SOCIAL DIAGNOSIS 2015

Transkrypt

1 Contemporary Economics Contemporary Economics Quarterly of University of Finance and Management in Warsaw Volume 9 Issue 4 November 2015 pen cces s SOCIAL DIAGNOSIS 2015 OBJECTIVE AND SUBJECTIVE QUALITY OF LIFE IN POLAND DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015 WARUNKI I JAKOŚĆ ŻYCIA POLAKÓW Edited by: Janusz Czapiński Tomasz Panek Raport Diagnoza Społeczna 2015 finansowany : Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego listopad 2015

2 CONTEMPORARY ECONOMICS ABSTRACTED/INDEXED: ABI/INFORM Complete (ProQuest) ABI/INFORM Global (ProQuest) Academic OneFile (GALE Science in Business & Company Profiles (GALE Science in Business and Economics Theory Collection (GALE Science in Cabell s Directories Central and Eastern European Online Library CEJSH Citefactor Directory of Open Access Journals (DOAJ) Directory of Research Journal Indexing (DRJI) ERIH PLUS EBSCO ECONIS EconLit EconPapers EconStor (EconBiz) GENAMICS JournalSeek General Business File ASAP (GALE Science in Google Scholar GREENR - Gale Resource on the Environment, Energy and Natural Resources (GALE Science in IDEAS IndexCopernicus Infotrac Custom Journals (GALE Science in International Business (GALE Science in JIFACTOR Library of Congress (USA) Ministry of Science and Higher Education list of scored journals (rating score 10 pts) ProQuest Central ProQuest Research Library Research Papers in Economics (RePEc) Scirus SCOPUS Social Science Research Network The British Library The Central European Journal of Social Sciences and Humanities The International Bibliography of the Social Sciences (IBSS)/ProQuest Ulrichsweb WorldCat Zetoc Editor in Chief: Marcin Staniewski Deputy Editor in Chief Tomasz Szopiński Stat Editor Henryk Rosłaniec Language Editor Kurt Spurlock Technical Editors Monika Bandyszewska Karol Kowalczyk Associate Editors Zenon Biniek Wiesław Dębski Witold Jakóbik Witold Małecki Danuta Mliczewska Robert Nowacki Włodzimierz Rembisz Grażyna Rytelewska Maria Sierpińska Piotr Szczepankowski Tadeusz Szumlicz Ryszard Wilczyński EDITORIAL BOARD: Nur Adiana Hiau Abdullah (Malaysia) Ruth V. Aguilera (USA) Icek Ajzen (USA) Hrabrin Bachev (Bulgaria) Richard P. Bagozzi (USA) Richard Blundell (Great Britain) Constantin A. Bob (Romania) Udo Broll (Germany) Willem K. M. Brauers (Belgium) Tanja Broz (Croatia) Jelena Budak (Croatia) Barbara Czarniawska (Sweden) Didar Erdinç (Bulgaria) József Fogarasi (Romania) Nicolai Juul Foss (Denmark) Bruno S. Frey (Switzerland) Masahiko Gemma (Japan) Srećko Goić (Croatia) Kjell Åge Gotvassli (Norway) Adriana Grigorescu (Romania) Oliver D. Hart (USA) Roman Horvath (Czech Republic) Shelby D. Hunt (USA) Zoran Ivanovic (Croatia) Søren Johansen (Denmark) Sten Jönsson (Sweden) Lutz Kilian (USA) Judit Karsai (Hungary) Elko Kleinschmidt (Canada) Monika Kostera (Sweden) Stephen F. LeRoy (USA) Csaba Lentner (Hungary) Lena Malešević Perović (Croatia) Victor Martinez Reyes (USA) Eric Maskin (USA) Igor Matunović (Croatia) Ieva Meidute (Lithuania) Garabed Minassian (Bulgaria) Alexandru Mircea Nedelea (Romania) Anayo Nkamnebe (Nigeria) Harald Oberhofer (Austria) Boris Podobnik (Croatia) Nina Pološki Vokić (Croatia) Rossitsa Rangelova (Bulgaria) Assaf Razin (USA) Sanda Renko (Croatia) Domingo Enrique Ribeiro Soriano (Spain) Richard Roll (USA) Steven Rosefielde (USA) Yochanan Shachmurove (USA) Andrei Shleifer (USA) Eduardo Schwartz (USA) Mirosław Skibniewski (USA) Stanley F. Slater (USA) Lenka Slavíková (Czech Republic) Joel Sobel (USA) Jasminka Sohinger (Croatia) Miemie Struwig (South Africa) Guido Tabellini (Italy) Masahiro Taguchi (Japan) Josip Tica (Croatia) Joachim Wagner (Germany) John Whalley (Canada) Gary Wong (China) Shaker A. Zahra (USA) Edmundas Kazimieras Zavadskas (Lithuania) The original version: on-line journal ADDRESS OF EDITORS: CONTEMPORARY ECONOMICS, University of Finance and Management in Warsaw, Warszawa, 55 Pawia Str., room 219, phone: (22) editorial@ce.vizja.pl PUBLISHER: Vizja Press & IT, Warszawa, 60 Dzielna Str. phone/fax: (22) vizja@vizja.pl All articles published in the quarterly are subject to double-blind peer reviews ISSN:

3 Diagnoza Społeczna Aby zacytować ten rozdział należy podać źródło: Czapiński, J., Panek, T. (2015). Wstęp. Diagnoza Społeczna 2015, Warunki i Jakość Życia Polaków - Raport. Contemporary 1. Diagnoza WSTĘP Economics, 9/4, DOI: /ce Społeczna Diagnoza Społeczna JANUSZ 1. WSTĘP CZAPIŃSKI, TOMASZ PANEK 1. WSTĘP 1.1. JANUSZ Cel CZAPIŃSKI, i ogólne 1 TOMASZ założenia PANEK projektu 2 1 Wydział Psychologii Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Warszawie; JANUSZ CZAPIŃSKI, 2 Instytut Statystyki i Demografii Szkoły Głównej Handlowej TOMASZ PANEK 1.1. Nasz Cel projekt i ogólne jest założenia kompleksową projektu próbą uzupełnienia diagnozy opartej na wskaźnikach instytucjonalnych o kompleksowe dane na temat domowych oraz postaw, stanu ducha i zachowań osób tworzących te a; Cel jest diagnozą i ogólne warunków założenia i jakości projektu życia Polaków w ich własnym sprawozdaniu. Za pomocą dwóch odrębnych 1.1. Nasz projekt jest kompleksową próbą uzupełnienia diagnozy opartej na wskaźnikach instytucjonalnych o kompleksowe dane na temat domowych oraz postaw, stanu ducha i zachowań osób tworzących te gospodar- kwestionariuszy badamy a domowe oraz wszystkich dostępnych ich członków, którzy ukończyli 16 lat. Nasz Kompleksowość projekt jest projektu kompleksową oznacza próbą uwzględnienie uzupełnienia diagnozy jednym badaniu opartej na wszystkich wskaźnikach ważnych instytucjonalnych aspektów życia o kompleksowe poszczególnycstwa; jest dane diagnozą na temat warunków i jakości domowych domowych życia Polaków i ich członków oraz postaw, w ich własnym zarówno stanu ekonomicznych ducha sprawozdaniu. i zachowań (np. osób Za pomocą dochodów, tworzących dwóch zasobności te odrębnych a; jest oszczędności, diagnozą materialnej, kwestionariuszy badamy warunków a kredytów), i jakości domowe i pozaekonomicznych życia Polaków oraz wszystkich w ich (np. własnym dostępnych edukacji, sprawozdaniu. ich członków, leczenia, sposobów Za pomocą którzy radzenia dwóch ukończyli sobie odrębnych 16 lat. z kłopotami, kwestionariuszy Kompleksowość stresu, dobrostanu badamy projektu psychicznego, a oznacza stylu domowe uwzględnienie życia, oraz zachowań wszystkich jednym patologicznych, dostępnych badaniu wszystkich ich uczestnictwa członków, ważnych w którzy aspektów kulturze, ukończyli życia korzystania 16 lat. poszczególnych z nowoczesnych Kompleksowość technologii projektu domowych komunikacyjnych oznacza i uwzględnienie ich członków i wielu innych). w zarówno jednym W badaniu ekonomicznych tym sensie wszystkich (np. projekt jest ważnych dochodów, także aspektów zasobności interdyscyplinarny. życia materialnej, poszczególnych oszczędności, kredytów), to skład Rady domowych jak i pozaekonomicznych Monitoringu i ich Społecznego, członków zarówno (np. edukacji, czyli głównych ekonomicznych leczenia, sposobów jego autorów, (np. dochodów, radzenia oraz zespołu zasobności sobie z kłopotami, zaproszonych materialnej, stresu, Radę oszczędności, dobrostanu ekspertów. kredytów), psychicznego, Tworzą te jak gremia i pozaekonomicznych stylu życia, zachowań ekonomiści, demografowie, (np. patologicznych, edukacji, psychologowie, leczenia, uczestnictwa sposobów w socjologowie, radzenia kulturze, sobie korzystania specjalista z kłopotami, z od ubezpieczeń nowoczesnych stresu, dobrostanu technologii i statystycy. psychicznego, komunikacyjnych stylu życia, i wielu zachowań innych). patologicznych, W tym sensie uczestnictwa projekt jest także w kulturze, interdyscyplinarny. korzystania z nowoczesnych to Zgodnie z pierwotnym technologii skład Rady zamysłem, komunikacyjnych Monitoringu Społecznego, badania i w wielu ramach innych). czyli głównych Diagnozy W tym Społecznej sensie jego projekt autorów, mają charakter jest oraz także zespołu panelowy interdyscyplinarny. zaproszonych w odstępach kilkuletnich to wracamy skład Radę ekspertów. Tworzą Rady do Monitoringu te gremia ekonomiści, tych samych Społecznego, demografowie, i czyli osób. głównych psychologowie, Pierwszy jego pomiar autorów, socjologowie, odbył się oraz w zespołu 2000 r., zaproszonych specjalista od następny trzy ubezpieczeń lata później. Radę ekspertów. i statystycy. Kolejne sześć Tworzą pomiarów te gremia odbyło ekonomiści, się w odstępach demografowie, dwuletnich. psychologowie, Badanie zawsze socjologowie, prowadzone specjalista jest marcu, od Zgodnie z pierwotnym zamysłem, badania w ramach Diagnozy Społecznej mają charakter panelowy w odstępach ubezpieczeń co służyć ma i wytrąceniu statystycy. efektu sezonowości. Od 2009 roku pomiar przedłużył się do kwietnia ze względu na znaczne zwiększenie Zgodnie kilkuletnich próby. z pierwotnym wracamy zamysłem, do tych samych badania w ramach i Diagnozy osób. Pierwszy Społecznej pomiar mają odbył charakter się w 2000 panelowy r., następny w odstępach trzy lata później. Niniejszy kilkuletnich Kolejne raport wracamy sześć pomiarów pokazuje do tych nie tylko samych odbyło dzisiejszy się w odstępach obraz i polskiego osób. dwuletnich. Pierwszy Badanie społeczeństwa, pomiar odbył zawsze ale się prowadzone pozwala w 2000 także r., następny jest marcu, śledzić jego trzy lata co służyć zmiany później. ma w okresie Kolejne wytrąceniu trzynastu sześć efektu pomiarów sezonowości. lat, a uwzględniając odbyło się Od w 2009 wcześniejsze odstępach roku pomiar dwuletnich. przedłużył badania na Badanie się do temat jakości zawsze kwietnia życia prowadzone ze względu Polaków jest na (Czapiński, w znaczne marcu, zwiększenie 1998) co służyć także ma próby. w wytrąceniu dłuższym okresie, efektu sezonowości. niemal od początku Od 2009 procesu roku pomiar transformacji przedłużył systemowej. się do kwietnia ze względu na znaczne zwiększenie Niniejszy Diagnoza próby. raport pokazuje nie tylko dzisiejszy obraz polskiego społeczeństwa, ale pozwala także śledzić jego Społeczna skupia się na badaniu bardziej podstawowych faktów, zachowań, postaw i przeżyć; nie jest zmiany zwykłym Niniejszy w okresie opisowym raport trzynastu sondażem pokazuje lat, nie a uwzględniając jest tylko projektem dzisiejszy wcześniejsze naukowym. obraz polskiego badania Nie tylko społeczeństwa, na temat jakości z tego względu, ale pozwala życia Polaków że wśród także autorów śledzić (Czapiński, są naukowcy, pracownicy w okresie jego 1998) zmiany także w dłuższym trzynastu okresie, wyższych lat, uczelni a niemal uwzględniając od początku i tytularni profesorowie. wcześniejsze procesu transformacji Decyduje badania na o tym temat systemowej. warsztat jakości zawodowy życia Polaków oparty (Czapiński, o doświadczenia także badawcze w 1998) Diagnoza Społeczna dłuższym członków okresie, skupia się Rady niemal na badaniu Monitoringu od początku bardziej Społecznego procesu podstawowych i zespołu transformacji faktów, ekspertów systemowej. zachowań, postaw i przeżyć; nie jest i przede wszystkim kontekst teoretyczny Diagnoza zwykłym opisowym poszczególnych Społeczna sondażem skupia modułów się jest na tematycznych. badaniu projektem bardziej naukowym. Większość podstawowych Nie tylko zmiennych faktów, z tego uwzględnionych zachowań, względu, że postaw wśród w projekcie i autorów przeżyć; są wynika nie naukowcy, jest bowiem zwykłym pracownicy nie z opisowym wyższych intuicji, potocznych sondażem uczelni obserwacji jest i tytularni projektem profesorowie. czy zamówienia naukowym. Decyduje sponsorów Nie tylko o lecz z tym z tego warsztat naukowo względu, zawodowy ugruntowanej że wśród oparty autorów o doświadczenia wiedzy na są temat naukowcy, badanych badawcze pracownicy członków zjawisk. Ważnym wyższych Rady celem uczelni Monitoringu Diagnozy i tytularni Społecznego i zespołu ekspertów i przede wszystkim kontekst teoretyczny poszczególnych modułów tematycznych. Większość zmiennych uwzględnionych w projekcie wynika bo- jest, profesorowie. oprócz opisu Decyduje polskiego o społeczeństwa, tym warsztat zawodowy weryfikacja oparty hipotez o doświadczeniwych. W badawcze niniejszym członków raporcie, Rady naczonym Monitoringu Społecznego dla uniwersalnego i zespołu ekspertów odbiorcy, wątki i przede teoretyczne wszystkim są z konieczności kontekst teo- naukowieretyczny nie z intuicji, potocznych obserwacji czy zamówienia sponsorów lecz z naukowo ugruntowanej wiedzy na temat minimalnie poszczególnych tylko reprezentowane. modułów Na tematycznych. plan pierwszy Większość wysuwa zmiennych się odpowiedź uwzględnionych na otwarte pytanie: w projekcie jakie jest wynika polskie bowiem badanych zjawisk. Ważnym celem Diagnozy jest, oprócz opisu polskiego społeczeństwa, weryfikacja hipotez naukowych. W niniejszym raporcie, naczonym dla uniwersalnego odbiorcy, wątki teoretyczne są z konieczności społeczeństwo nie z intuicji, 26 lata potocznych zmianie obserwacji systemu, czy 15 zamówienia lat po pierwszym sponsorów badaniu lecz w z ramach naukowo tego ugruntowanej samego projektu wiedzy i 11 na lat temat po badanych wstąpieniu zjawisk. Polski do Ważnym Unii Europejskiej? celem Diagnozy jest, oprócz opisu polskiego społeczeństwa, weryfikacja hipotez naukowych. minimalnie tylko reprezentowane. Na plan pierwszy wysuwa się odpowiedź na otwarte pytanie: jakie jest polskie Mamy W niniejszym nadzieję, że raporcie, wyniki naczonym realizacji projektu dla dostarczą uniwersalnego użytecznej odbiorcy, wiedzy wątki politykom, teoretyczne działaczom są z konieczności społecznym społeczeństwo minimalnie 26 lata po zmianie systemu, 15 lat po pierwszym badaniu w ramach tego samego projektu i 11 lat po i samorządowym tylko odpowiedzialnym reprezentowane. Na za plan przygotowywanie, pierwszy wysuwa wdrażanie się odpowiedź i korygowanie na otwarte reform pytanie: zmieniających jakie jest warunki polskie społeczeństwo wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej? życia obywateli. 26 Chcielibyśmy lata po zmianie również systemu, dać 15 społeczeństwu lat pierwszym rzetelną badaniu informację w ramach o jego tego codziennym samego projektu życiu oraz i 11 o zmianach, wstąpieniu jakim Polski podlega, do Unii bowiem Europejskiej? wyobrażenia poszczególnych osób o własnej sytuacji życiowej na tle sytuacji życiowej lat po Mamy nadzieję, że wyniki realizacji projektu dostarczą użytecznej wiedzy politykom, działaczom społecznym i samorządowym odpowiedzialnym za przygotowywanie, wdrażanie i korygowanie reform zmieniających warunki innych Mamy ludzi nadzieję, oparte bywają że wyniki z reguły realizacji na wybiórczych projektu dostarczą obserwacjach, użytecznej stereotypach wiedzy lub politykom, lansowanych działaczom media społecznym nierzadko i samorządowym fałszywych odpowiedzialnym lub przesadzonych za przygotowywanie, tezach (np. o pogarszającym wdrażanie się i korygowanie zdrowiu psychicznym reform zmieniających społeczeństwa, warunki o cał- życia obywateli. Chcielibyśmy również dać społeczeństwu rzetelną informację o jego codziennym życiu oraz o zmianach, jakim podlega, bowiem wyobrażenia poszczególnych osób o własnej sytuacji życiowej na tle sytuacji życiowej kowitym życia obywateli. paraliżu Chcielibyśmy świadczeń medycznych, również dać o społeczeństwu emerytach czy rzetelną ogólnie informację ludziach o w jego podeszłym codziennym wieku życiu jako oraz najbardziej o zmianach, ekonomicznie jakim podlega, pokrzywdzonej bowiem wyobrażenia w procesie transformacji poszczególnych kategorii osób o społecznej własnej sytuacji żeby życiowej podać kilka na tle tylko sytuacji przykładów). życiowej innych ludzi oparte bywają z reguły na wybiórczych obserwacjach, stereotypach lub lansowanych media nierzadko fałszywych lub przesadzonych tezach (np. o pogarszającym się zdrowiu psychicznym społeczeństwa, o cał- innych Należy ludzi się nam oparte wszystkim bywają w z reguły miarę trafna, wybiórczych kompleksowa obserwacjach, i obiektywna stereotypach diagnoza lub głównych lansowanych źródeł naszych media kłopotów nierzadko fałszywych poczucia lub dyskomfortu przesadzonych psychicznego, tezach (np. niepewności o pogarszającym jutra czy się zdrowiu trudności psychicznym z dostosowaniem społeczeństwa, się do nowych o całkowitym paraliżu świadczeń medycznych, o emerytach czy ogólnie ludziach w podeszłym wieku jako najbardziej ekonomicznie pokrzywdzonej w procesie transformacji kategorii społecznej żeby podać kilka tylko przykładów). warunków, kowitym paraliżu ale również świadczeń pokazanie medycznych, korzyści, o jakie emerytach płyną z czy kolejnych ogólnie przekształceń ludziach w podeszłym systemowych, wieku boomu jako najbardziej edukacyjnego ekonomicznie i zmiany stylu pokrzywdzonej życia. Prywatne w procesie diagnozy transformacji są nazbyt kategorii często iluzoryczne, społecznej obronne, żeby podać uproszczone, kilka tylko ogólnie przykładów). błędne. Należy się nam wszystkim w miarę trafna, kompleksowa i obiektywna diagnoza głównych źródeł naszych kłopotów Należy poczucia dyskomfortu psychicznego, niepewności jutra czy trudności z dostosowaniem się do nowych Różnice się nam między wszystkim badaniem w miarę obecnym trafna, i poprzednimi kompleksowa dotyczą i obiektywna zakresu tematycznego, diagnoza głównych który źródeł odzwierciedla naszych zawartość kłopotów warunków, ale również pokazanie korzyści, jakie płyną z kolejnych przekształceń systemowych, boomu edukacyjnego kwestionariuszy poczucia (patrz dyskomfortu Aneks 1). Próba psychicznego, niepewności domowych jutra została czy powiększona trudności z dostosowaniem z pierwotnych 3005 się do w nowych 2000 r. warunków, i zmiany stylu życia. Prywatne diagnozy są nazbyt często iluzoryczne, obronne, uproszczone, ogólnie błędne. do w ale 2013 również r. i 11 pokazanie 700 w 2015 korzyści, r. (wzrosła jakie dzięki płyną temu z kolejnych próba indywidualnych przekształceń systemowych, respondentów boomu z 6625 do edukacyjnego Różnice między badaniem obecnym i poprzednimi dotyczą zakresu tematycznego, który odzwierciedla zawartość w 2013 i zmiany r. i stylu w życia r.). Prywatne Zmiany diagnozy kwestionariuszy są nazbyt w często kolejnych iluzoryczne, rundach obronne, badania dotyczyły uproszczone, kilku ogólnie modułów błędne. tematycznych Różnice (por. między kwestionariusze badaniem obecnym na i poprzednimi dotyczą ). zakresu tematycznego, który odzwierciedla zawartość kwestionariuszy (patrz Aneks 1). Próba domowych została powiększona z pierwotnych 3005 w 2000 r. kwestionariuszy do w 2013 (patrz r. i 11 Aneks 700 w 1) Próba r. (wzrosła dzięki domowych temu próba została indywidualnych powiększona respondentów z pierwotnych z do w r. w 2013 r. i w 2015 r.). Zmiany kwestionariuszy w kolejnych rundach badania dotyczyły kilku modułów tematycznych do w 2013 r. i w 2015 r. (wzrosła dzięki temu próba indywidualnych respondentów z 6625 do w 2013 r. (por. i kwestionariusze w 2015 r.). Zmiany na kwestionariuszy w ). kolejnych rundach badania dotyczyły kilku modułów tematycznych (por. kwestionariusze na ).

4 Diagnoza Społeczna Problematyka badania Projekt obejmuje wiele aspektów związanych z sytuacją domowych i poszczególnych obywateli. Uwzględnione w nim wskaźniki społeczne podzielić można na trzy ogólne klasy: struktura demograficzno-społeczna domowych, warunki życia domowych, związane z ich kondycją materialną, dostępem do świadczeń medycznych, do kultury i wypoczynku, edukacji i nowoczesnych technologii komunikacyjnych, jakość, styl życia i cechy indywidualne obywateli. Wskaźniki opisujące strukturę demograficzno-społeczną domowych nie są w tym raporcie odrębnym przedmiotem analizy; służą jedynie do stratyfikacji grup i ludności po to, aby można było dokonać porównania warunków i jakości życia w przekroju różnych kategorii społecznych wyodrębnionych ze względu na płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania, status społeczno-zawodowy, główne źródło utrzymania, stan cywilny, typ a (ustalony na podstawie liczby rodzin i typu rodziny biologicznej) i inne kryteria. Właściwym przedmiotem analizy i opisu są warunki życia domowych i jakość życia poszczególnych obywateli w powiązaniu ze zmianą społeczną określającą globalny kontekst i ogólne reguły funkcjonowania społeczeństwa. Jednym z głównych problemów i pytań, jakie towarzyszą wszelkim programom zmiany społecznej, jest rozkład wynikających z ich wdrażania korzyści i kosztów w poszczególnych grupach społecznych w różnym horyzoncie czasowym. Także i w tym badaniu interesowało nas, jakie kategorie domowych i obywateli odnajdują się w nowych warunkach i czerpią korzyści z przekształceń systemowych, a które grupy społeczne nie potrafią się odnaleźć i przystosować, doświadczając obiektywnie lub subiektywnie porażek. W tym projekcie podział wskaźników społecznych na warunki życia i jakość życia odpowiada mniej więcej podziałowi na obiektywny opis sytuacji życiowej (warunki) i na jej psychologiczne znaczenie wyrażone subiektywną oceną respondenta (jakość życia) 1. Temu merytorycznemu podziałowi odpowiada z grubsza rodzaj jednostki badanej i sposób pomiaru. Dla warunków życia jednostką badaną jest o domowe, a dla jakości życia poszczególni jego członkowie. Warunki życia mierzone były metodą wywiadu bezpośredniego z jednym przedstawicielem a domowego (osobą najlepiej zorientowaną w sytuacji a domowego). Jakość życia mierzona była natomiast metodą samodzielnego wypełniania kwestionariusza respondentów, którymi byli wszyscy dostępni członkowie badanych domowych w wieku 16 i więcej lat. Pomiar warunków życia a domowego obejmował: sytuację dochodową a domowego i sposób gospodarowania dochodami, wyżywienie, zasobność materialną a domowego, w tym wyposażenie w nowoczesne technologie komunikacyjne (telefon komórkowy, komputer, dostęp do internetu) warunki mieszkaniowe, pomoc społeczną, z jakiej korzysta o domowe, kształcenie dzieci, uczestnictwo w kulturze i wypoczynek, korzystanie z usług systemu ochrony zdrowia, sytuację a domowego i jego członków na rynku pracy, ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność i inne aspekty wykluczenia społecznego. Wskaźniki jakości i stylu życia indywidualnych respondentów obejmowały m.in.: ogólny dobrostan psychiczny (w tym: wolę życia, poczucie szczęścia, zadowolenie z życia, symptomy depresji psychicznej), zadowolenie z poszczególnych dziedzin i aspektów życia, subiektywną ocenę materialnego poziomu życia, różne rodzaje stresu życiowego (w tym: stres administracyjny ( kafkowski ) związany z kontaktami z administracją publiczną, stres zdrowotny, stres rodzicielski, stres finansowy, stres pracy, stres ekologiczny, stres małżeński, stresowe wydarzenia losowe, jak napad, włamanie, aresztowanie, objawy somatyczne (miara dystresu, traktowana jako ogólna miara stanu zdrowia), strategie radzenia sobie ze stresem, korzystanie z systemu opieki zdrowotnej, finanse osobiste (w tym: dochody osobiste i zaufanie do instytucji finansowych), system wartości, styl życia oraz indywidualne zachowania i nawyki (m.in. palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, używanie narkotyków, praktyki religijne, przestępstwa), postawy i zachowania społeczne, w tym kapitał społeczny, wsparcie społeczne, 1 Podział ten nie jest w pełni ostry i rozłączny. Także przy opisie warunków życia posługiwaliśmy się skalami ocen subiektywnych, a w części poświęconej jakości życia pytaliśmy nie tylko o oceny, ale również o zachowania (np. palenie papierosów, nadużywanie alkoholu) i obiektywne wydarzenia (np. aresztowanie, śmierć kogoś bliskiego, remont mieszkania/domu).

5 Diagnoza Społeczna korzystanie z nowoczesnych technologii komunikacyjnych komputera, internetu, telefonu komórkowego, sytuację na rynku pracy i karierę zawodową, bezrobocie, niepełnosprawność i inne aspekty wykluczenia społecznego, Literatura Czapiński J. (1998). Jakość życia Polaków w czasie zmiany społecznej. Warszawa: Instytut Studiów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego.