Bez względu na to, czy zdecydujesz się na protezowanie czy nie cel fizjoterapii po amputacji pozostaje niezmienny: powrót do maksymalnej sprawności.

Transkrypt

1 WPROWADZENIE Bez względu na to, czy zdecydujesz się na protezowanie czy nie cel fizjoterapii po amputacji pozostaje niezmienny: powrót do maksymalnej sprawności. Amputacja to nie tylko utrata kończyny czy kończyn. To ingerencja w całe ciało człowieka każdy układ organizmu odczuwa skutki wypadku czy operacji, w wyniku której doszło do utraty części człowieka. Nagle ograniczona aktywność fizyczna, zmniejszony metabolizm, unieruchomienie wszystko to może prowadzić do zmian w układzie krążenia krwi i limfy oraz do wzrostu masy ciała. Pogarsza się pojemność płuc i ich wentylacja. Mięśnie robią się zastane, a przez utrzymujący się po zabiegu ból wybiera się pozycje by nie bolało. Nieużywane mięśnie mogą zanikać, dochodzi do ograniczeń ruchomości w stawach i przykurczów. To zaledwie niektóre powikłania utraty kończyny, które mogą pojawić się w krótkim czasie po amputacji. Co robić? Jest na to jedno proste lekarstwo : RUCH. Dzięki dobrze prowadzonym ćwiczeniom, które możesz wykonywać już od pierwszych dni po amputacji, ciało dostaje wsparcie w przystosowaniu się do nowej sytuacji. Możliwości regeneracji i kompensacji organizmu są niesamowite! Pacjent we współpracy z lekarzem, fizjoterapeutą i pielęgniarką, a w późniejszym okresie także z protetykiem, może zapobiec wszystkim czyhającym powikłaniom i przyspieszyć swój powrót do maksymalnej sprawności. Agnieszka Dziekan Projektowanie dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich OGÓLNOPOLSKI PROGRAM PROTEZOWANIA

2 OGÓLNOPOLSKI PROGRAM PROTEZOWANIA AGNIESZKA DZIEKAN Magister fizjoterapii Collegium Medicum UJ oraz Asystent Osoby Niepełnosprawnej. Od 1,5 roku związana z Fundacją Jaśka Meli Poza Horyzonty. Przez 6 lat pracowała z osobami o różnych niepełnosprawnościach, działając przy Centrum Wolontariatu Caritas podczas turnusów rehabilitacyjnych, na Warsztatach Terapii Zajęciowej, w Ośrodkach Dziennych oraz jako wolontariuszka oddziału chirurgii i angiologii Szpitala Zakonu Bonifratrów w Krakowie. Pasjonuje się komunikacją międzyludzką oraz podróżami. MAGDALENA OHL Studiowała stosunki międzynarodowe i politologię w Krakowie, Katowicach i szwajcarskim Fryburgu. Od początku kariery związana z organizacjami pozarządowymi. Odbyła staże w Fundacji im. Stefana Batorego w Warszawie oraz sekretariacie International Helsinki Federation for Human Rights we Wiedniu. Od kilku lat pracuje dla Fundacji Jaśka Meli Poza Horyzonty jako koordynator Ogólnopolskiego Programu Protezowania i copywriter. Zakochana w literaturze niemieckiej i iberyjskiej, zauroczona średniowiecznym malarstwem włoskim. Życie mogłaby spędzić podróżując po świecie.

3 OGÓLNOPOLSKI PROGRAM PROTEZOWANIA 1 AMPUTACJA informacje ogólne 4 FIZJOTERAPIA PO AMPUTACJI 7 FIZJOTERAPIA NA ODDZIALE SZPITALNYM 9 Ćwiczenia oddechowe 11 Ćwiczenia przeciwzakrzepowe 13 Zapobieganie przykurczom 16 Ćwiczenia ogólnie usprawniające 17 BANDAŻOWANIE KIKUTA 19 Bandażowanie kikuta uda 20 Bandażowanie kikuta podudzia 21 Bandażowanie kikuta ramienia 22 Bandażowanie kikuta przedramienia 23 HARTOWANIE KIKUTA 25 AKCESORIA DO ĆWICZEŃ FIZJOTERAPIA PO AMPUTACJI KOŃCZYNY DOLNEJ 27 Fizjoterapia po amputacji uda 28 Ćwiczenia po amputacji uda etap szpitalny 33 Ćwiczenia po amputacji uda etap poszpitalny 37 Ćwiczenia po amputacji uda etap protezowania 41 Fizjoterapia po amputacji podudzia 42 Ćwiczenia po amputacji podudzia etap szpitalny 47 Ćwiczenia po amputacji podudzia etap poszpitalny 49 Ćwiczenia po amputacji podudzia etap protezowania 53 Fizjoterapia po amputacji stopy 55 NAUKA CHODU W PROTEZIE 59 PROTEZA TYMCZASOWA

4 OGÓLNOPOLSKI PROGRAM PROTEZOWANIA FIZJOTERAPIA PO AMPUTACJI KOŃCZYNY GÓRNEJ 61 Fizjoterapia po amputacji ramienia 62 Ćwiczenia po amputacji ramienia etap szpitalny 65 Ćwiczenia po amputacji ramienia etap poszpitalny 67 Ćwiczenia po amputacji ramienia etap powrotu do aktywności 69 Fizjoterapia po amputacji przedramienia 70 Ćwiczenia po amputacji przedramienia etap szpitalny 75 Ćwiczenia po amputacji przedramienia etap poszpitalny 77 Ćwiczenia po amputacji przedramienia etap powrotu do aktywności 79 Fizjoterapia po amputacji ręki 81 TERAPIA ZAJĘCIOWA INNE DZIAŁANIA FIZJOTERAPEUTYCZNE: 83 PNF 84 Terapia manualna 85 Fizykoterapia 89 INFORMACJE PRAKTYCZNE 91 JAK MY MOŻEMY CI POMÓC? SŁOWNIK SKRÓTÓW: skróty oficjalne: kd - kończyna dolna kkd - kończyny dolne kg - kończyna górna kkg - kończyny górne m - mięsień mm - mięśnie p.w. - pozycja wyjściowa skróty stworzone na użytek poradnika: P - proteza PT - proteza tymczasowa PO - proteza ostateczna BP - brak protezy FJMPH - Fundacja Jaśka Meli Poza Horyzonty

5 AMPUTACJA - INFORMACJE OGÓLNE AMPUTACJA (odjęcie) zabieg operacyjny polegający na usunięciu narządu lub jego części. Najczęściej nazwy tej używa się w odniesieniu do operacji usunięcia kończyny dolnej lub górnej, w wyniku której wytworzony zostaje kikut. Nie należy traktować amputacji jako niepowodzenia w prowadzonym leczeniu jest ona jednym z elementów przywrócenia choremu dawnej sprawności i funkcjonalności. Odjęcie kończyny wykonywane poprzez rozdzielenie kości w stawie nazywane jest wyłuszczeniem. CELE AMPUTACJI: - ratowanie życia - poprawa funkcji RODZAJE AMPUTACJI: - urazowe gdy kończyna została uszkodzona w wyniku wypadku, urazu, zgorzeli lub odmrożenia, w stopniu uniemożliwiającym jej rekonstrukcję. - planowane gdy przewlekły proces chorobowy (choroby nowotworowe, cukrzyca, miażdżyca, choroba Bürgera, przewlekłe stany zapalne lub zakażenia niepoddające się leczeniu i doprowadzające do martwicy tkanek) prowadzi do uszkodzenia tkanek kończyny w takim stopniu, że staje się to poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia człowieka. - wady wrodzone niewykształcenie kończyny lub jej fragmentu; może dotyczyć jednej lub kilku kończyn. LICZBA WYSTĄPIEŃ AMPUTACJ W POLSCE ogółem mężczyźni kobiety

6 AMPUTACJA - INFORMACJE OGÓLNE Ogólny podział amputacji kończyn: - amputacja kończyny dolnej - amputacja kończyny górnej Amputacje mogą dotyczyć jednej lub kilku kończyn. Postępująca choroba metaboliczna i niestosowanie się do zaleceń profilaktycznych bądź postępujący nowotwór mogą doprowadzić do reamputacji lub amputacji drugiej kończyny. Zdarzają się również wypadki i urazy, w wyniku których człowiek traci kilka kończyn. PRZYCZYNY AMPUTACJI kończyny górnej kończyny dolnej 4% 4% 7% 1% 22% 26% 70% 92% wypadek choroby metaboliczne choroby nowotworowe choroby naczyniowe LICZBA AMPUTACJI W PODZIALE NA WIEK PACJENTA kończyny górnej kończyny dolnej 2,3% 5% 4% 4% 2% 26% 17% 26% 19% 54% 40% poniżej 1 roku 1-6 lat 7-18 lat lat lat lat 81 i więcej

7 3 4 PODZIAŁ AMPUTACJI ZE WZGLĘDU NA POZIOMY wyłuszczenie w stawie barkowym 2. wyłuszczenie w stawie łokciowym 3. w obrębie śródręcza 4. wyłuszczenie w stawie biodrowym 5. wyłuszczenie w stawie kolanowym 6. wyłuszczenie w kostce 7. przez kości śródstopia 8. usunięcie całkowite kończyny górnej, obojczyka i łopatki 9. w obrębie ramienia 10. w obrębie przedramienia 11. wyłuszczenie w stawie nadgarstkowym 12. hemipelwektomia 13. w obrębie uda 14. w obrębie podudzia 15. amputacja Syme a

8 FIZJOTERAPIA PO AMPUTACJI Amputacja to nie tylko utrata kończyny czy kończyn. To ingerencja w całe ciało człowieka każdy układ organizmu odczuwa skutki wypadku i operacji. PROBLEMY Niektóre skutki amputacji: - nagle ograniczona aktywność fizyczna, - zmniejszony metabolizm, - unieruchomienie. Możliwe zmiany w organizmie wywołane amputacją: - zmiany w układzie krążenia krwi i limfy - wzrost masy ciała, - pogorszenie pojemności i wentylacji płuc, - zaniki mięśni, - ograniczenia ruchomości w stawach, - przykurcze stawów i inne. ROZWIĄZANIE PROBLEMÓW RUCH Dzięki dobrze prowadzonym ćwiczeniom, które możesz wykonywać już od pierwszych dni po amputacji, ciało dostaje wsparcie w przystosowaniu się do nowej sytuacji. Pacjent we współpracy z fizjoterapeutą i pielęgniarką może zapobiec wszystkim czyhającym powikłaniom i przyspieszyć swój powrót do maksymalnej sprawności!

9 FIZJOTERAPIA PO AMPUTACJI Ćwiczenia wspomagane odpowiednią terapią ułożeniową, bandażowaniem, hartowaniem kikuta i jego pielęgnacją, nauka chodu po amputacji nogi, wzmacnianie pozostałych kończyn i szukanie kompensujących, funkcjonalnych rozwiązań ruchowych, to ścieżka w kierunku samodzielności, zaprotezowania i przywrócenia maksymalnej sprawności w wykonywaniu codziennych czynności, a także powrotu do aktywności sportowej. Na początku drogi to fizjoterapeuta dostosuje ćwiczenia do aktualnego stanu pacjenta, jego możliwości, rodzaju amputacji oraz nauczy, jak wykonywać je samodzielnie. Fizjoterapia zależy od: - rodzaju amputacji, - poziomu amputacji, - przyczyny amputacji, - rodzaju protezy, - ogólnego stanu pacjenta, - wieku i aktywności fizycznej pacjenta. Fizjoterapia pacjentów po amputacji dzieli się na 2 okresy: PO ZAPROTEZOWANIU Cele fizjoterapii po zaprotezowaniu: - utrzymywanie sprawności, - utrzymanie prawidłowej ruchomości w stawach, - utrzymanie siły mięśniowej, - nauka prawidłowego chodu i postawy (po amputacji kończyny dolnej), - maksymalna samodzielność i ekonomiczne posługiwanie się protezą (po amputacji kończyny górnej). DO ZAPROTEZOWANIA Cele fizjoterapii do zaprotezowania: - hartowanie i kształtowanie kikuta, - poprawa ogólnej sprawności, - utrzymanie pełnego zakresu ruchomości w stawach lub jego zwiększenie, - zwiększanie siły mięśniowej pozostałych kończyn, - przywrócenie lokomocji, - przywrócenie maksymalnej funkcjonalności i samodzielności w wykonywaniu codziennych czynności. Adaptowana aktywność fizyczna zawsze jest dostosowana do stanu i możliwości pacjenta po amputacji!

10 samodzielność prawidłowa postawa poprawa stanu psychicznego lokomocja przygotowanie kikuta do zaprotezowania pomoc w przystosowaniu siędo nowej sytuacji zapobieganie przykurczom zapobieganie zanikom mięśniowym pomoc w przystosowaniu się do nowej sytuacji przygotowanie ciała do zabiegu amputacji CO DAJE FIZJOTERAPIA poprawa wydolności płuc; zmniejszenie powikłań ze strony układu oddechowego wzmacnianie siły mięśniowej grup mięśniowych pozostałych kończyn - kompensacja prawidłowe zakresy ruchomości w stawach formowanie kształtu kikuta ekonomiczne posługiwanie się protezą redukcja bólów fantomowych nauka prawidłowego chodu samodzielność w czynnościach dnia codziennego poprawa ukrwienia, przepływu limfy zmniejszanie ryzyka powikłań zatorowo-zakrzepowych zwalczanie bólu przygotowanie ciała do zabiegu amputacji prawidłowe wzorce ruchowe i nauka nowych wzorców pomoc w zaakceptowaniu nowego siebie utrzymywanie prawidłowej masy ciała przywrócenie maksymalnie możliwej sprawności fizycznej poprawa komfortu życia

11 FIZJOTERAPIA - NA ODDZIALE SZPITALNYM Cele fizjoterapii na oddziale szpitalnym: - zapobieganie skutkom bezruchu, zapobieganie zmianom zakrzepowo-zatorowym, powikłaniom płucnym, zanikom mięśniowym oraz przykurczom; - kontrolowane zwiększanie aktywności fizycznej po okresie przymusowego ograniczenia aktywności z powodu zabiegu; - sprawdzenie zdolności do podejmowania codziennego wysiłku fizycznego; - przygotowanie do wypisania ze szpitala: osiągnięcie wydolności umożliwiającej podejmowanie codziennych czynności oraz nauczenie ćwiczeń fizycznych do samodzielnego wykonywania po wypisaniu ze szpitala. DO CZEGO PROWADZI BEZCZYNNOŚĆ RUCHOWA? - zmniejszenie gęstości kości (zwłaszcza po amputacji kończyn dolnych) - zmniejszenie metabolizmu - zmniejszenie pojemności życiowej płuc i maksymalnej wentylacji płuc - skłonności do zaparć - osłabienie koordynacji ruchowej - zaburzenia równowagi - mniejsza zdolność przyswajania glukozy przez tkanki oraz wrażliwość na insulinę (doprowadzająca do podwyższonych wartości cukru we krwi) - zaniki mięśniowe - niedodma i zapalenia płuc - hipotonia ortostatyczna - zmiany zakrzepowe żył kończyn dolnych - obniżenie siły mięśniowej (zwłaszcza po amputacji kończyn dolnych) - zmniejszenie odporności - zmniejszenie zakresu ruchomości w stawach przykurcze więzadeł, ścięgien, torebek stawowych Skutki bezczynności ruchowej (unieruchomienia pacjentów po zabiegu) mogą być szczególnie niebezpieczne u pacjentów starszych, u których powodem amputacji są choroby: cukrzyca, miażdżyca lub zarostowo-zakrzepowe zapalenie naczyń (choroba Bürgera). Bezczynność ruchowa staje się znacznym problemem również przy powikłanych amputacjach gdy dochodzi do zakażenia rany pooperacyjnej, a czas hospitalizacji pacjenta się wydłuża.

12 FIZJOTERAPIA - NA ODDZIALE SZPITALNYM Etapy stopniowego uruchamiania pacjenta po operacji: 1. ćwiczenia oddechowe, przeciwzakrzepowe, zapobieganie przykurczom, ćwiczenia ogólne - wykonywane w łóżku, w pozycji leżącej i półsiedzącej; wykonywanie podstawowych czynności samoobsługi (mycie się i spożywanie posiłków w łóżku, jeśli stan pacjenta tego wymaga). 2. pionizacja przy łóżku, wykonanie kilku kroków przy łóżku, ćwiczenia czynne kończyn górnych i dolnych oraz tułowia w pozycji siedzącej; czynności samoobsługi w pozycji siedzącej. 3. chodzenie na coraz dłuższych dystansach z balkonikiem i asekuracją, a później o kulach/lasce, ograniczając asekurację; wykonywanie wszystkich czynności samoobsługi (niektóre czynności mogą wymagać pomocy innej osoby). 4. zejście i wejście po schodach. WAŻNE: - Systematyczność ćwiczeń! - Dostosowanie ćwiczeń do wieku i możliwości sprawności i wydolności pacjenta, - Osoby starsze i mniej aktywne wysiłek mniej intensywny; ćwiczenia wykonywane krótko, za to często.

13 ĆWICZENIA ODDECHOWE Ćwiczenia te powinno się wdrożyć od pierwszej doby po zabiegu amputacji. Powinny być prowadzone przez fizjoterapeutę, który dobiera odpowiednie ćwiczenia do stanu pacjenta i uczy, jak wykonywać je samodzielnie. Czasem w ich wykonywaniu pomaga również pielęgniarka. Ćwiczenia oddechowe są cenne szczególnie dla osób starszych i powinny być prowadzone przed operacją oraz po operacji amputacji kończyny. Bardzo ważne, by nie zaniedbać ich z pacjentami palącymi papierosy. Cele ćwiczeń oddechowych: - zapobieganie powikłaniom związanym ze zmniejszoną aktywnością pacjenta oraz dłuższym czasem przebywania w pozycji leżącej w ciągu dnia (np. zapaleniu płuc), - poszerzanie wymiarów klatki piersiowej lepsza wentylacja płuc, - poprawa wydolności płuc, - nauka prawidłowego oddychania dzięki temu przy wykonywanych w późniejszych etapach ćwiczeniach oporowych czy izometrycznych nie będziesz wstrzymywał oddechu, lecz dostosowywał rytm oddechowy do napinania mięśni i ich rozluźniania. JAK ĆWICZYĆ? Ćwiczenia oddechowe warto wykonywać kilka razy dziennie, po ok minut. I. ODDYCHANIE TOREM PRZEPONOWYM Pozycja wyjściowa: 1. Połóż się na plecach lub usiądź. 2. Rękę połóż na górnej części brzucha. Ruch: 3. Wdychaj powietrze nosem ręka jest unoszona przez brzuch. 4. Wydychaj ustami ręka opada wraz z brzuchem.

14 ĆWICZENIA ODDECHOWE II. DMUCHANIE DO BUTELKI Z SOLĄ FIZJOLOGICZNĄ LUB WODĄ 1. Wdychaj powietrze bez butelki. 2. Wydychaj powietrze przez rurkę do butelki. Im dłuższy wydech tym lepiej. III. ODDYCHANIE Z RUCHEM RAMION Pozycja wyjściowa: 1. Usiądź na krześle. 2. Ramiona opuść luźno wzdłuż tułowia. Ruch: 3. Unoś ramiona przodem do góry przy wdechu nosem. 4. Opuszczaj ramiona przy wydechu ustami. 5. Przy kolejnym wdechu unoś ramiona do góry bokiem. 6. Przy wydechu wracaj ramionami do pozycji wyjściowej. Działania dodatkowo wspomagające układ oddechowy po operacji: - oklepywanie pacjenta wykonywane przez pielęgniarkę lub fizjoterapeutę; - inhalacje z lekami rozszerzającymi oskrzela lub rozrzedzającymi wydzielinę w drogach oddechowych; - ćwiczenia ogólnie usprawniające, które również wspomagają układ oddechowy poprzez angażowanie różnych partii mięśniowych.

15 ĆWICZENIA PRZECIWZAKRZEPOWE Ćwiczenia wykonuje się w pierwszych dobach po operacji, dotyczą szczególnie kończyn dolnych. Unieruchomienie pacjenta powoduje zmiany w układzie krążenia, m.in. zwiększenie krzepliwości krwi, co inicjuje skłonność do powstawania zatorowości w naczyniach krwionośnych. Zatory mogą blokować przepływ krwi w kończynach i doprowadzać do niedokrwienia ich obszarów lub zablokować naczynia doprowadzające krew do narządów życiowo ważnych mózgu czy serca. Zatory są szczególnie niebezpieczne dla starszych pacjentów, których naczynia są dodatkowo uszkodzone chorobą miażdżycową lub cukrzycą, dlatego ćwiczenia przeciwzakrzepowe zalecane są zwłaszcza osobom starszym z amputacjami planowanymi z powodu chorób metabolicznych. Cele ćwiczeń przeciwzakrzepowych: - poprawa krążenia krwi, - zapobieganie powikłaniom zatorowo-zakrzepowym. JAK ĆWICZYĆ? Po amputacji kończyny dolnej ćwiczenia wykonywać zdrową nogą. Po amputacji kończyny górnej ćwiczenia wykonywać obiema nogami. Ćwiczenia przeciwzakrzepowe warto wykonywać kilka do kilkunastu razy dziennie, po ok minut. W 1. i 2. dobie po operacji można ćwiczyć nawet co godzinę! 1. Zginaj stopę grzbietowo i podeszwowo. 2. Krąż stopą zgodnie z ruchem wskazówek zegara i w przeciwnym kierunku. 3. Uginaj zdrową nogę. Jeśli jesteś starszym pacjentem uginaj nogę, ślizgając piętą po materacu w stronę kolana. 4. Rysuj stopą wachlarz. Inaczej: wykonuj stopą ruch wycieraczek w samochodzie.

16 ĆWICZENIA PRZECIWZAKRZEPOWE Działania dodatkowo przeciwdziałające zakrzepom: - podawanie heparyny lub innych leków rozrzedzających krew (antykoagulantów); - jak najszybsza pionizacja pacjenta; - bandażowanie wpływa pozytywnie na krążenie w kikucie; - elewacja (unoszenie) kończyn dolnych przy amputacji kończyny górnej (przy amputacji kończyny dolnej uważać na elewację, ponieważ zgięcie w stawie biodrowym, zwłaszcza kikuta udowego, predysponuje powstawanie przykurczu zgięciowego). ŹRÓDŁA:

17 ZAPOBIEGANIE PRZYKURCZOM Przykurczem nazywa się ograniczenie ruchu stawu w określonej płaszczyźnie. W zależności od przyczyny dolegliwości w stawie, chory przyjmuje takie pozycje stawu, aby zmniejszyć w nim ciśnienie, a co za tym idzie dolegliwości bólowe. Prowadzi to do ograniczenia funkcji stawu oraz stopniowego zaniku mięśni, co jeszcze bardziej utrwala przykurcz. Wyróżnia się przykurcze: - zgięciowe, - wyprostne, - odwiedzeniowe, - przywiedzeniowe - mieszane. Po operacji amputacji kikut jest wrażliwy na dotyk, opuchnięty i bolesny. Stąd naturalnym odruchem jest ustawianie go w pozycjach zmniejszających lub niwelujących ból. Niestety prowadzą one do powstawania przykurczów ścięgien i tanek okołostawowych. Po amputacji kończyny najczęściej dochodzi do: - w obrębie uda: powstawania przykurczu zgięciowo-odwiedzeniowego w stawie biodrowym; - w obrębie podudzia: powstawania przykurczu zgięciowego w stawie kolanowym; - w obrębie stopy: powstawania przykurczu w ustawieniu końskim; - w obrębie ramienia: powstawania przykurczu zgięciowego i odwiedzeniowego; ponadto kikut ma tendencję do ustawiania się w rotacji wewnętrznej; - w obrębie przedramienia: powstawania przykurczu zgięciowego w stawie łokciowym

18 ZAPOBIEGANIE PRZYKURCZOM JAKIE USTAWIENIA PROWADZĄ DO POWSTAWANIA PRZYKURCZÓW? Skutki powstawania przykurczów: - utrudniona i wydłużona rehabilitacja; - utrudnione protezowanie, często konieczne specjalne ortezo-protezy umożliwiające obciążanie kończyny w osi, - zaburzenie prawidłowej postawy, - niemożność wykorzystania w pełni protezy, brak możliwości sterowania protezą w pełnych zakresach ruchu CO ROBIĆ? Do zagojenia ran stosować złożeniowe uniemożliwiające powstawanie przykurczów. Po zagojeniu ran rolę pozycji przejmują ćwiczenia rozciągające oraz ogólnie usprawniające. PO AMPUTACJI UDA - Kładź się na brzuchu lub na boku po stronie amputowanej. - Nie wykonuj rotacji zewnętrznej podczas odwracania się. - Jeśli leżysz tyłem (na plecach), umieść woreczek z piaskiem na kikucie. - Woreczek wypełniony piaskiem na pośladku po stronie amputowanej zapobiegnie powstawaniu przykurczu zgięciowego w stawie biodrowym. - Woreczek wypełniony piaskiem ułożony obok kikuta po stronie zewnętrznej zapobiegnie powstawaniu przykurczu odwiedzeniowego w stawie biodrowym.

19 ZAPOBIEGANIE PRZYKURCZOM PO AMPUTACJI PODUDZIA - Kładź się na plecach z woreczkiem na kolanie nogi amputowanej, uniemożliwiając jej zginanie w kolanie. - Staraj się utrzymywać amputowaną kończynę z wyprostowanym kolanem. - Ręcznik złożony w kostkę podłożony pod udo, kiedy leżysz na brzuchu, sprawi, że kolano i biodro będą wyprostowane. - Woreczek z piaskiem ułożony blisko amputowanej nogi, kiedy leżysz na plecach, może uchronić Cię przed przykurczem odwiedzeniowym w stawie biodrowym. PO AMPUTACJI RAMIENIA/PRZEDRAMIENIA - Połóż się przodem (na brzuchu), przy ramieniu połóż woreczek lub klin, uniemożliwiający układanie kikuta w odwiedzeniu. - Leż z woreczkiem na szczycie kikuta, by ograniczyć jego zginanie w stawie barkowym. WAŻNE: Jeśli doszło do przykurczów, w drugim etapie terapii przeciwprzykurczeniowej, kiedy po zagojeniu ran wykonuje się ćwiczenia, warto rozważyć zastosowanie ciepłych okładów i zabiegów cieplnych przed rozpoczęciem ćwiczeń.

20 ĆWICZENIA OGÓLNIE USPRAWNIAJĄCE Pierwsze ćwiczenia wykonuje się już od doby po zabiegu. Powinny być one wybrane przez fizjoterapeutę na podstawie stanu zdrowia, dokumentacji i zaleceń lekarskich. Obserwując poprawę stanu zdrowia pacjenta, terapeuta decyduje o stopniowym utrudnianiu ćwiczeń: od prostych, mało obciążających - po ćwiczenia angażujące więcej grup mięśniowych. Początkowo są to ćwiczenia wolne, bez przyrządów, skupiające się przede wszystkim na ruchu w stawach i napinaniu mięśni. Później terapeuta może dokładać opór do wykonywanego przez pacjenta ruchu. Warto również wykonywać ćwiczenia izometryczne, polegające na napinaniu mięśni, bez zmiany ich długości. Prawidłowo wykonywane ćwiczenia oraz pielęgnacja kikuta przyczyniają się do jego formowania i gojenia, co pozwala na szybszy powrót do aktywności oraz na sprawniejsze protezowanie. Ćwiczenia ogólnie usprawniające, jak sama nazwa mówi, poprawiają ogólną sprawność pacjenta i pomagają w powrocie do samodzielności. Cele ćwiczeń ogólnie usprawniających: - utrzymywanie i wzmacnianie siły mięśni, - zachowanie pełnego zakresu ruchu w stawach, - poprawa krążenia, - poprawa koordynacji ruchowej i równowagi, - zapobieganie przykurczom i zanikom mięśniowym, - wzmacnianie pozostałych kończyn, - przełamywanie lęku i oporu przed wykonaniem kolejnych, trudniejszych ćwiczeń. JAK ĆWICZYĆ? Przykładowe ćwiczenia, odpowiednie dla twojego rodzaju amputacji, znajdziesz na kolejnych kartach poradnika (patrz spis treści). WAŻNE: - Pamiętaj, że gdy wykonujesz ćwiczenia ogólnie usprawniające w pierwszych dobach po zabiegu, na oddziale szpitalnym, powinien być przy tobie fizjoterapeuta, który cię asekuruje i kontroluje wykonywanie ćwiczeń. - Słuchaj zaleceń fizjoterapeuty - wie, które ćwiczenia możesz wykonywać samodzielnie, w jakich odstępach czasu i z jaką częstotliwością. - Wszelkie ćwiczenia powinny być skonsultowane z fizjoterapeutą, ponieważ źle wykonywane mogą poważnie zaszkodzić procesowi gojenia ran, przyczynić się do powstawania przykurczów i innych powikłań.

21 BANDAŻOWANIE KIKUTA INFORMACJE Cele: - uformowanie kształtu kikuta pod zaopatrzenie, - zmniejszenie obrzęku, - zapobieganie zastojom żylnym, - kontrola bandażowanych tkanek - unieruchomienie opatrunku rany pooperacyjnej, - działanie wspomagające zapobieganie przykurczom, - ochrona skóry, - redukcja problemu nadmiaru tkanek, - redukcja bólów fantomowych, - właściwe krążenie krwi i limfy, - zmniejszenie wrażliwości kikuta (wstępne hartowanie). ZBADAJ WRAŻLIWOŚĆ SKÓRY: 1. Dotknij kikut. 2a. Jeśli brak czucia, nakładaj bandaż bardzo ostrożnie. 2b. Jeśli czujesz dotyk, dozuj ucisk bandażowania, by nie był bolesny. PRZYGOTUJ KIKUT DO BANDAŻOWANIA: - Kikut ma być czysty i suchy. - Rana pooperacyjna ma być zabezpieczona. - Unikaj tłustych kremów, bo nadmiernie zmiękczają skórę. - Unikaj pudrów, bo zatykają pory i sprzyjają powstawaniu wyprysków i stanów zapalanych skóry. W przypadku pocenia, puder zbija się w grudki, co może doprowadzić do powstawania wyprysków lub zapaleń mieszków włosowych. - Unikaj maści na odleżyny, bo pod ich wpływem skóra staje się sucha i szorstka. PRZYGOTUJ ODPOWIEDNI BANDAŻ: - Bandaż ma być czysty, suchy i nieużywany - jednorazowy. - Stosuj bandaże elastyczne. - Szerokość bandaża zależy od obwodu kikuta: PODUDZIE lub UDO bandaż o szer. ok. 12 cm lub szerszy (nawet cm ) PRZEDRAMIĘ lub RAMIĘ bandaż o szer. ok. 7,5 cm lub szerszy (10-12 cm)

22 BANDAŻOWANIE KIKUTA INFORMACJE FORMUJ KSZTAŁT KIKUTA: Kikut formujemy w kształt walca. - Delikatnie uciskaj na szczycie kikuta. - Bliżej nasady kikuta stopniowo rozluźniaj ucisk. - Bandażuj diagonalnie, czyli po przekątnych. - Stosuj bandażowanie techniką kłosa. - W razie potrzeby użyj kolejnej rolki bandażu. - Nie bandażuj okrężnie. - Nie powoduj zgięcia w stawie biodrowym (przy bandażowaniu kikuta udowego). - Nie powoduj zgięcia w stawie kolanowym (przy bandażowaniu podudzia) - Unikaj bandażowania kikuta, gdy jest ułożony pionowo w dół, bo może to powodować obrzęk lub zastój żylny. - Unikaj mocowania końca bandaża na wewnętrznej stronie kończyny - zapinka lub klips mogą drażnić drugą kończynę. WAŻNE: - Siła bandażowania powinna wzrastać z upływem czasu od zabiegu - jest to konieczne do dobrego uformowania kikuta i dopasowania protezy w przyszłości. - Kikut kształtujemy nie tylko poprzez bandażowanie, ale również przez pozycje ułożeniowe i ćwiczenia, pozwalające na utrzymanie pełnego zakresu ruchomości w stawach. UWAGA! Zmień bandaż lub usuń go, gdy: - jest za luźny, - czujesz ucisk lub ból, - masz objawy alergii, - pojawiają się jakiekolwiek problemy z raną, - kikut staje się chłodny lub spocony, - kikut zaczyna sinieć. ŹRÓDŁA:

23 BANDAŻOWANIE KIKUTA UDA - Bandażuj diagonalnie, czyli po przekątnych. Nie bandażuj okrężnie. - Bandażowanie wykonuj, trzymając kikut płasko. Unikaj bandażowania kikuta, gdy jest ułożony pionowo w dół, bo może to doprowadzić do obrzęku lub zastoju żylnego. - Bandażuj kikut tak, by zachować pełny wyprost w stawie biodrowym, by zapobiegać powstawaniu przykurczu zgięciowego tego stawu. - Bandażując, zachowuj kończynę w osi, nie odwiedzioną od ciała - by zapobiegać powstawaniu przykurczu odwiedzeniowego. - Wykonaj bandażem pętlę wokół talii oraz wysoko w pachwinie, by zapobiec zsuwaniu się bandaża. - Unikaj mocowania końca bandaża na wewnętrznej stronie kończyny - zapinka lub klips mogą drażnić drugą nogę. - Jeśli trzeba, użyj kolejnej rolki bandaża.

24 BANDAŻOWANIE KIKUTA PODUDZIA - Bandażuj diagonalnie, czyli po przekątnych. Nie bandażuj okrężnie. - Obejmij bandażowaniem staw kolanowy. - Bandażowanie wykonuj, trzymając kikut płasko. Unikaj bandażowania kikuta, gdy jest ułożony pionowo w dół, bo może to doprowadzić do obrzęku lub zastoju żylnego. - Bandażuj kikut tak, by zachować pełny wyprost w stawie kolanowym, by zapobiegać powstawaniu przykurczu zgięciowego tego stawu. - Zadbaj również o wyprost w stawie biodrowym, nie odwodź kończyny. - Unikaj mocowania końca bandaża na wewnętrznej stronie kończyny - zapinka lub klips mogą drażnić drugą nogę. - Jeśli trzeba, użyj kolejnej rolki bandaża.

25 BANDAŻOWANIE KIKUTA RAMIENIA - Bandażowanie zacznij od wewnętrznej części szczytu kikuta, kierując się stopniowo coraz bliżej ramienia. - Należy ustabilizować koniec bandaża, aby nie dochodziło do deformacji i zsuwania się bandaża w trakcie zawijania kikuta w tym celu przytrzymaj część bandaża podbródkiem lub pod pachą. - Bandażuj diagonalnie, czyli po przekątnych, z zasłonięciem wszystkich tkanek kikuta. Nie bandażuj okrężnie! - Bandaż zawijaj z większą kompresją na szczycie kikuta, zmniejszaj kompresję w części bliższej. - By bandaż nie zsuwał się z kikuta, na ostatnim etapie bandażowania owiń pętlę wokół klatki piersiowej, do dołu pachowego przeciwległej kończyny górnej. W przypadku krótkiego kikuta ramienia należy mocniej owinąć bandaż wokół klatki piersiowej w celu zabezpieczenia przed przykurczem odwiedzeniowym. - Mniej więcej co 4 godziny zdejmuj bandaż i sprawdzaj stan kikuta.

26 BANDAŻOWANIE KIKUTA PRZEDRAMIENIA - Bandażowanie zacznij od wewnętrznej części szczytu kikuta, kierując się stopniowo w stronę stawu łokciowego i powyżej stawu łokciowego. - Należy ustabilizować koniec bandaża, aby nie dochodziło do deformacji i zsuwania się bandaża w trakcie zawijania kikuta w tym celu przytrzymaj część bandaża kończyną dolną (stopą lub udem). - Bandażuj diagonalnie, czyli po przekątnych, z zasłonięciem wszystkich tkanek kikuta. Nie bandażuj okrężnie! -Bandaż zawijaj z większą kompresją na szczycie kikuta, zmniejszaj kompresję w części bliższej. Naciąg bandaża należy zmniejszyć w okolicy dołu łokciowego i powyżej stawu łokciowego. - Mniej więcej co 4 godziny zdejmuj bandaż i sprawdzaj stan kikuta.

27 HARTOWANIE KIKUTA Cele hartowania kikuta: - zmiana wrażliwości skóry i tkanek kikuta na różne bodźce, np. na dotyk; - uodpornienie na działanie czynników mechanicznych, takich jak ucisk czy tarcie; - przygotowanie do zaprotezowania kończyny i ucisku leja protezowego; - przywrócenie czucia głębokiego (propriocepcji) w kikucie, tj. czucia ułożenia kończyny w przestrzeni, co pomoże lepiej sterować protezą. Wpływ na dobór protezy oraz na jej maksymalne wykorzystanie ma bandażowanie i formowanie kikuta. Jednak równie ważną rolę pełni hartowanie kikuta, który będzie stykał się bezpośrednio z lejem protezowym. Jeśli amputacja dotyczy kończyny dolnej, kikut będzie przenosić obciążenie ciała, by pacjent mógł swobodnie poruszać się na protezie. Nacisk kikuta na lej będzie silniejszy. Dlatego tak ważne jest dobre przygotowanie tkanek i skóry kikuta na oddziaływanie różnych bodźców i uodpornienie na ucisk i tarcie. Od strony fizjologii ciała hartowanie ma za zadanie pogrubienie naskórka odpornego na urazy mechaniczne, zmniejszenie wrażliwości zakończeń nerwowych w skórze oraz pobudzenie krążenia i przemiany materii w kikucie. Hartowanie kikuta polega na stopniowej zmianie bodźców wywieranych na kikut oraz sukcesywnym zwiększaniu ich intensywności. JAK HARTOWAĆ KIKUT? Hartuj kikut samodzielnie w domu zgodnie z instruktażem udzielonym przez pielęgniarkę lub terapeutę. Rozpocznij hartowanie dni po wygojeniu rany. Uwaga na stan blizny pooperacyjnej! WAŻNE: - Po amputacji w obrębie kończyny dolnej początkowo nie obciążaj szczytu kikuta ciężarem większym niż 10% masy twojego ciała. Sprawdzaj ciężar na wadze. - Intensywność bodźców zwiększaj zawsze stopniowo, nie za szybko. Daj czas skórze kikuta. - Nie powoduj bólu podczas hartowania kikuta i kontroluj stan blizny pooperacyjnej!

28 HARTOWANIE KIKUTA Techniki hartowania kikuta: - głaskanie, nacisk, ugniatanie; - oklepywanie grzbietową stroną palców (grzbietowo-paliczkowe); - pocieranie ręcznikiem lub szczotką z miękkiego włosia (później - twardego); - szczypanie skóry kikuta po wszystkich jego stronach; - rozcieranie kikuta całymi dłońmi przez ręcznik lub w rękawicach frotte. Metoda hydrotermiczna: - Naprzemienne zanurzaj kikut w ciepłej i zimnej wodzie. - Po zanurzeniu przytrzymaj kikut w ciepłej wodzie, po chwili zanurz w zimnej wodzie. - Stopniowo zwiększaj amplitudę temperatury wody: 30 sekund po 25 razy. Obciążanie w osi kikuta: - Najpierw opieraj kikut na miękkim podłożu, np. na materacu albo worku z piaskiem, na krótko. - Stopniowo zwiększaj twardość podłoża i czas obciążania. - Na koniec opieraj kikut na twardym podłożu, na dłużej. Nie stosuj poduszki. - Opieraj kikut o różne niestabilne, twarde podłoża, np. woreczek z grochem. ŹRÓDŁA: Poradnik dla pacjentów po amputacji kończyn dolnych Ortocentrum - Leszek Magiera, Leksykon masażu i terminów komplementarnych, 2001

29 AKCESORIA DO ĆWICZEŃ DYSK TERAPEUTYCZNY Jest świetnym przyrządem do ćwiczenia równowagi. Pomaga w ćwiczeniach propriocepcji (czucia głębokiego). Trening z dyskiem terapeutycznym poprawia sensomotorykę, koordynację ruchową oraz koncentrację i szybkość reakcji. Dobrze obrazuje to ten film: PIŁKA To przyrząd do ćwiczenia równowagi i stabilizacji. Piłka jest przydatna przy wykonywaniu ćwiczeń wzmacniających mięśnie posturalne. Z piłką wykonuje się m.in. ćwiczenia prawidłowej postawy ciała. TAŚMA ELASTYCZNA Wykonuje się z nią ćwiczenia wzmacniające mięśnie, a także rozciągające. Taśmy występują w różnych kolorach, które oznaczają różne sprężystości (dobór kolorów zależy od producenta). Podczas ćwiczeń z taśmą pamiętaj, by była zawsze napięta. Rozciąganie powinno być płynne i równomierne. Gdy osiągasz coraz lepsze rezultaty, zastosuj taśmę o większej sprężystości utrudni to ćwiczenie, zwiększając opór wykonywanego ruchu. Warto zobaczyć, jak z taśmą elastyczną (i nie tylko) trenuje The Amputee OT: MIĘKKIE PIŁECZKI I/LUB PIŁECZKI Z KOLCAMI Pomagają w wykonywaniu ćwiczeń ogólnie usprawniających, równoważnych, wzmacniających, jak i rozciągających. Urozmaicają ćwiczenia i często podnoszą ich poziom trudności. Zobacz, jak w ćwiczeniach można wykorzystać różne rodzaje piłek:

30 Projektowanie dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

31 FIZJOTERAPIA PO AMPUTACJI UDA Nadrzędnym celem fizjoterapii po amputacji uda jest LOKOMOCJA! Nie zawsze będzie to oznaczać dążenie do protezowania. Dla niektórych pacjentów lepszym rozwiązaniem będzie poruszanie się na wózku lub chodzenie o kulach. Każdy pacjent powinien być indywidualnie przeprowadzony przez proces po amputacji. Zespół specjalistów, w skład którego wchodzą lekarz, protetyk, fizjoterapeuta, psycholog i pielęgniarka, razem z pacjentem podejmuje decyzję, czy słuszną drogą będzie protezowanie, czy opanowanie innego sposobu poruszania się. Bez względu na ten wybór cele fizjoterapii po amputacji pozostają niezmienne: lokomocja, samodzielne poruszanie się, powrót do maksymalnej sprawności. Etapy fizjoterapii po amputacji uda: - etap szpitalny, - etap poszpitalny, - etap protezowania, - powrót do maksymalnej sprawności. PO AKTYWNOŚĆ AMPUTACJA etap szpitalny etap poszpitalny BP AKTYWNOŚĆ PT PO AKTYWNOŚĆ

32 AMPUTACJA UDA - ETAP SZPITALNY Na zielonych kartach poradnika znajdziesz elementy terapii, przez które przechodzi każdy pacjent po amputacji (bandażowanie, ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia przeciwzakrzepowe, zapobieganie przykurczom). Na kartach niebieskich skupimy się na ćwiczeniach, które będąc po amputacji uda powinieneś wykonywać jeszcze na oddziale szpitalnym. Poniżej podajemy orientacyjne ramy czasowe. Nie są one jednak żadną normą. Czas gojenia się ran i dochodzenia do siebie po operacji amputacji jest indywidualną sprawą każdego pacjenta. Również w twoim przypadku może się różnić od przeciętnego, założonego przez nas poniżej. Ale niewątpliwie znajdziesz tu punkty odniesienia. Fizjoterapia ogólna prowadzona jest od pierwszej doby po zabiegu, 3-5 razy dziennie, po ok minut. 1. doba po operacji amputacji ĆWICZENIA NA ŁÓŻKU (leżąc na plecach lub na boku; na siedząco): - Wykonuj ćwiczenia oddechowe i przeciwzakrzepowe (patrz karty zielone). - Wykonuj ćwiczenia czynne i wzmacniające mm kg i obręczy barkowej (patrz karty pomarańczowe) doba po operacji amputacji PIONIZACJA PACJENTA: - Uczysz się bezpiecznego przejścia z łóżka na wózek i z powrotem, samoobsługi na wózku oraz przechodzenia na toaletę. Podstawową sprawą po zabiegu jest nauka poruszania się na łóżku. Zazwyczaj po operacji mięśnie są słabe i wiotkie, a dodatkowo ból utrudnia odwracanie się i mobilność w łóżku, która jest ogromnie ważna, gdyż zapobiega powstawaniu odleżyn. UWAGA! Odleżyny mogą przedłużać proces twojej hospitalizacji, prowadzą do wtórnych problemów, jak infekcje, zakażenia oraz mogą spowodować konieczność kolejnych interwencji chirurgicznych, a nawet reamputacji. PO AKTYWNOŚĆ AMPUTACJA etap szpitalny etap poszpitalny BP AKTYWNOŚĆ PT PO AKTYWNOŚĆ

33 AMPUTACJA UDA - ETAP SZPITALNY - Jednym z narzędzi pomocnych w poruszaniu się na łóżku jest trapez. Chwytając się trapezu, próbuj zmieniać pozycje w łóżku, a także siadać. Trapez pomoże Ci w osiągnięciu większej samodzielności w poruszaniu się na łóżku. - Po amputacji obu nóg lub w sytuacji, gdy jesteś jeszcze zbyt słaby, by podeprzeć się na jednej nodze, możesz wykorzystać śliską powierzchnię do przemieszczania się z łóżka na krzesło lub wózek. Podłóż śliski blat pod pośladki i przesuwaj się po nim z jednej powierzchni na drugą. Twoje uniezależnianie się od pomocy pielęgniarzy i bliskich osób w wykonywaniu podstawowych ruchów ma nie tylko wartość praktyczną. Jest to działanie psychologiczne, dzięki któremu zaczniesz dostrzegać możliwość powrotu do sprawności doba po operacji amputacji NAUKA CHODU z użyciem przyrządów pomocniczych: balkoniki wysokie/niskie: - Rozpocznij naukę od stania i kilku kroków w poręczach z asekuracją fizjoterapeuty. Pamiętaj, że każdy ma indywidualną tolerancję wysiłku, dlatego gdy poczujesz ból, przerwij ćwiczenie. - Wykonuj ćwiczenia wzmacniające mięśni obręczy barkowej oraz pozostałych kończyn doba po operacji amputacji CHODZENIE z balkonikiem z asekuracją, aż do momentu samodzielnego poruszania się: - Wykonuj ćwiczenia ogólne utrzymujące prawidłowe zakresy ruchomości w stawach. - Wykonuj ćwiczenia izometryczne mięśni kikuta. - Wykonuj ćwiczenia ogólne pozostałych kończyn oraz brzucha i pleców.

34 AMPUTACJA UDA - ETAP SZPITALNY p.w.: Połóż się na boku, po stronie nieoperowanej nogi. Ugnij nieoperowaną nogę w kolanie. ruch: Unoś kikut do sufitu. Wykonuj odwodzenie w stawie biodrowym. p.w.: Połóż się na boku, po stronie amputowanej. nieoperowaną nogę ugnij w kolanie i biodrze, oprzyj ją o poduszkę. ruch: Unoś kikut do sufitu. Wykonuj ruch przywodzenia w stawie biodrowym. p.w.: Połóż się na plecach. Obejmij nieoperowaną kończynę. ruch: Wyprostuj kikut i połóż go na materacu. p.w.: Połóż się na brzuchu. ruch: Napnij pośladki. Utrzymaj niepięcie przez ok. 10 sekund i rozluźnij.

35 AMPUTACJA UDA - ETAP SZPITALNY p.w.: Połóż się na plecach. Nieoperowaną nogę ugnij w biodrze. ruch: Fizjoterapeuta zgina twoją nieoperowaną kończynę w kierunku twojego brzucha, jednocześnie prostując kikut w kierunku podłoża. p.w.: Połóż się na brzuchu. Ręce połóż wzdłuż tułowia. ruch: Unoś kikut w kierunku sufitu. Staraj się nie odrywać miednicy od materaca doba po operacji amputacji NAUKA CHODU o kulach łokciowych (słabsi pacjenci mogą stosować kule pachowe; kule wymagają większej sprawności ruchowej, koordynacji i równowagi): - Chodząc o kulach, łokcie trzymaj blisko. - Kule stawiaj równo i rytmicznie doba - podsumowanie: BALKONIK Z ASEKURACJĄ > BALKONIK > KULE Z ASEKURACJĄ > KULE ĆWICZENIA OGÓLNE: Kładziemy nacisk na ćwiczenia mięśni prostowników, później przywodzicieli stawu biodrowego oraz mięśni rotujących staw do wewnątrz. Stopniowo przechodzimy do ćwiczeń z oporem, zwiększając stopień trudności ich wykonywania. p.w.: Połóż się na plechach. Nieoperowaną nogę ugnij w kolanie, kikut połóż na materacu. ruch: Unoś biodra. Również kikut podnoś w kierunku sufitu. Zatrzymaj pozycję na kilka sekund. Opuść biodra. Kikut połóż na materacu.

36 AMPUTACJA UDA - ETAP SZPITALNY p.w.: Połóż się na plecach. Pomiędzy uda, włóż poduszkę lub miękki klin. ruch: Napnij mięśnie uda, zgniatając klin/poduszkę. p.w.: Połóż się na przedramionach. ruch: Wciskaj kikut w materac. Nie wstrzymuj oddechu podczas napinania mięśni. p.w.: Połóż się na boku. ruch: Unoś kikut (odwodzenie), pokonując opór rąk fizjoterapeuty. p.w.: Połóż się na brzuchu, z kikutem poza materacem/leżanką. ruch: Unoś kikuta (wyprost w stawie biodrowym), pokonując opór rąk fizjoterapeuty doba CHODZENIE PO SCHODACH z użyciem kul: - Idąc w górę, nieoperowaną nogę stawiaj jako pierwszą, następnie amputowaną. - Idąc w dół, amputowaną nogę stawiaj jako pierwszą, następnie nieoperowaną.

37 AMPUTACJA UDA - ETAP POSZPITALNY Po powrocie ze szpitala do domu kontynuuj wszystkie wcześniejsze ćwiczenia, dokładając do nich opór i utrudniając ich wykonywanie. Ważne jest rozciąganie mięśni, wzmacnianie siły mięśniowej i przeciwdziałanie przykurczom. Zwiększasz swoją samodzielność! Poniżej przedstawiamy kilka przykładowych ćwiczeń, które rozwijają ciało na różnych obszarach, pomagają zapobiegać przykurczom i wzmacniają mięśnie. Pomagają także w ćwiczeniu równowagi. p.w.: Połóż się na plecach, z nogą nieoperowaną i kikutem na materacu. ruch 1: Zginaj nogę nieoperowaną. Zginaj kikut. ruch 2: Przyciągaj nogę w kierunku brzucha i do środka ciała, z mocnym rozciąganiem mm przy pośladku. Przeciwną ręką, opartą na kolanie lub na szczycie kikuta, prowadź ruch. Utrzymuj pozycję kilka sekund i rozluźnij, wracając do p.w. PO AKTYWNOŚĆ AMPUTACJA etap szpitalny etap poszpitalny BP AKTYWNOŚĆ PT PO AKTYWNOŚĆ

38 AMPUTACJA UDA - ETAP POSZPITALNY p.w.: Przyjmij pozycję klęku podpartego, z głową w przedłużeniu kręgosłupa. ruch: Unoś kikut do poziomu bioder oraz przeciwną kończyny górną do przodu. Uważaj, by nie rotować miednicy. Plecy utrzymuj płaskie, a brzuch wciągnięty. Następnie zegnij wyprostowane kończyny pod brzuchem, dotykając łokciem szczyt kikuta bądź kolano nogi nieoperowanej. p.w.: Połóż się bokiem z ręką pod głową i podwyższeniem z poduszką ustawionym nad nogą nieoperowaną. ruch: Unoś tułów w górę, kikut mocno opierając na podwyższeniu i poduszce. p.w.: Usiądź na piłce, pod stopą umieść dysk. ruch: Wykonuj ruchy miednicy na boki, kikut mając uniesiony.

39 AMPUTACJA UDA - ETAP POSZPITALNY p.w: Połóż się tyłem, z kikutem na skraju materaca/leżanki. Umieść obciążenie w formie ciężarka na taśmie wokół kikuta. ruch: Zginając w stawie biodrowym, unoś kikut w górę. p.w: Połóż się na brzuchu, z kikutem na skraju materaca/leżanki. Umieść obciążenie w formie ciężarka na taśmie wokół kikuta. ruch: Dbając o wyprost w stawie biodrowym, unoś kikut w górę. Połóż się tyłem. Noga zdrową ugnij w kolanie, ręce skrzyżuj na klatce piersiowej. ruch: Unoś tułów z przyciąganiem brody do mostka. Napinaj mięśnie brzucha, wykonując niepełne brzuszki. p.w.: Usiądź na materacu lub dysku terapeutycznym. ruch: Terapeuta lub osoba trzecia rzuca piłkę, a ty próbuj ją złapać, utrzymując równowagę.

40 Projektowanie dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

41 AMPUTACJA UDA - ETAP PROTEZOWANIA Etap następujący po etapie poszpitalnym może przebiegać trojako: - pacjent może od razu dążyć do posiadania i używania protezy tymczasowej; - pacjent może przejść przez etap protezy tymczasowej patrz niebieska karta w drodze do posiadania i używania protezy ostatecznej; - pacjent może w ogóle nie dążyć do posiadania jakiejkolwiek protezy. Nie każdy pacjent będzie dążyć do zaprotezowania, jednocześnie nie każdy zaprotezowany będzie przechodzić przez etap protezy tymczasowej. W niektórych przypadkach zwłaszcza wśród osób starszych, mało aktywnych, z poważnymi chorobami towarzyszącymi, lepszym wyjściem będzie poruszanie się na wózku, który pozwoli im na większą samodzielność niż pozornie dałaby proteza. Poruszanie się na protezie dla takich osób mogłoby być dużym obciążeniem i wydatkiem energetycznym. Również pacjenci po wysokich amputacjach, np. z wyłuszczeniem w stawie biodrowym, często nie wybierają drogi protezowania, gdyż łatwiejsze, sprawniejsze i bardziej funkcjonalne jest dla nich poruszanie się o kulach. Każdy pacjent jest inny i nie ma reguły, jak powinien się poruszać po amputacji. Ważne, by na swój sposób wracał do sprawności i aktywności. Niemniej jednak większość pacjentów dąży do zaprotezowania, stąd celem tego etapu jest przygotowanie kikuta do protezy. Na etapie protezowania ogromną rolę odgrywa dobre przygotowanie kikuta do jego funkcjonowania w protezie. Wcześniejsze etapy pozwoliły uformować kikut i przygotować skórę (zahartować) do przyszłej protezy. Teraz ważne jest dopasowanie protezy. WAŻNE: - Regularnie sprawdzaj i staraj się utrzymywać obwody kikuta. By uniknąć szybkich zmian masy ciała, dbaj o regularność ćwiczeń. PO AKTYWNOŚĆ AMPUTACJA etap szpitalny etap poszpitalny BP AKTYWNOŚĆ PT PO AKTYWNOŚĆ

42 AMPUTACJA UDA - ETAP PROTEZOWANIA Naukę poruszania się w protezie można rozpocząć po zaopatrzeniu pacjenta w protezę tymczasową (około 5. tygodnia po amputacji). Nauka ta powinna zawierać następujące elementy: - nakładanie protezy, - poruszanie się po powierzchniach płaskich, - padanie i wstawanie, - pokonywanie różnic poziomów (krawężnik, schody), - wykonywanie czynności codziennych, - higiena protezy. Poniżej znajdują się przykładowe ćwiczenia, które warto wykonywać na tym etapie, służące nauce kontrolowania przemieszczania ciężaru ciała, obciążania oraz równowagi: p.w.: Stań w lekkim rozkroku. ruch: Przenoś ciężar ciała na palce i pięty. Chodzenie po linii prostej: Staraj się patrzeć przed siebie, nie pod nogi. Robiąc kroki, stopy układaj blisko siebie. p.w.: Stań w lekkim rozkroku przy stepie/podeście. Początkowo ćwiczenie wykonuj z asekuracją terapeuty. ruch: Przełóż stopę nogi nieoperowanej na step/podest i stawaj na nodze nieoperowanej. Powoli wracaj nogą nieoperowanej na podłogę. Wzrok kieruj przed siebie. By pomóc sobie utrzymać równowagę, unieś ramiona na boki.

43 AMPUTACJA UDA - ETAP PROTEZOWANIA p.w.: Jedną nogą zrób wykrok, ramiona unieś w bok. ruch: Tułów rotuj w stronę przeciwną do nogi będącej w wykroku. Patrz za kierunkiem ruchu. By utrudnić utrzymanie równowagi, postaw stopę protezową oraz stopę nogi nieoperowanej w jednej linii. p.w.: Stań w lekkim rozkroku. Taśmę elastyczną owiń wokół nogi nieoperowanej. ruch: Wykonuj ruchy kończyną nieoperowaną: odwiedzenia, przywodzenia, zginania i prostowania. p.w.: Stań w lekkim rozkroku. Pod stopą kończyny nieoperowanej umieść miękką piłkę. ruch: Wykonuj krążenia piłki stopą oraz toczenie piłki do przodu i do tyłu. By pomóc sobie utrzymać równowagę, unieś ramiona na boki. Jeśli początkowo trudno ci utrzymać równowagę, przytrzymaj się poręczy/krzesła.

44 AMPUTACJA UDA - ETAP PROTEZOWANIA - Nauka chodu bokiem (najpierw w stronę protezy) - Nauka chodu po schodach (chód naprzemienny jest bardzo trudny, czasem niemożliwy) - Noszenie przedmiotów (po stronie protezy) - Nauka siadania i wstawania (noga nieoperowana znajduje się z tyłu) - Podnoszenie przedmiotów (nogę z protezą wysuń do tyłu) - Podnoszenie się z leżenia do stania z oparciem o krzesło, później bez oparcia

45 FIZJOTERAPIA PO AMPUTACJI PODUDZIA Nadrzędnym celem fizjoterapii po amputacji uda jest LOKOMOCJA! Po amputacji podudzia dąży się do zaprotezowania u zdecydowanej większości pacjentów. Zdarzają się jednak osoby, które z różnych powodów decydują się poruszać o kulach. Każdy pacjent powinien być indywidualnie przeprowadzony przez proces po amputacji. Fizjoterapia po amputacji podudzia jest w pewnych obszarach podobna do fizjoterapii po amputacji uda. Jednak na kartach naszego poradnika staraliśmy się zamieścić informacje, które pacjentom po amputacji podudzia są bardzo potrzebne. Etapy fizjoterapii po amputacji podudzia: - etap szpitalny, - etap poszpitalny, - etap protezowania, - powrót do maksymalnej sprawności. PO AKTYWNOŚĆ AMPUTACJA etap szpitalny etap poszpitalny BP AKTYWNOŚĆ PT PO AKTYWNOŚĆ

46 AMPUTACJA PODUDZIA - ETAP SZPITALNY Na zielonych kartach poradnika znajdziesz elementy terapii, przez które przechodzi każdy pacjent po amputacji (bandażowanie, ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia przeciwzakrzepowe, zapobieganie przykurczom). Na kartach niebieskich skupimy się na ćwiczeniach, które będąc po amputacji podudzia powinieneś wykonywać jeszcze na oddziale szpitalnym. Poniżej podajemy orientacyjne ramy czasowe. Nie są one jednak żadną normą. Czas gojenia się ran i dochodzenia do siebie po operacji amputacji jest indywidualną sprawą każdego pacjenta. Również w twoim przypadku może się różnić od przeciętnego, założonego przez nas poniżej. Ale niewątpliwie znajdziesz tu punkty odniesienia. Fizjoterapia ogólna prowadzona jest od pierwszej doby po zabiegu, 3-5 razy dziennie, po ok minut. 1. doba po operacji amputacji ĆWICZENIA NA ŁÓŻKU (leżąc na plecach lub na boku; na siedząco): - Wykonuj ćwiczenia oddechowe i przeciwzakrzepowe (patrz karty zielone). - Wykonuj ćwiczenia czynne i wzmacniające mm kg i obręczy barkowej (patrz karty pomarańczowe), prowadzone przez fizjoterapeutę doba po operacji amputacji PIONIZACJA PACJENTA w asyście fizjoterapeuty lub pielęgniarki: - Uczysz się bezpiecznego przejścia z łóżka na wózek i z powrotem, samoobsługi na wózku oraz przechodzenia na toaletę. PO AKTYWNOŚĆ AMPUTACJA etap szpitalny etap poszpitalny BP AKTYWNOŚĆ PT PO AKTYWNOŚĆ

47 AMPUTACJA PODUDZIA - ETAP SZPITALNY Podstawową sprawą po zabiegu jest nauka poruszania się na łóżku. Zazwyczaj po operacji mięśnie są słabe i wiotkie, a dodatkowo ból utrudnia odwracanie się i mobilność w łóżku, która jest ogromnie ważna, gdyż zapobiega powstawaniu odleżyn. UWAGA! Odleżyny mogą przedłużać proces twojej hospitalizacji, prowadzą do wtórnych problemów, jak infekcje, zakażenia oraz mogą spowodować konieczność kolejnych interwencji chirurgicznych, a nawet reamputacji. - Jednym z narzędzi pomocnych w poruszaniu się na łóżku jest trapez. Chwytając się trapezu, próbuj zmieniać pozycje w łóżku, a także siadać. Trapez pomoże ci w osiągnięciu większej samodzielności w poruszaniu się na łóżku. - Po amputacji obu nóg lub w sytuacji, gdy jesteś jeszcze zbyt słaby, by podeprzeć się na jednej nodze, możesz wykorzystać śliską powierzchnię do przemieszczania się z łóżka na krzesło lub wózek. Twoje uniezależnianie się od pomocy pielęgniarzy i bliskich osób w wykonywaniu podstawowych ruchów ma nie tylko wartość praktyczną. Jest to działanie psychologiczne, dzięki któremu zaczniesz dostrzegać możliwość powrotu do sprawności doba po operacji amputacji NAUKA CHODU z użyciem przyrządów pomocniczych: balkoniki wysokie/niskie: - Rozpocznij naukę od stania i kilku kroków w poręczach z asekuracją fizjoterapeuty. Pamiętaj, że każdy ma indywidualną tolerancję wysiłku, dlatego gdy poczujesz ból, przerwij ćwiczenie. - Wykonuj ćwiczenia wzmacniające mięśni obręczy barkowej oraz pozostałych kończyn.