Kolegium Redakcyjne: mgr A. Chróścielewska, dr inż. J. Dyczkowski (redaktor naczelny), mgr J. Kutrowska (sekretarz redakcji),

Transkrypt

1 mîwm

2 Kolegium Redakcyjne: mgr A. Chróścielewska, dr inż. J. Dyczkowski (redaktor naczelny), mgr J. Kutrowska (sekretarz redakcji), Rada Programowa: inż. J. Bartak, inż.d.łochocki, mgr S.Majchrzak mgr inż.a.musielak, inż.h.oleksy, mgr inż.h. Piłko, dr inż. B. Piwowar, dr hab. inż. K. Urbaniec Warunki prenumeraty Jednostki gospodarki uspołecznionej, instytucje, organizacje i wszelkiego rodzaju zakłady pracy zamawiają prenumeratę w miejscowych Oddziałach R SW "Prasa-Książka-Ruch", w miejscowościach zaś, w których nie ma Oddziałów R SW - w urzędach pocztowych. Czytelnicy indywidualni opłacają prenumeratę wyłącznie w u i ze dach pocztowych i u doięczycieli. Prenumeratę roczną w cenie1896zł należy zamawiać do 25 listopada na ink następny, półroczną do 10 czerwca na II póliocze. W zw iązku z lic z n y m i p yta n ia m i C z yte ln ik ó w R e d akcja B iu le ty n u T ech n iczno-in fo r- m acyjn eg o M F R A u p rz e jm ie in fo rm u je, że zam ó w ien ia na p re n u m e ra tę naszego c z a sopism a na rok 1985 m ożna je s z c z e sk ła d a ć na a d re s R e d a k c ji. Je d n o c z e ś n ie z a w ia d am iam y. że dysponujem y n ie k tó ry m i n u m eram i a rc h iw a ln y m i z u b ieg łych la t.

3 H ZRZESZENIE PRODUCENTÓW SRODKOW INFORMATYKI. AUTOMATYKI i APARATURY POMIAROWEJ MERA" BIULETYN TECHNICZNO - INFORMACYJNY.1 Warszawa, listopad-grudzień 1984

4 S P IS T R E Ś C I Do Czytelników Biuletynu Tec.hniczno-lnformacyjnego M E R A K.B ad ź m iro w sk i Pe rsp ektyw y rozwoju zastosowań techniki komputerowej w służbie zdrowia... 4 J.H ausm anow a- Petrusew icz Zastosowanie kom puteryzacji w W arsz aw sk iej K lin ice S. J. Kopeć N e u ro lo g icz n e j A.B ro d z ia k Pojęciow e podstawy tom ografii magnetyczno-rezonansowej. Medycyna magnetyczno-rezonansowa. Tom ografia N M R. Czasy re la k sa c ji / spin-siatka/ i T^/spin 18 -spin/ oraz metody icli pom iarów... J.B r a c h Inform atyczny System Z b iera n ia i Prz e tw a rz a n ia Da- K.B a rc ik o w s k i A. Zaw ojski nych M edycznych U N I S Y S P.Ja s iń s k i K A R D IO K O D - Komputerowy system baz danych o pa- M.Szym ańska cjentach z chorobami układu k r ą ż e n ia D.P a je w s k a Regionalny bank k r w i A.G o leń A. M usiol A.K u p ie c M.K u lis ie w ic z Prog ram y użytkowe dla potrzeb anestezjologii i intensywnej tera p ii na bazie mikrokomputerów " Z X B 1 " oraz " T E L E P U T E R 3 " K.F rą c z k o w s k i M ożliw ości w ykorzystania techniki komputerowej w L.P o ś p ie c h ' badaniach elektronystagm ograficznych K.G w óźdź Inform atyczny system dokumentowania opieki położni- E.G ą s e k czej nad ciężarn ą IN F O - P A R T / S. I. P. / L.W o la ń s k i W.K a r w a t Stan zastosowań inform atyki w obiektach służby zdrow ia oraz perspektywy ich ro z w o ju O p ra c o w a n ie : R e d a k c ja B iu le ty n u T ech n icz n o - In Jb rm acyjn e g o " M e r a ", u l. P o e z ji 19, W a r s z a w a / t e l w ew /. W y d a w c a : P rz e d s ię b io rs tw o Autom atyki P rz e m y s ło w e j " M e r a - P n e f a l", u l. P o e z ji 19, W a r s z a w a, Z a m. 220/84. N akład 1200 eg z.

5 DO CZYTELNIKÓW BIULETYNU TECHNICZNO-INFORMACYJNEGO "MERA W dniach m a ja 1984 r. we W ro c ła w iu odbyła s ię k o n fe re n cja " P rezentacja wybranych zastosowali komputerów w medycyni e ". O rg a n iz a to re m konfe re n c ji b y ł Z a k ła d E le k tro n ic z n e j T e c h n ik i O b licz enio w ej we W ro c ła w iu. Na konferencji wygłoszono 31 referatów i komunikatów stanow iących przegląd w ybranych zastosowań komputerów w medycynie w k ra ju. C zęść wygłoszonych referatów została opublikowana w n r 3-4 biuletynu Z E T O W R O C Ł A W "Inform acje i komunikaty. Niektóre z referatów zostały opublikowane w oddzielnie wydanych m ateriałach konferencyjnych. Dodatkowo odbyła się prezentacja sprzętu komputerowego firm zagranicznych,w której w z ięły udział E Ł O R G, K O V O, R O B O T R O N, H ew lett P a c k a rd, 1 C L, R E D 1 F U S IO N. W ostatnim dniu konferencji został zaprezentowany rów nież sprzęt k rajo w y związany z zastosowaniami w m edycynie; minikomputery SM 4 i M E R A 60, mikrokomputery M E R A 100, E L W R 0 513, P S P D 90, system przyłóżkowy S -8000, ultrasonograf U SG P oraz zestaw do akupunktury opracowany w IV K lin ice Chorób W ewnętrznych ś lą s k ie j Akademii M edycznej. Duża ilo ś ć uczestników konferencji św iadczyła o rosnącym zainteresowaniu informatyków zagadnieniami w ykorzystania komputerów w m edycynie. Redakcja Biu letyn u M E R A zw ró ciła się do uczestników konferencji z prośbą o przygotowanie artykułów ilu stru jących obecny stan prac nad zastosowaniami techniki obliczeniowej,w m edycynie. Nadesłane m ateriały zostały zebrane w obecnym monotematycznym numerze Biuletynu M E R A. W śró d nich znajduje się zarówno przeglądowy artyk u ł W.K a rw a ta "S ta n zastosowań inform atyki w obiektach służby zdrowia oraz perspektyw y ich ro zw oju", jak i specjalistyczny K.F rą c z k o w - skiego i L.P o ś p ie c h "M o ż liw o ści w ykorzystania techniki komputerowej w badaniach elektronystagm ograficznych". Prezentow ane artyk u ły stanowią przegląd postępu, jaki dokonał się w dziedzinie medycyny i ochrony zdrowia przez wprowadzenie techniki komputerowej, konkretne prace badawcze i w drożeniowe prowadzone są w w iększości Akademii M edycznych i wyższych szkół technicznych w k r a ju o raz w w ielu innych placówkach specjalizujących się w tej tem atyce. W ie le zastosowań jest na tyle d o jrz ałych technicznie, iż winny być opanowane przem ysłowo i szeroko wdrożone do p raktyk i medycznej. Obecny numer monotematyczny B iu le t3tiu M E R A zapoznaje inżynierów pracu jących w przem yśle z zastosowaniami techniki komputerowej w medycynie. M a to istotne znaczenie zarówno dla medycyny w k ra ju, jak i dla eksportu polskiego przem ysłu. Znaczna część wymiany towarowej w sferze techniki obliczeniowej w latach będzie realizow ana w ramach tzw, systemów problemowo-zorientowanych / ro s..pok problem no-orientirowannyje kom pleksy/. Zagadnienie to byto już prezentowane na łamach Biu letyn u M E R A. Obecnie w k raju konieczne jest wypracowanie konkretnych mechanizmów w spółpracy między szeroko rozumianym środowiskiem medycznym, a przem ysłem komputerowym także po to, aby osiągnięcia krajow ej m yśli medycznej mogły być przedmiotem eksportu. Następnym istotnym wydarzeniem będzie przewidziana na 5-7 l i s t o p a d a 1985 r. w e W r o c ł a w i u m i ę d z y n a r o d o w a k o n f e r e n c j a "Kom putery w m edycynie". Organizatoram i konferencji są:z rzesz enie P o ls k ic h Tow arzystw M edycznych, Rada d s. Z asto sowań Techniki Obliczeniowej M iędzyrządowej Kom isji W sp ó łp racy Krajów So cjalistycz n ych w E T O, oraz Z rzeszen ie Producentów Środków Inform atyki, Automatyki i A p aratu ry Pom iarow ej M E R A. O rganizacja konferencji została powierzona Z E T O W R O C Ł A W / W R O C Ł A W u l. O fia r O św ięcim skich 7 / 13 "Kom putery w m edycyn ie"/'. Konferencja odbędzie się w salach konferencyjnych hotelu "W ro c ła w ", w którym zam ieszkają jej ucz estn icy. Celem obrad będzie prezentacja medycznych systemów komputerowych ze szczególnym uwzględnieniem; intensywnej te ra p ii, tom ografii komputerowej, położnictwa i ginekologii, wspomagania postępowania diagnostycznego. Ramowy program konferencji przew iduje: 1. Przeg ląd medycznych systemów komputerowych i wymianę doświadczeń. 2. Omówienie programów rozwoju zastosowań komputerów w m edycynie w poszczególnych k r a jach., 3. P rz e g ląd sprzętu komputerowego, urządzeń specjalizow anych i ap aratu ry medycznej. 4. Omówienie tendencji rozwoju sprzętu komputerowego i ap aratu ry medycznej. 5. Przedyskutow anie doświadczeń w drażania sprzętu komputerowego w służbie zdrowia w poszczególnych k rajach.' Kończąc uwagi na tem at zastosowań techniki obliczeniowej w kraju chcę podkreślić, iż znajdujemy się w początkowej fazie wdrożeń, Konieczna jest m obilizacja zarówno inżynierów jak i medyków, aby uzyskać zamierzone efekty. W ag i tych zagadnień nie powinniśmy uświadam iać sobie obserwując krzyw e E K G swojego s e rca w sali intensywnej te ra p ii, czy widząc p rzekroje własnego mózgu na tom ografie N M R, R E D A K T O R N A C Z E L N Y d r in ż.je rz y Dyczkowski

6 prof. dr hab.inż. KRZYSZTOF BA U ZM ir O W SK i M in iste rstw a Hutnictwa i P rzem yślu M a szy n ow ego PERSPEKTYW? ROZWOJU Z i S T O S H U l TECUBIKI KOMPUTEROWEJ W SŁU ŻBIE ZDROWIA In fo rm a tyk a - jako dziedzina zajm u jąca się z b ie ra n ie m, m agazynow aniem i p rz e tw a rz a n iem in fo rm a c ji je s t c o ra z sz e rz e j w y k o rz y styw ana w m e d ycyn ie. W o śro d k ach m e d ycz nych w ie lk a ilo ś ć in fo rm a c ji licz b o w ych p rz e k ra c z a m o ż liw o ść ic h p rz e a n a liz o w a n ia tra d y c y jn y m i m etodam i. Z pom ocą le k a rz o m p r z y szła technika kom puterow a. W yposażenie w sp rz ę t kom puterow y stosow an y zarów no do celów k lin ic z n y c h ja k i a d m i n is tra c y jn y c h w yk az u je, że ten ro dzaj in w e s ty c ji bardzo opłaca się. Znajd uje to p o tw ie r dzenie w k ra ja c h o w yso kim po zio m ie te ch n i k i. K o m p u ter z jego n a tu ra ln y m i z d o ln o ściam i p am ięta n ia i o p ero w an ia zło żo nym i z b io ra m i danych, sz yb k ie j r e a liz a c ji slcom plikow anych o b licz e ń, stero w a n ia zorganizow anym i o b iekta m i w c z a sie rz e c z y w is ty m, e d y c ji w yników w fo rm ie u ła tw ia ją c e j ich in te rp re ta c ję itp., pow in ien stać s ię nieodłącznym n arzędziem w ykonyw an ia w ie lu czyn n o ści w m e d ycyn ie. W y k o rz y s ta n ie kom puterów pozw o li p rz e n ie ś ć znaczną część obciążeń p o leg ających na g ro m adzeniu, p rz e tw a rz a n iu i p rz ed sta w ia n iu info rm a c ji,k tó re do tej p o ry w yk o n yw ał cz ło w ie k - na syste m kom putero w y. U ż y c ie kom puteró w w m ed ycyn ie m oże zatem z m n ie jsz yć obc ią ż e n ie le k a rz a, a jed n o cześn ie z w iększyć sp raw ność jego d ziałan ia D J- C h a ra k te ry s ty k a za stosow ań tech n ik i kom puterow ej w m edycynie U ję c ie p ro b le m a ty k i m edycznych system ó w in fo rm a tycz n ych m oże być ró żnorodne. M o ż na to cz yn ić np, p rz ez o p isy już is tn ie ją c y c h system ó w. T a k ie p o d e jście dom inuje na w ie lu k o n fe re n cja ch, nie daje ono jednak obrazu p o trz eb i m o ż liw o ści k o m p u te ryzacji o k re ś lo nej dzied ziny. K o rz y s tn ie js z e je s t po d ejście a n a lity c z n e, w k tó ry m do c h a ra k te ry s ty k i p r o blem u k o rz y sta s ię z w ym ia ró w, ta k ich jak : typ d z ia ła ln o ś c i, typ zadań, funkcje kom putera. Sto su ją c to p o d e jście m ożna dokonać bilansu p o trz eb o k re ślo n ych p rz e z daną dziedzinę a- p lik a c y jn ą /w tym przypadku je s t to m e d y c y na/ i zasobów kom putero w ych staw ian ych do d ysp o z ycji projektantów system u. M ożna p r z y ją ć, że główne o b sz a ry d z ia ła l no ści to: - sz p ita le, k lin ik i, - o śro d k i z d ro w ia, przych od n ie le k a rs k ie, - badania naukowe, - n auczanie zawodowe, - a d m in is tra c ja. W d z ia ła ln o ś c i typu "S z p ita l, K lin ik a " z a w a rte są następujące typy zadań: 1. M a n ip u la cja danym i o p a c je n c ie, 2. Stero w an ie a p a ra tu rą s a li o p e ra c y jn e j i a k w iz y c ja danych. 3. S tero w an ie a p a ra tu rą tera p e u tycz n ą i a k w i z ycja danych. 4. S tero w an ie a p a ra tu r ą la b o r a t o r y jn ą! a k w i z ycja danych. 5. N ad zór p ra c y s a li o p e ra c y jn e j. 6. N ad zór zabiegu terapeutycznego. 7. N ad z ó r eksp erym entu la b o ra to ryjn e g o. 8. M a n ip u la cja danym i zaplecza. 9. M a n ip u la cja danym i a d m in is tra c ji. Je ż e li każdem u zadaniu p rz y p isz e m y p ro c e s o r / w irtu a ln y lub rz e c z y w is ty /, u z ysk a m y w ten sposób obraz system u dostosow a nego do potrzeb określonego stanow iska p r a cy. W e ź m y jako p rz yk ła d stanow isko le k a rz a a m b u la to riu m, k tó ry p rz y jm u ją c / le c z ą c / p a cjenta m u si w ykonyw ać następujące czyn n o ś c i: a/ zało żenie i kom pletow anie r e je s tr u s y s te m u danych o p a c je n c ie i jego ch o ro b ie, b/ w ie lo stro n n e badanie p acjen ta, c/ a n a liz ę ja k o ś c i prow adzonej o p iek i / k u ra c ji/. C zyn n ość a angażuje zadania 1, 9, C zynność b - zadania 3, 4, 7, C zynność c - zadania 1, 6, 7, 8, 9. N iezbędny je s t w ię c pew ien śro d ek kom unik a c ji le k a rz a a m b u lato riu m z tym i zadaniam i; oznacza to, że p ro c e s o ry zadaniowo m u szą b yć połączone s ie c ią o o k re ślo n ym pro to kóle w s p ó łp ra c y, zaś le k a rz o w i m u si być dostępny tzw. in te rfe js do m odułów s ie c i c h a ra k te ry z u ją c y s ię dogodnym dla le k a rz a ję z y k ie m C 3J ' 4

7 Z asto so w anie kom puterów w szp italu m ożna sz e rz e j om ów ić na po dstaw ie w yk o rz ysta n ia ich do celów a d m in is tra c y jn y c h o raz k lin icz n ych. P e r s o n e l szp itala in fo rm u je kom puter za pom o cą sp ecja ln y ch u rząd zeń w pro w adzania danych o p rz y ję c iu każdego nowego pacjenta, o stanie jego z d ro w ia, z a le cen iach le k a rz a, po trzebie w ykonania różnego ro dzaju a n a liz, p rz e ś w ie t le ń, badań la b o ra to ry jn y c h o raz o p iln o ś c i w y konania tych czynno ści. Na podstaw ie tych danych kom puter prow ad zi karto tekę w olnych i zajętych łóżek, p rzew id yw an ych term in ów zw olnień, ustala taki ro zkład badań, aby każdy p a cjent m ógł p rz e jś ć bez zakłóceń c a ły cyk l badań, a jed n o cześnie aby w yk o rz ysta n ie p o sz czególnych urządzeń było m o ż liw ie duże. Dużym ułatw ien iem p ra cy dla personelu s z p i talnego je s t skom p u teryzow anie banku k rw i. P o n ie w aż szp ita l m u si m ie ć odpowiedni zapas każdej z grup k rw i, a jed n o cześn ie k rw i tej nie można przechow yw ać zbyt długo, a ponadto k rw io d aw ca nie m oże oddawać je j zbyt c z ę s to, kom puter: - r e je s tru je w sz ystk ich dawców k rw i z in fo rm a c ją o grupie i dacie ostatniego pobrania, - zapisuje w sz ystk ie w ydatki i w p ływ y k rw i do m agazynu, - oblicza potrzebny zapas każdej z grup krwi na najbliższy okre3 czasu, - w yb ie ra odpowiednich dawców, - drukuje w ezw ania do oddania k rw i p rzez tych dawców. K o m p u tero w y bank k rw i d z iała obecnie w s ta c ji krw io d aw stw a w K a to w ic a ch. W ykon an y zosta ł p rzez C en tru m In fo rm a ty k i i Bad ań E k o nom iczn ych H u tn ictw a, w o p arciu o kom puter R32. A u to m atyczne doglądanie pacjenta polega na p o m ia rz e w a ż n ie jszych p a ra m e tró w ś w ia d c z ą cych o stan ie ch oreg o, tak ich jak te m p e ra tu ra, c iś n ie n ie k rw i, oddech, e le k try c z n a aktyw ność s e rc a itp. Tego ro d zaju sta ła kontro la stanu chorego je s t roztoczona o c z y w iś c ie tylko nad p a cje n ta m i, k tó rz y znajdują s ię w s y tu a c ji k r y tycznej, są przed o p e ra c ją lub po o p e ra c ji. L-żej ch o rz y nie w ym a g a ją tak in tensyw nej o p ie ki. C z u jn ik i p o m iaro w e zainstalo w an e na c ie le chorego są połączone przew odow o z różnego ro dzaju a p a ra tu rą p o m ia ro w ą, a ta z k o le i je s t połączona z kom puterem. Jed n o urząd zen ie może ob sługiw ać w ten sposób kilkunastu chory c h. O trz ym u je ono od poszczególn ych in s tru m entów w a rto ś c i w sz ystk ic h isto tn ych p a ra m e tró w, do tycz ących każdego z ch o rych ob jętych o p iek ą, porów nuje te w a rto ś c i z w a rto ś c ia m i d o p u szczaln ym i, a następnie a n a liz u je ja k m ie rzone w a rto ś c i z m ie n ia ją się w cz a sie. C zy m ie rz o n a te m p e ra tu ra w yk azu je tendencję do w z ro stu, czy też do spadku, cz y oddech je s t p ra w id ło w y, cz y też słab n ie. Na podstaw ie ta k ie j in te r p re ta c ji p o m ia ró w, urząd zen ie w y k ry w a sytu a cje n ien o rm a ln e lub groźne i n a tych m ia st w y s y ła syg n ał o strz e g a w cz y do p e r sonelu m edycznego. S yste m y intensyw nego nadzoru k a rd io lo g ic z nego są opracow ane p rz ez Z a k ła d y E le k t r o n i cznej A p a ra tu ry M edycznej w Zabrzu. Tego ro dzaju system doglądania ch o rych pozw ala m n ie jsz e j lic z b ie p e rso n e lu ro z to cz yć le p szą opiekę nad w ię k s z ą lic z b ą ch o ry c h. Szczególnie przydatna je s t pom oc kom putera w c z a sie o p e ra c ji. O trz ym u je on z s a l i o p e ra cyjn e j w sz e lk ie in fo rm a c je od c z u jn i ków z ain stalo w anych na c ie le chorego, a swe w łasn e in fo rm a c je p rz e s y ła le k arz o m za pom o cą m o n ito ra ekranow ego ustaw ionego przy sto le o p e ra cyjn y m. J e ś li w w yniku p ro w ad zonej na bieżąco a n a liz y c iś n ie n ia k rw i, a k cji s e rc a, oddechu, te m p e ra tu ry it p., kom puter w y k ry je np. spadek c iś n ie n ia k rw i i o s ła b ie nie pulsu, to zanim p o ja w ią się jak ie k o lw ie k objaw y w idoczne dla le k a rz y, na e k ra n ie m o n ito ra w yśw ie tlo n y zostanie odpowiedni sy g n a ł, co pozw ala la k a rz o m p rz e d się w z ią ć a k cję zapobiegaw czą. W c z a sie o p e ra c ji now o tw oru mózgu a n a liz u je zdjęcia rentg enow skie czasz k i pacjenta, u stala na tej podstaw ie dokładną lo k a liz a c ję nowotworu i tak ste ru je u s ta w ie n ie e le k tro d, aby było m o ż liw e p re cyzyjn e zn iszcz en ie zdegenerow anej tkanki za pom ocą e n e rg ii fa l elek tro m agnetyczn ych. B a rd z o o b iecu ją cą dziedziną zastosow ań kom puterów w m edycyn ie je s t a n a liz a w yników badań aktyw n ości biologicznej organizm u lu d z kiego. P o ró w n a n ie m ie rz o n e j a k tyw n o ści / E K G, E E G, itp. / z w z o rc a m i pozw ala kom putero w i p rz ep ro w a d z ić a n a liz ę i p o staw ić w ła ś c iw ą d ia gnozę. D z ię k i kom putero w i przep ro w adzeńie badań kom putero w ych i a n a liz je s t m o ż liw e w znacznie k ró tszym c z a sie i dokładniej niż p rz y stosow aniu m etod tra d ycyjn ych. K a ż d y p acjent m oże c ie rp ie ć z powodu je d nej lub k ilk u z chorób, w sz ystk ie one m ogą c h a ra k te ryz o w a ć się w su m ie około sym ptom ów, a le k a rz m oże w ydać j e dno lub k ilk a ze m o ż liw ych zaleceń. P ra w id ło w e postaw ien ie diagnozy w ym agałoby uw zględnienia c a łe j w iedzy le k a r s k ie j do tyczącej danego przypadku, a jednocześnie uw zględn ie n ia faktu, że ta w iedza w n ie k tó ry c h d z ied z i nach n ie z w yk le szybko s ta rz e je się. W y s ta rc z y p rz yp o m n ie ć, że 80% używ anych obecnie le k a r stw nie znano przed 10 la ty. W tej ogrom nej m a s ie in fo rm a c ji m oże zaprow ad zić ja k iś porz ą d ek jed yn ie zasto sow anie kom putera. M o ż na bowiem zm agazynow ać w jego p a m ię c i c a łą w ied zę lę k a rs k ą uzupełnianą na bieżąco najnow sz ym i zdobyczam i m ed ycyn y, a następnie udostęp n iać le k a rz o w i na żądanie, w sz ystk ie in f o r m a cje m ogące m ie ć zw iązek z jego pacjen tem. S p ra w i to, że le k a rz będzie le p ie j p o in fo rm o w a n y, co u m o ż liw i m u p o djęcie s łu sz n ie jsz e j d e c y z ji [ 2 ], W ra d io lo g ii k lin ic z n e j ostatn io c o ra z c z ę ś c ie j stosow ana jest, tom og rafia kom puterowa. 5

8 W ie lu sp e c ja lis tó w w y ra z iło o p in ię, że je s t ona najpow ażniejszym o siąg n ięciem w tej d z iedzinie m edycyn y od czasu, gdy po ra z p ie rw s z y w yk o rz ysta n o w n iej p ro m ie n ie X. T ech n ika ta u ła tw ia dokładne zbadanie każdej c z ę ś c i c ia ła. Szczeg ó ln ie pożyteczna je s t p rz y badaniu tkanek m ię k k ic h, ujaw nia bowiem zm iany patologiczne, któ re n o rm aln ie m ożna w y k ry ć tylko m etodą c h iru rg ic z n ą. D e te rm in u je ona ró w n ież c e lo w o ść p rz ep ro w ad z enia p rzez le k a r z y zabiegu op eracyjn ego. C a łk o w ic ie bezpieczną m etodą to m o g raficzn ą je s t zasto sow anie tom ografu N M R, opartego na w yk o rz ysta n iu zam ia st p r o m ie n i X m agnetycznego rezonansu jądrow ego. T a k doniosłe o s ią g n ię c ie m edycyn y nie byłoby m o żliw e bez techniki kom puterow ej. O m ów ione w yż ej zasto sow ania nie w y c z e rp u ją w sz ystk ic h m o ż liw o ści u ż ycia kom puterów w m ed ycynie. Innym z zastosow ań m oże być budowanie m od eli m atem atycznych i prow adzenie badań sy m u la c yjn ych p o z w a la ją cych le p ie j poznać p ro b lem y zdrow ia o raz u m o ż liw ia ją c y c h z ro zu m ienie jak d z ia ła ją poszczególne organy. Na p rz yk ła d na u n iw e rs y te c ie k a lifo rn ijs k im ro zw iązano p rz y u ż yciu kom putera podstaw ow e ró w n an ie m atem atyczn e o p isu jące rów now agę ch em icz n ą i te rm o d yn am icz n ą k rw i. Można p rz yp u sz cz a ć, że z a k res zastosow ań kom putera w m edycynie je s t og raniczony głów nie w yo b ra ź n ią czło w ieka o ra z, że kom puter będzie s ię staw a ł co ra z b ard z iej pow szechnym n a rz ę dziem m edycznym. O becnie w P o ls c e konieczne je s t w yp ra co w a nie konkretnych m ech anizm ów w sp ó łp ra cy m ię dzy śro d o w isk iem m ed ycznym, a p rz e m y słe m k om putero w ym, także po to, aby o s ią g n ię c ia k ra jo w e j m y ś li m edycznej i te ch n icz n e j, o- pró cz o c z yw is tych k o rz y ś c i dla k ra jo w e j słu ż by zdro w ia, staw a ły s ię także przed m iotem korzystnego eksportu. operacje R y s. 1. K o m p u tery li n ii S M E M C i J S E M C 6

9 Tabela 1 S yste m y stero w a n ia i po m iaru N azw a C h a ra k te ry s ty k a P ro d u cen t IN T E L S T E R Swobodnie pro g ram o w any syste m e lek tro n icz n y, przeznaczony do binarnego i pozycyjnego s te ro w ania sekw encyjnego dowolnym p ro cesem tech n ologiczn ym lub zespołem urząd zeń. N ie ma m o ż liw o ści p ra c y bezpośrednio w trudnych w a runkach p rz em ysło w ych np. w w arunkach zapyle n ia. System zbudowany je s t na elem entach m a łe j i śre d n ie j in te g ra c ji /nie je s t obecnie produkow any s e ry jn ie ze względu na duży u d ział elem entów z K K /. IN T E L D IG IT J e s t to grupa u rz ąd z eń,któ re słu ż ą do sp rz ę ż e nia kom puterów z elem en tam i autom atyki i pom ia ró w, N ie z a w ie ra bloków i kanałów autonom icznego p rz e tw a rz a n ia in fo rm a c ji i ste ro w a nia p rz ek azyw an ie m in fo rm a c ji. M oże w sp ó ł p ra co w a ć z dowolnym kom puterem /stosow ane ro z w ią z a n ie M E R A 400, P S P D 9 0 / o ró żn ej długości sło w a p rz y użyciu w ła ściw e g o bloku s p rz ę gającego. Zbudowany je s t w o p arciu o m ech a n ikę T P stero w n ik m ik ro p ro ce so ro w y SK- 102 M E R A - Z A P M E R A - Z A P IN T E L M O N IT O R EST M *-M System w iz u a liz a c ji p a ra m e tró w kontro lo w an e go obiektu na ekran ach m onitorów k o lo ro w ych. U m o ż liw ia k o n w e rsację o p era to ra z k o n tro lo w anym p ro cesem, a także w stępną obróbkę i k o n cen tra cję danych. Zbudowany na bazie SK i m ech an iki T P - 3. M E R A - Z A P M IC R O - 80 Stero w n ik m ik ro p ro c e s o ro w y u m o ż liw ia ją c y au to m atyzację p o m iaró w i stero w a n ia dow olnego obiektu. W y k o rz ystyw a n y jest. do au to m a tycznego stero w an ia składow aniem i m agazynow an iem, k o n tro li i stero w a n ia m aszyn. N ie posiada zestaw ów re a liz u ją c y c h re g u la c ję p ro c e sów cią g łych. Z re a liz o w a n y je s t na układach L S I ro d z in y I N T E L 80 Z S A M E R A M O N T T M - 11 System ce n tra ln e j k o n tro li i stero w a n ia ro z proszonych, p ro cesó w technologicznych. N a le ży do sce n tra liz o w a n ych kom putero w ych s y s te m ów auto m a tyzacji. S ta c ja c en tra ln a SC w yp o sażona je s t w m inikom p uter M E R A 60 /SM1633/ Z S A M E R A M O N T M E R A S tero w n ik m ik ro p ro c e s o ro w y, o p arty na p ro c e s o rz e IN T E L 8080A M E R A S T E R E L W R O 80 S ystem au to m atyki dla m a ły ch i śre d n ic h o b iek tów pro d u k cyjn ych z a w ie ra ją c y c h w olnozm ienny p ro c e s technologiczny o sekw encyjn ej c h a ra k te ry s ty c e stero w a n ia. M ożna ste ro w a ć w a r to ś c ia m i dw ustanow ym i i an alo g o w ym i, re je s tro w a ć dane, p rz e tw a rz a ć i w iz u a liz o w a ć p a ra m e try obiektów. System zbudowany na m ik ro p ro c e s o rz e M C Y 7880 /A k tu a ln ie w d ra ż a n y do pro d u k cji/. Z E E L W R O

10 C h a ra k te ry s ty k a k ra jo w y ch środków kom puterow ych O becnie w p ro d u k cji k rajo w ego p rz e m y słu kom puterow ego dom inuje technika o b lic z e n io w a o p raco w yw ana w ra m a c h system ó w J S E M C i S M E M C. A s o rtym e n t i licz b a typów kom pute ró w dostępnych w k ra ju w z ra sta. J e s t to w y nik w ła sn ych o p racow ań, ja k też re z u lta t z w ię kszonego im portu. Ilu s tru je to ry s. 1. C echą kom puterów S M E M C i J S E M C je s t m odularność, a p rz y tym standardow ość ich ro z w ią zali. N iezbędny zestaw kom puterów do r e a liz a c ji zadań szp itala złożony z p ro c e s o ró w S M E M C u m o ż liw ia : -skom pletow anie niezbędnych urząd zeń zewnęt rz n ych, - skom pletow anie o p ro g ra m o w a n ia 'p o d sta w o wego, - połączenie elem entów zestaw u w s ie ć, - skom pletow anie p ie rw s z e j w a rs tw y o p ro g ra m ow ania użytkowego, a także, co je s t ró w n ie w ażne, zapewni; - uzyskanie kom petentnej obsługi i s e rw is u, - ro zw ó j system u w m ia r ^ potrzeb, - m o d e rn iz a c ję system u p rz ez w ym ianę m o dułów na nowsze. Szczeg ó lną uwagę n ale ż y z w ró c ić na u rz ą dzenia zew nętrzne, do k tó rych należy z a licz y ć T a b e la 2 O prog ram ow anie podstawowe m inikom puterów S M E M C System o p era cyjn y A M K O /dla m in i z U N IB U S / R A F O S /dla m in i z Q B U S / S ystem y pom ocnicze B ib lio te k i - S M G R A P H IC - T A B L I B - e m u la to ry te rm in a li - J S /SM 1633/ K o m p ila to ry M A C R O B A S IC F O R T R A N D O S R W D O S R W S O R T so rto w an ie - D T R gospodarki zb io ra m i - M E S I o b licz e n ia m atem atycznotechniczne - P L O L I B o p ro g ram o w anie g raficz n e M A C R O - 11 F O R T R A N B A S IC B A S IC - P L U S - 2 C O B O L P A S C A L M IC R O 86 IM M O S 1810 dla D O S 1810 S M D O S I I I dla R A F O S I I I S M System p rz e tw a rz a n ia danych tekstow ych - in te ra k c y jn y system zarządzan ia danym i - pakiety siecio w e ' dla D O S R W, A M K O - G K S / g raficz n y/ - system zarządzania bazą danych A D A - dla D O S R W m obilne: B A S IC M O D U L A - 2 A D A T a b e la 3 O p ro g ram o w anie podstawowe kom puterów J S E M C System o p e ra c y jn y D O S / JS P 2. 2 O S / JS. P S yste m y pom ocnicze B ib lio te k i - biblioteka m atem atyczna - S K O T - obłsuga te rm in a li - H A D E S - baza danych - o p ro g ram o w an ie dla*telep rzetw a rz a n ia : B T A M, T C A M, O R J E, T S O T ra n s la to ry A S S E M B L E R A L G O L C O B O L F O R T R A N P A S C A L P L / l R P G G

11 Tabela 4 L in ia S M E M C - m inikom p u ter S M 1633 o raz p ro c e s o r SM p a m ięci kasetow e na taśm ie m agnetycznej: SM 5205 i SM p a m ię c i na dyskach e la sty cznych : zw ykłe S M 5602 i S M o ra z z u rząd zen iem ste ru ją c y m S M 5608 i SM p a m ię c i na dyskach kasetow ych: S M 5401 i S M 5409 i urząd zenia s te ru ją c e S M 5401 i SM czytn ik -.taśmy p e rfo ro w a n ej SM 6205 i S M 6216, p e rfo ra to r S M 6222 i stacja w e/w y taśm y p e rfo ro w anej SM d ru k ark i szeregow e S M 6302, SM 7103, SM 6313 i SM m o n ito ry ekran ow e S M 7209 i SM sta cje te rm in a li o fab ryczn ych sym bolach M S T 8210, M S T 8213, M S T 8561, M S T m odem J S m ogący w ystępow ać też w S M E M C >- u rząd zen ia przyg otow an ia danych na dysku ela stycznym S M 6904, oraz na taśm ie szpulow ej J S m ogące w ystępow ać i w SM E M C - m agnetyczna p a m ięć o p era cyjn a S M 3101 L in ia J S E M C - K o m p u ter E C jednostka c e n tra ln a E C p ro c e s o r te le p rz e tw a rz a n ia E C 8371, 01 / P T D / - m onitor techniczny E C 7076, E C 7076 M, - podsystem m onitorów ekranow ych E C 7910, m o n ito ry ekranow e E C 7915, E C 7917, E C 7911, E C 7912, E C d ru k a rk i E C 7033, E C 7033 M, E C 7186 /D180/; E C 7180, /D ZM -180/ - m odem y E C 8002, E C 8006, E C autow zyw ak E C kasetow a taśm a m agnetyczna E C p a m ięć na ta śm ie m agnetycznej E C pam ięć na dysku kasetow ym E C jednostka s te ru ją c a p a m ię c ia m i taśm y E C c z ytn ik i 'taśm y p e rfo ro w a n e j' E C 6121, E C p e rfo ra to ry E C 7122, E C punkt abonencki E C 3575 M zarów no urząd zenia standardow e, jak i złożone p o d system y do p o m iaró w i stero w a n ia. P e wne dane na ten tem at p rzed staw ione są w ta b e la c h 1,...4. Śro d ki techniczne / p ro c e s o ry, u rząd zenia zew n ętrzn e, podsystem y p o m iaro w e/ i o p ro g ram o w an ie podstawowe są elem en ta m i n ie zbędnym i do tw orzenia system ów kom puterow ych dostosow anych do w ym agań o k re ślo n ych p rz ez użytkow ników. M ogą to być zadania dotyczące k o m p u te ry z a cji n ie k tó ry ch o b szarów d z ia ła ln o ś c i lub też sy ste m y w ielo zadanio w e, dotyczące np. d z ia ła ln o ś c i całego sz p itala. N ie w n ik a ją c w p ro b lem a tykę pro jekto w an ia tak ich kom pleksów p o d k re ślim y jed yn ie znaczenie trzech jego składników : N C H A R A K T E R Y S T Y K I Ś R O D K O W K O M P U T E R O W Y C H + /2 / C Y B E R N E T Y C Z N Y M O D E L Z A D A Ń + / 3/ O P R O G R A M O W A N IE U Ż Y T K O W E O ile o k re śle n ie skład n ika /1 / zależy / p ra w ie w yłą cz n ie / od producenta środków, tę skład n ik /2/ pow inni o k re ś lić s p e c ja liś c i z zakresu m ed ycyn y, chociaż p rz y udziale in ż yn ieró w in fo rm atyk ó w. Składnik /3/ m usi być dopasowany do. zadań o k re ślo n ych w punktach /1 / i /2/. O p ró cz pojedynczych środków k o m p u tero w ych już od kilku la t p rz e m y s ł k r a jo w y o fe ru je pewne ich zestaw y p rz ysto so w a ne do w ykonania typow ych zadań. M im o że żaden z tych zestaw ów nie był ś c iś le o rie n to w a ny na a p lik a c je m edyczne le c z na a p lik a c je p rz e m y sło w e, to m ożna w yk o rz ysta ć pro dukow ane już syste m y p rz e m y sło w e dla m edycyny. Z a k ła d y Z rz e s z e n ia M E R A o p raco w u ją, w ytw a r z a ją i d o s ta rc z a ją sy ste m y zorien tow ane dla 9

12 V fśm 1300 "I r SM, I S M i, 1 I S M 1633 '!. i { i : 1 2 i IM >, proces? r. flp Rj URZĄDZENIA WE/WY C < ^ - ^ > S P T P 3 : T h INAi 1 f T I spsso; o n ;im i I Q _. ''T305; S'. 50 / Ł ^ N ^ j j g Ę J M A G IST R A IA SYSTEMU r ELEMENTY SIECI *8575 8Q?0! BSA j I OKAL SM i I j PODSYSTEMY STER./ POMIAR INTELDIGIT 1 TM -II CAMAC jed n ostki k o m u n ik acji z s ie c ią, jed n ostki k o m u n ik a cji z m a g is tra la m i S3'stem owym i sp e c ja ln y m i. S tw ie rd z ić m ożna, że na rynku k r a jo w ym dostępne są w sz ystk ie m oduły o p isa n e go typowego system u. G łó w n ie są to w yro b y p rz e m y słu krajow ego. O m ów iony a so rtym e n t w yrobów obecnie p r o dukowanych n ależy do tzw. dru g iej k o lejn o ści m aszyn S M E M C i J S E M C. A s o rty m e n t ten u legnie w n a jb liż sz ym c z a s ie znacznem u ro z szerz e n iu w w yniku o p racow ań m asz yn SM E M C trz e c ie j k o le jn o ści. F o rm u łu ją c cechy a rc h ite k tu ry now ych m aszyn brano pod uwagę p rzed e w sz ystk im w ym ogi rozproszonego p rz e tw a rz a n ia o raz m o ż liw o ści dostosow ania para m e tró w kom pleksu kom puterowego do zadan ia. : M E ]! SM 01OA : C 7 SM6302 R y s. : Z apotrzeb o w an ie na k ra jo w y sp rz ę t kom putero w y w skazuje na konieczność rozw oju p rz e m ysłu kom puterow ego, o p ro g ram o w an ia o raz zapew nienie k o m p lek so w o ści dostaw. W s p ó ł p ra ca w ra m a c h o rg a n iz a c ji m iędzyn aro d o w ych p o dległych M K E T O u m o ż liw ia sp ełn ie n ie tych w ym agań. o k re ślo n ych po trzeb / tzw. P O K - i/. P e łn ą in fo rm a c ję o tych system ach m ożna zn aleźć w K atalo g u op raco w anym p rzez instytu t M aszyn M a te m a tycz n ych [ 4 j. P o sch a rak te ry z o w a n iu obiektu a p lik a c ji i o m ów ieniu zasobów k o m p u tero w ych, k tó ry m i dysponujem y pozostaje u d zielen ie odpow iedzi na pytanie czy w ym ienione śro d k i są dostateczne do ro z w ią z a n ia p ro b lem u kom putero w ej a u to m a tyzacji d z ia ła ln o ś c i m edycznych. W e ź m y pod uwagę k w e stię aso rtym e n tu środków kom puterow ych. Typow a stru k tu ra now oczesnego system u kom puterow ego, przed staw io n a na rysu n k u 2, z a w ie ra p ro c e s o r w ra z z m a g i s t r a lą syste m o w ą u m o ż liw ia ją c ą k o m unikację m iędzy m o d u łam i, p a m ięć o p e ra c y jn ą, p am ięć zew n ętrzną / p a m ię ć zbiorów system u/, u r z ą dzenia w prow adzania i w yprow ad zania danych, Literatura: n j V. T. J. B a ile y i in. : M a th e m a tic a l M odel in B io lo g y and M e d icin e, I F I P, [2] J. H a w rylu k : M aszyn a cyfro w a - n a rz ę dzie człow ieka w spółczesnego, N T, [' J F. A g b a lajo b i: C h a r a c te r is tic s of So ftw a re fo r C o m puter A p p lic a tio n s in M e d icin e. M e d ic a l In fo rm a tic s, vol. 4, no. 2, [ A j K a ta lo g P ro b le m n o - C rie n tiro v a n n y c h K o m p lek so v - P O K - P ro iz v o d s tv a P N R. O bied in ienie M E R A, W a rs z a w a, [ 5 J J. K e lle r : R o zw ó j e le k tro n ik i a w sp ó łcz e sna technika m edyczna, W IT, 29/84. /"6j J. K e lle r : E le k tro n ik a m edyczna, W K ił, 1975, [ 2 2 Z. W rz e s z c z : P o trz e b y m edycyn y a m o ż liw o ści krajo w ego p rz e m y słu kom puterow ego /niepublikow ana/. 10

13 prof.dr hab.med. IRENA K A U SM A N O W A -P ETR U SE W IO Z dr inż.stah ISŁAW JEBZY KOPEĆ Klinika Neurologiczna Akademii Medycznej - W arszawa ZASTOSOWANIE KOMPUTERYZACJI W WARSZAWSKIEJ KLINICE NEUROLOGICZNEJ W prowadzenie techniki komputerowej do badań medycznych miało ogromny wpływ na rozwój badań poznawczych oraz opracowanie metod, które zw iększyły czułość i wiarygodność badań diagnostycznych. W przeciw ieństw ie do dużych systemów inform atycznych stosowanych w badaniach masowych i o rg anizacji służb medycznych, w neurofizjologii znalazły zastosowanie małe jednostki z wbudowanym stałym programem uśredniania.kom putery te tzw. u śred n iające, wprowadzone do medycyny w ostatnim d z ie się cio leciu pokonały dotychczasowe b a rie ry d ia gnostyczne. P ie rw s z ą z nich była zbyt mała czułość rejestro w an ia potencjałów czynnościowych, maskowana przez poziom szumów w ła s nych elektronicznej ap aratury diagnostycznej, wynoszących 2 do 10 j t V, drugą brak metody obiektywnej czynnościowej oceny poszczególnych układów mózgowo-rdzeniowych, "Wprowadzenie techniki komputerowego uśredniania pozwala na re je s tra c ję tzw. potencjałów wywołanych / P W / o bardzo małej am plitudzie, często na poziomie cz ę ści m ikrowolta. W p ro cesie uśredniania otrzymujemy statystyczny w ynik, w którym teoretycznie współczynnik pcv p raw y stosunku sygnału do szumów jest p ie r wiastkiem kwadratowym z licz b y stosowanych procedur pow tarzania. Sygnałem badanym jest odpowiedź rejestrow ana z pow ierzchni czaszki, znad rdzenia kręgowego lub n e rw u, na pobudzenie odpowiedniego układu czuciowego. Taka odpowiedź w postaci P W nie była dotychczas rejestro w an a, ponieważ jej małe amplitudy maskowane były nie tylko szumem ap aratury re je s tru ją c e j, ale wyższym poziomem czynności spontanicznej mózgu / E E G / i mięśni / E M G /,. P rz e z wielokrotne powtarzanie badany sygnał, dzięki stałej zależności od pobudzającego bodźca, w kolejnych powtórzeniach będzie stopniowo "czyszcz o n y" z przypadkowej czynności tła szumów. U zyskany po uśrednieniu sygnał pozwala na ilo ścio w ą analizę kształtu, będącego odbiciem czasu przewodzenia w drogach dośrodkowych oraz działania pobudzonych struktu r rdzeniowo-korewych. Technicznie, prawidłow e badanie P W zależne jest od parametrów ro zd zielczości poziomej /liczba adresów zwykle 2000/ i pionowej / licz ba bitów konw ertera A/C - zwykle w ystarcza 8 bitów/. Zw iększenie czułości związane z liczbą powtórzeń, a ta z w ielko ścią zastosowanej pojemności pam ięci. Pojem ność pamięci' 20 bitów pozwala na powtórzeń bez obawy jej nasycenia i praktycznie spełnia w szystkie w y magania diagnostyczne. Technika badań P W jest tym dla neurofizjologii klinicznej czym tomografia komputerowa dla n eurorad io logii. T o m ografia komputerowa pozwala uzyskać obraz anatomiczny mózgu lub rdzenia kręgowego, natomiast metoda P W stanowi nieinw azyjną i obiektywną re je s tra c ję czynności elektrycznej n ie dostępnych dotychczas obszarów mózgu i rdzen ia kręgowego. T e nowe techniki komputerowe, radiologiczne i elektrofizjologiczne uzupełniają się, zapewniając obiektywną ocenę układu n e r wowego. K lin ik a Neurologiczna w W arsz aw ie b yła in i cjatorem budowy minikomputera A N O P S i p re kursorem badań techniką P W w P o ls ce /"l5/. Szczególną domeną zainteresowań K lin ik i są potencjały som atosensoryczne, które w odróżnieniu od potencjałów słuchowych i wzrokowych dostarczają kompleksowych inform acji, zarów no o stanie nerwów obwodowych jak i dróg dośrodkowych w rdzeniu kręgowym, pniu i korze mózgowej. K lin ik a p rzyczyniła się do rozwoju tych badań przez w spółpracę z zagranicznymi ośrodkami 5 /, natomiast w k ra ju staram y się upowszechnić opracowane metody przez publikacje [l8j, oraz organizowanie specjalistycznych kursów. K lin iczna użyteczność P W w W arszaw skiej K lin ice ma szczególne znaczenie w uszkodzeniach obwodowego neuronu czuciowego, rd zenia kręgowego, struktur podkorowych i korowych obszarów, których badania metodami konwencjonalnymi są mało czule, a uzyskiwane wyn iki w ątpliw e. Badania P W jako nieinw azyjne mogą t y ć powtarzane w ielokrotnie i są szczególnie przydatne w badaniach np. tych pac jenów, u których można śledzić dynamikę zmian d em ielinizacyjnych oraz obiektywnie oceniać poprawę stanu klinicznego po ciężkich urazach czaszki lub przebytych op eracjach mózgu. W 11

14 ró żnicow aniu uszkodzeń poszczególnych stru k tu r m ózgowych stosujem y ró w n ie ż P W wzrokom we i słuchow e. W W a rs z a w s k ie j K lin ic e N eu ro lo g icz n e j oprą. cowano ponadto kom pleksow ą a n a liz ę zapisów e le k tro m io g ra ficz n y c h, k tó ra z o sta ła od 1976 r. w łączona do ru tyn o w ych badań d ia g n o stycz n ych. T e c h n ic z n ie o p raco w an a metoda z o sta ła z r e a lizowana poprzez m inikom puter A N O P S, w którym wbudowano sp ecja ln e u k ła d y analogow o- c y fro w e w ykonujące pro gram badań w c z a s ie rz e c z yw is tym /o n - lin e /. O p ra co w a n y program m usiał s p e łn ia ć w sz y s tk ie rutynow e p ro c e d u ry wymagane p rz y badaniach i o cenie w yników neuro fiz jo lo g ic z n y c h : 1. Z b ie ra n ie danych po m iaro w ych. 2. Rozpoznaw anie i a k ce p ta c ja m ierz o n ych w ie l k o ś c i. 3- P o m ia r i p rz e tw a rz a n ie d an ych. 4-, O p ra co w a n ie statystycz n e d an ych. 5. W yznacz e n ie re g u ł d e c yz y jn y ch d la o ce n y d ia g n o stycz n e j. ru ch o w e j. Jed nostki ruchow e ró ż n ią s ię z n a cz nie pom iędzy sobą pod względem param etró w e le k tro m io g ra ficz n y ch i w ła s n o ś c i fiz jo lo g ic z n ych. Do p ra w id ło w e j o ce n y c z yn n o ści m ięśnia konieczna je s t a n a liz a dużej re p re z e n ta tyw n e j lic z b y po ten cjałów jednostek ru ch o w ych i ocena ilo ś c io w a n a jw a ż n ie js z y c h ic h param etró w /czasu trw a n ia c z y li d łu g o ści, am plitudy i lic z b y faz w po jedynczym po ten cjale o raz g ęsto ści i am plitudy zapisu otrzym yw anego p rz y m aksymalnym w y s iłk u /. W ła ś c iw e badanie elektro 'm iograficzne i ilo ś c io w a ocena tak złożonego z ja w is k a,ja k im je s t elek tro m io g ram je s t n ie z w yk le p raco ch ło n n a - badanie jednego p a cjen ta zajm uje czasem k ilk a godzin. Je s z c z e b a rd z ie j praco ch ło n ne sta je się to badanie w o d n ie sie n iu do osobników z c h o ro bami n erw o w o - m ięśn io w ym i. C h o ro b y te p r z e w ażnie u szkad z ają ró żne m ięśnie i p ra w id łs w a diagnoza musi b yć o p arta o badanie k ilk u m ię śn i. Ze w zględu na dużą p ra co ch ło n n o ść metoda ilo ś cio w ej e le k tro m io g ra fii nie z n a la z ła rozpowszech- R y s. 1. S ch em at blokow y alg o rytm u auto m atyczn ej a n a liz y E M G z r e a lizowany w m in ik o m p u terz e A N O P S Sch em at b lo k o w y program u a n a liz y w m in i kom puterze A N O P S ilu s tr u je po w yższe z a ło ż e n ia. Z b ie ra n ie danych po m iaro w ych odbyw a się przez e le k tro m io g ra f b ezpośrednio podłączony do m inikom putera. R o zpoznaw ania i a k ce p ta c ji m ie rz o n ych w ie lk o ś c i dokonuje sam elektro m io - g ra fis ta z ekran u e le k tro m io g ra fu i d źw ięku g ło śn ik a, na podstaw ie obrazu cz yn n o ści m ięśn ia, co um o żliw ia au to m atyzację w s z y s tk ic h pom iarów E M G. E le k tro m io g ra m je s t zapisem c z yn n o ści b io e le k try c z n e j m ię śn ia, na k tó rą sk ła d a ją s ię p o te n c ja ły czyn n o ścio w e jed n o stk i n ie n ia, n a le ż y jednak d o d ać, że żadna now oczesna k lin ik a n e u ro lo g icz n a n ie może o p ie ra ć sw o jej d iag n o styk i na in n ej n iż ilo ś c io w a o c e n ie. P o w s ta ła w ię c k o n ie cz n o ść zautom atyzow ania cho. c ia tb y w pewnym stopniu badania i o c e n y, a to spowodowało k o n ie cz n o ść b a rd z ie j ścisłe g o o k re ś le n ia w p ro w adzanych do kom putera p a r a m etrów. J a k już w spom niano podstaw ow ym m om entem, k tó ry zadecydow ał o podjęciu p rz ez W a r s z a w s k ą K lin ik ę N eu ro lo g iczną p rzed p ra w ie 20 la ty prób u z ysk an ia m o ż liw o ści w ię k szej obiektyw - 12

15 KRYTERIA POMIARU POTŁNCJAtU P 'JLUYhCZEJ JEDKOSTKI RUCHOWEJ Czas trwania. dokładność Q5ms na adres Średnia /1024 lub 512 wyładowań/ w yśw ietlan ych na ekranie z automatycznie obliczoną średnią / r y s. 4/. Oś odciętych odpowiada poszczególnym wartościom różnych param etrów /np. długości, w ysokości amplitudy, licz b ie faz it p. /, na o si rzędnych oznaczone są licz b y mierzonych potencjałów. Amplituda 5 T) ft * o... dokładność Haza na adres średnia dokładność mm zapis* i CMG na adres. średnia t)0 2 C T 3 tr un 5oS R y s. 2. K r y t e r ia p o m iaru potencjału pojedyncz ej jed n o stk i ru ch o w e j. P o stro n ie le w e j obra z potencjałów jed nostki ruchow ej z zaznaczonym p o m ia re m p a ra m e tru. P o stro n ie p ra w e j odpowiedni p a ra m e tr w postaci histogram u a K r y te ria pomiaru 1/ Długość.Z 8 do 16 m iejsc m ięśnia zapisuje się 512 lub 1024 potencjałów, czułość zapisu jest stała i wynosi 100 jiv /d z. P ró g decyzyjny' o k reśla ją cy minimalny liczony potencjał p rzyjęto na 100 u V, długość mierzona jest na poziomie 20wuV /próg pomiarowy/ z dokładnością 0,5 ms. 2/ F a z y. Te same wyładowania są jednocześnie egzaminowane z punktu widzenia złożoności ich kształtu, tzn. licz b y faz. F azę lic z y się wtedy kiedy potencjał zmienia biegunowość o w ięcej niż 50oiV. Poniew aż inform acja o fazach okazała się dość mało przydatna i nieporów nyw alna z danymi klasycznej elektrom iografii ilo ścio wej, oceniam y dodatkowo automatycznie pole zajmowane przez potencjały m ające w ięcej niż <3 fazy. ności i wiarygodności oceny, było ujednolicenie sposobu badania i oceny elektrom iograficznej w ram ach jednego ośrodka i między wielom a różnym i ośrodkam i. Zasady, na których oparła swoją metodę są częściowo lub całkow icie różne od przyjętych przez innych autorów, którzy w ciągu ostatnich 15 lat opracow yw ali różne programy kom puteryzacji E M G /23, 1, 21, 20, 22, 25]. Żaden z ww. programów n ic znalazł szerokiego zastosowania w k lin ic e, niektóre nadal są tylko na poziomie pilotowego testowan ia, inne zostały zaniechane. Zasady opracowanego w K lin ice Neurologicznej programu są następujące: zostawiamy badającemu dość znaczną swobodę wyboru potencjałów i d ecyzji o wyborze odcinka /ów/ zapisu dla minikomputera A N O P S, Z doświadczeń również innych autorów w ynika, że w tym z akresie doświadczony elektrom iografista jest znacznie lepszy i szybszy od komputera. Pozostałe czynności wykonuje A N O P S, podłączony bezpośrednio do w y jścia elektrom iografu. Na oscyloskopie mogą być w yśw ietlane kolejno histogram y w a rto ści cech poszczególnych parametrów E M G. Budowa minikomputera A N O P S /aż do modelu 105/ została szczegółowo opisana w p ra cy /T6, 17]. Podczas słabego skurczu badanego m ięśnia zapisuje się trz y param etry - rozkład długości potencjałów i ro z kład potencjałów o danej licz b ie faz, oddzielnie dodatkowo rozkład amplitud / r y s. 2/. Podczas maksymalnego skurczu dwa inne param etry są mierzone - amplituda i gęstość zapisu / r y s.3/. A N O P S daje odpowiedzi w postaci histogramów KRYTERIA DOMIARU ZAPISU EMG PODCZAS MAKSVMALHEG0 SKURCZU MIĘŚNIA R y s. 3. K r y t e r ia p o m iaru zapisu E M G podczas m aksym aln eg o sk u rczu m ię śn ia. P o stro n ie le w e j obraz zapisu w ysiłk o w eg o. P o stro n ie p ra w e j h isto g ra m od góry p rz ed sta w ia ro z kład g ęsto ści zapisu, jak o in te rw a ły pom iędzy u je m n ym i ig lic a m i w z a p isie. H isto g ra m dolny ilu s tru je h isto g ra m am plitud m ie rz o n ych p o m ię dzy k o le jn y m i ig lic a m i / m a k s ym a ln ą i m in i m a l n i 13

16 3/ Am plituda pojedynczego potencjału m ie rzona jest jako amplituda każdej fazy potencjału od ujemnego do dodatniego w ierzchołka - w przeciw ieństw ie do pomiaru długości, pom iar amplitudy odbywa się na różnej czułości zapisu, gdyż w założeniu c a ły potencjał musi być widoczny. Histogram w yraża rozkład amplitud jtv /ad res z dokładnością 1 mm na b ar. W cz asie maksymalnego skurczu m ierzy się dwa param etry jednocześnie. 4/ Rozkład amplitud w yrażony w _j.iv na podzialkę zgodnie z wybraną odpowiednio czuło ścią zapisu. Po m iar podobnie jak przy pomiarze amplitudy pojedynczych potencjałów wykonywany jest między ujemnym i dodatnim w ie rz ch o ł kiem. 5/ G ęstość zapisu wysiłkowego m ierzona jest jako rozkład interw ałów między kolejnym i w ierzchołkam i negatywnych w ychyleń z dokładnością do 1 ms i wyrażona jako odwrotność l/ t /Hz/ / r y s.3/.» Uzasadnienie przyjętych k ryte rió w Po m iar podstawowych parametrów P1MG, przede wszystkim długości potencjałów i lic z by faz, oparliśm y o w ieloletnie doświadczenia Buchthala / 2, 3-7 oraz własne / L Ilausmanowa- Petru sew icz i J. Kopeć /lo, l l j /. Wspom niany wyżej próg decyzyjny / 100jiV / był p rzyjęty przy uwzględnieniu konieczności pomiaru zarówno niskoprogowychj m ałych potencjałów, jak też wysokoprogowyc.h, w iększych, ten poziom eliminuje również wyładowania w małych amplitudach generowane z odleg łości. P r z y ję ty w W arsz aw sk iej K lin ice Neurologicznej próg pomiarowy f 20j i V / pozwala w pewnym stopniu uniknąć wpływu szumów i fluktuacji lin ii zerow ej. Należy p o d kreślić, że identyczne progi p rz yję li /niezależnie od opracowań w K lin ice W arsz aw sk iej Le e i W hite [21/. W pomiarze licz b y faz odbiegamy od w ielu elektrom iografistów, którzy biorą pod uwagę jedynie te w ychylen ia, które p rzecin ają lin ię bazy. O d ejście w tym pomiarze od lin ii zerowej jest również w y nikiem naszego długoletniego doświadczenia.. To co nazywamy pomiarem amplitud jest w istocie rzeczy pomiarem średniej amplitud każdej fazy i to również stanowi różnicę między naszą m etodą^ pracam i innych autorów. Po m iar param etrów zapisu podczas maksymalnego w y siłku W arszaw sk a K lin ik a Neurologiczna oparła o zasady opracowane przez W illiso n a [3 0 jz tą ró żn icą, że nie m ierzy licz b y zwrotów w wybranym odcinku jak to czyni W illiso n, nie używa też stałego okienka na poziomie 100yiV, a uzależnia poziom ten od cz u ło ści, na której odbywa się zapis /ma jednak okienko stałe w tym sensie, że równe jest zawsze 1 mm w ysokości na skali amplitud/. Dokładność i wiarygodność Każda wprowadzona metoda automatycznej oceny 1ZMG testowana jest z punktu widzenia jej dokładności przez porównanie z danymi Buchthala 2,47 zw łaszcza pod względem w artości długości potencjałów. Uzyskane przez nas wyniki / l 6, 10, 28, 26/ różnią się od w a r tości podawanych przez Buchthala w g ra n i cach 10%. Bardzo ważnym problemem jest z rezygnowanie przez nas z id entyfikacji pojedynczych potencjałów jednostek, nad czym długo i na ra z ie bez praktycznych im plikacji p racuje wielu elektrom iografistów, m. in. Guiheneuc. i in n. 8J. Nasze podejście było świadomie uproszczone - p rzyjęliśm y jako czas rozdzielczy potencjabw 2 ms /na poziomie progu pomiarowego/. Zapobiega to pomiarowi dwóch potencjałów jako jednego, je ś li oddalone są one od siebie o w ięcej niż 2 ms, z drugiej zaś strony zapobiega podzielności jednego potencjału na kilka składowych^ je ż e li odległość między fazami jest mniejsza niż 2 ms, O czyw iście jest do ogromnym minusem naszej metody, gdyż nie wychwytujem y potencjałów, w których poszczególne składowe odsunięte są o 15 ms, a nawet 30 ms od głównej ig lic y. Po tencjały te mają duże diagnostyczne i rokujące znaczenie "6, 7/. Po tencjały w metodzie stosowanej przez K lin ikę Neurologiczną A M w W arsz aw ie są selekcjonowane tylko według ich amplitudy /poprzez próg decyzyjn y/, a nie kształt ani też częstotliw ość wyładowań. O trzymywane przez nas w artości amplitud pojedynczego potencjału są o 30-40% niższe od podanych i przyjętych w lite ra tu rz e 247. W ynika to o czyw iście z faktu, iż w konwencjonalnej ilościo w ej elektrom iografii m ierzy się amplitudę najw yższej ig lic y w danym potencjale, my zaś mierzymy amplitudy w szystkich ig lic łą cz nie z najniższym i, je ż e li nie znajdują się poniżej poziomu decyzyjnego. T a inform acja okazała się w praktyce bardziej przydatna, wymagało to jednak przygotowania w łasnych norm na m ateriale kontrolnym. P r z y tego typu metodzie sposób pomiaru odsetka potencjałów wielofazow ych jest również niezadowalając}' i uniem ożliwia porównanie z danymi innych autorów, a wiadomo jak ważne diagnostyczne znaczenie ma w zrost odsetka p olifazji, będący często pierwszym sygnałem patologii 2,9 7 i ten sygnał może być przez A N O P S /w obecnej jego postaci/ zgubiony. Pew ne trudności w automatycznej ocenie zapisu maksymalnego w ysiłku sp raw ia jego zależność od s iły rozw ijanej przez badanego, jest to jednak generalny problem w szystkich metod E M G 147 P o próbnym okresie wstępnym^ przez osiem ostatnich latj stosowaliśm y naszą metodę w praktyce k lin iczn ej, otrzym aliśm y - mimo pewnych zastrzeżeń-wyniki zadow alające, pozwalające na prawidłow e postawienie rozpoznania porównywalne z wynikam i szkoły Buchthala- Trojaborg *27J. Szczegółowo przeprowadzone an alizy statystyczne różnych w arto ści / śred nia, modalna, 14

17 R y s. 4. O braz zapisu E M G i w yn ik i a n a liz y kom puterow ej, P o stro n ie p ra w e j, w górnej połow ie zapisu pojedynczych poten cjałó w i odpow iadające im 3 m ie rz o n e p a ra m e try w k o le jn o ści od g ó ry: cz as trw a n ia, lic z b a faz i am plitu d a. N a dolnej połow ie zapis w ysiłk o w y i odpow iadające im h is to g ra m y. C z w a rty - gęstość zap isu, p ią ty - am plitudy zapisu w ysiłkow eg o maksymalna i minimalna/ pozw oliły na s tw ie r dzenie, iż w uproszczonej,ale szybkiej obróbce danych w ysta rcz y uwzględnić śred nią - o czyw iście dzięki takiemu uproszczeniu badanie przeprowadza się szybciej "13,19/. O pisana wyżej metoda przy obecnym stanie autom atyzacji E M G, tzn. p rzy braku innych metod, które byłyby wprowadzone szeroko do praktyki k liniczn ej może być zaakceptowana ponieważ: 1/ jest mniej czasochłonna od rutynowego badania ilościow ego i daje szybko, bezpośrednio odczytywany w y n ik, 2/ pozwala na równie dokładne jak rutynowa metoda różnicow anie między mięśniem zdrowym i patologicznie zmienionym, a w obrębie patologii - między zanikiem m ięśnia, tzw. neurogennym /wtórnym do uszkodzenia neu ronu obwodowego/ a pierw otnie m ięśniowym, 3/ częścio w o redukuje su biektyw ność oceny badającego - tylk o cz ęścio w o, ponieważ badają c y m u si u w ażać na " c z y s to ś ć " potencjałów i u nikać a rte fak tó w p rz y w prow adzeniu danych do kom putera, dużo w ię c z a le ż y od jego dośw iad czen ia i dokładności. 4/ metoda stosowana przez K lin ik ę N eurologiczną A M w W arsz aw ie może d ostarczyć dodatkowych in fo rm acji, których nie uzyskujemy w badaniu rutynowym np. ilo ścio w a ocena zapisu w ysiłkowego, w artość amplitudy zarówno pojedynczego potencjału jak i krzyw ej maksymalnego w ysiłku itp. N ależy również wspomnieć o pewnych w ażniejszych ograniczeniach tej medoty w jej obecnej postaci: 1/ W yn ik i pomiaru zależą od selekcji stosunku poziomu progu pomiarowego do progu d ecyz yjnego. Je ż e li próg pomiarowy jest zbyt wysoki^ a d ecyzyjny zbyt n isk i potencjały z a re je stro wane w zapisie są skrócone. Je ż e li na odwrót, próg pomiarowy jest zbyt n is k i, a decyzyjny zbyt w ysoki, można zgubić niskie potencjały, a ź drugiej strony trudno jest uniknąć wpływu wahań lin ii zerowej na zapis, 2/ Może zaistnieć możliwość zbyt częstego pomiaru tego samego potencjału czynnościow e go lub częstszego pomiaru potencjałów jednostek o w iększej często tliw ości. 3/ Dużym ograniczeniem praw idłow ej in te rp re 15

18 ta c ji procesu patologicznego jest fakt, że metoda nasza nie pozwala na uchwycenie tzw. potencjałów łączonych /linked potentials/, fenomenu bardzo ważnego w procesach neurogennych i pierwotnie m ięśniowych. Po ten cjały te odczytywane są przez A N O PS, jako dwie lub w ięcej niezależne składowe. Jeż eli jednak rozważymy zalety i ograniczenia naszej metod;/, to wydaje się, że jest ona postępem w kw antyfikacji E M G i może być stosowana pod warunkiem stałego jej ulepszania i świadomości badającego, że metoda ta stanowi kompromis między współczesną wiedzą neurofizjologiczną i koniecznością uzyskania szyb kiej, ale względnie precyzyjnej i ilo ś c io wej oceny. W ramach d alszych p rac nad automatyzacją badań E M G K lin ik a opracow ała komputerowy system badań S A B E przy w ykorzystaniu komputera M E R A 400 [29]. Celem tego systemu jest utworzenie zintegrowanego układu badań elektrofizjologicznych m ięśni i n e r wów, um ożliwiającego automatyczne wykonanie procedur obliczeniowych z zakresu przetw a rzania danych pomiarowych, obliczenia odchyleń od opracowanych norm oraz sporządzenia wymaganej dokumentacji badania. W opracow a nym systemie badań A N O P S w spółpracuje z jednostką centralną komputera M ERA-400 jako urządzenie p eryferyjn e, podłączone w kanale znakowym. Przeprow adza on konw ersję, pom iar i selekcję parametrów zapisu elektromiograficznego. D alsze opracowanie wyników badań wykonuje komputer M ER A P rz y s to sowanie systemu M ERA- 400 do badań diagnostycznych, prowadzonych w pracowni elektrom iograficznej wymagało przygotowania odpowiedniego oprogram owania, które zostało zrealizowane w języku asem bler. K lin ik a jest autorem założeń i uczestniczy w badaniu nowego prototypu minikomputera A N O P S 205 opartego o technikę m ikroprocesoro w ą. Będzie to an alizato r sp ełniający wymagania k lin icystó w, które wynikają z dotychczasowych doświadczeń. W A N O P S 205 będą mierzone jednocześnie w szystkie trz y param e t r y pojedynczych jednostek ruchow ych. W ocenie zapisu wysiłkowego wprowadzono nowe param etry dla dodatnich i ujemnych potencjałów oraz licz en ie powierzchni zapisu w określonym cz asie. "Wyniki będą prezentowane na monitorze w postaci histogramów z jednoczesnym w y świetlaniem w a rto ści cyfrow ych najw ażniejszych cech param etrów. Oddzielnie w yśw ietlane będą w yniki w postaci cyfrow ej reprezentujące w a rto ści statj^styczne z odpowiednimi odchyleniam i. Ponadto w yśw ietlane dane dotyczące pacjenta /wyprowadzane z k la w ia tu ry /, które razem z wynikam i cyfrow ym i będą w yp row a dzane na d rukarkę i stanowić będą dokument badania. Obecnie model znajduje się w K lin ice Neurologicznej celem przeprowadzenia oceny i w e ry fik a c ji założeń. L ite ra tu ra : l] J. Bergm ans: Computer assisted measurement of the param eters of single motor unit potentials in human E M G. W J.E.D e sm e d t / re d./. New developments in electrom yography a c lin ic a l neurophysiology. K a rg e r, B a z y le a, 1973,2, / [2] F.B u c h th a l; The introduction to e le ctro - myography. G yld en al, Kopenhage, [3] F.B u c h th a l: The electrom yogram. W old Neurology, 1962,3, / F.B u c h th a l: Diagnostic significance of myopathic E M G. w L. P. Rowland / re d./. P a thogenesis of human m uscular dystrophies. E x ce rp ta M ed ica, Amsterdam, 1973, S] J.D elb eke, A.I.M c C o m a s, J.K o p e ć : A n a ly sis of evoked lum bosacral potentials in man. Journal of N eu rosurgery and P s y c h ia try. 1978, 41, [6] J.D esm edt: P la s tic ity of motor unit organization studied by coherent electrom yography in patients with neurom uscular d iso rd ers w Desmedt J. E. / re d./. M otor unit typ e s, r e cruitment u. p lasticity in health a d is. P ro g, clin.n eu ro p h ysio l. 1981, 9, J.B.D e s m e d t, S.B e r e n s te in : In te rp re ta tion of electrom yographical data in spinal mus cu la r atrophy w R ose C. / re d./. M otor neurone d isease. Pitm an, Londyn, 1977, [8] P.G u ih eneuc i in n. : Automatic detection and pattern recognition of single motor unit potentials in needle E M G. w Desmedt J. E. ' Com puter-aided electrom yography. P r o g.c lin. Neurophys. K a rg e r, B a z y le a 1973,10, l.h ausm anow a-pctrusew icz i in n.: E le c tromyography in neurom uscular diagnostics. Electrom yography 1967,7, ] I.H a u sm anow a-petrusew icz, J.K o p e ć : Automatic an alysis of electrom yogram. S tru c ture a function of B ra in A c a d.s c i. Sophia, 1967, ] l.h ausm anow a-petrusew icz, J.K o p e ć : Application of automatic an alysis of E M G in clin ical p ra ctice. R iv.p a t o l.n e r v.m e n t. 1978, 99, I f / l.h ausm an ow a-petrusew icz, J.K o p e ć : The value of automatic an alysis fo r quantitative electrom yography. A cta P h y s io l.p o l. 1979, 2, l3 j l.h ausm an ow a-petrusew icz, J.K o p e ć : Q uantitative E M G and its automation computer aided electrom yography. P ro g. c lin. N europhysiol. v o l. 10. E d. J.E.D e s m e d t. K a rg er- B a s e l 1983, / I 47 M.H a y w a rd ; Q uantification of interference patterns. W Desniedt / re d./. Computer- 16

19 aided electrom yography. P r o g.c lin. Neurophy. s io l. K a rg e r, B a z y le a. 1983, 10, J. Kopeć; P o ls k i komputer A N O P S dla badań medycznych i jego zastosowanie w k lin i c e. Acta P h y s io l.p o l X X I, /167 J.K o p e ć, I.H ausm an o w a-petru sew icz: Zastosowanie A N O PS w elektrom iografii. Podstawowe Problem y Techniki W spółczesnej P W N, W arsz aw a 1974, I~17j J.K o p e ć, I.H ausm an ow a-petrusew icz; On line computer application in c lin ic a l quantitative E M G. Electrom yography 1976,6, J. K o p e ć : M eto da badania sz ybkości p rz e w odzenia we w łó k n ach cz u c io w ych nerw ó w obwodowych i rd z e n ia. T e c h n ik a u ś re d n ia n ia. N euro l. N eu ro ch. P o l. 1980, X IV, J.K o p e ć ; Two new d escrip to rs fo r complete E M G evaluation, applied in automatic an a ly sis. E le c tro m y o g r.c lin. N europhysiol. 1984, 24, K.K u n z e ; Qantitative E M G analysis in myogenic a neurogenic muscle diseases w Desmedt J. E. / re d./. New developments in electrom yography a c lin ic N europhysiol. K a r ger, B a z y le a, 1973,2, /2 17 R. G. L c e, D.G.W h ite : Computer an alysis of motor unit action potentials in routine c lin ic a l neurophysiology w J. E. Desmedt /red./. New developments in electrom yography and c lin. N europhysiol. K a rg e r, B a z y le a, 1973, 2, V.J.P r o c h a z k a, B.C o n ra d, F.S in d e r - mann: Computerized singleunit in te rv a l analy s is and its c lin ic a l application w J. E. D esmedt. New Developments in electrom yography a c lin. N europhysiol, K a rg e r, B a z y le a, 1973, 2, >37 R.R ath jen, D. J. Sim son, C.R.P e t e r s o n ; Computer an alysis of the duration of motor unit potentials. A rc h.p h y s.m e d.r e h a b il. 1968, 49, P.R o s e n fa lc k, A.R o s e n fa lc k ; E le c t r o myography - sensory a motor conduction F in dings in normal subjects. R ig s nospitalet, K o penhagę, E.S tm lb e rg, L.A n to n i; Computer aided E M G an alysis w J.E.D e sm e d t Computer - aided electrom yography. P ro g r.c lin.n e u ro p h y s io l. K a rg e r, B a z y le a, 1983, E. Szm idt-sałkow ska, J. K o p eć; P o ró w nanie automatycznej an alizy zapisu E M G z ilo ś ciow ą konwencjonalną E M G. N e u ro l.neuroch. P o l. 1978,28, _7 W.T ro ja b o rg ; Quantitative an alysis of the motor unit p rop rieties w ith special emphasis on mean potential duration a amplitude. V I In t.c o n g r.e m g, 1979, / A.W a g n e r, J. Kopeć, E.S z m id t- Salk o w -?.ka; Normal values obtained b}' automated system in analysis of electrom yogram. E le c tro m y ography a. clin.n e u ro p h ysio l. 1979,13, M. W ie rz b ick a, J. K o p eć; System autom atyzacji badań elektrom iograficznych / S A B E / wspomagany minikomputerem M E R A P r o blemy Techniki M edycznej 1981,X11,3, / R.G.W illis o n ; A n alysis of e le ctric a l activity in healthy a, dystrophic muscle in man. J.N e u ro l.n e u ro s u rg.p s y c h ia t. 1964, 27,

20 doc.dr hab.m ed ANDRZEJ B R O D Z IA K V Katedra i K lin ik a Chordb W ew nętrznych Ślą sk ie j Akadem ii M edycznej POJĘCIOWE PODSTAWY TOMOGRAFII MAGHETYCZHO-REZOHAHSOW EJ Z V Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Śląskiej Akademii Medycznej T o m o g rafia N M R z w ia stu je o lb rz y m ią p r z e m ianą d ia g n o styk i m edyczn ej. U m o ż liw ia ona n ie in w a z y jn e, szyb k ie sp o rząd zan ie fiz y c z n y c h i ch em icznych map w n ę trz a organizm u. P o ś r e d n ie sposoby w n io skow ania diagnostycznego o is tn ie n iu ta k ic h zm ian anatom opatologicznych ja k ; zaw ał, z a to r, w y le w k r w i, m a rtw ic a, stłu- s z c z e n ie, tkanka now otw orow a zostaną w ię c zastąpione b ezpośrednim, to p o g ra ficz n o - ilo ś- ciow ym w ynikiem ob razu m agnetyczno-rezonansowe go. P r a c e nad w dro żeniem te j metody ró w n ież w P o ls c e są n ie u ch ro n n e. In ż y n ie ro w ie - e le k - tr o n ic y, in fo rm a ty c y, fiz y c y o ra z le k a r z e pow inni zro zu m ieć zasad y u z ysk iw a n ia o b razów m agnetyc zno - r ezonan sowyc h, M etoda je s t p o ję cio w o, ja k m ówią matematyc y e le g a n c k a, można rz e c naw et p ię k n a, je s t jednak d o ść tru d n a. P o trz e b n e je s t w ię c konsekwentne i c ie r p liw e u św iad am ianie podstaw fiz y c z n y c h i m atem atycznych. P ó ź n ie j d o p ie ro m ożliw a będzie p r e s ja w s z y s tk ic h o só b, k tó re z ro zu m iały te id e e, w k ie ru n k u u rz e c z y w is t n ie n ia ic h ró w n ież w naszym k r a ju. T akim celo m służy trz y c z ę ś c io w y a rty k u ł opublikow a ny w n in ie js z y m n u m erz e B T " M e r a ". N a w stę p ie zacznę od w y lic z e n ia m o ż liw o ści tom ografu N M R : a p a ra t: z pozoru w y tw a rz a z d ję cia tom ograficzne podobne do zdjęć k la sy czne j to m o g rafii kom putero w ej. N ie są to jednak ja k tam o b ra z y o d w zorow u jące absorb - c ję p ro m ieni ro en tg en o w skich p rz e z s tru k tu ry w ew n ętrz n e c ia ła. S ą to mapy' chem iczne w n ę trz a organizm u 2,8,9,1 1,2 ^ 7. Rutynow o w y tw a rz a n a je s t mapa stężenia w o d o ru. M a p y t a k ie sp o rząd zan e s ą już o b ecn ie d o św ia d cz a ln ie d la w ie lu p ie rw ia s tk ó w ch em icz n ych. M o ż liw e je s t o d tw o rzen ie z a g ę sz cz e n ia fo s fo ru, w ę g la, sodu, flu o ru. Je ś li d any typ a p a ra tu sp o rząd za m apy lo k a ln e g d 's tę ż e n ia n p. fo s fo ru, to m o żliw e je s t n a ogól w y k o rz y s ty w a n ie tz w. "chem i- c a l s c h ift" i stąd w yk o n yw anie map d la w ie lu s u b sta n c ji z a w ie ra ją c y c h ten p ie r w ia s te k. A p a ra tu r a "d la fo s fo ru " może n p. sp o rz ą d z ić mapę ró w n ie ż d la fo sfo kreatyn in y, A T P, fo s fo ru c u k ró w /glukozy/ 227 Tom ograf N M R sp o rząd za także mapy ze w zględu na pew ne w ła s n o ś c i fiz y c z n e p o sz cz e g ólnych m iejsc w n ę trz a organizm u. O w e w ła sn o ści fiz y c z n e c h a ra k te ry z u ją "k o n s y s te n c ję " p o szczeg ó ln ych m ie js c. M ó w ią c n ie co ś c iś le j o k re ś la ją ilo ś ć w o ln ej wody danego m ie jsc a lub stopień sp o is to ści / k r y s ta liz a c ji/ tego m ie jsca 1,1 3,1 9,2 1, T o m o g raf N M R u m o żliw ia tz w. "b io p s ję n a rząd o w ą bez b io p s ji" to z n aczy bez n a ru s z e n ia c ią g ło ś c i c ia ła. Innym i sło w y m ożliw e je s t n ie in w a z yjn e u s ta le n ie w ie lu p aram etrów c h e m ic z n ych i fiz y c z n y c h ś c iś le o k reślo n eg o organ u i m ie jsca tego organu ta k,iż m ów ić można o n ie in w a z yjn e j h is to p a to lo g ii N M R tkanek z w ie r z ę c y c h i lu d z k ich 1,3,1 0,1 9,2 0, " B io p s ję " taką można p o b ie ra ć z tego samego m ie jsca w ie le r a z y n ic n ie n is z c z ą c. M etoda m agnetj^czno-rezonansowa je s t n ie zw yk le c z u ła na w sz y s tk ie s tru k tu ry p o ru s z a ją c e się C2.1J P ły n n a p ły w a ją c y n a ro z w a ż a n ą p ła sz cz yz n ę p rz e k ro ju c ia ła, w y ś w ie tla n ą w ła ś n ie na e k ra n ie kom putera, ś w ie c i in a c z e j. M e todyka nie po trzebuje p rz y tym ko n trastó w jo do w ych. S to so w a ć można bowiem c a łą gamę tz w. su b sta n c ji param ag n etyczn ych 2 l7. T e c h n ik a "kom puterow ego odejm ow ania o b ra z ó w " je s t p r z y tym podsystem em /dostępną o peracją/ tom ografu. N ajn o w sze typ y ty c h u rz ą d z e ń /to m o g rafia N M R tró jw y m ia ro w a i tz w. " r e a l tim e"/ śą w ię c w stan ie sp o rz ą d z ić mapę naczyń pewnego o b sz aru c ia ła 22J. N ow oczesny tom ograf N M R na ogół je s t w stan ie z ach o w ać w p am ięci od w zorow anie o k re ś lo n ej c z ę ś c i c ia ła lub naw et całe g o c z ło w ie k a od stóp do g ło w y. P o z w a la to na w y ś w ie tla n ie le k a rz o w i o b razów p rz e k ro ju c ia ła dokonyw anych w p ła sz cz yz n a ch p o p rz e c z n e j, cz o ło w e j i s trz a ł kow ej, a naw et sk o śn ych o ra z ró ż n ych a sp e k tów ty c h p rz e k ro jó w /m apy chm iczne i fizyczne/, w c z a s ie n ie o b e c n o ś ci p a cjen tó w. P a m ię ta n ie odw zoro w ania c z ło w ie k a p rz e z dow o ln ie długi c z a s je s t w ła ś c iw ie k o n ie cz n e, gdyż zdoln o ści p e rc e p c y jn e le k a r z a w an a liz o w a n iu w ie lu obrazów są o g ra n icz o n e. W y ś w ie tla n ie ic h m usi 18