Analiza zagrożenia upadłością

Transkrypt

1 Analiza zagrożenia upadłością

2 Upadłość aspekty ekonomiczne niewypłacalność sytuacja związana ze stanem niewypłacalności osoby prowadzącej przedsiębiorstwo, potwierdzona prawomocnym postanowieniem sądu gospodarczego, bankructwo, utrata zdolności płatniczej, skutek kryzysu finansowego i organizacyjnego

3 Podstawowe rodzaje analizy zagrożenia bankructwem Analiza jednowymiarowa Analiza wielowymiarowa Każdy wskaźnik analizowany jest osobno Wskaźniki analizowane są jako system (obliczany jest np. Z- score) Podstawa: wskaźniki finansowe Podstawa: wskaźniki finansowe i funkcja dyskryminacji Przykłady: systemy: P. J. Fitz-Patricka, C. L. Merwina, W. H. Beavera, P. Weibela Przykłady: systemy E. I. Altmana, A. Hołdy

4 System P. J. Fitz-Patricka W 1932 roku Obliczenia za okres trzech lat dla 19 przedsiębiorstw w dobrej kondycji i 19 przedsiębiorstw bankrutujących autor zaproponował procedurę porównywania parami" przedsiębiorstw wypłacalnych i niewypłacalnych wskaźniki najbardziej diagnostyczne : X1 = wynik finansowy netto / kapitał własny X2 = kapitał własny / kapitał obcy

5 System C. L. Merwina W 1942 roku Autor zbadał 939 przedsiębiorstw amerykańskich, z czego 538 upadających i 401 przedsiębiorstw w dobrej kondycji jako pierwszy zastosował w swoich badaniach średnie arytmetyczne dla grup poszczególnych jednostek Najbardziej diagnostyczne: X1 = kapitał obrotowy netto / kapitał całkowity, X2 = kapitał własny / kapitał obcy, X3 = aktywa bieżące / pasywa bieżące.

6 System W. H. Beavera X1 = nadwyżka finansowa netto / zobowiązania ogółem, X2 = wynik finansowy netto / aktywa ogółem, X3 = zobowiązania ogółem / aktywa ogółem, X4 = kapitał obrotowy netto / aktywa ogółem, X5 = aktywa bieżące / zobowiązania krótkoterminowe, X6 = [(gotówka + krótkoterminowe papiery wartościowe + należności +zobowiązania krótkoterminowe) / (koszty operacyjne - amortyzacja)] x 360 Sześć wyżej wymienionych wskaźników znajduje się w strefie wysokiego ryzyka bardzo wysokie ryzyko niewypłacalności Więcej niż trzy wskaźniki znajdują się poniżej wartości granicznej niewypłacalność Jeden lub dwa wskaźniki znajdują się w obszarze krytycznym, a pozostałe leżą w szarej strefie, przedsiębiorstwo trzeba poddać dodatkowej analizie.

7 System P. Weibela W 1973, wyniki analizy 36 przedsiębiorstw niewypłacalnych i 36 przedsiębiorstw wypłacalnych będących klientami jednego z dużych szwajcarskich banków w okresie od 1 stycznia 1960 roku do 31 sierpnia 1971 roku X1 = nadwyżka finansowa netto / zobowiązania krótkoterminowe, X2 = aktywa obrotowe / zobowiązania krótkoterminowe, X3 = (należności + papiery wartościowe + gotówka - zobowiązania krótkoterminowe) / (koszty ogółem - amortyzacja) X4 = (przeciętny stan zapasów / nakłady materiałowe) x 365, X5 = (przeciętny stan kredytów krótkoterminowych / zakupione towary) x 365, X6 = zobowiązania ogółem / pasywa ogółem trzy klasy ryzyka: 1. przedsiębiorstwa obarczone małym ryzykiem upadku - dla których wartość wszystkich sześciu wskaźników leży w obszarze przedsiębiorstw wypłacalnych, 2. przedsiębiorstwa obciążone nadzwyczajnym ryzykiem upadłości - dla których wartość ponad połowy z sześciu wskaźników leży w obszarze przedsiębiorstw niewypłacalnych, 3. przedsiębiorstwa ryzykowne - których nie można zaliczyć ani do pierwszej ani do drugiej klasy ryzyka.

8 Analiza dyskryminacyjna Opiera się na funkcji dyskryminacji Dla każdego modelu można oszacować: Siłę (power) określa, jak dobrze model oddziela bankrutów od niebankrutów Kalibrację (calibration) określa w jakim stopniu prawdopodobieństwa oszacowane w modelu zgadzają się z rzeczywistym stanem badanej jednostki

9 Ogólny wzór funkcji dyskryminacji ( Z = W1* X1 + W2 * X Wn *Xn) gdzie: Z = wartość funkcji dyskryminacyjnej, Wi - wagi i-tej zmiennej (np. wskaźników lub wielkości finansowych), i = 1, 2,...,n, Xi - zmienne objaśniające modelu (np. wielkości finansowe), i = 1, 2,..., n.

10 Wielowymiarowe systemy wczesnego ostrzegania: System E. I. Altmana System G. Weinricha System G. L. V. Springatea System J. Fulmera System J. Legaulta System J. Beatgea System J. Ko System H. Koha i L. Killougha System J. Gajdki i D. Stosa System A. Hamrola System E. Mączyńskiej System D. Hadasik System A. Hołdy Modele dostosowane do warunków polskch

11 System E. I. Altmana I W 1968, dane finansowe 66 przedsiębiorstw amerykańskich, z których 33 upadły a pozostałe 33 funkcjonowały na rynku Z= l,2*x1 + 1,4*X2 + 3,3*X3 + 0,6*X4 + l,0*x5 gdzie: X1 = Kapitał obrotowy netto / Aktywa ogółem, X2 = Zysk skumulowany / Aktywa ogółem, X3 = Wynik finansowy przed opodatkowaniem i zapłatą odsetek/aktywa ogółem. X4 = Wartość rynkowa kapitału akcyjnego/ Zobowiązania ogółem, X5 = Przychody ze sprzedaży / Aktywa ogółem. Wysokie prawdopodobieństwo upadłości Nieokreślone prawdopodobieństwo upadłości Niskie prawdopodobieństwo upadłości 1,80 3,00

12 System E. I. Altmana II problemy z systemem Altmana I: zyski zatrzymane wartość rynkowa kapitału dlatego 1984 roku nastąpiła modyfikacja i: Z = 0,717X1 +0,847X2 +3,107X3 +0,420X4 +0,998X5 gdzie: X1, X2, X3, X5 jak wyżej X4 = Wart. ksiegowa kap.akcyjn./zobowiąz. ogółem Jeśli wartość Z przekracza 2,9 przedsiębiorstwo charakteryzuje się dobrą sytuacją finansową, gdy Z kształtuje się poniżej 1,2 wysoki poziomem zagrożenia upadłością.

13 System G. Weinricha X1 = kapitał własny/ kapitał obcy X2 = (środki pieniężne + należności)/aktywa ogółem X3 = (śr. pien. + krótkoterm. pap. wart.+należn. zobow. krótk.) / (koszty operacyjne - amortyzacja) X4 = (wynik finansowy netto + odsetki) / aktywa ogółem X5 = przychody ze sprzedaży / aktywa ogółem X6 = zobowiązania ogółem / nadwyżka finansowa netto, X7 = (zobowiązania śr. pien.+krótk.papiery wart.+należn.)/dochody operac. netto, X8 = (zobowiązania towarowe + weksle) / zakup towarów. Każdemu z wyżej wymienionych wskaźników przyporządkował skalę od 1 do 5 Maksymalna wartość wskaźnika Z - 40 punktów Wskaźnik Liczba punktów X1 >43,3 43,3-12,1 12,0-8,5 8,4-(-4,7) <(-4,7) X2 >7,5 7,5-2,0 1,9-0,9 0,8-0,2 <0,2 X3 >(-8,8) (-8,8)-(-29,3) (-29,4)-(-46,2) (-46,3)-(-89,9) <(89,9) X4 >21,3 21,3-7,2 7,1-4,3 4,2-0,9 <0,9 X5 >257,4 257,4-200,7 200,6-90,7 90,6-62,1 <62,1 X6 <284,9 284,9-1210,3 1210,4-1451,7 1451,8-9989,9 >9989,9 X7 <165,3 165,3-1168,3 1168,4-1231,2 1231,3-9989,9 >9989,9 X8 <9,7 9,7-27,8 27,9-49,7 48,0-79,9 >79,9

14 Trzy klasy ryzyka.: System G. Weinricha 1) pierwsza - dobra, na podstawie sprawozdań finansowych nie można dostrzec symptomów zagrożenia bankructwem, a wartość punktowa obliczona dla danego przedsiębiorstwa jest mniejsza od 24 punktów i nie występuje jej pogorszenie w ciągu kilku poprzednich lat, nie ma też symptomów zagrożenia, płynących z informacji pozafinansowych 2) druga - zagrożona, sprawozdania finansowe pozwalają dostrzec symptomy zagrożenia bankructwem, wartość punktowa obliczona dla danego przedsiębiorstwa jest większa od 24 punktów albo występuje jej pogorszenie w ciągu kilku poprzednich lat, nie ma jednak symptomów zagrożenia, płynących z informacji pozafinansowych 3) trzecia - bardzo zagrożone, sprawozdania finansowe pozwalają dostrzec symptomy zagrożenia bankructwem, a wartość punktowa obliczona dla danego przedsiębiorstwa jest większa od 24 punktów albo występuje jej pogorszenie w ciągu kilku poprzednich lat, dodatkowo występują symptomy zagrożenia niewypłacalnością, płynące z informacji pozafinansowych.

15 System G. L. V. Springatea Z= 1,03*A+3,07*B+0,66*C+0,40*D gdzie: A = kapitał obrotowy netto / aktywa ogółem, B = wynik finansowy przed opodatkowaniem i zapłatą odsetek/aktywa ogółem, C = wynik finansowy przed opodatkowaniem / zobowiązania bieżące, D =przychody ze sprzedaży / aktywa ogółem wartość graniczna: 0,862 badania wykonane na przedsiębiorstwach kanadyjskich

16 System J. Fulmera H = 5, 528 * V1 + 0, 212 * V2 + 0,073 * V3 +1,270 * V4 0,120 * V5 +2,335 * V ,575 * V7 + 1,083 * V8 + 0, 894 * V9-6,075 gdzie: V1 = Zysk skumulowany / Aktywa ogółem, V2 = Przychody ze sprzedaży / Aktywa ogółem, V3 = Wynik finansowy przed opodatkowaniem/kapitał/fundusz własny V4= Przepływy pieniężne / Zobowiązania ogółem V5 = Zobowiązania ogółem / Aktywa ogółem V6 = Zobowiązania bieżące / Aktywa ogółem V7 = log (księgowa wartość aktywów) V8 = Aktywa obrotowe / Aktywa ogółem V9 = log (EBIT / odsetki) Jeśli H<0 to firma jest uznawana za upadającą

17 System J. Legaulta CA - SCORE = 4, 5913 *A + 4, 5080 * B + 0,3936 * C - 2, 7616 gdzie: A = kapitał własny 1 / aktywa ogółem 1, B = (EBIT + koszty finansowe) 1 / aktywa ogółem 1, C = przychody ze sprzedaży 2 / aktywa ogółem 2, 1. dane z poprzedniego okresu (t-1), 2. dane z dwóch okresów w tył (t-2). Jeśli CA<0 to firma jest uznawana za upadającą

18 System J. Beatgea dane finansowe przedsiębiorstw Z = a 1 * x 1+ a 2 * x 2 + a 3 * x 3 gdzie: x 1 = kapitał / (pasywa - środki płynne - nieruchomości), x2 = (wynik finansowy operacyjny + amortyzacja) / pasywa ogółem x 3 = (wynik finansowy operacyjny + amortyzacja - podatki) / zobowiązania krótkoterminowe brak wartości granicznej

19 System J. Ko opracowany dla gospodarki Japońskiej Z= 0,868*X * X 2 + 0,048 * X 3 + 0,436 * X * X 5 gdzie: X 1 = wynik finansowy operacyjny / przychody ze sprzedaży, X 2 = rotacja zapasów (dwa lata wstecz) / rotacja zapasów (trzy lata wstecz), X 3 = odchylenie standardowe zysku netto (z ostatnich czterech lat), X 4 = kapitał obrotowy netto / zobowiązania ogółem, X 5 = rynkowa wartość kapitału własnego/ wartość księgowa kapitału obcego. wartość graniczna dla tego systemu ustalił jako 0,5. Z < 0,5 oznacza duże zagrożenie upadłością, Z > 0,5 wskazuje na niskie ryzyko upadłości

20 System H. Koha i L. Killougha pochodzi z 1990 roku, dla gospodarki amerykańskiej, Z = -1,2601-0,8701 * X 1 + 2,1981 * X 2 + 0, 1184 * X 3 + 0,8960 * X4 gdzie: X 1 = (aktywa obrotowe - zapasy) / zobowiązania krótkoterminowe X 2 = Zysk skumulowany/ Aktywa ogółem X 3 = EPS X 4 = DPS Z < 0 oznacza wysokie zagrożenie upadłością, wprowadza wskaźniki rynku kapitałowego i jako jeden z niewielu określa także wpływ rynku na zagrożenie bankructwem

21 MODELE POLSKIE

22 System E. Mączyńskiej W = 1,50*X1 + 0,08*X2 + 10,00*X3 + 5,00*X4 + 0,30*X5 + 0,10*X6 gdzie: X 1 = (amortyzacja + wynik finansowy z działalności operacyjnej)/ zobowiązania ogółem X 2 = suma bilansowa / zobowiązania ogółem X 3 = roczny wynik finansowy przed opodatkowaniem/suma bilansowa X 4 = roczny wynik finansowy przed opodatkowaniem/roczne przychody X 5 = zapasy / roczne przychody X 6 = roczne przychody / suma bilansowa przedziały wartości: W < 0 oznacza zagrożenie niewypłacalnością W = 0 jest wartością graniczną W > 0 oznacza brak zagrożenia upadłością 0 = < W < 1 oznacza słabą kondycję finansową przedsiębiorstwa Sprawność: 94,11%

23 Model M. Pogodzińskiej i S. Sojaka (1995) Z=0,644741*X1+0,912304*X2 Gdzie: X1- (aktywa obrotowe zapasy)/zobowiązania krótkoterminowe X2- wynik brutto/przychody ze sprzedaży Punkt graniczny = 0 Sfera pośrednia < 0,454; 0,090> Sprawność: 80%*

24 System J. Gajdki i D. Stosa (1996) Z=0, , *X1+0,000774*X2+0, *X3+0, *X4-0,594687*X5 gdzie: X1 = przychody ze sprzedaży / przeciętny stan aktywów X2 = (przeciętny stan zobowiązań krótkoterminowych*365) / koszty wytworzenia produkcji sprzedanej X3 = wynik finansowy netto / przeciętny stan aktywów X4 = wynik finansowy brutto / przychody ze sprzedaży netto, X5 = zobowiązania ogółem / aktywa ogółem wartość graniczna: 0,45 Pierwotnie wyznaczono 20 wskaźników, z których wybrano 5, Skuteczność: wynosiła 92,5%

25 Model Hadasik (1998) M = 2, ,703585*X1-1,2966*X2-2,21854*X3+1,52891*X4+0, *X5-0, *X6+0, *X7 gdzie: X1 = aktywa bieżące / zobowiązania bieżące, X2 = (aktywa bieżące zapasy) / zobowiązania bieżące, X3 = zobowiązania ogółem / aktywa ogółem, X4 = (aktywa bieżące zobowiązania bieżące) / pasywa ogółem, X5 = (należności*365) / przychody ze sprzedaży X6 = (zapasy *365)/ przychody ze sprzedaży X7 = zysk netto / zapasy próba podstawowa składała się z 44 podmiotów z czego 22 stanowili bankruci i 22 niezagrożone upadłością, próba składała się z 61 podmiotów z czego 22 stanowili bankruci i 39 niezagrożone upadłością Wartość graniczna: 0 Skuteczność: 95,45%

26 Model D. Wierzby (2000) Z = 3,26*X1 + 2,16*X2 + 0,3*X3 + 0,69*X4 X1 (zysk z działalności operacyjnej amortyzacja)/aktywa ogółem; X2 (zysk z działalności operacyjnej amortyzacja)/sprzedaż produktów; X3 aktywa obrotowe/zobowiązania całkowite; X4 kapitał obrotowy/aktywa ogółem Wartością krytyczną funkcji jest zero Skuteczność: 92%

27 Model S. Sojaka i J. Stawickiego (2001) Składa się z trzech funkcji klasyfikacyjnych dla: przedsiębiorstw dobrych, średnich i zagrożonych upadkiem Zdobre= -0,0153*X1+2,0482*X2+9,637*X3+0,1714*X4-0,0091*X5-15,78*X6-0,0018*X7-5,992 Zśrednie=-0,0586*X1-3,3608*X2+10,7088*X3+0,1455*X4-0,066*X5+4,4837*X6+2,4329*X7-2,3397 Zzagrożone=-0,1144*X1+0,5178*X2-20,4475*X3-0,0661*X4+0,0663*X5-50,461*X6+1,8358*X7-11,6499 X1 (wynik finansowy netto/przeciętna wartość majątku obrotowego) 100; X2 (aktywa obrotowe zapasy rozliczenia m/o czynne)/zobowiązania krótkoterminowe; X3 przeciętny kapitał pracujący/przeciętna wartość aktywów; X4 (wynik finansowy netto/przeciętna wartość kapitału własnego) 100; X5 (wynik finansowy netto/przeciętna wartość majątku trwałego) 100; X6 (wynik finansowy netto + odsetki od kapitałów obcych podatek dochodowy)/ przeciętna wartość aktywów; X7 aktywa obrotowe/zobowiązania krótkoterminowe. Skuteczność: 93,10%

28 System A. Hołdy ( ) ZH = 0, ,681 * X1-0,0196 * X2 + 0,00969 * X3 + 0, * X4 + 0,157 * X5 gdzie: X 1 = aktywa obrotowe / zobowiązania krótkoterminowe, X 2 = (zobowiązania ogółem *100)/ aktywa ogółem, X 3 = (wynik finansowy netto*100) / przeciętny stan aktywów ogółem, X 4 = przeciętny stan zobowiązań krótkoterminowych / (koszty działalności operacyjnej - pozostałe koszty operacyjne), X5 = przychody ogółem / przeciętny stan aktywów ogółem wartość graniczna: 0 Szara strefa (-0,3:0,1) Skuteczność: 92,5%

29 Model poznański (2004) ZP =-2, ,562*X1 +1,588*X2 + 4,288*X3+ 6,719X*4; gdzie: X1 wynik finansowy netto/majątek całkowity; X2 (majątek obrotowy zapasy)/zobowiązania krótkoterminowe; X3 kapitał stały/majątek całkowity; X4 wynik finansowy ze sprzedaży/przychody ze sprzedaży. Wartość graniczna dla modelu: 0 Efektywność: 93,26% (sektor produkcyjny), 92,46% (sektor handlowy), 95,73% (sektor usług)

30 System A. Hamrola (2004) FD = 3,562 *W7 + 1,588 *W16 + 4,288 *W5 + 6,719 *W13-2,368 gdzie: W7 = Wynik finansowy netto / Majątek całkowity W16 = (Majątek obrotowy - Zapasy) / Zobowiązania krótkoterminowe W5 = Kapitał stały / Majątek całkowity W13 =Wynik finansowy ze sprzedaży / Przychody ze sprzedaży wartość graniczna: 0 Sprawność: 93,78%

31 Model B. Prusaka (2005) P1 =1, ,5245*X1 +0,148*X2 +0,4061*X3+ 2,1754*X4 Gdzie: X1 zysk operacyjny / wartość średnia aktywów, X2 koszty operacyjne (bez pozostałych kosztów operacyjnych)/wartość średnia zobowiązań krótkoterminowych (bez funduszy specjalnych oraz krótkoterminowych zobowiązań finansowych), X3 aktywa obrotowe/zobowiązania krótkoterminowe, X4 zysk operacyjny/przychody netto ze sprzedaży P1 < ( 0,13) przedsiębiorstwa zagrożone bankructwem w perspektywie 1 roku, P1 > 0,65 przedsiębiorstwa niezagrożone bankructwem, < 0,13;0,65> szara strefa, Efektywność: 86,08%

32 Źródła Antonowicz P.: Metody oceny i prognoza kondycji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk 2007 Gajdka J., Stos D., Wykorzystanie analizy dyskryminacyjnej w ocenie kondycji finansowej przedsiębiorstw, [w:] Restrukturyzacja w procesie przekształceń i rozwoju przedsiębiorstw, pod red. R. Borowieckiego, Wyd. AE, Kraków 1996, s Gruszczyński M., Scoring Logitowy w praktyce a zagadnienie koincydencji Bank i Kredyt 1999, nr 5, s.55. Gurgul S., Prawo upadłościowe i układowe, Wydawnictwo C.H. BECK, Warszawa, 2000 Hadasik D., Upadłość przedsiębiorstw w Polsce i metody jej prognozowania, Zeszyty Naukowe, Seria II, nr 153, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 1998 Hamrol M., Chodakowski J., Prognozowanie zagrożenia finansowego przedsiębiorstwa. Wartość predykcyjna polskich modeli analizy dyskryminacyjnej, Badania Operacyjne i Decyzje, 2008, nr 3, s Hamrol M., Czajka B., Piechocki M.: Upadłość przedsiębiorstwa model analizy dyskryminacyjnej. Przegląd Organizacji, nr 6/2004, s. 38 Hołda A., Wykorzystanie analizy dyskryminacyjnej do prognozy upadłości spółek rynku kapitałowego, Nasz Rynek Kapitałowy, 2002 Jagiełło R., Zastosowanie metody analizy dyskryminacyjnej przy ocenie ryzyka kredytowego, w: Współczesny bank, praca zbiorowa pod redakcją W. L. Jaworskiego, Poltext, Warszawa 2000, s Jagiełło R, Analiza dyskryminacyjna i regresja logistyczna w procesie oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstw, NBP, 2013 Kadryś M., Pierwsze syndromy upadku firmy, Prawo przedsiębiorcy nr 22/2003, str Korol T., Prusak B., Upadłość przedsiębiorstw a wykorzystanie sztucznej inteligencji, CeDeWu.pl, Warszawa 2005 Mączyńska E., Ocena kondycji przedsiębiorstwa (uproszczone metody), Życie Gospodarcze 1994, nr 38, s. 44 Pogodzińska M., Sojak S., Wykorzystanie analizy dyskryminacyjnej w przewidywaniu bankructwa przedsiębiorstw [w:] AUNC, Ekonomia XXV, Z. 299, Toruń 1995 Prusak B.: Nowoczesne metody prognozowania zagrożenia finansowego przedsiębiorstw. Difin, Warszawa 2005 Sojak S., Stawicki J., Wykorzystanie metod taksonomicznych do oceny kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, t. 3 (59), red. L. Bednarski, Warszawa Wierzba D., Wczesne wykrywanie przedsiębiorstw zagrożonych upadłością na podstawie wskaźników finansowych teoria i badania empiryczne, [w:] Zeszyty Naukowe nr 9, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Informacyjnej w Warszawie, Warszawa 2000 Zaleska M. Identyfikacja ryzyka upadłości przedsiębiorstwa i banku. Systemy wczesnego ostrzegania, Diffin, Warszawa 2002