk religijnych, a tak e koniec religijnoœci autorytarnej, gdzie znacz¹c¹ rolê odgrywa³o przenoszenie cech osób doros³ych, g³ównie ojca i matki, na obraz Boga. Wskutek tego przed katechizowanym stoi nie lada zadanie. By jego wiara mog³a siê ostaæ, winien on nawi¹zaæ osobisty kontakt z Bogiem. Z pomoc¹ w tym procesie ma mu przyjœæ miêdzy innymi szkolna katecheza 10. Jej zasadniczym zadaniem jest definitywne wprowadzenie w przymierze z Panem, aby nim yæ na co dzieñ. Dokonuje siê to poprzez po³o enie nacisku na misterium Chrystusa, w którym uczeñ ma udzia³ poprzez przyjmowanie sakramentów 11. Dlatego przybiera ona charakter mistagogiczny. Wysi³ki te Podstawa programowa ujmuje w piêciu wymaganiach ogólnych nazywanych celami katechetycznymi, maj¹cymi tak jak poprzednio swoje rozwiniêcie w zadaniach katechezy i nauczyciela religii oraz w treœciach wymaganiach szczegó³owych 12. Uwa na lektura i analiza tych kwestii pozwala dostrzec obecnoœæ i na tym etapie problematyki chrzcielnej. W ramach wychowania liturgicznego uczeñ ma poznaæ symbolikê liturgiczn¹, g³êbiej same sakramenty, ich podzia³ i istotê, biblijne podstawy oraz czynnoœci wykonywane podczas sakramentów. Dziêki temu mo e odkryæ ich znaczenie w chrzeœcijañskim yciu i konsekwencje wynikaj¹ce z ich przyjêcia, zw³aszcza chrztu, Eucharystii i pokuty. Ponadto wychowanie do ycia wspólnotowego pozwala mu rozwin¹æ poczucie przynale noœci do ró nych wspólnot, w tym szczególnie do Koœcio³a, odpowiedzialnoœci za niego, zaprasza go te do wziêcia czynnego uczestnictwa w jego yciu. Natomiast wprowadzenie do misji pozwala zaanga owaæ mu siê w misjê Chrystusa, poprzez w³¹czenie siê w ró ne formy apostolstwa i pomocy misjom ad gentes Por. tam e, s Por. K. Misiaczek, Mistagogia w katechezie, w: opoka.org.pl/biblioteka/t/ta/tak/km_mistagogia_wk.html#, [dostêp ]. 12 Por. Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy, dz. cyt., s Podstawa wymienia te same zadania katechezy, co przy poprzednim etapie edukacyjnym, tj. rozwijanie poznania wiary, wychowanie liturgiczne, formacjê moraln¹, wychowanie do modlitwy, wychowanie do ycia wspólnotowego oraz wprowadzenie do misji. Choæ s¹ one te same, to w zwi¹zku z wszechstronnym rozwojem ucznia znajduj¹cego siê na kolejnym poziomie edukacyjnym zadania nauczyciela religii i treœci wymagania szczegó³owe s¹ zupe³nie inne; zob. tam e, s Z kolei wymiar mistagogiczny, który na tym etapie ma szczególny charakter, analizuje Stanis³aw Araszczuk w przywo³anej ju ksi¹ ce. Podobnie jak przy poprzednim poziomie, omawia najpierw kwestiê wychowania liturgicznego dzieci z klas IV-VI szko- ³y podstawowej zarysowan¹ przez Podstawê, a póÿniej korelacjê nauczania religii z mistagogi¹ liturgiczn¹; zob. S. Araszczuk, Mistagogia liturgiczna, dz. cyt., s Por. Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy, dz. cyt., s

6 150 DOMINIK RYDIAN Po zakoñczeniu szko³y podstawowej uczeñ rozpoczyna naukê w gimnazjum. Podstawa katechezê na tym poziomie definiuje jako katechezê wyznania i rozumienia wiary. St¹d jej zasadniczym celem jest wychowanie katolika œwiadomego i odpowiedzialnego za swoj¹ wiarê, potrafi¹cego prawdziwie kochaæ Boga, Koœció³ i Ojczyznê. Nie jest to jednak ³atwe zadanie, chocia by ze wzglêdu na przemiany biologiczne, intelektualne i psychiczne, jakie zachodz¹ w gimnazjaliœcie na skutek dorastania. Do tego dochodzi tendencja do popadania w konflikty z innymi w zwi¹zku z pragnieniem samodzielnoœci i niezale noœci, kryzys to samoœci budz¹cy lêk przed pogard¹ oraz bunt przed fa³szem, hipokryzj¹, obojêtnoœci¹, krytyk¹ ze strony ludzi, a tak e koniecznoœæ stawiania pytañ natury egzystencjalnej, w tym o sens ycia czy np. potrzebê uczenia siê. W koñcu temu wszystkiemu towarzyszy zmiennoœæ nastrojów i uczuæ. Tak rozchwiany emocjonalnie gimnazjalista podatny jest na ró nego rodzaju w¹tpliwoœci religijne, które powoduj¹ niepewnoœæ i niesta³oœæ religijn¹. Sam zaœ boj¹c siê krytyki ze strony innych, odrzucaj¹c dotychczasowe autorytety, jest bardzo krytyczny wobec Koœcio³a i osób go reprezentuj¹cych. To jego zdystansowanie siê wobec sfery religijnej pog³êbiaj¹ dodatkowo jeszcze problemy wynikaj¹ce z dojrzewania seksualnego. Dlatego bardzo wa ne na tym etapie jest po³o enie nacisku na tematykê zwi¹zan¹ z sakramentem pokuty i pojednania oraz stworzenie m³odemu cz³owiekowi mo liwoœci skorzystania z kierownictwa duchowego. Oprócz tego wzmo ony rozwój intelektualny nie pozwala na otaczaj¹c¹ go rzeczywistoœæ patrzeæ inaczej, jak tylko bardzo krytycznie. To z kolei powoduje zachwianie œwiata wartoœci i pojawienie siê niebezpieczeñstwa zaakceptowania przez niego relatywizmu moralnego. Chc¹c zatem wychowaæ katolika œwiadomego i odpowiedzialnego, Podstawa w wymaganiach ogólnych akcentuje, by szczególny nacisk po³o yæ m.in. na analizê i interpretacjê tekstu biblijnego, poznanie i interpretacjê wydarzeñ historiozbawczych, kszta³towanie sumienia, postaw moralnych oraz samooceny na podstawie najwy szych wartoœci, takich jak mi³oœæ Boga i Koœcio³a. Wœród tych wymagañ jest te nawi¹zanie do tematyki chrzcielnej. Dotyczy ono przygotowania do sakramentu bierzmowania, które ma dokonywaæ siê w klimacie rozwijania œwiadomoœci chrztu nie jako jednorazowego wydarzenia, ale procesu obejmuj¹cego ca³e jego ycie. W tej perspektywie kandydat do bierzmowania ma te dojœæ do przekonania, e sakrament dojrza³oœci chrzeœcijañskiej jest istotnym etapem inicjacji chrzeœcijañskiej, poniewa dope³nia chrzest oraz prowadzi do g³êbokiego prze- ywania Eucharystii 14. Tak sprecyzowane wymagania szczegó³owe, podobnie jak na poprzednich etapach, realizowane s¹ w ramach okreœlonych zadañ katechezy 14 Por. tam e, s Szczegó³ow¹ analizê kszta³tu wychowania liturgicznego w gimnazjum nakreœlonego przez Podstawê oraz korelacji nauczania religii z mistagogi¹ liturgiczn¹ znaleÿæ mo - na we wskazanej ju ksi¹ ce Stanis³awa Araszczuka; zob. S. Araszczuk, Mistagogia liturgiczna, dz. cyt., s

7 SAKRAMENT CHRZTU W KATECHEZIE SZKOLNEJ 151 i nauczyciela religii, prowadz¹c ucznia do przyswojenia sobie treœci wymagañ szczegó³owych. Analizuj¹c je, mo na siê przekonaæ, na ile jeszcze tematyka chrzcielna obecna jest w katechezie na tym poziomie. W ramach rozwijania poznania wiary gimnazjalista ma mo liwoœæ przekonania siê o jej znaczeniu w yciu cz³owieka, przyswojenia sobie wiedzy o trudnoœciach w jej wyznawaniu oraz sposobów ich przezwyciê enia, dowiaduje siê te, w jaki sposób wiara mo e nadaæ sens jego yciu. Z kolei dziêki wychowaniu liturgicznemu uczeñ zapoznaje siê z celem poszczególnych sakramentów, zadaniami ich szafarzy, ma te okazjê do poznania i zinterpretowania wybranych tekstów liturgicznych odnosz¹cych siê do nich. Natomiast w ramach wychowania do ycia wspólnotowego poznaje on historiê powstania Koœcio³a i jego przymioty, biblijne obrazy, a tak e strukturê i ustrój. Zg³êbia równie pocz¹tki chrzeœcijañstwa w Polsce, jednoczeœnie dostrzegaj¹c znaczenie chrztu dla historii naszego narodu i pañstwa. W koñcu dziêki wprowadzeniu do misji poznaje formy apostolstwa œwieckich, mo liwoœci uczestnictwa chrzeœcijan w tworzeniu kultury, przekonuje siê te o pozornoœci konfliktu miêdzy nauk¹ a wiar¹ 15. II. WYBRANE PROGRAMY NAUCZANIA RELIGII A TEMATYKA CHRZCIELNA Oprócz Podstawy programowej na kszta³t szkolnej katechezy w Polsce znacz¹cy wp³yw maj¹ programy nauczania, które powstaj¹ na jej bazie i musz¹ z ni¹ byæ zgodne 16. Ich zasadniczym zadaniem jest skonkretyzowanie Podstawy i jej rozwiniêcie tak, by stanowi³y pomoc dla autorów podrêczników do religii przy ich opracowywaniu, a katechetom pomaga³y w adaptowaniu ich treœci do potrzeb szko³y, w której pracuj¹ 17. Wœród tych programów s¹ równie i takie, które s¹ 15 Por. tam e, s Por. Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Regulamin zatwierdzania programów nauczania i podrêczników w szkolnym nauczaniu religii dzieci i m³odzie y, w: [dostêp ], 7 ust 2. Dokument reguluje ca³¹ procedurê zatwierdzania szkolnych programów i podrêczników do religii; zob. tam e, Por. Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Program nauczania religii rzymskokatolickiej w przedszkolach i szko³ach, Kraków 2010, s. 9. Podstawowe informacje dotycz¹ce programów nauczania religii mo na znaleÿæ w przywo³anym ju artykule Piotra Tomasika; zob. P. Tomasik, Terminologia w programach nauczania, dz. cyt., s Kwestiê adaptacji przez katechetê treœci programów do zapotrzebowañ szko³y omawia J. Szpet w przywo- ³anej ju ksi¹ ce Dydaktyka katechezy. On te podkreœla, e wyrazem takiego procesu jest opracowanie przez nauczyciela religii autorskiego programu gwarantuj¹cego skutecznoœæ realizacji. Swoje rozwa ania na ten temat rozpoczyna od ogólnych informacji na temat programów nauczania. PóŸniej wymienia praktyczne wskazówki w ich adaptowaniu dla potrzeb szko³y; zob. J. Szpet, Dydaktyka, dz. cyt., s

8 152 DOMINIK RYDIAN w³asnoœci¹ Konferencji Episkopatu Polski i opracowane zosta³y przez powo³any przy niej Zespó³ do opracowania nowych programów katechizacji i podrêczników 18. Jednym z nich jest Program nauczania religii rzymskokatolickiej w przedszkolach i szko³ach, który bêd¹c zgodny z Podstaw¹ programow¹, zatwierdzony zosta³ przez Komisjê Wychowania Katolickiego 9 czerwca 2010 roku, a obowi¹zywaæ zacz¹³ od 1 wrzeœnia 2011 roku 19. Ze wzglêdu na to, e dla ka dego etapu edukacyjnego trzeba opracowaæ oddzielny program, niniejszy dokument jest z biorem programów dla poszczególnych poziomów, pocz¹wszy od przedszkola, a skoñczywszy na szkole ponadgimnazjalnej. Ka dy z nich, stanowi¹c kolejny rozdzia³ we wskazanej pozycji, sk³ada siê z wprowadzenia do okreœlonego etapu, celów katechetycznych wymagañ ogólnych z Podstawy programowej oraz programu dla danej klasy na tym etapie, który z kolei zawiera tytu³ roku i wstêp, bloki tematyczne, a w nich cele katechetyczne, treœci, wymagania, informacje o korelacji z edukacj¹ szkoln¹, w koñcu wskazania do realizacji programu 20. W niniejszym artykule jako pierwszy zanalizowany zostanie program adresowany do uczniów z klas I-III szko³y podstawowej i nosz¹cy tytu³ W drodze do Wieczernika 21. Wype³nia on te za³o enia, które katechezie na tym etapie wyznacza Podstawa, a wiêc wprowadzenie w sakrament pokuty i Eucharystii. St¹d w pierwszej klasie akcent po³o ony jest na osobiste prze ywanie wiary przez szeœciolatka, natomiast w drugiej i trzeciej na doœwiadczenie wspólnoty, poznawanie i spotykanie Boga z innymi ludÿmi. W tym te czasie uczeñ ma nabraæ umiejêtnoœci liturgicznych, które wi¹ ¹ siê z jego podstawowymi doœwiadczeniami yciowymi. Analizuj¹c program dla danej klasy, mo na tak e dostrzec obecnoœæ w niej tematyki chrzcielnej. Ju w pierwszej klasie uczeñ zg³êbia prawdê, e chrzest w³¹cza do rodziny Jezusa. Zapoznaje siê równie z podstawowymi dialogami stosowanymi w chrzcielnej liturgii oraz poznaje osoby zwi¹zane z przyjêciem go do Koœcio³a. Z kolei wœród przedmiotów znajduj¹cych siê w ka dym koœciele potrafi rozpoznaæ chrzcielnicê. Dowiaduje siê te, jak cennym Bo ym darem jest woda i jaka jest jej oraz chrzcielnicy symbolika. Dostrzegaj¹c zaœ, czym jest chrzest w yciu cz³owieka, kszta³tuje w sobie postawê mi³oœci i sza- 18 Por. Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Regulamin zatwierdzania, dz. cyt., Por. Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Program nauczania, dz. cyt., s Jak ju powiedziano, celem artyku³u nie jest analizowanie wszystkich programów nauczania religii w kontekœcie tematyki chrzcielnej, dlatego zostaje tutaj na potrzeby trzeciej czêœci tej publikacji przywo³any wy ej wymieniony Program, na którego podstawie powstaje wiêkszoœæ podrêczników do religii. 20 Por. tam e, s Por. tam e, s. 33. Ka dy z programów po zatwierdzeniu przez Komisjê Wychowania Katolickiego otrzymuje swój numer; zob. Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Regulamin zatwierdzania programów, dz. cyt., 4 ust. 3. Program W drodze do Wieczernika nosi numer: AZ-1-01-/10; zob. Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Program nauczania, dz. cyt., s. 33.

9 SAKRAMENT CHRZTU W KATECHEZIE SZKOLNEJ 153 cunku wobec Jezusa obecnego tak e i w tym sakramencie. W koñcu dowiaduje siê, e jednym z darów, jaki w momencie chrztu otrzyma³, jest wiara, która ma go prowadziæ do œwiêtoœci, oraz e to rodzice prosz¹ o wiarê i chrzest dla swojego dziecka 22. Natomiast w drugiej klasie g³ówny akcent pada na pog³êbienie wiedzy dotycz¹cej sakramentów, zw³aszcza pokuty i Eucharystii. W tym kontekœcie uczeñ zapoznaje siê z sakramentami Koœcio³a jako sposobami obecnoœci i dzia³ania Chrystusa w ró nych sytuacjach egzystencjalnych cz³owieka. Ma te mo liwoœæ kszta³towania postawy radoœci z obecnoœci zmartwychwsta³ego Chrystusa wœród ludzi dziêki liturgii. Zostaje mu te ukazany religijny wymiar Wielkanocy jako czasu œwiêtowania zmartwychwstania i spotkania ze Zmartwychwsta³ym 23. W ostatniej, trzeciej klasie nadrzêdnym celem katechezy staje siê wprowadzenie dziecka w umotywowan¹ komuniê z Chrystusem przebaczaj¹cym grzechy w sakramencie pojednania oraz obecnym i dzia³aj¹cym w Najœwiêtszej Eucharystii. Dlatego dominuje wówczas tematyka zwi¹zana w³aœnie z tymi sakramentami, a omawiany Program koncentruje siê na dobrym przygotowaniu do ich przyjêcia pod koniec tej klasy. Ma to siê jednak dokonywaæ przez rozwijanie u katechizowanego godnoœci dziecka Bo ego i przyjaÿni z Jezusem we wspólnocie Koœcio³a. W ten sposób dziecko ma dostrzec ich eklezjalny wymiar 24. Kolejnym programem, ujêtym w wy ej wymienionej pozycji, jest ten, który zaadresowany zosta³ do uczniów z klas IV-VI szko³y podstawowej, a zatytu³owany Poznajê Boga i w Niego wierzê. Ze wzglêdu na mistagogiczny wydÿwiêk katechezy na tym poziomie, autorzy programu ju we wprowadzeniu akcentuj¹ koniecznoœæ podejmowania wysi³ków zmierzaj¹cych do rozwijania u katechizowanego przyjaÿni z Jezusem poprzez coraz bardziej œwiadome korzystanie z sakramentów pokuty i Eucharystii oraz nakreœlenie mu ca³ej historii zbawienia. Ponadto ma on doskonaliæ w sobie umiejêtnoœæ modlitwy, wyznawania wiary, zachowywania ewangelicznych wymagañ, udzia³u w liturgii i wspó³dzia³ania w budowaniu wspólnoty Koœcio³a 25. Proces ten pocz¹tek ma ju w czwartej klasie 22 Por. tam e, s W pierwszej klasie szko³y podstawowej Program wyró nia szeœæ za³o- eñ nastêpuj¹co zatytu³owanych: (1) Witam B¹dŸ pozdrowiony, Panie; (2) Dziêkujê i chwalê Chwa³a na wysokoœci Bogu; (3) Proszê Proœcie, a otrzymacie; (4) Przepraszam Panie, zmi³uj siê!; (5) Czekam PrzyjdŸ, Panie Jezu; (6) Czuwam z Maryj¹ i innymi œwiêtymi Zróbcie, co wam powie; zob. tam e, s Por. tam e, s W drugiej klasie za³o enia programowe ujête zosta³y w nastêpuj¹cy sposób: (1) S³uchamy Mów, Panie; (2) Odpowiadamy Oto ja, poœlij mnie; (3) Dziêkujemy Dziêki, o Panie; (4) Grzeszymy i powracamy Przyjmij mnie, Ojcze; (5) Otrzymujemy Bo e dary; (6) Dzielimy siê Jak Ty, Panie; zob. tam e. 24 Por. tam e, s. 52, Ze wzglêdu na ten zasadniczy cel katechezy Program wymienia za³o enia tak oto ujête: (1) Modlimy siê; (2) Wype³niamy Przykazania; (3) Witamy i przepraszamy Pana Jezusa; (4) S³uchamy Pana Jezusa; (5) Uczestniczymy w Ofiarowaniu i Przeistoczeniu; (6) Ucztujemy z Panem Jezusem; (7) Przyjmujemy b³ogos³awieñstwo; zob. tam e, s Por. tam e, s Omawiany program otrzyma³ nastêpuj¹cy numer: AZ-2-01/10; zob. tam e, s. 67.

10 154 DOMINIK RYDIAN szko³y podstawowej. Opieraj¹c siê na doœwiadczeniach wychowanka zwi¹zanych z jego pe³nym uczestnictwem we Mszy œw., prowadz¹cy lekcje religii maj¹ akcentowaæ koniecznoœæ praktykowania modlitwy i pierwszych pi¹tków miesi¹ca, pe³ny udzia³ w Eucharystii i w ró nych wydarzeniach z ycia liturgicznego, a tak e sposoby budowania i umacniania wspólnoty koœcielnej. Podejmowana jest te tematyka zwi¹zana z chrztem. Obecna jest ona w kontekœcie wiary traktowanej jako jeden z darów Bo ej ³aski, który otrzymuje cz³owiek przyjmuj¹cy ten sakrament. W tej perspektywie uczeñ ma nie tylko odkryæ potrzebê rozwijania wiary i jej wyznawania na co dzieñ, ale te zadania chrzeœcijanina wobec Boga i wspólnoty wierz¹cych z niej wynikaj¹ce. Ponadto ma dojœæ do przekonania, e ycie sakramentalne jest potwierdzeniem wiary w Chrystusowe zbawienie. Udzia³ w katechezie ma równie mu pomóc w kszta³towaniu postawy apostolskiej i ewangelizacyjnej 26. W kolejnej klasie katecheza ma koncentrowaæ siê na ukazaniu Bo ej obecnoœci, mocy i dzia³ania na podstawie postaci, wydarzeñ opisanych na kartach Biblii. Dziêki temu przed katechizowanym stoi mo liwoœæ identyfikowania siê z nimi i œwiadomego wejœcia w przymierze z Bogiem oraz odpowiedzenia na Jego wezwanie w perspektywie wiary. Wszystko to winien on zg³êbiæ poprzez uœwiadomienie sobie prawdy o Bo ej mi³oœci do cz³owieka i Jego mocy uwalniaj¹cej od grzechu, a nade wszystko wyp³ywaj¹cej z tego godnoœci dziecka Bo ego. Udzia³ w katechezie ma go równie prowadziæ do uzmys³owienia sobie prawdy o jednoœci ludzi z Bogiem w Nowym Przymierzu, która swój wyraz znajduje w liturgii i sakramentach, szczególnie w chrzcie, sakramencie pokuty i Eucharystii. Wtedy te, szukaj¹c analogii, m.in. pomiêdzy przejœciem Izraela przez Morze Czerwone a chrztem, ma zauwa yæ, e Chrystus Zmartwychwsta³y w³aœnie przez sakramenty prowadzi do wolnoœci i daje ocalenie. Z kolei analiza dokonuj¹cego siê wówczas procesu przebóstwienia ma prowadziæ go do zg³êbienia wezwania do œwiêtoœci oraz zaprosiæ do szukania sposobów jego realizacji, g³ównie poprzez umacnianie wiary i œwiadczenie o niej na co dzieñ 27. W kolejnej klasie zasadniczym celem katechezy jest wprowadzenie w historiê zbawienia realizuj¹c¹ siê w yciu i dzia³alnoœci Koœcio³a, w którym mieszka i dzia³a Duch Œwiêty. Wskutek tego uczeñ ma rozwin¹æ poczucie przynale noœci do wspólnoty koœcielnej, a tak e znaleÿæ w niej swoje w³asne miejsce i zadania. By jednak by³o to mo liwe, najpierw poznaje pocz¹tki istnienia i tajemnicy Ko- 26 Por. tam e, s Analizowany program w czwartej klasie osnuty jest wokó³ has³a Jestem chrzeœcijaninem. Z³o ony jest on z piêciu za³o eñ: (1) yjê w przyjaÿni z Jezusem; (2) Poznajê Boga; (3) Pytam, w co wierzê; (4) Uczê siê kochaæ Pana Boga i ludzi; (5) Z Jezusem Chrystusem jestem w drodze do Boga Ojca; zob. tam e. 27 Por. tam e, s W pi¹tej klasie g³ównym has³em programowym s¹ s³owa Wierzê w Boga. Za³o enia programowe przedstawiaj¹ siê nastêpuj¹co: (1) Bóg kocha ludzi; (2) Bóg opiekuje siê ludÿmi; (3) Bóg zawiera przymierze z ludÿmi; (4) Bóg posy³a Jezusa; (5) Bóg naucza przez Jezusa; (6) Bóg dzia³a przez Jezusa; zob. tam e.

11 SAKRAMENT CHRZTU W KATECHEZIE SZKOLNEJ 155 œcio³a, a tak e sakramenty jako Ÿród³o i œrodek uœwiêcenia cz³owieka. Dlatego jeden z dzia³ów programu poœwiêcony jest sakramentom, nazwanym sakramentami Koœcio³a. Chrzest ma zostaæ ukazany jako pocz¹tek drogi do Boga, ycia chrzeœcijañskiego, dziêki otrzymanemu nowemu yciu w Chrystusie i w Duchu Œwiêtym. Ponadto uczeñ ma poznaæ istotê, biblijne podstawy, proste teksty liturgiczne odnosz¹ce siê do wszystkich sakramentów, a w koñcu konsekwencje wynikaj¹ce z ich przyjêcia. W kolejnym dziale dowiaduje siê, e chrzest s³u y nie tylko uœwiêceniu cz³owieka, ale rzutuje na ycie Koœcio³a i buduje œwiat wartoœci, zobowi¹zuje do chrzeœcijañskiego œwiadectwa i apostolskiego zaanga owania w szerzenie królestwa Bo ego na ziemi. Oprócz tego, poznaj¹c historiê chrzeœcijañstwa w Polsce, ma odkryæ znaczenie chrztu Polski dla naszego narodu i kultury europejskiej 28. Kolejny etap edukacyjny obejmuje uczniów gimnazjum. Omawiany dokument zawiera równie program nauczania religii dla tego poziomu. Nosi on tytu³ Pójœæ za Jezusem Chrystusem i zak³ada wprowadzenie gimnazjalisty w tajemnicê wiary w Boga dzia³aj¹cego zarówno w Starym i Nowym Przymierzu, jak i w Koœciele. Proces ten ma dokonywaæ siê poprzez przybli enie prawdy o Bogu, który w przeró ny sposób odpowiada na wszystkie pytania cz³owieka, a gdy on odchodzi od Niego i traci godnoœæ dziecka Bo ego w Jezusie Chrystusie, daje mu szansê powrotu, obdarza ³ask¹ ycia i jednoœci z sob¹ przez sakramenty, g³ównie chrztu, Eucharystii i pokuty. Program zak³ada równie ukazanie mu Chrystusowego Koœcio³a jako wspólnoty Ludu Bo ego oraz wtajemniczenie w sakrament bierzmowania na drodze odkrywania swojego miejsca i zadania w tej wspólnocie 29. Takie za³o enia maj¹ byæ realizowane ju w pierwszej klasie. Dla samego wychowanka nie jest to ³atwy czas, poniewa proces dojrzewania rodzi wiele problemów, tak e dotycz¹cych wiary, zwi¹zanych z przejœciem od autorytatywnej jej formy do osobowego podejmowania decyzji. Dodatkowo stoi on przed nowymi wyzwaniami dotycz¹cymi podjêcia nauki w nowej szkole i wejœcia w nowe œrodowisko. W obliczu tego wszelkie wysi³ki katechetyczne winny byæ wsparciem katechizowanego w rozwoju wiary tak, by stawa³a siê ona coraz bardziej samodzielna i by³a odpowiedzi¹ na mi³oœæ Boga zapisan¹ na kartach Biblii, dostrzegaln¹ zaœ we wspólnocie wierz¹cych. Wskutek tego dokument sugeruje, by bardziej koncentrowaæ siê w tej klasie na poznaniu Biblii i objawienia Bo ego i tutaj szukaæ wzorców godnych naœladowania. Dlatego te tematyka chrzcielna jest prawie nieobecna, mo na o niej mówiæ jedynie w kontekœcie rozwa ania 28 Por. tam e, s Autorzy niniejszego Programu w szóstej klasie za ideê przewodni¹ obrali s³owa Wierzê w Koœció³. Z kolei za³o enia programowe ujêto w nastêpuj¹cy sposób: (1) Tajemnica Koœcio³a Chrystusowego; (2) Siedem sakramentów Koœcio³a; (3) ycie z Chrystusem we wspólnocie Koœcio³a; (4) Jesteœmy w³¹czeni w dziedzictwo Koœcio³a; (5) Œwiêci Koœcio³a ucz¹ nas wiary; zob. tam e. 29 Por. tam e, s Program przy zatwierdzaniu przez Komisjê Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski otrzyma³ numer: AZ-3-01/10; zob. tam e.

12 156 DOMINIK RYDIAN sensu obrzêdów Triduum Paschalnego oraz znaczenia chrztu Polski dla dziejów naszego narodu 30. W drugiej klasie wszelkie wysi³ki maj¹ prowadziæ do obudzenia i umocnienia u uczestnika osobowej wiary. Proces ten ma przebiegaæ przede wszystkim w atmosferze wyjaœnienia chrzeœcijañskiego pojêcia wolnoœci i uczenia siê korzystania z niej. Jej podstaw¹ jest komunia z Bogiem, mo liwa dziêki paschalnemu dzie³u utrwalonemu w sakramentach, w tym w sposób szczególny w chrzcie rozumianym jako sakrament wolnoœci dzieci Bo ych. W tym te duchu ukazana jest istota i znaczenie pozosta³ych sakramentów. PóŸniej Program zaleca, by uwagê skoncentrowaæ na Dekalogu jako drogowskazie na drodze do szczêœcia oraz na zobowi¹zaniach moralnych z niego wyp³ywaj¹cych. St¹d tematyka chrzcielna jest tutaj prawie nieobecna, nawi¹zuje siê do niej, jedynie omawiaj¹c istotê Wielkiego Postu jako czasu przypominania sobie godnoœci wyp³ywaj¹cej z sakramentu chrztu i sensu Triduum Paschalnego 31. Natomiast trzecia klasa gimnazjalna to czas, kiedy w katechezie szczególny akcent pada na ukazanie jako zasady ycia chrzeœcijañskiego mi³oœci, która winna obj¹æ ca³y œwiat i ka dego cz³owieka. Takie dzia³anie ma uczyæ gimnazjalistów w³aœciwego jej prze ywania, szczególnie w rodzinie. Jest to te czas zwracania uwagi na koniecznoœæ poszanowania godnoœci dziecka Bo ego i odpowiedzialnoœci za ni¹, a tak e analizowania ró nych dróg realizacji powo³ania w zwi¹zku z wyborami yciowymi, przed którymi uczeñ ju nied³ugo stanie. Dlatego obecnoœæ tematyki zwi¹zanej z chrztem jest tutaj te znikoma. Pojawia siê ona jedynie przy ukazywaniu znaczenia Wielkanocy oraz sensu i form apostolatu œwieckich jako jednej z konsekwencji przyjêcia chrztu 32. III. SAKRAMENT CHRZTU W WYBRANYCH PODRÊCZNIKACH DO RELIGII I PRZEWODNIKACH METODYCZNYCH Po przeanalizowaniu Podstawy programowej i wybranych programów nauczania pod k¹tem obecnoœci w nich kwestii dotycz¹cych sakramentu chrztu zostanie teraz zbadane, na ile i w jaki sposób s¹ one obecne w podrêcznikach szkolnych oraz przewodnikach metodycznych adresowanych do katechetów. Na 30 Por. tam e, s Niniejszy Program w pierwszej klasie gimnazjum nosi tytu³ Spotkanie ze S³owem. Za³o enia programowe s¹ nastêpuj¹ce: (1) Bóg na ludzkich drogach; (2) S³owo Boga do cz³owieka; (3) S³owo Boga prowadzi Lud Bo y; (4) S³owo sta³o siê Cia³em; (5) S³owo Bo e rozszerza³o siê; (6) Twoje s³owo na œcie kach mego ycia; zob. tam e. 31 Por. tam e, s Program drugiej klasy zatytu³owany zosta³ Aby nie ustawaæ w drodze. W swych za³o eniach przedstawia siê nastêpuj¹co: (1) Cz³owiek na drogach Boga; (2) Jezus Chrystus prowadzi do pe³ni ycia; (3) Wêdrówka ku dobru; (4) Drogowskazy na drodze do szczêœcia; (5) Droga z Jezusem Chrystusem; zob. tam e. 32 Por. tam e, s Program tej klasy osnuty jest wokó³ has³a yæ w mi³oœci Boga, a sprecyzowany w nastêpuj¹cych za³o eniach: (1) Œwiat, który powierzy³ mi Bóg; (2) yjê, aby kochaæ; (3) Na drodze ucznia Jezusa Chrystusa (4) Rok z Jezusem Chrystusem w Koœciele; zob. tam e.

13 SAKRAMENT CHRZTU W KATECHEZIE SZKOLNEJ 157 potrzeby tego artyku³u przebadano podrêczniki szkolne i przewodniki metodyczne trzech oficyn: Wydawnictwa Œwiêty Wojciech, krakowskiego WAM i kieleckiego Wydawnictwa Jednoœæ, poniewa s¹ najczêœciej u ywane w polskich diecezjach 33. Zgodnie ze wskazaniami Podstawy pierwszy etap edukacyjny ma s³u yæ w³aœciwemu wprowadzeniu w sakramenty pokuty i Eucharystii, do których uczeñ przystêpuje pod koniec trzeciej klasy. Nie wyklucza to jednak wystêpowania w nim tematyki chrzcielnej, o czym by³a wczeœniej mowa. Pojawia siê ona ju w pierwszej klasie. W ka dym z rozpatrywanych podrêczników znajdziemy przynajmniej jedn¹ jednostkê lekcyjn¹ poœwiêcon¹ pierwszemu sakramentowi. Ich zasadniczym celem jest uœwiadomienie uczniom, e chrzest jednoczy nas z Jezusem, czyni¹c Jego uczniami i przyjació³mi 34. Ponadto akcentuj¹, e od tego momentu stajemy siê dzieæmi Boga i przynale ymy do rodziny Jezusa, czyli Koœcio³a 35. Dodatkowo uczeñ dowiaduje siê z nich, przy czym chrzest ma miejsce, kto chrzci i jakie s³owa wówczas wypowiada. Poznaje równie przedmioty zwi¹zane z udzielaniem tego sakramentu i ich symbolikê. W koñcu jest w stanie kszta³towaæ w sobie postawê wdziêcznoœci Bogu i rodzicom za chrzest 36. Katechizowany korzystaj¹cy z podrêczników poznañskiego wydawnictwa, w których znaleÿæ mo - na trzy tematy poœwiêcone sakramentowi chrztu, dowiaduje siê te, e proœba o chrzest jest najwa niejsza, poniewa od tego momentu cz³owiekowi zostaje otwarta droga do zbawienia 37. Z kolei krakowskie podrêczniki w jednym z tematów proponuj¹, by znaczenie modlitwy proœby i towarzysz¹cych jej postaw cia³a wyjaœniæ mu w œwietle obrzêdów chrztu, zw³aszcza modlitwy powszechnej 38. We wszystkich te podrêcznikach w tematach dotycz¹cych wyposa enia koœcio³a 33 Oprócz zatwierdzenia programów i podrêczników do religii przez Komisjê Wychowania Katolickiego, by dopuszczone one zosta³y do u ytku, musz¹ jeszcze uzyskaæ aprobatê biskupa miejsca. To w³aœnie biskup diecezjalny zatwierdza programy nauczania religii, podrêczniki, poradniki metodyczne przeznaczone do u ytku szkolnego na terenie ca³ej diecezji lub w jej czêœci. Procedurê ich zatwierdzania na p³aszczyÿnie diecezjalnej zawiera wy ej wymieniony Regulamin zatwierdzania programów nauczania i podrêczników w szkolnym nauczaniu religii dzieci i m³odzie y. Biskup diecezjalny mo e te ustaliæ diecezjalny wykaz programów nauczania i podrêczników do religii; zob. Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Regulamin zatwierdzania, dz. cyt., 1 ust. 4, 4 ust. 5, Por. Przewodnik metodyczny. yjemy w Bo ym œwiecie. Klasa 1 szko³y podstawowej, red. K. Mielnicki, E. Kondrak, B. Nosek, Kielce 2014, s Por. Jesteœmy w rodzinie Pana Jezusa. Podrêcznik do nauki religii dla pierwszej klasy szko- ³y podstawowej, red. J. Szpet, D. Jackowiak, Poznañ 2011, s Por. Jesteœmy w rodzinie Pana Jezusa. Poradnik metodyczny do nauki religii dla klasy I szko- ³y podstawowej, red. W. Kubik, Kraków 2011, s Por. Jesteœmy w rodzinie Pana Jezusa. Podrêcznik, dz. cyt., s , 38-39; Jesteœmy w rodzinie Pana Jezusa. Poradnik, dz. cyt., s , , ; Przewodnik metodyczny. yjemy, dz. cyt., s Por. Jesteœmy w rodzinie Pana Jezusa. Podrêcznik, dz. cyt., s Por. Jesteœmy w rodzinie Pana Jezusa. Poradnik, dz. cyt., s. 125.

14 158 DOMINIK RYDIAN znajdziemy wskazanie, by wyjaœniæ, czym jest chrzcielnica 39. Powy sze kwestie w wiêkszoœci s¹ swoje powtarzane i pog³êbiane w drugiej klasie. To wtedy uczeñ jest zaproszony do g³êbszego odkrycia dzieciêctwa Bo ego, wzbudzenia radoœci i wdziêcznoœci za nie, a przez to tak e poznania znaczenia chrztu w yciu cz³owieka 40. Dowiaduje siê te, e Eucharystia dla rodziny dzieci Bo ych, czyli Koœcio³a, jest czasem jej jednoczenia. Z tematami podejmuj¹cymi kwestiê wspólnoty ochrzczonych spotyka siê te w trzeciej klasie 41. Oprócz tego z w¹tkami chrzcielnymi ma okazjê siê zetkn¹æ, zarówno w drugiej, jak i trzeciej klasie przy problematyce dotycz¹cej sakramentów, chrztu Jezusa i Wielkanocy 42. Te wszystkie kwestie autorzy podrêczników przekazuj¹ mu za pomoc¹ krótkich tekstów biblijnych i komentarzy do nich, a tak e kolorowych zdjêæ i ilustracji 43. Z kolei katechetom radz¹, by treœci te przyswajali, stosuj¹c ró norodne metody sprzyjaj¹ce uczeniu siê przez ruch i zabawê 44. Jak ju wiadomo, drugi etap edukacyjny obejmuje uczniów z klas IV-VI szko³y podstawowej, a adresowana do nich katecheza ma przybraæ charakter mistagogiczny. W tym te kontekœcie pojawia siê problematyka zwi¹zana z sakramentem chrztu. Ma to jednak dopiero miejsce w szóstej klasie. Katechizowany dowiaduje siê wtedy, e Koœció³, do którego nale y od momentu chrztu, jest przestrzeni¹ dzia³ania Ducha Œwiêtego, a sakramenty czasem Jego uœwiêcaj¹cego dzia³ania oraz sposobem odkrycia boskiego i ludzkiego charakteru wspólnoty Koœcio³a 45. Uczeñ, który na religii korzysta z poznañskich podrêczników, ma 39 Por. Jesteœmy w rodzinie Pana Jezusa. Podrêcznik, dz. cyt., s ; Jesteœmy w rodzinie Pana Jezusa. Poradnik, dz. cyt., s ; Przewodnik metodyczny. yjemy, dz. cyt., s Por. Kochamy Pana Jezusa. Podrêcznik do nauki religii dla drugiej klasy szko³y podstawowej, red. J. Szpet, D. Jackowiak, Poznañ 2012, s. 8-9; Przewodnik metodyczny. Idziemy do Jezusa. Klasa II szko³y podstawowej, red. E. Kondrak, J. Czerkawski, Kielce 2012, s ; Kochamy Pana Jezusa. Poradnik metodyczny do nauki religii dla klasy II szko³y podstawowej, red. W. Kubik, Kraków 2012, s Por. Jezus jest z nami. Podrêcznik do religii dla klasy III szko³y podstawowej, red. J. Czerkawski, E. Kondrak, Kielce 2013, s , ; Przewodnik metodyczny. Idziemy, dz. cyt., s Por. tam e, s , ; Jezus jest z nami, dz. cyt., s ; Przyjmujemy Pana Jezusa. Podrêcznik do religii dla klasy III szko³y podstawowej, red. W. Kubik, Kraków 2013, s Tylko poznañskie podrêczniki do trzeciej klasy nie zawieraj¹ adnego tematu z kwestiami chrzcielnymi. 43 Por. Jesteœmy w rodzinie, dz. cyt., s , 22-23, 38-39; Kochamy Pana Pana Jezusa. Podrêcznik, dz. cyt., s. 8-9, Z metodami pracy z uczniem mo na zapoznaæ siê, analizuj¹c scenariusze katechez znajduj¹ce siê w przewodnikach metodycznych; np. zob. Przewodnik metodyczny. yjemy, dz. cyt., s. 86, Por. Wierzê w Koœció³. Podrêcznik do nauki religii dla klasy szóstej szko³y podstawowej, red. J. Szpet, D. Jackowiak, Poznañ 2014, s. 8-13, 40-41; Przemienieni przez Boga. Podrêcznik do nauki religii dla klasy VI szko³y podstawowej, red. Z. Marek, A. Walulik, Kraków 2014, s , 20-23,

15 SAKRAMENT CHRZTU W KATECHEZIE SZKOLNEJ 159 mo liwoœæ dok³adnego przeanalizowania ka dego z sakramentów podczas osobnej jednostki lekcyjnej. W czasie jednej z nich poznaje g³êbiej chrzest. Odkrywa, e jest on drogocennym darem, a wiara wówczas otrzymana skarbem, który nale y rozwijaæ. Wymieniaj¹c zaœ znane ju jego konsekwencje, dowiaduje siê, na jakiej podstawie chrzci siê dzieci. Ma te okazjê poznania liturgii tego sakramentu, a nade wszystko podjêcia refleksji nad stanem swej wiary. W koñcu zg³êbia wynikaj¹c¹ z chrztu koniecznoœæ trwania w jednoœci z pasterzami Koœcio³a i œwiadczenia o Chrystusie 46. Dodatkowo z problematyk¹ chrzcieln¹ styka siê, zarówno w tej, jak i w poprzednich klasach, przy okazji omawiania kwestii dotycz¹cych grzechu pierworodnego, Jana Chrzciciela wzywaj¹cego tak e ludzi ochrzczonych do nawrócenia, znaczenia chrztu Jezusa, Jego zbawczej œmierci i zmartwychwstania celebrowanego w Liturgii Paschalnej, a tak e chrztu Polski 47. Wszystkie te treœci autorzy podrêczników przyswajaj¹ mu poprzez odpowiednie teksty biblijne, cytaty z dokumentów Koœcio³a, komentarze, fotografie, ilustracje, piosenki i modlitwy 48. Z kolei w poradnikach metodycznych proponuj¹, by katecheci przedstawiali te treœci, stosuj¹c zaproponowane tam metody, np. analizê tekstów biblijnych czy pracê z obrazem lub podrêcznikiem 49. Jak ju wykazano, kolejny etap edukacyjny obejmuje uczniów gimnazjum, a zasadniczym celem katechezy staje siê teraz wychowanie katolika dojrza³ego, potrafi¹cego kochaæ Boga, Koœció³ i Ojczyznê, w pe³ni odpowiedzialnego za swoj¹ wiarê. Dlatego Podstawa nazywa j¹ katechez¹ wyznania i rozumienia wiary. Pojawiaj¹ siê wiêc w niej dotycz¹ce tych zagadnieñ treœci zwi¹zane z sakramentem chrztu. W szczególny sposób uwzglêdnia siê je w drugiej klasie, kiedy podjêta zostaje kwestia prawdziwego szczêœcia. Gimnazjalista odkrywa wtedy, e cz³owiek doœwiadczyæ go mo e w sakramentach Koœcio³a, a sam chrzest wprowadza na tê drogê Bo ego szczêœcia. Dlatego po temacie dotycz¹cym liturgii i sakramentów w ogólnoœci ma mo liwoœæ g³êbszego poznania chrztu. Wówczas nie tylko powtarza sobie dotycz¹ce go znane ju informacje, ale odkrywa jego znaczenie, rangê i cel. Podejmuje równie próbê interpretacji znaków wystêpuj¹- 46 Por. Wierzê w Koœció³, dz. cyt., s , Liturgiê sakramentów, w tym chrztu, omawia równie krakowski podrêcznik do szóstej klasy; Przemienieni przez Boga, dz. cyt., s , Por. tam e, s , 74-75, ; Wierzê w Boga. Podrêcznik do nauki religii dla klasy pi¹tej szko³y podstawowej, red. J. Szpet, D. Jackowiak, Poznañ 2012, s ; Wierzê w Koœció³, dz. cyt., s ; Przewodnik metodyczny. Miejsca pe³ne BOGActw. Klasa IV szko³y podstawowej, red. K. Mielnicki, Kielce 2012, s ; Spotkania u BOGAcaj¹ce. Podrêcznik do religii dla klasy V szko³y podstawowej, red. K. Mielnicki, Kielce 2013, s Por. Obdarowani przez Boga. Podrêcznik do religii dla klasy V szko³y podstawowej, red. Z. Marek, A. Walulik, Kraków 2013, s , 39, 70-71, 82-83, , Sposób przedstawiania uczniom tych treœci mo na poznaæ, analizuj¹c wybrane jednostki lekcyjne w podrêcznikach szkolnych; np. zob. tam e, s , Por. Wierzê w Koœció³. Szósta klasa szko³y podstawowej. Poradnik metodyczny, red. J. Szpet, D. Jackowiak, Poznañ 2014, s. 82.

16 160 DOMINIK RYDIAN cych podczas liturgii tego sakramentu oraz najwa niejszych tekstów liturgicznych do niego siê odnosz¹cych. W koñcu dostrzega rangê wyznania wiary podczas chrztu i potrzebê ustawicznego wzrastania w wierze, nadziei i mi³oœci oraz odpowiedzialnoœci za zbawienie swoje i innych ludzi. Dodatkowo poznaje apostolskie inicjatywy podejmowane przez wspólnotê Koœcio³a 50. Oprócz tego z tematyk¹ dotycz¹c¹ chrztu spotyka siê w ró nych klasach, przy okazji szukania okolicznoœci sprzyjaj¹cych spotkaniu z Bogiem oraz omawiania rangi rodziny w wychowaniu religijnym m³odych ludzi, a tak e Triduum Paschalnego, Œwiêta Piêædziesi¹tnicy czy chrztu Polski 51. Podobnie jak przy poprzednich etapach edukacyjnych, autorzy podrêczników wszystkie te treœci przekazuj¹ za pomoc¹ odpowiednich tekstów biblijnych, komentarzy do nich, fragmentów z dokumentów Magisterium Koœcio- ³a oraz odpowiednich ilustracji i fotografii 52. Z kolei przy ich przyswajaniu na lekcjach religii radz¹ katechetom, by stosowali w³aœciwe metody, które proponuj¹ w poradnikach metodycznych 53. ZAKOÑCZENIE Zasadniczym celem niniejszego artyku³u by³o przebadanie, na ile tematyka zwi¹zana z sakramentem chrztu obecna jest na lekcji religii w szkole podstawowej i gimnazjum. Dlatego przeanalizowano najpierw Podstawê programow¹ katechezy, a póÿniej wybrane programy nauczania religii. Dziêki temu mo na by³o siê przekonaæ, e na ka dym z prezentowanych etapów, choæ w innym kontekœcie, to jednak jest ona podejmowana oraz ma du e znaczenie. PóŸniej przebadano wybrane podrêczniki szkolne, by zobaczyæ, na ile znajduje ona w nich odzwierciedlenie. Wszystko to pozwala teraz wyci¹gn¹æ nastêpuj¹ce wnioski i postulaty: 50 Por. Aby nie ustawaæ w drodze. Podrêcznik do nauki religii dla drugiej klasy gimnazjum, red. J. Szpet, D. Jackowiak, Poznañ 2012, s. 14, 24-29, 78-79; Aby nie ustawaæ w drodze. Druga klasa gimnazjum. Poradnik metodyczny, red. J. Szpet, D. Jackowiak, Poznañ 2012, s ; Jezus dzia³a i zbawia. Podrêcznik do religii dla klasy II gimnazjum, red. Z. Marek, A. Walulik, Kraków 2013, s. 15, 25, 32-35, 38-42, Por. Spotkanie ze S³owem. Podrêcznik do nauki religii dla pierwszej klasy gimnazjum, red. J. Szpet, D. Jackowiak, Poznañ 2011, s , , ; Aby nie ustawaæ w drodze, dz. cyt., s ; yæ w mi³oœci Boga. Podrêcznik do nauki religii dla trzeciej klasy gimnazjum, red. J. Szpet, D. Jackowiak, Poznañ 2013, s ; K. Mielnicki, E. Kondrak, E. Parszewska, B³ogos³awieni, którzy szukaj¹ Jezusa. Podrêcznik do religii dla klasy I gimnazjum, Kielce 2013, s , , Tak, jak przy poprzednich etapach edukacyjnych, ze sposobem przedstawiania wy ej wymienionych treœci mo na siê zapoznaæ, analizuj¹c wybrane jednostki lekcyjne w podrêcznikach szkolnych; np. zob. Aby nie ustawaæ w drodze, dz. cyt., s Przyk³adowe metody to: praca z podrêcznikiem, pogadanka, opis, nauka przed chrztem, list do dziecka, œpiew piosenki, zob. Aby nie ustawaæ w drodze. Druga klasa, s. 42.

17 SAKRAMENT CHRZTU W KATECHEZIE SZKOLNEJ Autorzy analizowanych podrêczników staraj¹ siê jak najlepiej uwypukliæ kwestie chrzcielne wskazane przez Podstawê i programy nauczania. Dokonuj¹ tego w ró norodny sposób, np. za pomoc¹ okreœlonych tekstów biblijnych, cytatów z dokumentów Koœcio³a, krótkich tekstów komentuj¹cych dane zagadnienia, wspomagaj¹c siê w tym wzglêdzie ilustracjami, fotografiami, pieœniami i piosenkami religijnymi, a tak e zaproszeniami do modlitwy i refleksji. Jednak zawsze czyni¹ to, bior¹c pod uwagê poziom rozwoju katechizowanego i jego mo liwoœci percepcyjne. Dodatkowo proponuj¹ uczniowi wykonanie zadañ ujêtych w zeszytach æwiczeñ i kartach pracy, by w ten sposób pobudziæ go do samodzielnego twórczego dzia³ania w celu lepszego przyswojenia prezentowanych na lekcji treœci, a katechecie umo liwiæ bie ¹c¹ ocenê jego pracy Analiza porównawcza badanych w artykule podrêczników pozwoli³a dojœæ do przekonania, e seria podrêczników poznañskiego Wydawnictwa Œwiêty Wojciech na wszystkich rozpatrywanych etapach edukacyjnych wy ej wymienione kwestie chrzcielne prezentuje w sposób najbardziej czytelny i przystêpny dla ucznia. Oprócz ciekawszej szaty graficznej autorzy podrêczników zw³aszcza w póÿniejszych klasach szko³y podstawowej i w gimnazjum przy przyswajaniu tych treœci proponuj¹ np. poznanie nowotestamentalnych tekstów dotycz¹cych chrztu, wybranych fragmentów z nauczania œw. Grzegorza z Nazjanzu, wypowiedzi Katechizmu Koœcio³a katolickiego dotycz¹cych znaczenia obrzêdów chrztu, cytatów z nauczania œw. Jana Paw³a II. Czyni¹ to jednak, uwzglêdniaj¹c zawsze mo liwoœci katechizowanego i ubogacaj¹c je odpowiednimi fotografiami Autorzy wszystkich analizowanych podrêczników dodatkowo proponuj¹ zeszyt æwiczeñ lub karty pracy, w których znaleÿæ mo na ró norodne zadania, dostosowane do mo liwoœci ucznia. St¹d np. w pierwszej klasie szko³y podstawowej proponuj¹ uczniowi dorysowanie na rysunku przedstawiaj¹cym moment chrztu brakuj¹cych osób przy chrzcielnicy czy wklejenie zdjêcia z chrztu ucznia lub naklejki przedstawiaj¹cej chrzest; zob. Jesteœmy w rodzinie Pana Jezusa. Karty pracy dla pierwszej klasy szko³y podstawowej, red. J. Szpet, D. Jackowiak, Poznañ 2011, s Z kolei w klasie szóstej, przy temacie dotycz¹cym pierwszego sakramentu uczeñ ma za zadanie wzd³u promieni s³oñca wpisaæ konsekwencje wynikaj¹ce z przyjêcia chrztu i bycia chrzeœcijaninem, zredagowaæ yczenia dla rówieœnika, który ma przyj¹æ chrzest w wieku kilkunastu lat, oraz wyjaœniæ sens wypowiedzi œw. Jana Paw³a II dotycz¹cych chrztu znajduj¹cych siê w podrêczniku; zob. Wierzê w Koœció³. Karty pracy dla szóstej klasy szko³y podstawowej, red. J. Szpet, D. Jackowiak, Poznañ 2014, s Z podobnymi zadaniami styka siê w drugiej klasie gimnazjum, kiedy pierwszy sakrament ukazywany mu jest nie tylko jako fundament ycia chrzeœcijañskiego, ale moment, w którym otrzymuje godnoœæ synostwa Bo ego. St¹d w formie graficznej ma przedstawiæ wszystkie aspekty dotycz¹ce tego sakramentu, które zosta³y wymienione i omówione w podrêczniku, zinterpretowaæ wypowiedÿ œw. Grzegorza z Nazjanzu dotycz¹c¹ chrztu oraz wypisaæ sposoby okazania wdziêcznoœci Bogu za sakrament chrztu; zob. J. Szpet, D. Jackowiak, Aby nie ustawaæ w drodze. Karty pracy dla drugiej klasy gimnazjum, Poznañ 2012, s Z przyk³adowymi tego typu jednostkami lekcyjnymi mo na siê zapoznaæ, przegl¹daj¹c m.in.

18 162 DOMINIK RYDIAN Powy sz¹ opiniê potwierdza te doœwiadczenie pracy katechetycznej autora z tymi podrêcznikami. Jednak niektóre prezentowane w nich zagadnienia wymagaj¹ doprecyzowania, co zostanie omówione w poni szych wnioskach i postulatach. 3. Z kolei przebadanie pod tym samym k¹tem przewodników metodycznych wszystkich trzech analizowanych wydawnictw pozwoli³o dojœæ do przekonania, e najciekawsze scenariusze katechez dotycz¹ce chrztu proponuje Wydawnictwo Jednoœæ. Oprócz realizowanych celów katechetycznych: wymagañ ogólnych, treœci, umiejêtnoœci i postaw, jakie uczeñ nabywa, mo na w nich znaleÿæ równie interesuj¹ce metody i techniki pracy oraz szczegó³ow¹ propozycjê przebiegu lekcji religii. Zawieraj¹ one równie k¹cik przeznaczony dla katechety, w którym s¹ cytaty z Biblii odnosz¹ce siê do danego tematu, komentuj¹ce go i zapraszaj¹ce nauczyciela religii do podjêcia modlitewnej refleksji, oraz propozycje ksi¹ ek godnych przeczytania Uczniowie z klas I-III szko³y podstawowej, w zwi¹zku z wprowadzeniem w sakrament pokuty i Eucharystii, opanowuj¹ tak e fundamentalne kwestie dotycz¹ce chrztu. Jak wspomniano, czyni¹ to ju w pierwszej klasie. Za pomoc¹ ilustracji, krótkich tekstów biblijnych i komentarzy odkrywaj¹ oni prawdê o dzieciêctwie Bo ym, o Bo ej mi³oœci stoj¹cej u jej podstaw, poznaj¹ osoby i przedmioty zwi¹zane z udzielaniem sakramentu chrztu. Przewodniki metodyczne radz¹, by treœci te dzieciom przybli aæ, stosuj¹c ró norodne metody aktywizuj¹ce, g³ównie oparte na ruchu i zabawie. Doœwiadczenie katechetyczne autora artyku³u pokazuje, e jedn¹ z godnych polecenia metod jest zabawa, w czasie której uczniowie odgrywaj¹ moment chrztu. Nale y wtedy wybraæ dzieci, które graæ bêd¹ poszczególne osoby, czyli ksiêdza, rodziców i rodziców chrzestnych. Natomiast funkcjê chrzczonego dziecka pe³ni lalka. Warto wczeœniej przygotowaæ te œwiecê, która imitowaæ bêdzie œwiecê chrzcieln¹ oraz wodê w kubku, miskê. Mo na te przynieœæ bia³¹ szatê. W ten sposób poprzez zabawê uczniowie maj¹ mo liwoœæ zapamiêtania osób obecnych przy chrzcie i ich roli, przedmiotów zwi¹zanych z udzielaniem tego sakramentu oraz s³ów wypowiadanych przez kap³ana podczas ceremonii chrztu. Czêsto katechizowani nie znaj¹ daty swojego chrztu, niektórzy te nie podrêcznik do klasy szóstej szko³y podstawowej i drugiej gimnazjum; zob. Wierzê w Koœció³, red. J. Szpet, D. Jackowiak, dz. cyt., s ; J. Szpet, D. Jackowiak, Aby nie ustawaæ w drodze, dz. cyt., s Z wy ej wymienionymi kwestiami mo na spotkaæ siê, analizuj¹c m.in. przewodnik metodyczny do klasy drugiej szko³y podstawowej; Przewodnik metodyczny. Idziemy, dz. cyt., s , ,

19 SAKRAMENT CHRZTU W KATECHEZIE SZKOLNEJ 163 wiedz¹, kim s¹ ich chrzestni rodzice i kto udziela³ im tego sakramentu oraz gdzie chrzest mia³ miejsce. Dlatego warto ich zachêciæ, by w domu porozmawiali z rodzicami na ten temat, poogl¹dali zdjêcia, film i pami¹tki ze swego chrztu oraz przynieœli je na lekcje religii. W ten sposób maj¹ okazjê poznaæ wszystkie okolicznoœci swego chrztu. 5. W trzeciej klasie szko³y podstawowej wszystkie wysi³ki katechetyczne skupiaj¹ siê na precyzyjnym przygotowaniu katechizowanych do pierwszej spowiedzi i komunii œw. St¹d, jak ju powiedziano, tematyka podejmowana w czasie lekcji religii zwi¹zana jest z tymi sakramentami, a w¹tki chrzcielne s¹ w niej w zale noœci od podrêczników, które siê wykorzystuje, prawie lub wcale nieobecne. Jest to jednak b³¹d, poniewa analiza Podstawy i programu nauczania pokaza³a, e przygotowanie do tych sakramentów odbywaæ siê powinno poprzez rozwój pojmowania wiary i prawdy o Bo ym dzieciêctwie. Skoro chrzest daje temu pocz¹tek, to warto te prawdy podczas katechezy dzieciom przypomnieæ i pog³êbiæ ich rozumienie. Pomocne w tym wzglêdzie okazaæ siê mog¹ ró norodne publikacje adresowane do katechetów, zawieraj¹ce gotowe scenariusze katechez 57. Okazjê ku temu stwarza równie bezpoœrednie przygotowanie do uroczystoœci pierwszej komunii œw., w czasie której nastêpuje odnowienie przyrzeczeñ chrzcielnych. Wtedy nale y dzieciom wyjaœniæ nie tylko, co maj¹ w tym czasie odpowiadaæ kap³anowi, ale wróciæ do tematyki chrzcielnej i w tej perspektywie wyt³umaczyæ, o co pyta. Warto równie pamiêtaæ, e czas przygotowania trzecioklasistów do pierwszego pe³nego udzia³u we Mszy œw. ma sprzyjaæ zacieœnieniu wspó³pracy pomiêdzy katechetami i ksiê mi a rodzicami. St¹d w ramach zalecanych przez Podstawê spotkañ pastoralnych o charakterze skrutyniów mo na zorganizowaæ tak e i takie, które do chrztu œw. bêdzie nawi¹zywaæ. Z kolei w czasie spotkañ z rodzicami nale y im przypomnieæ o obowi¹zku wychowania swych dzieci w wierze oraz poprzez odpowiednio dobran¹ tematykê spotkañ z nimi i tzw. Msze œw. inicjacyjne umo liwiæ im pog³êbienie wiary tak, by w ostatecznoœci oni sami potrafili zadbaæ o jej rozwój u swych dzieci Jedn¹ z takich publikacji zawieraj¹c¹ scenariusze katechez dla przedszkoli i szkó³ podstawowych jest: Znak krzy a i œwiat³o wiary. Scenariusze katechez o chrzcie œwiêtym dla przedszkoli i szkó³ podstawowych, red. A. Filipiak, t. 1, Poznañ Autorzy dla ka dego z poziomów edukacyjnych, w tym tak e dla uczniów z klas I-III szko³y podstawowej, przygotowali po dwa scenariusze; zob. tam e, s Podobnie jak w przypadku kolejnych etapów edukacyjnych, tak te i przy tym Podstawa programowa szczegó³owo wskazuje, jak powinna wygl¹daæ wspó³praca katechetów ze œrodowiskami wychowawczymi takimi, jak rodzina i parafia; zob. Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy, dz. cyt., s

20 164 DOMINIK RYDIAN 6. Jak ju powiedziano, na drugim etapie edukacyjnym, czyli w klasach IV- -VI szko³y podstawowej uczniowie zaczynaj¹ prze ywaæ pierwsze kryzysy wiary. W zwi¹zku z tym Podstawa i analizowany wczeœniej program nauczania dla tego poziomu akcentuje koniecznoœæ podejmowania wysi³ków zmierzaj¹cych do pog³êbienia przez katechizowanych przyjaÿni z Jezusem na drodze czêstego i coraz bardziej œwiadomego korzystania z sakramentów pokuty i Eucharystii. Oprócz tego zaleca, by zadbaæ o nakreœlenie im ca³ej historii zbawienia oraz w miarê mo liwoœci o udoskonalenie przez nich umiejêtnoœci modlitwy, wyznawania wiary, zachowywania ewangelicznych wymagañ, udzia³u w liturgii i wspó³dzia³ania w budowaniu wspólnoty Koœcio³a. Nie jest to zatem ³atwe zadanie, co pokaza³o doœwiadczenie katechetyczne autora artyku³u. Czy zatem w tym procesie pomoc¹ mog¹ s³u yæ przebadane podrêczniki i przewodniki metodyczne? Ich analiza ujawni³a, e wszystkie te kwestie w ci¹gu trzech lat edukacji na analizowanym poziomie s¹ podejmowane i omawiane. Jednak w kontekœcie tematyki dotycz¹cej wiary i jej wyznawania warto by³oby wskazaæ na jej Ÿród³o w sakramencie chrztu. Podobnie nale a³oby uczyniæ przy tematach podejmuj¹cych kwestiê dawania œwiadectwa o Chrystusie przez chrzeœcijan. I choæ autorzy rozpatrywanych podrêczników w klasie czwartej i pi¹tej roztrz¹saj¹ te w¹tki, to jednak nie umieszczaj¹ w nich adnego tematu dotycz¹cego chrztu (pojawia siê on dopiero w szóstej klasie w zagadnieniach zwi¹zanych z sakramentami), w którym mogliby na te zwi¹zki wskazaæ. Wyj¹tek stanowi podrêcznik i przewodnik metodyczny do czwartej klasy Wydawnictwa Jednoœæ. W nim mo na znaleÿæ jednostkê lekcyjn¹, w której motywy chrzcielne zostaj¹ poruszone przy okazji zg³êbiania wiadomoœci o chrzcie Jezusa 59. Trzeba równie pamiêtaæ, e realizacja wy ej wymienionych zadañ nie mo e ograniczaæ siê tylko do lekcji religii. By ukazaæ piêkno ycia wiar¹ czy wspólnotowoœci Koœcio- ³a, powinno siê zachêcaæ katechizowanych do zaanga owania w funkcjonowanie ich parafii, a na gruncie szkolnym stwarzaæ im dodatkowe mo - liwoœci do pog³êbienia swej wiedzy, np. poprzez udzia³ w konkursach o charakterze religijnym czy wycieczkach, pielgrzymkach do miejsc zwi¹zanych z chrzeœcijañstwem w regionie zamieszkania. Istotn¹ rolê w tym 59 Por. Przewodnik metodyczny. Miejsca pe³ne, dz. cyt., s Podczas tej katechezy uczniowie dowiaduj¹ siê, e chrzest uwalnia cz³owieka od grzechu pierworodnego, czyni go dzieckiem Bo ym i œwi¹tyni¹ Ducha Œwiêtego oraz w³¹cza do wspólnoty Koœcio³a. Ponadto autorzy scenariusza do tej katechezy zalecaj¹, by przeprowadziæ z dzieæmi rozmowê dotycz¹c¹ ich chrztu, zadaæ zadanie domowe polegaj¹ce na podziêkowaniu Bogu w osobistej modlitwie za sakrament chrztu otwieraj¹cy na ycie wieczne, a tak e rodzicom i rodzicom chrzestnym za ³askê wiary. Zalecaj¹ równie, by katechezê zakoñczyæ wspólnym wyznaniem wiary wed³ug formu³y chrzcielnej; zob. tam e.