po.tk.krakow.pl - nieprawid³owe ustawienie ko ci (np. nienaturalne ustawienie stopy w wypadku z³amania

Transkrypt

1 Z³amania ko ci Z³amania ko ci i uszkodzenia stawów Z³amania ko ci Z³amanie ko ci jest to ca³kowite lub czê ciowe przerwanie jej ci±g³o ci po urazie przekraczaj±cym granicê elastyczno ci tkanki. Od³amki z³amanej ko ci mog± ulec przemieszczeniu. Je li dochodzi do przerwania ci±g³o ci skóry nad z³amaniem, a w ranie widoczne s± od³amki ko ci, mamy do czynienia ze z³amaniem otwartym. Rozpoznanie z³amania: - obecno æ fragmentów kostnych lub koñców z³amanej ko ci w ranie - nieprawid³owe ustawienie ko ci (np. nienaturalne ustawienie stopy w wypadku z³amania podudzia) - nieprawid³owa ruchomo æ w miejscu z³amania, której mo e towarzyszyæ tarcie o siebie od³amów kostnych. Dla ratownika stwierdzenie choæby jednego objawu z³amania jest sygna³em do udzielenia takiej pomocy, tak jak przy pewnym z³amaniu. Nale y przy tym ca³y czas pamiêtaæ, e ka dym nieostro nym ruchem czy z³ym ujêciem koñczyny mo na wywo³aæ ból lub dodatkowe uszkodzenie naczyñ, nerwów i skóry. Powik³ania Wstrz±s. Ka de z³amanie mo e byæ przyczyn± wstrz±su. W ka dym przypadku z³amania ko ci zostaj± równie uszkodzone naczynia krwiono ne. Wylew krwawy ogranicza siê zwykle do okolicy z³amania. Je eli od³amki kostne uszkodz± przebiegaj±ce w pobli u du e naczynie krwiono ne, to wylew krwi do tkanek jest du y i utrata krwi mo e siêgaæ, np. w z³amaniu ko ci udowej, nawet kilku litrów. Prowadzi to do wstrz±su. Dodatkowe uszkodzenie tkanek, spowodowane samym urazem lub ostrymi krawêdziami z³amanych ko ci. Oprócz naczyñ uszkodzeniu ulegaj± te nerwy i miê nie, co objawia siê zaburzeniami czucia i pora eniami. Zatory t³uszczowe. S± rzadkim typem powik³añ w z³amaniach ko ci d³ugich. Przyczyn± zatoru t³uszczowego jest przedostanie siê drobnych fragmentów tkanki t³uszczowej lub szpiku ó³tego do wiat³a uszkodzonych naczyñ krwiono nych. Zator powoduje zaburzenie w ukrwieniu narz±dów, a fakt, e drobne naczynia krwiono ne mózgu, p³uc lub serca ulegaj± najczê ciej zaczopowaniu wyja nia, jak gro¼ne mog± byæ jego nastêpstwa (zawa³ serca, mózgu, p³uc). Zaka enie. Zaka enie skóry i tkanek g³êbiej po³o onych nastêpuje najczê ciej przy z³amaniu otwartym: otwarta rana to wrota, przez które wnikaj± drobnoustroje chorobotwórcze. Zaka enie mo e obj±æ tylko skórê, ale zdarza siê, e obejmuje równie wszystkie tkanki miêkkie oraz ko æ. Powik³ane zaka eniem z³amanie goi siê trudno, czêsto z pozostawieniem ubytków tkankowych. Ogólne zasady udzielania pomocy w z³amaniach Nie wolno wykonywaæ adnych ruchów i naginañ w miejscu domniemanego lub pewnego z³amania. Grozi to dodatkowym uszkodzeniem okolicznych tkanek oraz samej ko ci.

2 Ranê w miejscu urazu nale y nakryæ ja³owym opatrunkiem, najlepiej ja³ow± gaz±. Poszkodowanego nale y u³o yæ w bezpiecznej pozycji, a miejsce z³amania unieruchomiæ odpowiednio do okolicy urazu. Nie nale y nastawiaæ z³amañ i zwichniêæ, a jedynie je unieruchamiaæ. Przy z³amaniach nale y unieruchamiaæ dwa s±siednie stawy. Dalsz± czê æ koñczyny nale y dopasowaæ do bli szej czê ci. Koñczyny górne unieruchamia siê do tu³owia, a dolne jedna do drugiej. Nale y walczyæ z rozwijaj±cym siê wstrz±sem, uk³adaj±c poszkodowanego w pozycji przeciwwstrz±sowej i uwa aj±c przy tym, aby nie poruszaæ uszkodzon± ko ci±. Nie wolno stosowaæ u³o enia przeciwwstrz±sowego przy z³amaniach czaszki, miednicy i krêgos³upa. Nie nale y podawaæ poszkodowanemu p³ynów i jedzenia. Spowoduje to utrudnienie przy ewentualnym znieczulaniu ogólnym, koniecznym do nastawienia ko ci. Nigdy nie wolno poruszaæ okolicy urazu w celu potwierdzenia rozpoznania z³amania. Powiêksza to rozmiary uszkodzenia tkanek. W ka dym przypadku z³amania nale y wezwaæ pogotowie. Sposoby unieruchamiania Ze wzglêdu na sposób unieruchamiania, z³amania mo na podzieliæ na: unieruchamiane za pomoc± ob³o enia sztywnymi przedmiotami unieruchamiane odpowiednim u³o eniem Unieruchamiane chustami trójk±tnymi. Poniewa do ka dego przypadku z³amania zostanie wezwana pomoc z zewn±trz, nie ma potrzeby stosowania wyrafinowanych technik unieruchamiania z³amania lekarz sam, na miejscu wypadku, unieruchomi z³amanie na czas transportu. W wyj±tkowych sytuacjach: kiedy poszkodowanego nie mo na przetransportowaæ karetk±, bo wypadek mia³ miejsce w terenie, poszkodowany musi byæ ewakuowany lub zachodzi konieczno æ dzia³ania przeciwwstrz±sowego, dopuszczalne jest wykonanie unieruchomienia transportowego przez ratownika udzielaj±cego pierwszej pomocy. Nale y pamiêtaæ, e z³e unieruchomienie mo e spowodowaæ wiêcej szkody ni samo z³amanie. Z³amania unieruchamiane ob³o eniem sztywnymi przedmiotami Do tego typu unieruchomienia mo na u yæ np. zrolowanych koców, poduszki czy czê ci garderoby, które dopasuj± siê do kszta³tu koñczyny. Dodatkowo, po bokach koñczyny mo na ustawiæ ciê kie przedmioty, które uniemo liwi± ruchy. W ten sposób zabezpiecza siê z³amania ko ci udowej czy ko ci podudzia. Pozycji koñczyny najczê ciej siê nie zmienia. Nale y unikaæ zbêdnych manipulacji przy wykonywaniu ob³o enia. Ob³o enie sztywnymi przedmiotami stosuje siê w przypadku z³amania ko ci udowej i ko ci podudzia oraz z³amania w

3 obrêbie stawu skokowego. Z³amania te powstaj± najczê ciej w wyniku bezpo redniego urazu (uderzenia, zgiêcia, skrêcenia, nacisku, skoku na nogi). Zwykle towarzyszy im krwotok, który mo e wywo³aæ wstrz±s. Typowe objawy z³amañ w obrêbie koñczyny dolnej to: - ból - obrzêk - skrócenie z³amanej nogi - niemo no æ stania - niemo no æ chodzenia - nieprawid³owa ruchomo æ czê ci koñczyny - nienaturalna pozycja czê ci dalszej koñczyny - widoczne wybrzuszenie (schodek), np. w miejscu urazu na przednim brzegu piszczeli - czêsto otwarta rana ze stercz±cymi od³amami kostnymi (z³amanie podudzia) - zniekszta³cenie stawu - zniesienie ruchomo ci. Z³amania unieruchamiane odpowiednim u³o eniem. W ten sposób unieruchamia siê z³amania czaszki, uchwy, eber, krêgos³upa czy miednicy. Z³amanie czaszki nastêpuje w wyniku bezpo redniego urazu lub upadku. Typowe objawy z³amania to: - ból w miejscu urazu i ca³ej g³owy - zniekszta³cenie ko ci czaszki - czasem utrata przytomno ci. Pierwsza pomoc polega na u³o eniu poszkodowanego na zdrowym boku, w pozycji bocznej ustalonej. Z³amanie uchwy jest wynikiem bezpo redniego urazu lub upadku. Typowe objawy z³amania to: - ból - zniekszta³cenie uchwy - czêsto wybite zêby - krwawienie - nasilanie siê bólu przy poruszaniu uchw± - zniesienie ruchomo ci uchwy. Pierwsza pomoc polega na posadzeniu poszkodowanego w pozycji pochylonej do przodu, z rêkami podpieraj±cymi czo³o. Ranny nieprzytomny lub z du ym krwawieniem le y w pozycji na brzuchu, opieraj±c czo³o na skrzy owanych przedramionach lub twardym wa³ku.

4 Z³amanie eber jest najczê ciej nastêpstwem bezpo redniego urazu (uderzenia lub upadku). Z³amanie, najczê ciej kilku eber, mo e byæ tak e spowodowane uciskiem du ej powierzchni klatki piersiowej na skutek przysypania czy przygniecenia. Typowe objawy z³amania to: - ból nasilaj±cy siê przy oddychaniu - maksymalne sp³ycenie oddechu w celu ochrony uszkodzonej czê ci klatki piersiowej. Pierwsza pomoc polega na u³o eniu poszkodowanego na chorym boku. Czêsto poszkodowany sam wskazuje pozycjê, w której ma najmniejsze dolegliwo ci bólowe. Mo e równie sam ograniczyæ ruchomo æ klatki piersiowej przez uci niêcie d³oñmi okolicy uszkodzenia. Z³amanie obojczyka Obojczyk jest jedn± ze sk³adowych stawu barkowego. W przypadku z³amania tej ko ci pomoc polega na unieruchomieniu obojczyka. Poszkodowany prawdopodobnie u³o y rêkê w poprzek klatki piersiowej, siêgaj±c d³oni± do przeciwleg³ego obojczyka, nale y wtedy: - Prze³o yæ chustê pod rêk±, najd³u szym brzegiem ku górze - Zwi±zaæ koñce chusty na przeciwleg³ym ramieniu Prawid³owo za³o ony temblak powinien unieruchomiæ rêkê w pozycji zmniejszaj±cej napiêcie w okolicy z³amanego obojczyka. Z³amanie krêgos³upa jest najczê ciej wynikiem zgniecenia (zadzia³ania du ych si³ ciskaj±cych), np. przy upadku z du ej wysoko ci lub skoku na g³owê do p³ytkiej wody, albo bezpo redniego urazu. Szczególnym zagro eniem jest mo liwo æ równoczesnego uszkodzenia rdzenia krêgowego oraz przerwania rdzenia nieuszkodzonego podczas wypadku, na skutek nieumiejêtnego udzielenia pierwszej pomocy. Typowe objawy z³amania krêgos³upa to: - ból w miejscu urazu - nasilenie bólu przy ruchach tu³owia - czasami niemo no æ wyprostowania siê. Powik³ania po urazie rdzenia krêgowego: - mrowienia, najczê ciej stopy - brak czucia w nogach - mimowolne oddawanie moczu i stolca - zaburzenia oddychania - utrata mo liwo ci czynnych ruchów koñczynami. Osoba udzielaj±ca pierwszej pomocy powinna pozostawiæ rannego w pozycji, w której zosta³ odnaleziony, a do momentu przybycia pogotowia ratunkowego. Oczywi cie, gdy istnieje dodatkowe niebezpieczeñstwo i konieczna jest ewakuacja, zasady tej nie mo na stosowaæ. W takiej sytuacji nale y postêpowaæ bardzo ostro nie, staraj±c siê nie zmieniaæ u³o enia poszkodowanego, a zw³aszcza osi krêgos³upa. Poszkodowany musi byæ przenoszony na nosze lub inny rodek transportu przez kilka osób.

5 Je eli poszkodowany jest nieprzytomny, nale y zadbaæ o dro no æ dróg oddechowych, aby zapobiec zach³y niêciu. Najnowszym osi±gniêciem techniki w tym zakresie jest tzw. materac pró niowy do przewo enia poszkodowanych, który sam dopasowuje siê do cia³a ludzkiego. W ten sposób uzyskuje siê unieruchomienie ca³ego cia³a. Je li poszkodowany ma uszkodzony odcinek szyjny krêgos³upa, nale y unieruchomiæ mu g³owê, np. w³asnymi kolanami, lub utrzymywaæ szyjê w pozycji neutralnej, stosuj±c rêczny wyci±g w osi krêgos³upa. W przypadku podejrzenia, e osoba przysypana ma z³amany krêgos³up, nale y j± odkopywaæ, nie wyci±gaæ. Z³amanie miednicy nastêpuje najczê ciej na skutek urazu bezpo redniego, przy ci niêciu, zasypaniu, upadku czy przejechaniu. Uraz mo e spowodowaæ uszkodzenie narz±dów miednicy mniejszej (pêkniêcie moczowodów, pêcherza moczowego, jelita, naczyñ krwiono nych). Typowe objawy z³amania miednicy to: - ból w podbrzuszu - niemo no æ stania i wyprostowania siê - bóle nasilaj±ce siê podczas ruchów - wstrz±s je eli zostan± uszkodzone naczynia krwiono ne. Pierwsza pomoc to walka ze wstrz±sem. Pozosta³e czynno ci wykonuje siê tak, jak przy uszkodzeniach krêgów. Z³amania unieruchamiane chustami trójk±tnymi Za pomoc± chust unieruchamia siê z³amania ko ci koñczyn górnej i dolnej. Z³amania te powstaj± w wyniku bezpo redniego urazu lub upadku. Typowe objawy z³amania to: - ból w miejscu urazu - opadanie barku - obrzêk w okolicy z³amania - nieprawid³owa ruchomo æ w miejscu z³amania ograniczenie ruchów, przy czym - - ruchomo æ mo e zachowana, gdy z³amana jest tylko jedna ko æ. - nierówno æ ko ci. Pierwsza pomoc polega na za³o eniu temblaka lub chust na koñczynê i ogólnej opiece nad poszkodowanym. Uszkodzenia stawów skrêcenie i zwichniêcie Zamkniête uszkodzenie stawu, spowodowane zbyt obszernym w nim ruchem, nazywane jest skrêceniem. Powierzchnie stawowe zostaj± czasowo przemieszczone wzglêdem siebie, po czym powracaj± do prawid³owego ustawienia. Przy silnym skrêceniu mo e doj æ do uszkodzenia wiêzade³ i torebki stawowej. Skutkiem takiego urazu bywa obrzêk, krwawienie w obrêbie stawu, ból i ograniczenie ruchów w stawie. Obraz skrêcenia przypomina obraz z³amania, dlatego przy udzielaniu pierwszej pomocy ka dy uraz w okolicy stawu powinno siê traktowaæ podobnie jak z³amanie. Staw unieruchamia siê w zale no ci od okolicy, postêpuj±c jak przy z³amaniu ko ci. Uszkodzenie stawu, w którym dochodzi do trwa³ego zaburzenia prawid³owych stosunków anatomicznych, nazywamy zwichniêciem. Pod wp³ywem urazu dochodzi do uszkodzenia aparatu wiêzad³owego stawu, uszkodzenia naczyñ krwiono nych, czasem do rozerwania torebki stawowej. Przy zwichniêciu ból nasila siê przy ka dym ruchu, a wykonanie jakiegokolwiek ruchu w stawie jest prawie niemo liwe. Nieprawid³owe po³o enie jest utrwalone, czêsto wystêpuje sprê ynuj±cy opór. Udzielaj±cy pomocy pozostawia staw w pozycji przymusowej, a poszkodowanego uk³ada tak, aby odczuwa³ jak najmniejsze dolegliwo ci. Nastawienie zwichniêcia wykonuje lekarz.

6 Unieruchamianie z³amañ Zasady unieruchamiania obra eñ uk³adu kostno-stawowego i z³amañ ko ci s± takie same od wielu lat. Zawsze nale y unieruchamiaæ stawy s±siaduj±ce ze z³amaniem, co pozwala utrzymaæ prawid³owe ustawienie od³amów z³amania, zapobiega ruchomo ci w miejscu z³amania, a tym samym chroni przed bólem. W razie powa niejszego urazu lub podejrzenia z³amania nale y wykonaæ wstêpne unieruchomienie. W obra eniach lub z³amaniach obojczyka, ko ci ramiennej albo ko ci przedramienia w celu unieruchomienia stosuje siê temblak lub chustê trójk±tn± Je li za³o enie szyny jest niemo liwe, nale y zastosowaæ najprostsze z mo liwych unieruchomienie, np. temblak, lub przybanda owaæ koñczynê do tu³owia. Temblak - najprostsze unieruchomienie za pomoc± chusty trójk±tnej w przypadku z³amania obojczyka lub ko ci ramiennej Powszechnie u ywa siê tak e szyn Kramera (metalowa szyna owiniêta wat± lub lignin± i banda em; Szyny Kramera Dziêki mo liwo ci zginania, szynê Kramera dopasowujemy do kszta³tu koñczyny. Szyny Kramera stosuje siê w unieruchamianiu obra eñ i z³amañ ko ci koñczyn górnych i dolnych: Szyna przedramienno-ramienna stosowana w przypadku obra eñ ramienia, ³okcia lub bli szej czê ci przedramienia Szyna przedramienno-d³oniowa stosowana w przypadku obra eñ przedramienia, okolicy nadgarstka i d³oni Szyna stopowo-udowa stosowana w przypadku obra eñ uda (przy z³amaniu uda powinna siêgaæ wysoko, co najmniej do po ladka), kolana i bli szej czê ci podudzia Szyna stopowo-podudziowa stosowana

7 w przypadku obra eñ goleni, stawu skokowego i stopy Uwaga: W przypadku z³amaniu uda lub podudzia najprostsze unieruchomienie polega na przybanda owaniu z³amanej koñczyny do zdrowej nogi. Specjalistyczne zespo³y ratunkowe we wstêpnym unieruchamianiu stosuj± niekiedy specjalne szyny pneumatyczne. Koñczynê wk³ada siê do szyny, a nastêpnie pompuje powietrze; po napompowaniu szyna dopasowuje siê do kszta³tu koñczyny, usztywniaj±c j± na czas transportu chorego. W urazach krêgos³upa szyjnego nale y stosowaæ ko³nierz najlepiej sztywny. Ko³nierz stosowany w przypadku podejrzenia uszkodzenia krêgos³upa szyjnego Po okre leniu rodzaju obra eñ lub z³amania podejmujemy decyzjê o dalszym postêpowaniu. Z³amania nieprzemieszczone unieruchamiane s± od razu, natomiast z³amania z przemieszczeniem najpierw nale y nastawiæ, a dopiero pó¼niej unieruchomiæ. Z³amania, których nie mo na nastawiæ zachowawczo, wymagaj± leczenia operacyjnego (zespolenia). Do unieruchamiania z³amañ stosuje siê opatrunek gipsowy tradycyjny lub nowsze opatrunki syntetyczne.