Założenia FDM opierają się na

Transkrypt

1 Tomasz Teszner Msc. osteopata, FDM-CI terapeuta, fizjoterapeuta FDM metoda, którą trzeba zrozumieć, aby móc się jej nauczyć Praca recenzowana Metoda Fascial Distortion Model (FDM) została stworzona i rozwinięta w Stanach Zjednoczonych przez lekarza osteopatę z wieloletnią praktyką, Stephena Typaldosa. Bywa ona również nazywana TMT (Typaldos Manual Therapy). Title: FDM the method that you need to understand in order to be able to learn it Streszczenie: W artykule przedstawiono wprowadzenie do metody FDM, najważniejsze pojęcia i definicje stanowiące podstawy do właściwego jej zrozumienia. Słowa kluczowe: FDM, powięź, diagnostyka, technika terapeutyczna Summary: The article presents an introduction to the FDM method, the most important concepts and definitions, which are the basis for its proper understanding. Keywords: FDM, fascia, diagnostics, therapeutic technique Założenia FDM opierają się na znajomości i rozpoznawaniu typów zaburzeń struktury, a zatem również funkcji powięzi. Zaburzenia te według Typaldosa są bardziej istotne z punktu widzenia czynników wywołujących ból i ograniczenia ruchu, takich jak: skręcenia, zwichnięcia, złamania, mechaniczne uszkodzenia. Zatem leczenie uszkodzeń struktur powięziowych bezpośrednio wpływa na pozostałe składniki narządu ruchu, zmniejszając bądź likwidując ból, ograniczenia ruchu czy obrzęk. Daje to możliwość szybszego i skuteczniejszego leczenia uszkodzeń pozostałych struktur układu ruchu. Typaldos stworzył następującą definicję: FDM jest podejściem opartym na anatomii, w którym przyjmuje się, że etiologia dosłownie każdego urazu w układzie mięśniowo-szkieletowym, a także schorzeń neurologicznych oraz innych jednostek chorobowych zawiera się w jednej (lub kilku) z sześciu określonych zmian patologicznych (dystorsji) w tkance łącznej (pasma powięziowe, więzadła, ścięgna, troczki etc.). Powięzi według Typaldosa Powięzi są strukturami włóknistymi zbudowanymi z tkanki łącznej i znajdują się we wszystkich rejonach ludzkiego ciała tworzą ścięgna, więzadła, powięzi powierzchowne i głębokie, osierdzie i inne struktury, które mają za zadanie łączyć, chronić, oddzielać, izolować i otaczać narządy wewnętrzne, mięśnie i układy człowieka. Ze względu na swoją budowę powięź jest strukturą słabo ukrwioną. Większa część tlenu i substancji odżywczych oraz metabolitów przemiany materii przenoszona jest w drodze dyfuzji pomiędzy komórkami a płynem opływającym struktury powięziowe. Ma to swoje implikacje przy uszkodzeniach struktury powięzi. Powięzi ze względu na zróżnicowaną funkcję i położenie różnią się budową i właściwościami mechanicznymi można je podzielić na następujące rodzaje: banded fascia (taśmy powięziowe) należą do nich: ścięgna, więzadła czy pasmo biodrowo-piszczelowe, coiled fascia (pasma spiralne) otaczają części kończyn, tułów, naczynia krwionośne i organy wewnętrzne, folding fascia (pofałdowane powięzi) należą do nich: torebki stawowe, błony międzykostne i przegrody powięziowe, smooth fascia (gładkie pasma powięziowe) wyściełają stawy, jamę brzuszną pod innymi rodzajami powięzi (oprócz pofałdowanych powięzi). Metoda FDM to jeden z wielu istniejących w medycynie modeli. Wszystko rozgrywa się na wirtualnym boisku wyobraźni w oparciu o anatomiczne podstawy model to nie rzeczywistość. W FDM dolegliwości pacjentów są postrzegane jako konsekwencje określonych deformacji powięzi (łac. distorsio deformacja). Typaldos wyróżnił sześć dystorsji. Po właściwym zidentyfikowaniu (test ruchu wykonywany jest przed zabiegiem w celu stwierdzenia ograni- 42

2 // 1/2015 G a b i n e t f i z j o t e r a p e u t y Ryc. 1. Triggerbands (uszkodzenia podłużnych pasm powięziowych) Ryc. 2. Herniated triggerpoints (przepukliny powięzi) Ryc. 3. Continuum distortions (uszkodzenia w miejscach przejściowych pomiędzy kością a powięzią ) Ryc. 4. Folding distortions (odkształcenia powięzi pofałdowanych) Ryc. 5. Cylinder distortions (uszkodzenia włókien spiralnych powięzi) czenia zakresów ruchu) i korekcji odkształcenia powięź odzyskuje naturalny kształt, a co za tym idzie funkcje, terapeuta poprzez powtórzenie testu może natychmiast sprawdzić efekt wykonanej terapii. Diagnostyka Diagnostyka opiera się na obserwacji, wywiadzie oraz badaniu. Obserwacja: powięź jako układ sensoryczny informuje pacjenta o tym, gdzie jest jego problem (nie zawsze jest to ból), jak głęboko jest umiejscowiony, jak przebiega, gdzie się zaczyny, a gdzie kończy. Pacjent wie to najlepiej, a my, terapeuci, często zapominany o tym. FDM koncentruje się na gestykulacji bezwiednej komunikacji pacjenta z otoczeniem. W wywiadzie pytamy o: mechanizm urazu jest ważny z punktu widzenia FDM, ból kiedy się nasila, a kiedy maleje jest ważny z punktu widzenia FDM, zdjęcia RTG, MR, ultradźwięki itd. mogą być ważne z punktu widzenia FDM. Badanie obejmuje: palpację dla FDM ma znaczenie bolesność palpacyjna, testy zakresu ruchu. Typaldos wyróżnił następujące zaburzenia powięziowe: 1) triggerbands (uszkodzenia podłużnych pasm powięziowych) TB (ryc. 1), 2) herniated triggerpoints (przepukliny powięzi) HTP, (ryc. 2), Ryc. 6. Tectonic fixations (sklejenia powięzi) r e k l a m a FDM FASCIAL DISTORTION MODEL Specjalistyczne kursy dla fizjoterapeutów, lekarzy, osteopatów, chiropraktyków Najbliższe terminy modułu 1: Toruń: r. Warszawa: r. Poznań: r. INFORMACJA I ZAPISY INTERNATIONAL ACADEMY OF MANUAL MEDICINE SP. Z O.O. Poznań, ul. Słowackiego 48/2 info@iammpolska.com, biuro@archeus.pl 43

3 3) continuum distortions (uszkodzenia w miejscach przejściowych pomiędzy kością a powięzią) CD (ryc. 3), 4) folding distortions (odkształcenia powięzi pofałdowanych) FD (ryc. 4), 5) cylinder distortions (uszkodzenia włókien spiralnych powięzi) CyD (ryc. 5), 6) tectonic fixations (sklejenia powięzi) TF (ryc. 6). Typ zaburzenia w funkcjonowaniu powięzi określany jest na podstawie wywiadu z pacjentem. Szczególną uwagę zwraca się tutaj na sposób, w jaki pacjent pokazuje miejsce dolegliwości bólowych i rodzaj tych dolegliwości (pieczenie, kłucie, ciągnięcie i inne). Ważny w aspekcie zaburzeń struktury powięzi jest fakt, że jakiekolwiek uszkodzenie nie tylko ogranicza zakres ruchu, pogarsza propriocepcję i upośledza prawidłową funkcję mięśni, ale również w znaczącym stopniu zaburza transport płynów pomiędzy blaszkami powięzi, a zatem upośledza równowagę chemiczną powięzi i okolicznych tkanek. Triggerbands (TB) Zaburzenia te (ryc. 1) dotyczą taśm powięziowych (wg Typaldosa banded fascia), które zostały skręcone, oddzielone od siebie, rozdarte lub sfałdowane. Przy uszkodzeniu powięzi leżących głębiej nacisk palcami na skórę będzie silniejszy niż przy uszkodzeniach powierzchownych. Celem leczenia tego rodzaju uszkodzeń jest przerwanie istniejących zrostów powięzi oraz przywrócenie prawidłowego układu włókien względem siebie. W drugiej kolejności zbliża się do siebie rozdarte lub oddzielone pasma, aby umożliwić im gojenie przez przywrócenie prawidłowych warunków anatomicznych. Herniated triggerpoints (HTP) Przepukliny pasm powięziowych (ryc. 2) występują, gdy leżące pod powięzią tkanki uwypuklą się w miejscu zmniejszonej wytrzymałości włókien tkanki łącznej. Uszkodzenia tego typu 1 Fot. 1. Przykładowy zabieg TB 2 Fot. 2. Przykładowy zabieg HTP 3 Fot. 3. Przykładowy zabieg CD 44

4 // 1/2015 G a b i n e t f i z j o t e r a p e u t y mogą być przyczyną wielu dolegliwości, takich jak: bóle okolicy szyi, barku, ból brzucha czy pośladka. Zakres ruchu w pobliskich stawach jest ograniczony. Celem leczenia przepuklin powięzi jest zaaplikowanie odpowiedniej siły prostopadle do uszkodzenia w celu wciśnięcia uwypuklonych tkanek i przywrócenia prawidłowych stosunków anatomicznych. Continuum distortions (CD) Ten rodzaj zaburzeń (ryc. 3) charakteryzuje się uszkodzeniem strefy przejściowej pomiędzy powięzią a kością. W wyniku zmiany struktury strefy przejściowej pomiędzy tkankami zmniejsza się jej wytrzymałość na działanie sił zewnętrznych. Celem leczenia jest przesunięcie tkanki ścięgnistej lub kostnej na właściwe miejsce. Jako element pomocniczy leczenia uszkodzeń strefy przejściowej stosuje się masaż lodem zmniejszający ogólny dyskomfort w okolicy urazu. Folding distortions (FD) Trójwymiarowe odkształcenie (folding fascia) (ryc. 4) to uszkodzenia powstające w wyniku działania sił rozciągających lub ściskających powięzi znajdujące się wokół stawu, które pokonują wytrzymałość mechaniczną tych miejsc. Odkształcenia te ze względu na mechanizm dzielone są na uszkodzenia w efekcie trakcji (un folding) oraz uszkodzenia w efekcie kompresji (re folding) przy urazach kompresyjnych stosuje się kompresję, a przy urazach z pociągnięcia stosowana jest trakcja. Działanie takie umożliwia nadmiernie rozciągniętym lub ściśniętym tkankom powrót do stanu fizjologicznego. Podczas leczenia uwzględnia się również współistniejące często zaburzenia struktury spowodowane rotacją stawu w momencie wystąpienia urazu. Cylinder distortions (CyD) Zaburzenia te (ryc. 5) dotyczą powięzi otaczających poszczególne odcinki kończyn (z wyłączeniem stawów), tułów i organy wewnętrzne. W wyniku działania sił, które przewyższają wytrzymałość powięzi, jej włókna zmieniają swoje położenie, przez co równoległa i uporządkowana struktura powięzi zostaje zaburzona. Pacjent określa dolegliwości jako leżące głęboko, mimo powierzchownego ich charakteru. Najczęściej nie może również określić dokładnego ich położenia. Celem leczenia jest przywrócenie fizjologicznego ułożenia włókien powięzi względem siebie i długiej osi kończyny. Tectonic fixations (TF) Powięź gładka traci zdolność ślizgu poprzez zmniejszenie ilości oraz jakości płynu przez nią wytwarzanego (ryc. 6). Skutkiem sklejenia jest zmniejszenie się przesuwalności powięzi względem siebie i względem tkanek je otaczających. Następuje również zaburzenie w odżywianiu okolicznych komórek wchodzących w skład powięzi. W leczeniu sklejer e k l a m a 45

5 nia powięzi w pierwszej kolejności należy skorygować inne współistniejące dystorsje, a następnie skoncentrować się na zwiększeniu przepływu płynu tkankowego. Ostatnim elementem leczenia jest przywrócenie ruchomości między powięzią a sąsiednimi tkankami, które odbywa się przez rozerwanie istniejących zrostów tkankowych. Techniki terapeutyczne Techniki stosowane w metodzie FDM łączą w sobie precyzję wykonywanych zabiegów ze stosunkowo dużą siłą, którą trzeba przyłożyć w celu skorygowania struktur powięziowych. Techniki dzieli się na: techniki wykonywane z użyciem kciuka należą do nich metody leczenia: triggerbands, herniated triggerpoints, continuum distortions, oraz niektóre techniki leczenia cylinder distortions; techniki z użyciem kciuka umożliwiają zaaplikowanie dużej siły w jednym miejscu i pod określonym kątem, zwiększają precyzję wykonywanych zabiegów, ale zmniejszają obszar działania; techniki wykonywane całą ręką wykorzystywane są w leczeniu folding distortions, tectonic fixations i niektórych cylinder distortions; charakteryzują się mniejszą precyzją, ale dają możliwość użycia większej siły aplikowanej na rozległy obszar zaburzenia, umożliwiają także wykonanie trakcji lub kompresji stawu lub tkanek miękkich pozastawowych. Przykłady zabiegów przedstawiono na fot q 4 Fot. 4. Przykładowy zabieg FD 5 Fot. 5. Przykładowy zabieg CyD 6 Wszystkie ryciny i zdjęcia są własnością Tomasza Tesznera Copyright i udostępnione za zgodą właściciela. Piśmiennictwo 1. Typaldos S.: FDM Clinical And Theoretical Application Of The Fascial Distortion Model Within The Practice Of Medicine And Surgery. Typaldos Publishing Co Teszner T.: fdm-manual. Wydawnictwo Tomasz Teszner, Wiedeń Fot. 6. Przykładowy zabieg TF 46