Development of geological mapping of Upper Silesia in the light of selected historical maps from Leopold von Buch to Stanisław Doktorowicz-Hrebnicki
|
|
- Rafał Michalak
- 9 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Nr 3 PRZEGLĄD GÓRNICZY 107 UKD 528.9:622.1:528.48:551.7 Rozwój kartografii geologicznej na Górnym Śląsku w świetle wybranych map historycznych od Leopolda von Bucha do Stanisława Doktorowicza-Hrebnickiego Development of geological mapping of Upper Silesia in the light of selected historical maps from Leopold von Buch to Stanisław Doktorowicz-Hrebnicki dr hab. Stanisław Wołkowicz* ) prof. dr hab. Marek Graniczny* ) mgr Krystyna Wołkowicz* ) mgr inż. Halina Urban* ) mgr inż. Zbigniew Kowalski* ) dr inż. Albin Zdanowski* ) Treść: Pierwszą, bardzo ogólnikową, mapą geologiczną Górnego Śląska opracował von Buch (1797/1802), natomiast Schulze z Eisleben (1816) opracował przekrój geologiczny od Hulczyna do Bytomia i jako pierwszy wprowadza podział stratygraficzny, wyróżniając m.in. Steinkohlengebirge. Staszic (1815) na swojej mapie odnotowuje na tym obszarze obecność charbon de terre. Za pierwszą nowoczesną mapę Górnego Śląska należy uznać mapę Oeynhausena (1822), która zawiera 18 wydzieleń o charakterze litologiczno-stratygraficzym. W dalszej kolejności na uwagę zasługują mapy Puscha (1836) oraz Carnalla (1844). Za największe dokonanie XIX wieku w kartografii geologicznej Górnego Śląska należy uznać 12-arkuszowy atlas opracowany pod kierunkiem Roemera (1870) wraz z dwutomowym tekstem opisującym geologię tego obszaru. Kolejnym opracowaniem tej rangi było dzieło Michaela (1913), również obficie ilustrowane mapami. Z autorów polskich II. połowy XIX w. należy odnotować mapy opracowane przez Hempla (1857), Łempickiego i Gatowskiego (1891), Zaręcznego (1894) i Wójcika (1909). W niepodległej Polsce pierwszą mapę opisywanego obszaru opracował Przesmycki (1923). W okresie międzywojennym znakomitym znawcą geologii Polskiego Zagłębia Węglowego był Saryusz-Makowski, którego rękopiśmienny dorobek został zniszczony w czasie działań wojennych w 1939 r. W latach 20. XX w. rozpoczął swoje prace Doktorowicz-Hrebnicki, który badał obszar Górnego Śląska przez około 50 lat, a jego mapa Arkusz Grodziec (1934) staje się wzorcowym opracowaniem kartograficznym obowiązującym przez wiele lat. Abstract: First, very general geological map of Upper Silesia was elaborated by von Buch (1797/1802). On the other hand Schulze from Eisleben (1816) prepared geological cross-section from Hulczyn to Bytom, where he introduced first stratigraphic division, distinguishing among others Steinkohlengebirge. Staszic (1815) noticed on his map the presence of charbon de terre in this area. Oeynhausen map (1822) should be regarded the first modern geological map of the Upper Silesia, as containing 18 * ) Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy
2 108 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2015 lithological-stratigraphical divisions. Further attention should be paid to maps of Pusch (1836) and Carnall (1844). The the direction of Roemer (1870) together with two-volume text, describing the geology of this area. Next important work was greatest achievement of geological cartography of the Upper Silesia in XIX century is the 12-sheet Atlas developed under the direction of Roemer (1870) together with two-volume text, describing the geology of this area. Next important work was done by Michael (1912) which was also profusely illustrated with maps. Among the Polish authors of the second half of XIX century, maps elaborated by Hempel (1857), Łempicki and Gatowski (1891), Zaręczny (1894) and Wójcik (1909) should be noted. In the independent Poland, the first map of this area was compiled by Przesmycki (1923). Between the World Wars, an excellent expert in the Polish Coal Basin was Saryusz-Makowski whose manuscripts, documentations and maps were destroyed during the war in In the 20 s of XX century, Doktorowicz-Hrebnicki started his researchers. He has studied the area of Upper Silesia for almost 50 years. His map Grodziec (1934) has become the standard of geological cartography art for many years. Słowa kluczowe: Historia, kartografia geologiczna, Górny Śląsk, Key words: history of geology, geological cartography, Upper Silesia Górny Śląsk charakteryzujący się zróżnicowaną budową geologiczną i kryjący wiele bogactw mineralnych od lat budził zainteresowanie kartografów, badaczy zajmujących się geognozją, a następnie geologią, jak również górników mierniczych. Nic więc dziwnego, że z tego obszaru pochodzi wiele map i przekrojów geologicznych wykonanych przez różnych autorów, z których najstarsze sięgają XVIII wieku, a więc wczesnego okresu kształtowania się nowoczesnej kartografii geologicznej. Z tego okresu pochodzą również szczegółowe i przeglądowe opracowania kartograficzne, które później stanowiły osnowę najstarszych map mineralogicznych i geognostycznych. Tak na przykład porucznik inżynierii Johan Wolfgang Wieland (1736), porucznik cesarskiej armii austriackiej i kartograf, rozpoczął na Górnym Śląsku w 1722 r. prace geodezyjno kartograficzne. Ich wyniki ukazały się w formie osobnych map w skalach od 1 : do 1 : oraz 1 : do 1 : , a następnie w formie atlasu topograficznego. Za twórcę jednej z najstarszych map o charakterze geologicznym obejmującym region Śląska można uznać Leopolda von Bucha ( ). Opracowana przez niego mapa Mineralogische Karte von Schlesien w skali około 1 : (rys.1), datowana na 1797 r. została wydana w 1802 r, w formie wklejki do książki zatytułowanej Geognostische Beobachtungen auf Reissem durch Deustchland und Italien [2]. Została ona wykonana w technice miedziorytu, z ręcznym nakładaniem kolorów. W tym czasie odmienne kolory stosowano jedynie do wskazania różnic litologiczno petrograficznych, nie wykorzystując ich jeszcze do oznaczeń wieku. Widać na niej główne zręby strukturalnych jednostek Dolnego Śląska (masywu Karkonoszy, struktury kaczawskiej, depresji śródsudeckiej oraz bloku Gór Sowich), natomiast obszar Górnego Śląska jest przedstawiony bardzo ogólnikowo. Na podkreślenie zasługuje trafny opis wystąpień złóż surowców mineralnych wraz z krótkim opisem poszczególnych typów skał. Leopold von Buch był uznanym niemieckim geologiem, wulkanologiem i paleontologiem urodzonym Rys. 1. Leopold von Buch - Mineralogische Karte von Schlesien (1797). Skala 1: (wyliczona). Miedzioryt ręcznie kolorowany. Reprodukowano dzięki uprzejmości P. Krzywca (kolekcja prywatna) Fig. 1. Leopold von Buch - Mineralogische Karte von Schlesien (1797). A map in the scale of 1: (calculated). Handcoloured copperplate engraving. Reproduction by courtesy of P. Krzywiec (private collection)
3 Nr 3 PRZEGLĄD GÓRNICZY 109 w Stolpe nad Odrą. Ukończył On studia w Akademii Górniczej we Freibergu, gdzie studiował pod kierunkiem Abrahama Gottloba Wernera ( ), twórcy geognozji, który był dla niego nie tylko mistrzem i nauczycielem, ale także zastępował ojca. Von Buch był uważany w tamtych czasach za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli plutonizmu. W roku 1826 pod jego kierunkiem została opracowana pierwsza seryjna geognostyczna mapa Niemiec Geognostische Karte von Deustchland und den umliegenden Staaten in 42 Blattern w skali (wyliczonej) 1: , która obejmuje znaczne obszary obecnego terytorium Polski [3]. Od 1803 r. badania geologiczne na Górnym Śląsku podjął mierniczy górniczy (markszajder) Schulze z Eisleben. Wyniki swoich prac, które opublikował w 1816 r. są próbą całościowego spojrzenia na formację węglową Górnego Śląska. Zawarł w niej przekrój geologiczny (od Hulczyna po okolice Bytomia i Góry Grójec). Jest On również uważany za autora pierwszego podziału stratygraficznego, wydzielając trzy główne rodzaje górotworów: Uibergangs und alter Steinkohlengebirge (paleozoik ze starszymi węglami kamiennymi), Junger Sandstein (młodsze piaskowce z pokładami węgla w centralnej części GZW) i Jungerer Floezkalk (odpowiednik wapieni triasu przykrywających pokłady węgla w NE części Zagłębia [18]. Na najsłynniejszej polskiej historycznej mapie geologicznej Carta Geologica totius Poloniae, Moldaviae, Transylvaniae et partie Hungariae et Valachiae autorstwa Stanisława Staszica, wydanej w 1815 roku, obszar Górnego Śląska zaznaczony jest w sposób ogólny [21]. Niemniej na rozległym terenie ciągnącym się od rejonu na zachód od Krzeszowic i Tenczynka, po okolice Jaworzna i dalej w kierunku zachodnim jej autor zaznacza obecność węgla ziemnego (charbon de terre) zaliczając tę formację do gór przedwodowych (Montagnes Antemarines), co odpowiada młodszemu paleozoikowi [26]. Staszic zaznacza na swojej mapie również kopalnie ołowiu, cynku i żelaza. W latach dwudziestych XIX wieku wydobycie węgla kamiennego na Górnym Śląsku zaczęło przekraczać roczne wydobycie tej kopaliny na Dolnym Śląsku. W związku z powyższym zaczęli tu przybywać liczni specjaliści nie tylko z Niemiec, ale również z Rosji, Francji, a nawet z Hiszpanii. Był wśród nich Carl August Ludwig von Oeynhausen ( ). Pochodził on z Gravenburga w Westfalii. W 1812 r., wraz z bratem bliźniakiem rozpoczął pracę w kopalniach węgla kamiennego w Eisleben. Następnie, od 1816 r. studiował w Getyndze nauki przyrodnicze, matematykę oraz podstawy techniki górniczej. Po otrzymaniu dyplomu został oddelegowany przez władze górnicze na Śląsk. Swoją pracę rozpoczął w Wałbrzychu, a później kontynuował w Urzędzie Górniczym w Tarnowskich Górach w stopniu kapitana górniczego. Stamtąd odbył wiele pieszych wypraw badawczych po Górnym Śląsku. W 1822 r. ukazała się Jego mapa zatytułowana Geognostische Karte von Ober-Schlesien (rys. 2). Jest Rys. 2. Carl August Ludwig von Oeynhausen Geognostische Karte von Ober-Schlesien, Skala 1: (wyliczona). Miedzioryt ręcznie kolorowany. Ze zbiorów Biblioteki PIG-PIB Fig. 2. Carl August Ludwig von Oeynhausen Geognostische Karte von Ober-Schlesien, A map in the scale of 1: (calculated). Handcoloured copperplate engraving. Collection of PIG-PIB Library
4 110 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2015 to kolorowa mapa w skali około 1: ) [13]. Jest ona przykładem mapy geologicznej wykonanej w nowoczesnym ujęciu. W porównaniu z wcześniejszymi mapami litologiczno- -petrograficznymi zawiera wiele nowych elementów stratygraficznych. Przy opracowywaniu mapy Oeynhausen wprowadził wiele nowych pojęć takich jak Kohlensand-stein Gebirge Oberschlesien (górotwór piaskowca węglowego Górnego Śląska), który był pierwszym synonimem późniejszego karbonu produktywnego, czy Hauptsattel (siodło główne), jak określił obszar pomiędzy Zabrzem a Mysłowicami, termin używany do dzisiaj. Prawidłowo określił również wiek formacji węglonośnej Górnego Śląska jako co najmniej równy, lub starszy z wiekiem Rotliegende Formation, czyli formacją czerwonego spągowca. Carl Oeynhausen był również odkrywcą wód termalnych w miejscowości Bergkirchen nad rzeką Rehmą, w 1845 r. Nazwa tej miejscowości została następnie zmieniona edyktem Fryderyka Wiliama IV Pruskiego na Królewskie Łaźnie Oeynhausen. Na terenie Górnego Śląska wyprawy badawcze prowadził również Georg Gottlieb Pusch ( ) wybitny geolog i wykładowca Akademii Górniczej w Kielcach. Wizytował te ziemie czterokrotnie w latach Pozyskane przez Niego informacje znalazły się w zbiorze map zatytułowanych Geognostyscher Atlas von Polen wydanym w Stuttgarcie w 1836 r [16]. Formacja węglowa jest przedstawiona na jednej ze szczegółowych map Geognostycznej mapie terenu pomiędzy Krzeszowicami, Czeladzią i Pilicą w skali około 1: (rys. 3), będącej częścią tego atlasu. Skala, w jakiej sporządzono mapę umożliwiła umieszczenie nazw pokładów węgla, upadów oraz przypuszczalnego ich przebiegu. Formacja węglowa jest również uwidoczniona na szeregu przekrojach. Jeden z nich Pusch przeprowadził pomiędzy Sosnowcem a Ogrodzieńcem (rys. 4). Przedstawił na nim stosunek formacji węglowej do formacji wapienia muszlowego oraz dolomitów jurajskich. Jednym z bardziej aktywnych badaczy Górnego Śląska był także Rudolf A. W. von Carnall ( ) urodzo- Rys. 3. Georg Gotlieb (Jerzy Bogumił) Pusch Geognostyscher Atlas von Polen. Geognostische Karte der Gegend zwischen Krzeszowice, Czeladź und Pilica Skala 1: (wyliczona). Litografia ręcznie kolorowana. Ze zbiorów Biblioteki PIG-PIB Fig. 3. Georg Gotlieb (Jerzy Bogumił) Pusch Geognostyscher Atlas von Polen. Geognostische Karte der Gegend zwischen Krzeszowice, Czeladź und Pilica A map in the scale of 1: (calculated). Handcoloured lithograph. Collection of PIG-PIB Library Rys. 4. Georg Gotlieb (Jerzy Bogumił) Pusch Geognostyscher Atlas von Polen. Przekrój geologiczny: Gebirgs Durchschnitt in der Linie EF (Karte N ro III) von Sosnowice bis in die Gegend von Ogrodzieniec. Litografia ręcznie kolorowana. Ze zbiorów Biblioteki PIG-PIB. Fig. 4. Georg Gotlieb (Jerzy Bogumił) Pusch Geognostyscher Atlas von Polen. Geological cross-section: Gebirgs Durchschnitt in der Linie EF (Karte NroIII) von Sosnowice bis in die Gegend von Ogrodzieniec. Handcoloured lithograph. Collection of PIG-PIB Library
5 Nr 3 PRZEGLĄD GÓRNICZY 111 ny w Kłodzku (Glatz). Jako dobry organizator przyczynił się do założenia szkół górniczych w Tarnowskich Górach i Wałbrzychu. Jest On także autorem kilku map geognostycznych Górnego Śląska, z których najbardziej wartościowa Geognostische Karte von Ober-Schlesiem, w skali 1 : została wydana w 1844 r (rys. 5) [4]. Formacje geologiczne i stratygrafię zaznaczył na niej za pomocą 17 szrafur, odcieni i kolorów. Szereg nazw geologicznych wprowadzonych przez Carnalla, jak na przykład Opatowitzer Kalkstein wapień opatowicki funkcjonuje do dzisiaj. Jego nazwisko zostało upamiętnione przez niemieckiego mineraloga Gustava Rosego ( ), który nazwał odkryty w 1856 r. przez siebie minerał karnalitem. Intensywny rozwój przemysłu i górnictwa na Górnym Śląsku spowodował wzrost zapotrzebowania na nowoczesne opracowania kartograficzne. Przykładem tego może być monumentalny atlas Geognostische Karte von Oberschlesien w skali 1 : opracowany przez zespół kierowany przez Ferdynanda von Roemera ( ) i wydany w 1870 r [17]. Opracowanie składa się z 1 arkusza objaśnień, 11 arkuszy map (rys. 6 i 7), wraz z osobnym atlasem skamieniałości, dwutomowego tekstu oraz licznych załączników graficznych (przekroi, profilów geologicznych i map tematycznych). Polskim wkładem do atlasu jest podkład topograficzny dla obszaru obejmującego Królestwo Polskie opracowany na podstawie słynnej Mapy Kwatermistrzostwa w skali 1 : , Rys. 5. Rudolph von Carnall - Geognostische Karte von Ober-Schlesien Skala 1: Litografia barwna. Z prywatnej kolekcji K. I S. Wołkowiczów. Fig. 5. Rudolph von Carnall - Geognostische Karte von Ober-Schlesien A map in the scale of 1: Colour lithograph. Private collection of K. and S. Wołkowicz.
6 112 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2015 Rys. 6. Ferdinand Roemer - Geognostische Karte von Oberschlesien und den Angrenzenden Gebieten. Erklaerung Litografia barwna. Ze zbiorów NAG PIG-PIB Fig. 6. Ferdinand Roemer - Geognostische Karte von Oberschlesien und den Angrenzenden Gebieten. Erklaerung Colour lithograph. Collection of NAG PIG-PIB Rys. 7. Ferdinand Roemer - Geognostische Karte von Oberschlesien und den Angrenzenden Gebieten. Section Woischnick (Blatt N o 6) Skala 1: Litografia barwna. Ze zbiorów NAG PIG- -PIB. Fig. 7. Ferdinand Roemer - Geognostische Karte von Oberschlesien und den Angrenzenden Gebieten. Section Woischnick (Blatt No 6) A map in the scale of 1: Colour lithograph. Collection of NAG PIG- PIB
7 Nr 3 PRZEGLĄD GÓRNICZY 113 w 1839 r. Arkusze zawarte w atlasie wraz z objaśnieniami stanowiły do początku XX wieku podstawowe opracowanie kartograficzne całości geologii Górnego Śląska i terenów przyległych. Opracowanie to zostało zamówione przez niemieckie ministerstwo handlu. Mapy składające się na atlas zostały wykonane bardzo starannie. Było to niewątpliwie zasługą Ferdynanda von Roemera, który był wybitnym niemieckim geologiem. Interesującym faktem jest to że, początkowo studiował prawo w Getyndze i Heidelbergu, ale natrafiając na przeszkody natury politycznej dalsze studia poświęcił geologii i paleontologii. Po ich ukończeniu na Uniwersytecie w Berlinie, zakończonych uzyskaniem w 1842 roku stopnia doktora, w latach pracował na południu USA. Dokonał tam wielu odkryć, a doniosłość jego badań spowodowała, że zyskał przydomek ojca geologii Teksasu. Po powrocie z Ameryki pracował na Uniwersytecie w Bonn, gdzie w 1848 r. uzyskał habilitację. W 1855 roku objął Katedrę Geologii i Mineralogii na Uniwersytecie Wrocławskim, którą kierował aż do końca swego życia. Warto wspomnieć, że jednym z współpracowników Roemera i przewodnikiem wycieczek geologicznych po ziemiach Królestwa Polskiego był Wincenty Kosiński ( ), stypendysta Akademii Górniczej we Freibergu. W 1869 r. omówił On na łamach Biblioteki Warszawskiej wyniki badań Roemera dotyczące południowo-zachodniej części Królestwa Polskiego, Górnego Śląska i Galicji. Jedną z map stanowiącą uzupełnienie do atlasu Roemera jest opublikowana również w 1870 roku Der Oberschlesien Polnische Bergdistrict Hinweglassung der Diluviums (rys. 8) [6]. Jej autorem jest geolog niemiecki Oskar Degenhardt, który opracował również Section Konigshutte (Chorzów) (Blatt no.2) atlasu Roemera. Publikacja ta jest wersją mapy odkrytej przedstawiającej obraz terenu bez osadów czwartorzędowych i częściowo trzeciorzędowych. Posiada za to oznaczony przebieg pokładów węgla kamiennego, a rzeźba terenu jest przedstawiona za pomocą metody kreskowej. Na mapie zaznaczone są ponadto liczne miejsca wydobycia i przeróbki różnego rodzaju kopalin, w tym przede wszystkim rud metali. W chwili obecnej informacje te są bardzo przydatne przy interpretacji pochodzenia anomalii geochemicznych [14]. Na uwagę zasługuje szata graficzna tej mapy, która powoduje, że jest to jedna z najpiękniejszych map geologicznych obrazów o bardzo wysokich walorach estetycznych. Ponad 40 lat później, w 1913 roku, zostało opracowane pod kierunkiem ucznia R. Roemera, profesora Richarda Michaela ( ) kolejne fundamentalne dzieło dotyczące geologii i górnictwa Górnośląskiego Zagłębia Węglowego Handbuch zum des Oberschlesischen Industriebezirks, którego integralną częścią są mapy geologiczne [12]. Najważniejszymi z nich są: mapa R. Michael Geologische Ubersichtskarte des Oberschlesischen Steinkohlenreviers und Seiner Nachbargebiete (1: ) (Anlagekarte 3) (rys. 9) przedstawiająca budowę geologiczną całego Górnośląskiego Zagłębia Węglowego oraz przylegający od południa obszar Karpat, a także mapa Kurta Flegela i Wilhelma-Hansa Quitzowa Ubersichtskarte der Flozgruppen des Oberschlesischen Steinkohlenbezirka (Anlagekarte 4). Granice zagłębia przedstawione na mapie są zbliżone do odwzorowań współczesnych. Cytowana mapa została zaprezentowana w tym samym roku na Międzynarodowym Kongresie Geologicznym w Toronto. Spośród autorów polskich w pierwszym rzędzie należy wymienić Jana Mariana Hempla ( ). Jego wykształcenie ograniczało się do specjalizacji technicznej Rys. 8. Oskar Degenhardt Der Oberschlesisch-Polnische Bergdistrict Hinweglassung der Diluviums Skala 1: Litografia barwna. Ze zbiorów NAG PIG-PIB. Fig. 8. Oskar Degenhardt Der Oberschlesisch-Polnische Bergdistrict Hinweglassung der Diluviums A map in the scale of 1: Colour lithograph. Collection of NAG PIG-PIB.
8 114 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2015 Fig. 9. Richard Michael Geologische Űbersichtskarte des Oberschlesischen Steinkohlenreviers und seiner Nachbargebiete Skala 1: Litografia barwna. Z prywatnej kolekcji K. I S. Wołkowiczów Fig. 9. Richard Michael Geologische Űbersichtskarte des Oberschlesischen Steinkohlenreviers und seiner Nachbargebiete A map in the scale of 1: Colour lithograph. Private collection of K. and S. Wołkowicz w szkole Pijarów w Łukowie oraz kursów technicznych w Warszawie. To techniczne wykształcenie pomogło Mu opracować, nie znane wówczas w Polsce metody geodezyjne z zastosowaniem teodolitu i rachunku współrzędnych oraz wprowadzić je do początkującego miernictwa górniczego. Od 1841 r. rozpoczął on pracę jako pomocnik inżyniera w markszajderii nr 87 w słynnej kopalni Reden, w Dąbrowie Górniczej. Po zlikwidowaniu Akademii Górniczej w Kielcach, od 1846 r. prowadził kursy dla uczniów i młodych specjalistów górniczych w Dąbrowie Górniczej. Była to namiastka przyszłej szkoły, tzw. Sztygarki, która została oficjalnie otwarta dopiero w 1889 r. W 1852 r. został mianowany zawiadowcą kopalń węgla w Zachodnim Okręgu Górniczym, a w 1861 r. zarządcą całego górnictwa w Królestwie Polskim. W roku 1856 Hempel ukończył, trwającą ponad cztery lata, pracę nad opracowaniem Mapy geognostycznej zagłębia węglowego w Królestwie Polskiem [10]. Była ona rytowana i wydana nakładem rządowym w 1857 r., w zakładzie M. Fajansa w Warszawie, w 18 sekcjach (arkuszach) o rozmiarach: ark. I-XII: 43,2 5,3 cm, ark. XIII-XVIII: 42,2 7,2 cm. Na ark. VI są umieszczone dwie podziałki transwersalne i dwie skale liczbowe (osobno dla mapy 1: i dla przekrojów 1:2 000), a także skorowidz arkuszy oraz objaśnienie dotyczącymi realizacji opracowania na podstawie triangulacji założonej dla trójwiorstówki przez Karola Tennera. Ciekawostką jest również informacja, że mapa została ułożona z rozkazu dyrektora górnictwa Jenerała Majora Szenszyna. Mapa ta obejmuje teren pomiędzy Czeladzią (na zachodzie) a Olkuszem (na wschodzie). Na północ sięga po Ujejsce i Ząbkowice, a na południu ograniczona jest przebiegiem granic państwowych (ówczesnego Królestwa Polskiego) na rzekach Białej i Czarnej Przemszy. Wyróżnił na niej następujące formacje geologiczne: utwór węglowy, ślady utworu permskiego, utwory triasu, wapień jurajski, odsypy piasku, porfir. Poza wspomnianą mapą Hempel wykonał wspólnie z Ludwikiem Zejsznerem Mapę geognostyczną byłego Wschodniego Okręgu Górniczego, która ukazała się w Paryżu w 1867 wraz z przekrojami i opisem badań geologicznych przeprowadzonych w latach [23, 24] Inną, nietuzinkową postacią był Michał Łempicki ( ), inżynier górniczy, absolwent Instytutu Górniczego w Petersburgu, geolog i przedsiębiorca, twórca firmy Biuro Wiertnicze i Robót Górniczych M. Łempicki i S-ka, poprzedniczki Katowickiego Przedsiębiorstwa Geologicznego. Od 1891 roku był członkiem Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności, należał również do założycieli fachowego czasopisma Przegląd Górniczo-Hutniczy, którego pierwszy numer ukazał się w 1903 roku w Dąbrowie, a który jest kontynuowany do dzisiaj jako Przegląd Górniczy. W 1916 roku został mianowany członkiem Tymczasowej Rady Stanu, w której odpowiadał za Wydział Spraw Wewnętrznych. W 1891 roku opracował wspólnie z A. Gatowskim i wydał w Petersburgu mapę (w czterech arkuszach) zatytułowaną Płastowaja karta polskowo kamiennougolnowo basseina [11]. Wschodnia część zagłębia węglowego w okresie rozbiorów należała do zaboru austriackiego. Z geologów austriackich obszar ten kartował m.in. Emil Tietze ( ), który na mapie Geologische Karte der Umgebung von Chrzanów und Krzeszowice [22] wydanej w 1888 znaczy obecność wychodni formacji węglonośnej (Productive Kohlenformation) w obszarze od Tenczynka po rejon Jaworzna i Dąbrowy. Ten sam obszar znalazł się również w obrębie Atlasu Geologicznego Galicji. Mapę geologiczną okręgu krakowskiego (rys. 10), która weszła w skład Zeszytu trzeciego i została wydana w 1894, opracował Stanisław Zaręczny ( ) [27]. Przez wielu badaczy zeszyt ten jest uznawany za najlepiej opracowany [1, 8]. Mapę tą, oprócz niewątpliwych walorów estetycznych, wyróżnia szczegółowość i precyzja obrazu kartograficznego. Tekst objaśniający ma objętość 290 stron i zawiera krytyczny przegląd literatury oraz szczegółowe opisy geologiczne skał występujących na obszarze arkusza mapy. Tzw. formacji węglowej Zaręczny poświęcił 24 strony opisując szczegółowo zarówno profile okrywek terenowych, jak i otworów wiertniczych wykonanych na tym obszarze Wiele miejsca poświęca opisowi pokładów węgla.
9 Nr 3 PRZEGLĄD GÓRNICZY 115 Rys. 10. Stanisław Zaręczny Geological Atlas of Galicia. Zeszyt III. Mapa geologiczna Okręgu Krakowskiego. Części ogólnej arkusz pierwszy Skala 1: Litografia barwna. Z prywatnej kolekcji K. I S. Wołkowiczów Fig. 10. S t a n i s ł a w Zaręczny Geological Atlas of Galicia. Paper III. Geological map of Kraków Region. First sheet of the general part A map in the scale of 1: Colour lithograph. Private collection of K. and S. Wołkowicz Warto również odnotować wydaną w 1909 roku Część II Monografii Węglowego Zagłębia Krakowskiego; Budowa Geologiczna, autorstwa Kazimierza Wójcika i Józefa Grzybowskiego. Zawiera ona dwie mapy: ogólną w skali 1: i geologiczną w skali 1: , opracowane przez pierwszego z wymienionych autorów. Monografia ta ukazała się nakładem Związku Górników i Hutników Polskich w Austrii [25]. W niepodległej Polsce pierwsza geologiczna mapa polskiej części Górnego Śląska powstała w 1923 r. Była to Mapa Geologiczna Północno-Wschodniej części Zagłębia Śląskiego w skali 1: (rys. 11) [15]. Została ona wykonana przez Piotra Przesmyckiego ( ) wychowanka szkoły górniczej Sztygarka w Dąbrowie Górniczej. Mapa została opracowana w wersji odkrytej (bez czwartorzędu) i zawiera 15 wydzieleń. W kolejności od najstarszych obejmuje następujące wydzielenia: system dewoński, węglowy, skały wybuchowe oraz permski, triasowy jurajski, kredowy i trzeciorzędowy. Jest to mapa kompilacyjna oparta o wcześniejsze opracowania kartograficzne Degenhardta, Łempickiego, Roemera i Zaręcznego. Rys. 11. Piotr Przesmycki Mapa geologiczna północno- -wschodniej części Zagłębia Śląskiego Skala 1: Litografia barwna. Ze zbiorów NAG PIG-PIB Fig. 11. Piotr Przesmycki Geological map of the north-eastern area of Silesia Basin A map in the scale of 1: Colour lithograph. Collection of NAG PIG-PIB
10 116 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2015 Innym polskim geologiem działającym w omawianym regionie był Arnold Saryusz-Makowski ( ). W roku 1920 przyjechał do Polski i związał się z Państwowym Instytutem Geologicznym pracując w Wydziale Węgli. Zagadnieniem, któremu poświęcił się z wielkim zapałem była geologia Polskiego Zagłębia Węglowego (taka nazwa funkcjonowała w okresie międzywojennym). Zorganizował Stację Geologiczną PIG w Dąbrowie Górniczej i był jej pierwszym kierownikiem. Swoje badania rozpoczął od opisu budowy geologicznej i obliczenia zasobów węgla w zagłębiu. Wykonał również szczegółowe zdjęcie kilku arkuszy map geologicznych w skali 1 : na terenie obszaru pszczyńskiego (Stary Bieruń i Lędziny) oraz obszaru rybnickiego (Wodzisław i Gorzyczki). Na podstawie danych uzyskanych z wierceń przeanalizował szczegółowo struktury tektoniczne oraz stratygrafię karbonu produktywnego (rys. 12) [23]. W pierwszych dniach wojny, we wrześniu 1939 r. profesor Makowski wysłał do Warszawy obszerny materiał dotyczący Polskiego Zagłębia Węglowego. Materiał ten został całkowicie zniszczony w trakcie działań wojennych [9]. Omawiając kartografię geologiczną Górnego Śląska nie sposób pominąć dokonań profesora Stanisława Doktorowicza-Hrebnickiego ( ), absolwenta Instytutu Górniczego w Petersburgu (1912 r.), który po powrocie z ogarniętej wojna domową Rosji podejmuje w 1922 r. pracę w Państwowym Instytucie Geologicznym. Otrzymuje on etat geologa w organizowanym wówczas Wydziale Węgli. Problematyka węglowa w nowo odrodzonym państwie, jak również Instytucie, była priorytetowym zadaniem z uwagi na znaczenie węgla kamiennego w bilansie energetycznym Rzeczpospolitej Polskiej. Państwowy Instytut Geologiczny pełniący obowiązki służby geologicznej stanął więc przed wyzwaniem zaspokojenia bazy zasobowej dla bieżących potrzeb górnictwa węglowego, jak również przygotowania zaplecza naukowego, związanego z rozpoznaniem budowy geologicznej Zagłębia, jego tektoniki, stratygrafii, zasobów oraz kierunków dalszych poszukiwań. Tymi zadaniami obarczono Stanisława Doktorowicza-Hrebnickiego. Przystąpił On niezwłocznie do opracowania szczegółowego zdjęcia geologicznego północnej i wschodniej części Zagłębia Górnośląskiego w skali 1 : W 1934 r. był gotowy pierwszy wzorcowy arkusz Grodziec (rys. 13), obejmujący mapę zakrytą, mapę strukturalną, przekroje geologiczne i tekst objaśniający [7]. W późniejszych latach okresu międzywojennego Doktorowicz-Hrebnicki kartuje kolejne arkusze w skali 1 : : Gołonóg, Dąbrowę Górniczą, Ząbkowice, Imielin Wielki, Chełm, Jaworzno, Sławków i Katowice. Dwa z nich: Ząbkowice i Dąbrowa Górnicza zostały wydane już po wojnie w 1947 r., a inny znany geolog Stefan Czarnocki przedstawia monografię o Polskim Zagłębiu Węglowym [5]. Mapy te, jakkolwiek posiadające same w sobie wartość historyczną, są w zasadzie aktualne do dnia dzisiejszego [20]. Po zakończonej wojnie i wznowieniu działalności Instytutu Doktorowicz-Hrebnicki już w marcu 1945 r. podejmuje prace nad zorganizowaniem Wydziału Geologii Węgli. Przesunięcie granic państwa na zachód postawiło ponownie (tak jak po odrodzeniu Polski w 1918 r.) przed górnictwem węglowym oraz Instytutem, nowe ogromne wyzwania związane z potrzebą rozszerzenia badań w zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, w Zagłębiu Dolnośląskim oraz na Rys. 12. Arnold Saryusz-Makowski Mapa przeglądowa Polskiego Zagłębia Węglowego Skala 1: Fig. 12. Arnold Saryusz-Makowski General map of the Polish Coal Basin A map in the scale of 1:
11 Nr 3 PRZEGLĄD GÓRNICZY 117 Rys. 13. Stanisław Doktorowicz-Hrebnicki Szczegółowa Mapa Geologiczna Polskiego Zagłębia Węglowego. Arkusz Grodziec Skala 1: Ze zbiorów NAG PIG-PIB Fig. 13. Stanisław Doktorowicz-Hrebnicki A detailed geological map of the Polish Coal Basin. Sheet of Grodziec A map in the scale of 1: Collection of NAG PIG-PIB rozległych terenach zachodniej Polski, obfitującej w węgiel brunatny. Doktorowicz-Hrebnicki przyczynia się do zorganizowania nowych stacji geologicznych na terenach obu zagłębi, w Czeladzi i Szczawnie Zdroju (stały się one zalążkiem dwóch późniejszych Oddziałów Regionalnych PIG w Sosnowcu i Wrocławiu). Kierowany przez niego Wydział Geologii Węgli rozrasta się do trzech działów: Węgla Kamiennego, Węgla Brunatnego i Torfu, dwóch pracowni paleobotanicznych karbonu w Krakowie i trzeciorzędu w Warszawie, uprzednio wspomnianych dwóch stacji oraz punktu badawczego w Chwałowicach koło Rybnika. W latach wykonuje wspólnie z profesorem Tadeuszem Antonim. Bocheńskim wielką pracę związaną z wprowadzeniem nowej, liczbowej nomenklatury wszystkich pokładów węglowych GZW. Praca ta miała podstawowe i kardynalne znaczenie zarówno dla górnictwa węglowego jak i dalszych badań karbonu. Polegała on na przeprowadzeniu identyfikacji i paralelizacji wszystkich pokładów oraz wszystkich kopalń i ujęcia całości w jeden jednolity system. Warto dodać, że nomenklatura ta obowiązuje do dziś. Doktorowicz- -Hrebnicki nie zaniedbuje również prac kartograficznych. Opracowuje między innym Przeglądową Mapę Geologiczną Polski w skali 1 : arkusz Wałbrzych, jak również współpracuje przy opracowaniu kolejnych dwóch arkuszy Kraków i Opole. Przy współudziale profesora Edwarda Ciuka, absolwenta Dąbrowskiej Sztygarki, przygotowuje pierwszy bilans zasobów węgla kamiennego dla obu Zagłębi Węglowych; Górnośląskiego i Dolnośląskiego. Realizuje i doprowadza również do końca kartograficzne zdjęcie całego GZW. Synteza ta objęła zestaw map pod nazwą Mapa Geologiczna Górnośląskiego Zagłębia Węglowego wykonanych w skalach 1 : i 1 : Prace Doktorowicza-Hrebnickiego prowadzone przez wiele lat na terenie GZW stanowią wielkie osiągnięcie geologii polskiej oraz posiadają istotne znaczenie praktyczne dla przemysłu górniczego Przegląd historyczny rezultatów prac kartograficzno- -geologicznych dotyczących obszaru Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, począwszy od XVIII w. aż po okres II wojny światowej, wykazał, że wkład do dzieła poznawania budowy geologicznej zagłębia wnieśli badawcze różnej narodowości, co uwarunkowane było historią badanego obszaru. Początkowy udział, co zrozumiałe wnieśli badacze niemieccy wywodzący się przede wszystkim z najstarszej górniczej uczelni świata Bergakademie we Freibergu, która
12 118 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2015 w 2015 r. będzie obchodziła 250-lecie swojego istnienia. Nie można nie zauważyć wkładu geodetów austriackich, a także udziału naszych wybitnych geologów Stanisława Staszica i Jerzego Bogumiła Koreńskiego (Georg Gottlieb Pusch). Na ich pracach i wielu innych, w tym na opracowaniach R. A.W. von Carnalla, F. von Roemera, O. Degenhardta oraz R. Michaela, J. Czarnockiego i A.S. Makowskiego, oparł swoje dzieło Stanisław Doktorowicz-Hrebnicki. W zasadniczych zarysach dzieło kartograficzne Mapa Geologiczna Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, tego znakomitego geologa, jest uwzględniane po dzień dzisiejszy w praktyce geologiczno-górniczej GZW. Praca została przygotowana w ramach zadania nr , finansowanego ze środków dotacji Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla Państwowego Instytutu Geologicznego -Państwowego Instytutu Badawczego, na działalność statutową. Literatura 1. Alexandrowicz, S. W.: Sekcja geologiczna Komisji Fizjograficznej TNK i AU Działalność i osiągnięcia. Studia i Materiały do dziejów Polskiej Akademii Umiejętności T. V. Kraków str Buch, von L.: Geognostische Beobachtungen auf Reisen durch Deutschland und Italien. Haude und Spener. Berlin Buch, von L., Rothenburg, F. R., Kliewer, H., Ja ttnig, C., Schmidt, P.: Geognostische Karte von Deutschland und den umliegenden Staaten in 42 Blättern nach den vorzüglichsten mitgetheilen Materialien. Publisher: Simon Schropp & Comp. Berlin Carnall, von R.: Geognostische Karte von Ober-Schlesien. Verlag von Simon Schropp & Co. Berlin Czarnocki S.: Polskie Zagłębie Węglowe w świetle badań geologicznych ostatnich lat dwudziestu ( ). Państwowy Instytut Geologiczny. Skład Główny w Kasie im. J. Mianowskiego. Warszawa Degenhardt, O.: Der Oberschlesisch-Polnische Bergdistrict Hinweglassung der Diluviums. Verlag der Landkartenhandlung von J.H. Neuman. Lithographie und Farbendruck des Berliner Lithographischen Instituts. Berlin Doktorowicz-Hrebnicki S.: Szczegółowa Mapa Geologiczna Polskiego Zagłębia Węglowego. Arkusz Grodziec. Skala 1: Państwowy Instytut Geologiczny. Druk Wojskowego Instytutu Geograficznego. Warszawa Graniczny, M., Kacprzak, J.,, Urban, H., Wołkowicz, S.: Atlas Geologiczny Galicyi - pierwsza seryjna edycja map geologicznych ziem polskich. Przegląd geologiczny, vol. 55,5; str Warszawa Graniczny, M., Miecznik, J.B., Urban, H., Wołkowicz, K., Wołkowicz, S.: Losy Państwowego Instytutu Geologicznego w czasie II Wojny Światowej wspominając tych, którzy odeszli. Biul. PIG, nr 448/2, 2012 str Hempel J. M.: Mapa geognostyczna zagłębia węglowego w Królestwie Polskiem.Wyd. M. Fajansa. Warszawa Łempicki M., Gatowski A.: Płastowaja karta polskowo kamiennougolnowo basseina. Wyd. Kartograficzeskij zawod. A. Alina. St. Petersburg Michael, R.: Die Geologie des oberschlesischen Steinkohlenbezirkes. Abhandlungen der Kőniglich Preussischen Geologischen Landesanstalt. Berlin Oeynhausen, von C.: Bersuch einer geognostischen Beschreibung von Oberschlesien und den nachst angrenzenden Gegenden von Polen, Galizien und Öetreichisch-Schlesien. Essen Pasieczna, A.: Mercury in soils, and river and stream sediments in the Silesia-Cracow Region (Southern Poland) (in Polish with English summary). Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 2014, 457: Przesmycki P.: Mapa Geologiczna Północno-Wschodniej części Zagłębia Śląskiego Pusch, G.G.: Geognostyscher Atlas von Polen. Publisher J.G. Cotta, Stuttgart und Tűbingen Roemer, F.: Geognostische Karte von Oberschlesien. Verlag der Landkartenhandlung von J.H. Neuman. Lithographie und Farbendruck des Berliner Lithographischen Instituts. Berlin Rzymełka, J.A.: Dzieje poznawania geologicznego Górnośląskiego Zagłębia Węglowego do 1870 r., Uniwersytet Śląski, Katowice Saryusz-Makowski A.: Mapa przeglądowa Polskiego Zagłębia Węglowego. W: Polskie Zagłębie Węglowe (budowa, zasoby, produkcja). Sprawozdania Polskiego Instytutu Geologicznego. Tom II, z. 3-4, ss Warszawa Skoczylas J.:,,Postępy badań geologicznych na Górnym Śląsku w okresie dwudziestolecia międzywojennego, Przegląd Górniczy, T. 68, nr 2, ss Staszic, S.: Carta Geologica totus Poloniae, Moldaviae, Transylvaniae, Hungariae et Valachiae Tietze, E.: Geologische Karte der Umgebung von Krakau, Geologische Karte der Umgebung von Chrzanów und Krzeszowice. Jahrbuch der k.-k. Geologischen Reichsanstalt, 37. Alfred Holder K.K. Hof- und Universitats Buchhandler, Wien Wójcik A.J.:,,Jan Hempel - górnik i geolog _ autor Mapy geognostycznej Zagłębia Węglowego... (1856 r.). W: Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej nr l17, seria Studia i Materiały m 32,,,Dziedzictwo i historia górnictwa oraz możliwości wykorzystania pozostałości dawnych robót górniczych, 2006 s s Wójcik A.J.:,,Zachodni okręg Górniczy. Studia z dziejów geologii i górnictwa w Królestwie Polskim, Polska Akademia Nauk, Instytut Historii Nauki, Warszawa, 2008, ss Wójcik K.: Mapa geologiczna zagłębia węglowego śląsko-krakowskiego. W: Wójcik K., Grzybowski J. Monografia Węglowego Zagłębia Krakowskiego. Cz. II. Nakładem Związku Górników i Hutników Polskich w Austryi. Kraków s Wójcik Z.: Elementy stratygrafii i geologii złóż na mapie Stanisława Staszica z 1815 roku. W: Stanisław Staszic. Geologia górnictwo hutnictwo. WG Warszawa 1979, s Zaręczny, S.: Atlas Geologiczny Galicji: Zeszyt 3, arkusze: Okręg Krakowski i Oświęcim-Chrzanów-Krzeszowice. Nakładem Akademii Umiejętności. Skład główny w Księgarni Spółki Wydawniczej Polskiej. Kraków 1894.
Doc. dr hab. Franciszek, Józef LIS
Doc. dr hab. Franciszek, Józef LIS Zakład Geologii Środowiskowej tel. 849 53 51 w. 590 e-mail: jozef.lis@pgi.gov.pl Kwalfikacje: 1951 1957 studia na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego 1957 magister
Kartografia - wykład
prof. dr hab. inż. Jacek Matyszkiewicz KATEDRA ANALIZ ŚRODOWISKOWYCH, KARTOGRAFII I GEOLOGII GOSPODARCZEJ Kartografia - wykład Mapy topograficzne i geologiczne Część 2 MAPY TOPOGRAFICZNE UŻYTKOWANE W POLSCE
Historia kartografii geologicznej Dolnego Śląska
Historia kartografii geologicznej Dolnego Śląska Jurand Wojewoda Zakład Geologii Strukturalnej i Kartografii Geologicznej Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytet Wrocławski Najstarsze odwzorowania ziem
Katalog Wystawy KARTOGRAFIA GEOLOGICZNA ZIEM POLSKICH DO ROKU 1919
Jubileusz 90-lecia Państwowego Instytutu Geologicznego Stanisław Wołkowicz, Krystyna Wołkowicz, Jerzy B. Miecznik Katalog Wystawy KARTOGRAFIA GEOLOGICZNA ZIEM POLSKICH DO ROKU 1919 Ze zbiorów Państwowego
Mapy litologiczno-stratygraficzne.
Piotr Jermołowicz Inżynieria Środowiska Szczecin Mapy litologiczno-stratygraficzne. Wśród map litologiczno-stratygraficznych zakrytych - aktualnie znajdujących się w użytkowaniu - są mapy w skali 1 : 300
Polska kartografia geologiczna w XX-leciu miêdzywojennym
MA KOWSKI S. 1934 W sprawie upoœledzenia nauk geologicznych w Polsce. Nauka Pol., 19: 392 400. MOROZEWICZ J. 1918 Przyroda Polski wobec zadañ gospodarczych pañstwa polskiego. Rocz. PAU 1917/1918, Kraków:
Inwentaryzacja wyrobisk górniczych mających połączenie z powierzchnią usytuowanych terenach zlikwidowanych podziemnych zakładów górniczych
Inwentaryzacja wyrobisk górniczych mających połączenie z powierzchnią usytuowanych terenach zlikwidowanych podziemnych zakładów górniczych Piotr Kujawski Próby identyfikacji obszarów zagrożenia Raport
PROBLEMY WERYFIKACJI, AKTUALIZACJI I HARMONIZACJI DANYCH NA MAPACH TEMATYCZNYCH W SKALI 1:50 000
dr Małgorzata Sikorska-Maykowska PROBLEMY WERYFIKACJI, AKTUALIZACJI I HARMONIZACJI DANYCH NA MAPACH TEMATYCZNYCH W SKALI 1:50 000 14-17 październik 2009 Duszniki Zdrój Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy
LXXXII Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego. WYZWANIA GEOLOGII REGIONU GÓRNOŚLĄSKIEGO w XXI wieku Ustroń, 19 21 IX 2013 r.
Oddział Górnośląski Polskiego Towarzystwa Geologicznego oraz Oddział Górnośląski w Sosnowcu Wydział Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej w Gliwicach Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w
Prof. dr hab. Adam Wrzosek organizator i Dziekan Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1920/ /1923
Prof. dr hab. Adam Wrzosek organizator i Dziekan Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1920/1921 1922/1923 Lekarz, patolog, historyk medycyny i antropolog. Urodził się 6 V 1875 r. w Zagórzu
Z DZIEJÓW KARTOGRAFII Tom XIX CZTERDZIESTOLECIE ZESPOŁU HISTORII KARTOGRAFII PRZY INSTYTUCIE HISTORII NAUKI POLSKIEJ AKADEMII NAUK
Z DZIEJÓW KARTOGRAFII Tom XIX CZTERDZIESTOLECIE ZESPOŁU HISTORII KARTOGRAFII PRZY INSTYTUCIE HISTORII NAUKI POLSKIEJ AKADEMII NAUK Polish Academy of Sciences Institute of the History of Science Team for
Skorupa kontynentalna - analiza geologiczna skał i obszarów
Geolog zatrudniony w firmie poszukiwawczej może wykonywać zarówno prace w terenie jak i w biurze. Prace terenowe mogą polegać na nadzorze nad prowadzonymi wierceniami oraz opisie petrograficznym uzyskanych
Ryciny i ilustracje. Wadoviana : przegląd historyczno-kulturalny 16,
Ryciny i ilustracje Wadoviana : przegląd historyczno-kulturalny 16, 263-272 2013 Ryc. 1. Schematyczny obraz doliny Skawy w Wadowicach w latach 1779-1783. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Galicja
KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 2. Zespół dydaktyczny
Ochrona środowiska, studia I stopnia studia stacjonarne KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Kartografia środowiskowa Environmental Cartography Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator Prof. dr hab. inż. Wanda Wilczyńska
Zbiory kartograficzne Część 1
Nr 20/2018 08 02 18 Zbiory kartograficzne Część 1 Autor: Bogumił Rudawski (IZ) Zbiory kartograficzne Archiwum II Wojny Światowej Instytutu Zachodniego obejmują kilkadziesiąt planów i map. Są to dokumenty
Prof. dr hab. inż. Jan Henryk Obrąpalski. wspaniały naukowiec wybitny organizator życia gospodarczego na Górnym Śląsku
Prof. dr hab. inż. Jan Henryk Obrąpalski wspaniały naukowiec wybitny organizator życia gospodarczego na Górnym Śląsku 1881-1958 Profesor Jan Obrąpalski urodził się 13.07.1885 roku w Warszawie ojciec Erazm
Kopalnia Ksawery (Zagłębie Dąbrowskie) Wybór literatury
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka Kopalnia Ksawery (Zagłębie Dąbrowskie) Wybór literatury Wybór i opracowanie Marta Boszczyk Kielce 2012 Korekta Dorota Parkita Redakcja techniczna opracowanie graficzne
Potencjał geoturystyczny otoczenia pewnej doliny kopalnej z okolic Olesna(woj.opolskie)
Potencjał geoturystyczny otoczenia pewnej doliny kopalnej z okolic Olesna(woj.opolskie) Michał Michalak Uniwersytet Śląski Wydział Nauk o Ziemi 24.09.2017 Plan referatu 1 Ogólneinformacje 2 3 Podstawyprojektu
1. Publikacje książkowe. * Działalność Polskich Związków Zawodowych w ŚFZZ , Warszawa 1986; Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, s.
1. Publikacje książkowe * Działalność Polskich Związków Zawodowych w ŚFZZ 1945-1957, Warszawa 1986; Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, s. 142, * Światowa Federacja Związków Zawodowych 1945-1985,
XXI Ogólnopolska Konferencja Historyków Kartografii Krasiczyn Przemyśl Lwów, 25 29 września 2001 roku KARTOGRAFIA GALICJI 1772 1918
XXI Ogólnopolska Konferencja Historyków Kartografii Krasiczyn Przemyśl Lwów, 25 29 września 2001 roku KARTOGRAFIA GALICJI 1772 1918 Organizatorzy: Zespół Historii Kartografii przy Instytucie Historii Nauki
PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2019 rok
A. PLAN ZADANIOWO-FINANSOWY W CZĘŚCI ZADAŃ BADAWCZYCH PRZEWIDZIANYCH DO SFINANSOWANIA LUB DOFINANSOWANIA Z BUDŻETU PAŃSTWA W ROKU 2018 (DZIAŁALNOŚĆ STATUTOWA) I. DZIEJE GÓRNEGO ŚLĄSKA OD XVIII WIEKU JAKO
ATLAS RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Część I PAŃSTWO - TERYTORIUM - ORGANIZACJA. Spis map 11. MAPY OGÓLNE. 11.1 Polska a świat
ATLAS RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Spis map Część I PAŃSTWO - TERYTORIUM - ORGANIZACJA 11. MAPY OGÓLNE 11.1 Polska a świat 1. Strefy klimatyczne i roślinność 1:100000000 według W. Okołowicza i Atlasu Świata
Henryk Rutkowski. Kartografia wschodniej Wielkopolski do początku XIX wieku
Henryk Rutkowski Kartografia wschodniej Wielkopolski do początku XIX wieku Przedmiotem zainteresowania jest terytorium województwa kaliskiego na dawnych mapach, z których tylko późniejsze przedstawiają
JAN HEMPEL GÓRNIK I GEOLOG AUTOR MAPY GEOGNOSTYCZNEJ ZAGŁĘBIA WĘGLOWEGO (1856 r.)
Nr 117 Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej Nr 117 Studia i Materiały Nr 32 2006 Andrzej J. WÓJCIK* mapy górnicze i geologiczne, górnictwo węgla kamiennego, Zagłębie Górnośląskie
XL OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody III stopnia pisemne podejście 2
-2/1- XL OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody III stopnia pisemne podejście 2 Zadanie 10. A. Okolice Chęcin są podręcznikowym przykładem obszaru występowania inwersji rzeźby. Wyjaśnij, na czym polega inwersja
Historyczno - Badawczy Biuletyn Filatelistyczny 2012 nr 1-4 ( )
1 2 SZANOWNI PAŃSTWO! OD REDAKTORA Po dwuletniej przerwie podjęto decyzję o wznowieniu edycji pisma Polskiej Akademii Filatelistyki. Ostatni numer Historyczno-Badawczego Biuletynu Filatelistycznego ukazał
KSZTAŁCENIE W ZAKRESIE KARTOGRAFII I GIS NA UNIWERSYTECIE PRZYRODNICZYM WE WROCŁAWIU HALINA KLIMCZAK INSTYTUT GEODEZJI I GEOINFORMATYKI
KSZTAŁCENIE W ZAKRESIE KARTOGRAFII I GIS NA UNIWERSYTECIE PRZYRODNICZYM WE WROCŁAWIU HALINA KLIMCZAK INSTYTUT GEODEZJI I GEOINFORMATYKI Najstarszą uczelnią wyższą na Dolnym Śląsku oferującą studia I i
1 Maria Zduniak Ukończyła studia w zakresie teorii muzyki i gry na fortepianie w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej we Wrocławiu (1961), a także w zakresie historii sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim
Materiały 42. Sympozjum Speleologicznego
Sekcja Speleologiczna Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika Materiały 42. Sympozjum Speleologicznego Tarnowskie Góry, 24 26.10.2008 r. Organizatorzy: Sekcja Speleologiczna Polskiego Towarzystwa
OBRAZ KRAJOBRAZU GÓRNICZEGO ZAGŁĘBIA DĄBROWSKIEGO NA PRZYKŁADZIE KARTY GEOGNOSTYCZNEJ ZAGŁĘBIA WĘGLOWEGO JANA HEMPLA (1856 r.)
GÓRNICTWO I GEOLOGIA 2011 Tom 6 Zeszyt 1 Andrzej J. WÓJCIK Instytut Historii Nauki PAN, Warszawa OBRAZ KRAJOBRAZU GÓRNICZEGO ZAGŁĘBIA DĄBROWSKIEGO NA PRZYKŁADZIE KARTY GEOGNOSTYCZNEJ ZAGŁĘBIA WĘGLOWEGO
ZASTOSOWANIE GEOMETRII INŻYNIERSKIEJ W AEROLOGII GÓRNICZEJ
Krzysztof SŁOTA Instytut Eksploatacji Złóż Politechniki Śląskiej w Gliwicach ZASTOSOWANIE GEOMETRII INŻYNIERSKIEJ W AEROLOGII GÓRNICZEJ Od Redakcji: Autor jest doktorantem w Zakładzie Aerologii Górniczej
Mapy geologiczne zasady interpretacji.
Piotr Jermołowicz Inżynieria Środowiska Szczecin Mapy geologiczne zasady interpretacji. Mapa geologiczna jest rzutem prostokątnym na płaszczyznę poziomą zgeneralizowanych faktów geologicznych w ustalonej
Spis treści. Skróty i oznaczenia Przedmowa...19
Skróty i oznaczenia...13 Przedmowa...19 I. Polska w średniowieczu (wieki XI XV)...25 1. Wprowadzenie...25 2. Prehistoria...26 3. Średniowiecze...27 4. Uniwersytety...29 5. Matematyka w Europie przed 1400
Robert Niedźwiedzki Uniwersytet Wrocławski
Robert Niedźwiedzki Uniwersytet Wrocławski Krasiejów Mała Panew Stoła Zdjęcie satelitarne: Google Earth 1822 r. Oeynhausen, mapa 1836 Pusch - brekcja z rejonu Lisowa 1846 Carnall - brekcja z rejonu Lisowa,
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2009 P A P I E R RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2009 P A P I E R Piotr Dobrołęcki współpraca: Tomasz Nowak, Daria Kaszyńska-Dobrołęcka BibliotekaAnaliz Warszawa 2009 Copyright by Piotr
70 lat WYDZIAŁU - 90 lat Jerzego KOWALCZUKA GEOLOGICZNO- MIERNICZEGO ( ) Akademii Górniczej GEOLOGICZNO-POSZUKIWAWCZEGO ( ) GEOLOGII,
70 lat WYDZIAŁU - 90 lat Jerzego KOWALCZUKA GEOLOGICZNO- MIERNICZEGO (1946-1952) Akademii Górniczej GEOLOGICZNO-POSZUKIWAWCZEGO (1952-1992) GEOLOGII, GEOFIZYKI i OCHRONY ŚRODOWISKA ( 1992- Akademii Górniczo-Hutniczej
NAUKA A PRAKTYKA W KARTOGRAFII. dr hab. Wiesław Ostrowski Uniwersytet Warszawski Katedra Kartografii
NAUKA A PRAKTYKA W KARTOGRAFII dr hab. Wiesław Ostrowski Uniwersytet Warszawski Katedra Kartografii Relacje między kartografią praktyczną a dyscyplinami naukowymi 1. Podstawy merytoryczne (co przedstawiać)
RYS HISTORYCZNY WOJSKOWEJ KOMENDY UZUPEŁNIEŃ W CZESTOCHOWIE
Historia RYS HISTORYCZNY WOJSKOWEJ KOMENDY UZUPEŁNIEŃ W CZESTOCHOWIE Instytucje zajmujące się administracją specjalną istniały na terenach polskich już podczas zaborów. Fakt ten stał się punktem wyjścia
Wstęp do inwentarza zbioru/zespołu. Kolekcja Zbigniewa Zdzisława Lubienieckiego Nr zbioru/zespołu PL_1001_FOK_0015
Fundacja Ośrodka KARTA 02-536 Warszawa Narbutta 29 Wstęp do inwentarza zbioru/zespołu Kolekcja Zbigniewa Zdzisława Lubienieckiego 1930-1966 Nr zbioru/zespołu PL_1001_FOK_0015 I Charakterystyka twórcy zbioru/zespołu
Górnośląski Okręg Przemysłowy. 3. Omów przebieg głównego działu wodnego Polski przez teren GOP u i jego konsekwencje.
Egzamin dla kandydatów na przewodników miejskich Górnośląski Okręg Przemysłowy 2.07.2008 r. część ustna 1. Scharakteryzuj krajobraz naturalny w obrębie GOP u. 2. Omów zaleganie pokładów węgla kamiennego
PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2018 rok
Plan pracy Zaopiniowany na posiedzeniu Rady Naukowej PIN-Instytutu w Opolu 9 sierpnia 2017 roku PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2018 rok A. PLAN ZADANIOWO-FINANSOWY W CZĘŚCI ZADAŃ BADAWCZYCH
Jerzy Szczepański 1 CZY MOŻNA MÓWIĆ O POLSKIEJ POLITYCE GOSPODARCZEJ W XIX WIEKU?
Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae Rok 20, Nr 2/2016 Wydział Prawa, Administracji i Zarządzania Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Ewolucja gospodarki, społeczeństwa i systemu prawno-instytucjonalnego
NR 94 Kartowanie geologiczne.indb 2 Kartowanie geologiczne.indb :19: :19:44
Kartowanie geologiczne.indb 1 2008-06-03 09:19:34 NR 94 Kartowanie geologiczne.indb 2 2008-06-03 09:19:44 Waldemar Bardziński, Justyna Ciesielczuk, Józef Lewandowski, Zbigniew Małolepszy PRZEWODNIK do
Karta dokumentacyjna naturalnego zagrożenia geologicznego działalność górnicza Deformacje nieciągłe
Karta dokumentacyjna naturalnego zagrożenia geologicznego działalność górnicza Deformacje nieciągłe Nr ewidencyjny M-34-63-A-a/G/N/6 Lokalizacja: Województwo Powiat Gmina Miejscowość Śląskie Miasto Katowice
Komentarz technik geolog 311[12]-01 Czerwiec 2009
Zadanie egzaminacyjne Wykonaj przekrój geologiczny na podstawie załączonej mapy geologicznej i profili otworów wiertniczych wzdłuż linii A B. Przy sporządzaniu przekroju geologicznego zastosuj dwudziestopięciokrotne
Warszawa, dnia 15 grudnia 2016 r. Poz. 2023
Warszawa, dnia 15 grudnia 2016 r. Poz. 2023 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 6 grudnia 2016 r. w sprawie innych dokumentacji geologicznych Na podstawie art. 97 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 9
Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej
Początki Wydawnictwa Politechniki Poznańskiej (WPP) sięgają roku 1957, kiedy to powstała Redakcja Skryptów, kontynuująca powojenną działalność Stowarzyszenia Bratniej Pomocy Studentów i Studentek oraz
SILNI WIEDZĄ PATRZĄCY W PRZYSZŁOŚĆ Jubileusz 60-lecia IMG PAN Lista gratulacji
SILNI WIEDZĄ PATRZĄCY W PRZYSZŁOŚĆ Jubileusz 60-lecia IMG PAN Lista gratulacji Z okazji jubileuszu 60-lecia IMG PAN listy gratulacyjne na ręce Dyrektora IMG PAN osobiście, bądź przez swoich przedstawicieli
Kształcenie w zakresie kartografii i systemów informacji geograficznej na Wydziale Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej
Politechnika Warszawska Wydział Geodezji i Kartografii Zakład Kartografii Kształcenie w zakresie kartografii i systemów informacji geograficznej na Wydziale Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej
Strony WWW Biuletyn maturalny Arkusze maturalne Omega, Internet. Wykaz pojęć. Podręczniki, Vademecum, dowolne materiały
PRZYGOTOWANIE DO MATURY 2008 Zagadnienia należy opracowywać wcześnie samodzielnie, aby być przygotowanym do dyskusji i do sprawdzenia wiadomości! PS praca samodzielna do oddania P materiał do wcześniejszego
Warszawa, dnia 25 listopada 2014 r. Pozycja 51
Warszawa, dnia 25 listopada 2014 r. Pozycja 51 KOMUNIKAT MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO 1) z dnia 9 października 2014 r. o przyznanych dotacjach ze środków finansowych na naukę na inwestycje w zakresie
ZMIANY UŻYTKOWANIA ZIEMI NA PRZYKŁADZIE MIASTA PODGÓRZA I ZAMOŚCIA
Wojciech Przegon ZMIANY UŻYTKOWANIA ZIEMI NA PRZYKŁADZIE MIASTA PODGÓRZA I ZAMOŚCIA w świetle materiałów kartograficznych Kraków 2011 Pracę recenzowała: Urszula Litwin Projekt okładki: Michał Uruszczak
Klaudiusz Baran Urodził się w Przemyślu. W 1995 roku ukończył Akademię Muzyczną im. Fryderyka Chopina w Warszawie w klasie Prof. Jerzego Jurka. Jako stypendysta rządu francuskiego kontynuował studia w
Przykłady wybranych fragmentów prac egzaminacyjnych z komentarzami Technik geolog 311[12]
Przykłady wybranych fragmentów prac egzaminacyjnych z komentarzami Technik geolog 311[12] 1 2 3 4 W pracach egzaminacyjnych oceniane były elementy: I. Tytuł pracy egzaminacyjnej. II. Założenia do wykonania
Tradycje stowarzyszeniowe warszawskich elektryków przed 1920 r.
Tradycje stowarzyszeniowe warszawskich elektryków przed 1920 r. Zbigniew FILINGER, Komisja Historyczna OW SEP Seminarium SAiP OW pt. XXI WEP (Wybitni Elektrycy Polscy) Warszawa 20 marca 2019 Tradycje stowarzyszeniowe
1. edycja Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami, kierowany przez Jerzego Waldorffa, od wielu lat podejmujący działania zmierzające do ratowania zabytkowych nagrobków. Za fundusze zebrane głównie
ZACHODNI OKRĘ G GÓRNICZY
ANDRZEJ J. WÓJCIK ZACHODNI OKRĘ G GÓRNICZY STUDIA Z DZIEJÓW GEOLOGII I GÓRNICTWA W KRÓLESTWIE POLSKIM ZACHODNI OKRĘ G GÓRNICZY STUDIA Z DZIEJÓW GEOLOGII I GÓRNICTWA W KRÓLESTWIE POLSKIM Polska Akademia
90-lecie. Prof. zw. dr hab. inż. Zbigniew Kikiewicz
90-lecie Prof. zw. dr hab. inż. Zbigniew Kikiewicz Kariera naukowa Prof. Zbigniew Kikiewicz urodził się 21 lutego 1924 roku w Białymstoku. W 1945 roku rozpoczął studia na Politechnice Łódzkiej jako jeden
Wizytacja stacji hydrogeologicznych sieci obserwacyjno-badawczej wód podziemnych 22-24 kwietnia 2015 r.
Program Infrastruktura Monitoringu Wód Podziemnych ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa tel. 22 45 92 441, fax. 22 45 92 441 Sieć obserwacyjno-badawcza wód podziemnych na obszarze działania Oddziału Świętokrzyskiego
Zagłębie Ruhry jak to mówią Niemcy Ruhrpott, jest mieszaniną wszystkiego i wszystkich. Jest położone nad rzeką Ruhrą, a także w pobliżu rzeki Ren.
Zagłębie Ruhry Zagłębie Ruhry Zagłębie Ruhry jak to mówią Niemcy Ruhrpott, jest mieszaniną wszystkiego i wszystkich. Jest położone nad rzeką Ruhrą, a także w pobliżu rzeki Ren. Region zachodnich Niemiec,
Antoni Guzik. Rektor, Dziekan, Profesor, wybitny Nauczyciel, Przyjaciel Młodzieży
Antoni Guzik Antoni Guzik Rektor, Dziekan, Profesor, wybitny Nauczyciel, Przyjaciel Młodzieży Docent Antoni Guzik urodził się 7 kwietnia 1925 r. w Izydorówce, w dawnym województwie stanisławowskim. Szkołę
Baza danych Monitoring Wód Podziemnych
Program Infrastruktura Monitoringu Wód Podziemnych Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa tel. 22 4592441, fax. 22 4592441 Baza danych Monitoring Wód Podziemnych Punkty monitoringowe w bazie MWP (stan na 25.03.2015
1) Pana Bogusława Bobrowskiego na funkcję Prezesa Zarządu "KOPEX" S.A. z siedzibą w Katowicach na pięcioletnią kadencję indywidualną,
2016-01-12 13:37 KOPEX SA Powołanie osób zarządzających. Raport bieżący 6/2016 Zarząd "KOPEX" S.A. z siedzibą w Katowicach (Emitent) przekazuje do publicznej wiadomości, że Rada Nadzorcza "KOPEX" S.A.
Rok akademicki: 2015/2016 Kod: BTR-1-109-s Punkty ECTS: 5. Poziom studiów: Studia I stopnia Forma i tryb studiów: -
Nazwa modułu: Kształtowanie środowiska i ochrona przyrody Rok akademicki: 2015/2016 Kod: BTR-1-109-s Punkty ECTS: 5 Wydział: Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Kierunek: Turystyka i Rekreacja Specjalność:
Kartografia - wykład
prof. dr hab. inż. Jacek Matyszkiewicz KATEDRA ANALIZ ŚRODOWISKOWYCH, KARTOGRAFII I GEOLOGII GOSPODARCZEJ Kartografia - wykład Mapy topograficzne i geologiczne Cześć 3 Mapa geologiczno gospodarcza Polski
Programowanie treści kształcenia metodą/wersją blokową: wybór materiałów Oprac. Marta Boszczyk Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Kielcach, 2016 r.
Programowanie treści kształcenia metodą/wersją blokową: wybór materiałów Oprac. Marta Boszczyk Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Kielcach, 2016 r. Wydawnictwa zwarte 1. Bereźnicki, Franciszek : Dydaktyka
KLUCZ ODPOWIEDZI. K O N K U R S H I S T O R Y C Z N Y dla gimnazjów etap szkolny
KLUCZ ODPOWIEDZI K O N K U R S H I S T O R Y C Z N Y dla gimnazjów etap szkolny Zadanie 1. max. 7 p. Wiosna Ludów na ziemiach polskich Zaznacz w tabeli (wpisując w odpowiednią rubrykę literę ), czy poniższe
Konferencja naukowa Losy powstańców śląskich po 1922 roku Katowice, 19 października 2018
Moja Niepodległa https://mojaniepodlegla.pl/mn/konferencje-i-wyklady/6394,konferencja-naukowa-losy-powstancow-slaskich-po-1 922-roku-Katowice-19-pazdzierni.html 2019-10-17, 01:31 Konferencja naukowa Losy
Karta dokumentacyjna naturalnego zagrożenia geologicznego działalność górnicza Deformacje nieciągłe
Karta dokumentacyjna naturalnego zagrożenia geologicznego działalność górnicza Deformacje nieciągłe Nr ewidencyjny M-34-62-C-c/G/N/5 Lokalizacja: Województwo Powiat Gmina Miejscowość Rodzaj zakładu górniczego:
Karol Estreicher twórca Bibliografii polskiej
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Kielcach Karol Estreicher twórca Bibliografii polskiej zestawienie bibliograficzne w wyborze Wybór i opracowanie Agnieszka Jasińska Kielce 2008 Wstęp Karol Estreicher
ZASADY I WYTYCZNE OCENY NAUCZYCIELI AKADEMICKICH WYDZIAŁU ELEKTRYCZNEGO POLITECHNIKI WROCŁAWSKIEJ
ZASADY I WYTYCZNE OCENY NAUCZYCIELI AKADEMICKICH WYDZIAŁU ELEKTRYCZNEGO POLITECHNIKI WROCŁAWSKIEJ (zatwierdzone przez Radę Wydziału Elektrycznego w dn. 22.02.2010r.) Oceny nauczycieli akademickich Wydziału
Karta dokumentacyjna naturalnego zagrożenia geologicznego działalność górnicza Deformacje nieciągłe
Karta dokumentacyjna naturalnego zagrożenia geologicznego działalność górnicza Deformacje nieciągłe Nr ewidencyjny M-34-63-A-c/G/N/4 Lokalizacja: Województwo Powiat Gmina Miejscowość Rodzaj zakładu górniczego:
ZADANIE 1 (0-25pkt) Uzupełnić tabelę związek budowy geologicznej z występującymi w Polsce surowcami mineralnymi.
ZADANIE 1 (0-25pkt) Uzupełnić tabelę związek budowy geologicznej z występującymi w Polsce surowcami mineralnymi. JEDNOSTKA TEKTONICZNA NAZWA SUROWCÓW TYP GENETYCZNY SKAŁY WIEK MIEJSCE WYSTĘPOWANIA W POLSCE
Czterdzieści lat działalności Zespołu Historii Kartografii... Załącznik 1
25 Załącznik 1 Sprawozdania z ogólnopolskich konferencji historyków kartografii Ogólnopolska konferencja we Wrocławiu poświęcona historii kartografii Janina E. Piasecka. Polski Przegl. Kartogr., t. 8,
światowej na terenach Galicji. Wszyscy uczestnicy zapalili na cześć poległych bohaterów symboliczne znicze przy kaplicy cmentarnej.
Wycieczka klas 2 A i 2 D Gimnazjum Nr 2 im. Mikołaja Kopernika w Tarnowie w dniu 26 września 2014 roku - - Dąbrowa Tarnowska - cmentarz I wojny światowej nr 248 i Ośrodek Spotkania Kultur Park Historyczny
VI. PRACE NAUKOWO-BADAWCZE I ICH ZASTOSOWANIE W PRAKTYCE
JOANNA BAC-BRONOWICZ VI. PRACE NAUKOWO-BADAWCZE I ICH ZASTOSOWANIE W PRAKTYCE VI.1 Udział w projektach naukowo-badawczych: 1. Projekt KBN Nr 907379101 Kartograficzna rejestracja stanów i procesów dotyczących
dr inż. Zygmunt Rozewicz 1927-2005
dr inż. Zygmunt Rozewicz 1927-2005 Dr inż. Zygmunt Rozewicz Urodził się 17 marca 1927 r. w Wieliczce. Tu ukończył szkołę powszechną w 1939 r i zdał do gimnazjum. Po wybuchu wojny wyjechał z rodziną do
MAPY GÓRNICZE ZE ZBIORÓW WYŻSZEGO URZĘDU GÓRNICZEGO WE WROCŁAWIU W LATACH 1769 1945
Nr 117 Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej Nr 117 Studia i Materiały Nr 32 2006 Roland BANDUCH* mapy, archiwa MAPY GÓRNICZE ZE ZBIORÓW WYŻSZEGO URZĘDU GÓRNICZEGO WE WROCŁAWIU W
Dorobek wydawniczy pracowników Instytutu Prawa i Administracji za rok 2011
PWSZ IPiA STUDIA LUBUSKIE Tom VIII Sulechów 2012 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sulechowie Dorobek wydawniczy pracowników Instytutu Prawa i Administracji za rok 2011 Paweł Kacprzak Die Zwangsaussiedlung
TEKA KOMISJI HISTORYCZNEJ ODDZIAŁ PAN W LUBLINIE COMMISSION OF HISTORICAL SCIENCES
KOMISJI HISTORYCZNEJ ODDZIAŁ PAN W LUBLINIE COMMISSION OF HISTORICAL SCIENCES POLISH ACADEMY OF SCIENCES BRANCH IN LUBLIN COMMISSION OF HISTORICAL SCIENCES Volume IX Lublin 2012 POLSKA AKADEMIA NAUK ODDZIAŁ
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW W KLASIE VII
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW W KLASIE VII Zakładane osiągnięcia uczniów to wiadomości i umiejętności, którymi uczeń powinien się wykazywać po zakończeniu nauki w szkole podstawowej. Dzięki przyporządkowaniu
Program kształcenia na studiach wyższych Kierunek: Geologia Instytut Nauk Geologicznych UJ Studia drugiego stopnia. geologia
Program kształcenia na studiach wyższych Kierunek: Geologia Instytut Nauk Geologicznych UJ Studia drugiego stopnia Nazwa Wydziału Wydział Geografii i Geologii Nazwa kierunku studiów Określenie obszaru
Debaty Lelewelowskie 2013/1
Debaty Lelewelowskie 2013/1 Wymiary polskiej suwerenności w XIX stuleciu. Stosunki władzy, autonomia polityczna i okoliczności ją kształtujące dyskusja z udziałem Andrzeja Chwalby Jarosława Czubatego Malte
Poszukiwanie i dokumentowanie złóż
Moduł VI Poszukiwanie i dokumentowanie złóż Koordynator: Dr hab. Antoni Muszer Poszukiwanie i dokumentowanie złóż prof. dr hab. Andrzej Solecki dr Wojciech Śliwiński dr hab. Antoni Muszer dr Dagmara Tchorz-Trzeciakiewicz
Mgr Ewa Nowak Katowice SUM
Mgr Ewa Nowak Katowice SUM biblioteka główna śląskiego uniwersytetu medycznego w katowicach w innej siedzibie Abstract The Main Library of the Medical University of Silesia in Katowice has been located
Polonia Maior - Fontes
* KARTOGRAFIA * Bibliografia: Górska Gołaska K., Katalog planów, cz. 1 2, Poznań 1968 n. Historische Pläne und Grundrisse von Städten d Ortschaften in Polen, hrg. A. Jammers, bearb. E. Klemp, Wiesbaden
MACIERZ 1 (ZESTAWIENIE EFEKTÓW KSZTAŁCENIA I PRZEDMIOTÓW) WIEDZA
Załącznik nr 2 (wymagany do wniosku do Senatu UG w sprawie utworzenia studiów) OPIS ZAKŁADANYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA NA STUDIACH STACJONARNYCH PIERWSZEGO STOPNIA NA KIERUNKU GEOLOGIA MACIERZ 1 SYMBOL OBSZAROWE
Biuletyn Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej
ISSN 2080-7759 Biuletyn Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej R. 7 Nr 5 (41) Wrzesień-październik 2014 r. Regionalizm Pracownia UKD Instytut Bibliograficzny Biblioteka Narodowa Aktualności 1. Spotkanie
HISTORIA klasa VII - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny
HISTORIA klasa VII - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny - wymienia datę kongresu wiedeńskiego, cele i główne państwa - wie, na czym polegała rewolucja przemysłowa - potrafi wymienić nowe idee polityczne
Kolekcja prac KOMPUTEROWE PRZETWARZANIE WIEDZY
Kolekcja prac KOMPUTEROWE PRZETWARZANIE WIEDZY Politechnika Wrocławska, 2011 Spis treści R O Z D Z I A Ł 1 ODNAJDOWANIE TEKSTU NA MAPACH (NAZWY GEOGRAFICZNE NA SKANACH MAP) Z. Pietrowska, M. Puchalska,
prof. zw. dr hab. inż. Ryszard Hycner
prof. zw. dr hab. inż. Ryszard Hycner KONTAKT: hycnerryszard@gmail.com O SOBIE: Prof. dr hab. inż. Ryszard Hycner, jest nauczycielem akademickim, profesorem zwyczajnym zatrudnionym na Wydziale Geodezji
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny
www.nowepgg.pl Wortal prawa geologicznego i górniczego 1/6 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny (Dz. U. nr 291, poz. 1712) Na
GABRIELA CICHOWSKA ILUSTRACJA / MALARSTWO
GABRIELA CICHOWSKA ILUSTRACJA / MALARSTWO WYBRANE WYSTAWY I NAGRODY 2012 Internationales Literaturfestival Berlin. Wykłady, seminaria, warsztaty ilustracja książki dziecięcej 7. Bałtyckie Spotkania Ilustratorów.
Historia ziemi i powiatu tarnogórskiego
Historia ziemi i powiatu tarnogórskiego Najstarszą osadą w okolicy są Repty, o których wspomniano w bulli papieskiej z 1201 r. W 1327 r. księstwo bytomskie, wraz z okolicami dzisiejszych Tarnowskich Gór
Trzebnica. Zarys rozwoju miasta na przestrzeni wieków. pod redakcją Leszka Wiatrowskiego. Wrocław Trzebnica 1995 Wydawnictwo DTSK Silesia
Trzebnica Zarys rozwoju miasta na przestrzeni wieków pod redakcją Leszka Wiatrowskiego Wrocław Trzebnica 1995 Wydawnictwo DTSK Silesia Spis treści Przedmowa (Henryk Jacukowicz) 5 Wstęp (Jerzy Kos, Leszek
prof. dr hab. Michał Trocki
prof. dr hab. Michał Trocki Michał Trocki (ur. 1945 w Pruszanach) polski ekonomista, profesor nauk ekonomicznych w dyscyplinie nauk o zarządzaniu. Ekspert w dziedzinie zarządzania projektami, zarządzania
Ćwiczenia terenowe - Kartografia geologiczna
1. Nazwa przedmiotu/modułu w języku polskim Ćwiczenia terenowe - Kartografia geologiczna 2. Nazwa przedmiotu/modułu w języku angielskim Geological Mapping - field course 3. Jednostka prowadząca przedmiot
Jaki kierunek studiów wybrać?
Jaki kierunek studiów wybrać? Abiturient staje przed ważnym wyborem życiowym, którym niewątpliwie jest wybór kierunku studiów i co się z tym wiążę perspektywa dalszej kariery zawodowej. Niektórzy kończą
Andrzej Jezierski. Cecylia Leszczyńska HISTORIA
Andrzej Jezierski Cecylia Leszczyńska HISTORIA Wydawnictwo Key Text Warszawa 2003 Spis treści Od autorów 13 Rozdział 1 Polska w średniowieczu 1.1. Państwo 15 1.2. Ludność 19 1.2.1. Zaludnienie 19 1.2.2.
XX Plener Malarski SZYDŁÓW 2009
XX Plener Malarski SZYDŁÓW 2009 POPLENEROWA WYSTAWA MALARSTWA XX Plener Malarski SZYDŁÓW 2009 GMINNE CENTRUM KULTURY W SZYDŁOWIE URZĄD GMINY W SZYDŁOWIE Historia Pleneru malarskiego w Szydłowie sięga