PROGRAM KOREKCYJNO-EDUKACYJNY DLA SPRAWCÓW PRZEMOCY W RODZINIE W POWIECIE WŁOSZCZOWSKIM NA LATA

Transkrypt

1 PROGRAM KOREKCYJNO-EDUKACYJNY DLA SPRAWCÓW PRZEMOCY W RODZINIE W POWIECIE WŁOSZCZOWSKIM NA LATA WŁOSZCZOWA 2014

2 SPIS TREŚCI WSTĘP I UZASADNIENIE PROGRAMU... 3 I PODSTAWA PRAWNA PROGRAMU... 3 II ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE... 4 III CELE PROGRAMU... 5 IV ZAWARTOŚĆ MERYTORYCZNA PROGRAMU... 5 V ADRESACI PROGRAMU... 6 VI REALIZACJA PROGRAMU CZAS REALIZACJI PROGRAMU SPOSÓB REALIZACJI PROGRAMU NABÓR I SELEKCJA UCZESTNIKÓW PROGRAMU REGUŁY UCZESTNICTWA W PROGRAMIE REALIZATOR PROGRAMU MIEJSCE REALIZACJI PROGRAMU PARTNERZY PROGRAMU VII PRZEWIDYWANE REZULTATY ODDZIAŁYWAŃ KOREKCYJNO-EDUKACYJNYCH VIII ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU IX MONITORING

3 WSTĘP I UZASADNIENIE PROGRAMU Zjawisko przemocy w rodzinie doczekało się definicji prawnej zawartej w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U Nr 180, poz z późn. zm.), która stanowi, że jest to jednorazowe lub powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Ustawa ta jednocześnie nakłada na organy administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, określając zakres pomocy udzielanej ofiarom oraz wskazując środki mające na celu oddziaływania wobec osób stosujących przemoc. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie często koncentruje się głównie na działaniach adresowanych do osób doznających przemocy. Osoby te często nie chcą, z różnych przyczyn, ujawniać przemocy i współpracować ze służbami pomocowymi czy specjalistami. Jednym ze źródeł takiej postawy jest przekonanie o nieskuteczności jakiejkolwiek pomocy. Interwencje prawne często tylko tymczasowo zatrzymują przemoc, bowiem sprawca nie posiada umiejętności zmiany swoich zachowań, zwłaszcza, że do tej pory okazywały się one niezwykle skutecznym sposobem kontroli otoczenia. Dodatkowo, stosowanie przemocy wzmacnia zwarty system przekonań sprawcy, uzasadniający i racjonalizujący dotychczasowe działania, z kolei mechanizmy obronne powodują bagatelizowanie ich znaczenia. Dlatego też oprócz doskonalenia procedur interwencyjno-prawnych, bardzo ważna jest bezpośrednia praca korekcyjno-edukacyjna z osobami stosującymi przemoc. Należy podkreślić, że programy korekcyjno-edukacyjne dla sprawców przemocy w rodzinie pełnią rolę pomocniczą. Podstawową rangę w przeciwdziałaniu przemocy domowej przypisuje się jednak interwencji karnoadministracyjnej. Jednakże istotne znaczenie ma tutaj równowaga pomiędzy stosowaniem interwencji karnoadministracyjnej a działaniami korekcyjno-edukacyjnymi, bez nadmiernego przeceniania którejś z tych metod. Obie, stosowane wspólnie i z rozwagą, przyniosą oczekiwane rezultaty. I PODSTAWA PRAWNA PROGRAMU Program powstał w oparciu o Powiatowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Powiecie Włoszczowskim na lata oraz w odpowiedzi na Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (Warszawa 2006) jako system działań skierowanych na przeciwdziałanie przemocy w rodzinie i dopełnienie różnych form administracyjno - prawnych podejmowanych wobec sprawców przemocy - delegacja w art. 6 ust. 4, pkt 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U Nr 180, poz z późn. zm.). Program został opracowany z uwzględnieniem wytycznych do tworzenia modelowych 3

4 programów korekcyjno - edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie. Program spełnia także wymogi określone w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno-edukacyjne (Dz. U. 2011, nr 50, poz. 259). II ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE a. Najwyższym priorytetem podejmowanych wobec sprawców przemocy w rodzinie działań jest bezpieczeństwo, autonomia i dobro osób doświadczających przemocy w rodzinie. b. Program korekcyjno-edukacyjny wobec osób stosujących przemoc stanowi część całego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz uzupełnia różne formy interwencji prawnych i administracyjnych. c. Oddziaływania korekcyjno-edukacyjne wobec osób stosujących przemoc w rodzinie są prowadzone w formie programów działań psychologicznych, edukacyjnych i socjalizacyjnych, ukierunkowanych na zmianę zachowań i postaw osób stosujących przemoc poprzez nabycie umiejętności samokontroli agresywnych zachowań oraz nawiązywania i podtrzymywania partnerskich relacji z członkami rodziny. d. Przemoc jest zachowaniem nieakceptowanym i niedopuszczalnym, ściganym przez prawo. Za stosowanie przemocy odpowiedzialny jest tylko i wyłącznie sprawca. Nic nie usprawiedliwia przemocy, nie istnieją żadne okoliczności łagodzące dla jej stosowania. e. Stosowanie przemocy jest zachowaniem wyuczonym, przynoszącym sprawcy określone zyski i straty. Można nauczyć się zachowań wolnych od przemocy. f. Przemoc domowa jest szkodliwym i raniącym nadużyciem siły i władzy oraz dąży do kontrolowania i zniewolenia osoby zależnej. g. Przemoc domowa jest tolerowana i wzmacniana przez postawy i poglądy wielu ludzi, które oparte są na mitach oraz stereotypach kulturowych i obyczajowych dotyczących płci, rasy, orientacji seksualnej, które usprawiedliwiają przemoc. Mając na uwadze powyższe założenia niniejszy program opiera się na współczesnych rozwiązaniach uwzględniających podejście integracyjne, łączące wybrane elementy tradycyjnych modeli pracy ze sprawcami przemocy, do których należą: edukacja na temat kulturowo-obyczajowych zjawisk wspierających i przeciwstawiających się przemocy, promocja wartości i idei wspierających godność osoby, dobro rodziny, równość płci oraz prawa kobiet i dzieci a także odpowiedzialność za osobiste decyzje i gotowość ochrony słabszych, stosowanie procedur behawioralno-poznawczych w celu korygowania postaw i zachowań związanych z przemocą, 4

5 uczenie umiejętności konstruktywnej komunikacji interpersonalnej oraz samokontroli. III CELE PROGRAMU Podstawowym celem działań korekcyjno-edukacyjnych jest zmiana zachowań i postaw osób stosujących przemoc w rodzinie, a w rezultacie powstrzymanie sprawców i zakończenie przemocy, a także zwiększenie ich zdolności do samokontroli agresywnych zachowań i konstruktywnego współżycia w rodzinie. CEL GŁÓWNY Powstrzymanie sprawców i zakończenie przemocy w rodzinie. CELE SZCZEGÓŁOWE 1. Uzyskanie przez sprawcę świadomości własnych zachowań przemocowych wobec członków rodziny: a) uświadomienie sprawcy, czym jest przemoc, b) rozpoznanie przez sprawcę sygnałów ostrzegawczych zapowiadających zachowania przemocowe, c) opracowanie planu bezpieczeństwa zapobiegającemu użyciu siły i przemocy. 2. Nauka umiejętności służących rozwiązywaniu konfliktów bez użycia agresji i konstruktywnego wyrażania uczuć 3. Uświadamianie pozytywnych postaw rodzicielskich oraz nabycie umiejętności utrzymania dyscypliny bez przemocy jako alternatywy dla agresywnego karania. 4. Promowanie zdrowego stylu życia, trzeźwości i abstynencji w rodzinie i lokalnym środowisku. 5. Edukacja na temat zagrożeń wynikających z używania środków psychoaktywnych. IV ZAWARTOŚĆ MERYTORYCZNA PROGRAMU Zawartość merytoryczna programu skoncentrowana jest na osiągnięciu celu podstawowego i zawiera elementy, które dostarczają wiedzy, tworzą okazje do poznania siebie oraz pozwalają na zmianę form myślenia i reagowania. Najważniejszymi z tych elementów są: 1. Rozpoznanie diagnostyczne uzyskanie i opracowanie informacji o funkcjonowaniu każdego z uczestników, jego sytuacji życiowej oraz specyfice przemocy, której był sprawcą, 2. Edukacja dobór treści edukacyjnych uwzględniających cele programu oraz specyfikę uczestników obejmuje: społeczno-kulturowe źródła i okoliczności przemocy domowej (mity i stereotypy) definicje przemocy, jej rodzaje, formy i dynamikę, problemy władzy i kontroli w relacjach międzyludzkich, planowanie i rozwijanie samokontroli, 5

6 komunikację interpersonalną, promocję pozytywnych standardów i wartości, zaburzenia życia rodzinnego spowodowane uzależnieniami, wpływ przemocy domowej na zachowanie i psychikę dzieci, tolerancję i szacunek wobec osób starszych i niepełnosprawnych. 3. Ćwiczenia praktyczne dostarczające korekcyjnych doświadczeń osobistych, zmieniających zachowania i postawy oraz rozwijające umiejętności samokontroli i konstruktywnego współżycia. Szczegółowe treści edukacyjne oraz ćwiczenia praktyczne, zgodne z celami Programu oraz wytycznymi do tworzenia modelowych programów korekcyjno - edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie (załącznik nr 2 do Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie), stanowić będą autorskie programy osób prowadzących oddziaływania korekcyjno-edukacyjne. Konspekty z przeprowadzanych zajęć grupowych będą rokrocznie dołączane do Programu. V ADRESACI PROGRAMU Adresatami programu są osoby dorosłe, które identyfikują się z problemem przemocy, wykazują motywację do terapii oraz: 1. Osoby skazane za czyny związane ze stosowaniem przemocy w rodzinie, którym sąd warunkowo zawiesił wykonywanie kary, zobowiązując je do uczestnictwa w programie korekcyjno edukacyjnym; 2. Osoby stosujące przemoc w rodzinie, które uczestniczą w terapii uzależnienia od alkoholu lub narkotyków (w tym przypadku oddziaływania mogą stanowić uzupełnienie terapii podstawowej) lub odbyły taką terapię. 3. Osoby, których uczestnictwo wynika z osobistej decyzji podejmowanej w związku z kontaktem z instytucjami lub organizacjami zajmującymi się realizacją zadań z zakresu pomocy społecznej lub przeciwdziałania przemocy w rodzinie w powiecie włoszczowskim lub ze zobowiązania przez te instytucje, np. osoby kierowane przez organy ścigania objęte procedurą Niebieskiej Karty czy Zespoły Interdyscyplinarne Ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. VI REALIZACJA PROGRAMU 1. CZAS REALIZACJI PROGRAMU Program korekcyjno-edukacyjny realizowany będzie od 2014 roku. W ciągu jednego roku zakłada się zrealizowanie 1-go pełnego cyklu programu. Realizacja programu odbywać będzie się w systemie zamkniętym, nie przewiduje się dołączania w trakcie realizacji cyklu zajęć nowych osób. Można natomiast tworzyć nowe grupy rozpoczynające program od początku. 6

7 2. SPOSÓB REALIZACJI PROGRAMU Program korekcyjno-edukacyjny dla sprawców przemocy domowej realizowany będzie w wersji 7 miesięcznej, obejmującej 60 godzin zajęć grupowych + po 3 godziny zajęć indywidualnych na każdego uczestnika. Zajęcia grupowe odbywać się będą w grupach zamkniętych, jednorodnych pod względem płci. Planowane są następujące etapy realizacji programu: Etap I 2 spotkania jednogodzinne lub jedno dwugodzinne, indywidualne dla każdego uczestnika programu, których celem jest rozpoznanie diagnostyczne. Etap II 20 spotkań grupowych po 3 godziny każde, odbywające się 1 raz w tygodniu, których celem jest przekazanie treści edukacyjnych. a. W pierwszej fazie uczestnictwa w programie uzyskuje się i opracowuje informacje o funkcjonowaniu poszczególnych członków grupy, ich sytuacji życiowej i specyfice stosowanej przez nich przemocy tzw. wstępne rozpoznanie diagnostyczne. b. Informacje o życiu osobistym uczestników programu objęte są zasadą poufności, z wyjątkiem informacji dotyczących czynów bezprawnych. c. W razie konieczności przewidziane jest również dokonanie pogłębionej diagnozy funkcjonowania i przeszłości uczestników programu. d. Reguły uczestnictwa w programie opracowane są w formie dokumentu podpisywanego przez uczestników. e. W czasie uczestniczenia osób stosujących przemoc w programie nawiązywany jest i podtrzymywany kontakt z ich rodzinami w celu uzyskiwania rzetelnych informacji na temat zachowania sprawców poza grupą oraz dokonywanych postępów. f. Zachowanie osób stosujących przemoc w rodzinie jest monitorowane, zarówno w trakcie realizacji programu, jak i po jego zakończeniu. Dodatkowo przewiduje się również zorganizowanie spotkań indywidualnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie w trakcie trwania programu według ich potrzeb oraz konsultacje psychiatryczne (w uzasadnionych przypadkach) na etapie rekrutacji uczestników do programu lub na etapie procesu diagnostycznego. 3. NABÓR I SELEKCJA UCZESTNIKÓW PROGRAMU a. Grupy objęte programem są jednorodne pod względem płci. b. Warunkiem przyjęcia osoby do grupy jest uznanie przez nią faktu stosowania przemocy we własnej rodzinie. c. Podstawową formą oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych jest praca grupowa. Zajęcia odbywają się w małych grupach maksymalnie 15 osób. d. Do udziału w programie nie będą przyjmowane osoby: z poważnymi zaburzeniami emocjonalnymi, w szczególności z zaburzeniami osobowości pogranicznej, chore psychicznie, 7

8 uzależnione od alkoholu i narkotyków z wyłączeniem osób, które przeszły lub są w trakcie podstawowego cyklu terapii uzależnień. e. Osoby stosujące przemoc, u których rozpoznano uzależnienie od alkoholu w pierwszej kolejności kierowane są na leczenie odwykowe. f. Odmowa uczestnictwa w programie następuje w czasie wstępnego rozpoznania diagnostycznego, prowadzonego w trakcie nurtu pracy indywidualnej, które jest pierwszym etapem realizacji programu. g. Rozpoznanie indywidualnej sytuacji obejmuje zadania: rzeczywiste okoliczności skierowania do programu, określenie czy uczestnik programu aktualnie stosuje przemoc, formy i okoliczności przemocowych zachowań, aktualną sytuację rodzinną i zawodową, cechy osobiste istotne dla pracy korekcyjnej, doświadczenie związane z nadużywaniem alkoholu i narkotyków, historia pomocy medycznej i psychoterapeutycznej w zakresie zaburzeń psychicznych, kontakty z wymiarem sprawiedliwości. 4. REGUŁY UCZESTNICTWA W PROGRAMIE Przed przystąpieniem do II etapu programu uczestnicy podpisują kontrakt określający zasady uczestnictwa w programie. 1. Kontrakt zawiera: formalne wymogi systematycznej obecności na zajęciach wraz z określeniem sankcji za uchylanie się od udziału w programie, zobowiązanie do powstrzymania się od przemocowych zachowań w kontaktach z członkami rodziny i innymi ludźmi, zobowiązanie do powstrzymania się od spożywania alkoholu i zażywania substancji psychotropowych, obowiązek bezpiecznego i zgodnego z zasadami współżycia społecznego i zachowania w trakcie uczestnictwa w zajęciach, uznanie osobistej odpowiedzialności za fakt stosowania przemocy w rodzinie, informacje o monitorowaniu sytuacji rodzinnej i zachowań uczestnika programu. 2. Wobec osób, których uczestnictwo w programie związane jest z decyzją sądu, policji lub prokuratury stosuje się powiadamianie tych organów o: przystąpieniu sprawcy przemocy do programu, każdej sytuacji uchylania się od udziału w programie, zakończeniu uczestnictwa w programie. 3. Fakt uczestnictwa w programie osób dobrowolnie zgłaszających się jest objęty tajemnicą. 8

9 5. REALIZATOR PROGRAMU Realizatorem programu korekcyjno-edukacyjnego dla sprawców przemocy domowej jest samorząd powiatu włoszczowskiego, w imieniu którego działa Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie we Włoszczowie, będące faktycznym realizatorem niniejszego programu. Zadania związane z realizacją programu obejmują: nadzór nad realizacją programu zgodnie z założonymi celami i działaniami nakierowanymi na osiągniecie zakładanych rezultatów, rekrutację uczestników programu, obsługę finansową programu, monitoring programu, pozyskiwanie partnerów w realizacji programu i współpracę z nimi. Koordynatorem programu jest Dyrektor Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie lub osoba przez niego wyznaczona. Oddziaływania korekcyjno-edukacyjne prowadzą dwie osoby (zatrudnienie umowa zlecenie), posiadające odpowiednie kwalifikacje, zgodne z 9 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno- edukacyjne (Dz. U. 2011, Nr 50, poz. 259). Do zadań osób prowadzących należy: rekrutacja do udziału w programie, sporządzenie wstępnej diagnozy psychologicznej (w uzasadnionych przypadkach w porozumieniu z psychiatrą) w celu wykluczenia z zajęć osób z poważnymi zaburzeniami emocjonalnymi, w szczególności z zaburzeniami osobowości pogranicznej i zaburzeniami osobowości antyspołecznej, sporządzenie autorskiego programu działań psychologicznych, edukacyjnych i socjalizacyjnych, ukierunkowanych na zmianę zachowań i postaw osób stosujących przemoc, która zmniejszy ryzyko dalszego stosowania przemocy oraz zwiększy ich zdolność do samokontroli agresywnych zachowań i do konstruktywnego współżycia w rodzinie, prowadzenie zajęć grupowych raz w tygodniu w wymiarze 3 godz. przez okres 20 tygodni (razem: 60 godz. zajęć grupowych) oraz dodatkowo konsultacji indywidualnych według potrzeb osób uczestniczących w programie, korzystanie w celu efektywniejszych oddziaływań i obiektywnego spojrzenia na problem przemocy w czasie realizacji programu z własnej superwizji w czasie trwania cyklu spotkań z osobami stosującymi przemoc, prowadzenie dokumentacji z zajęć: list obecności, korespondencji, raportów, sprawozdań, itp., dokonanie oceny końcowej postępów uczestników, współpraca z instytucjami i organizacjami przeciwdziałającymi przemocy w rodzinie. 9

10 6. MIEJSCE REALIZACJI PROGRAMU 1. Program korekcyjno-edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie realizowany będzie w oparciu o zasoby lokalowe Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie we Włoszczowie ( Włoszczowa, ul. Wiśniowa 10) w zakresie: obsługi administracyjno finansowej, naboru uczestników projektu. 2. Indywidualne spotkania diagnostyczne odbywać się będą w miejscu lub w czasie wykluczającym styczność osób stosujących przemoc w rodzinie z osobami doświadczającymi takiej przemocy. 3. Zajęcia grupowe organizowane będą we Włoszczowie poza siedzibą PCPR w sali szkoleniowej wynajętej na potrzeby realizacji programu. 7. PARTNERZY PROGRAMU Założenia programowe w skutecznym osiąganiu założonych celów i rezultatów przewidują współpracę z wieloma instytucjami i organizacjami, którymi są: Ośrodki Pomocy Społecznej z terenu Powiatu Włoszczowskiego, Gminne Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych; Sąd Rejonowy, Zespół Kuratorskiej Służby Sądowej, Prokuratura Rejonowa, Policja, Organizacje pozarządowe, Kościoły i organizacje kościelne, Rodziny uczestników programu. VII PRZEWIDYWANE REZULTATY ODDZIAŁYWAŃ KOREKCYJNO-EDUKACYJNYCH 1) Podniesienie poziomu wiedzy sprawców na temat przemocy w rodzinie, 2) Podniesienie świadomości własnych zachowań przemocowych wobec bliskich i ich negatywnych konsekwencji i powstrzymanie się przed dalszym stosowaniem przemocy, 3) Rozwój samokontroli oraz umiejętności konstruktywnego rozwiązywania konfliktów, 4) Zmiana postaw i przekonań sprawcy na temat przemocy w rodzinie, 5) Nabycie umiejętności konstruktywnego wyrażania uczuć, 6) Nabycie umiejętności partnerskiego współdziałania w rodzinie oraz korzystania z pomocy innych, 7) Nabycie umiejętności w zakresie wychowywania dzieci bez używania przemocy; 8) Zdobycie informacji o możliwościach podejmowania działań terapeutycznych. 10

11 VIII ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU Opracowanie i realizacja programów korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie należy do zadań w zakresie administracji rządowej realizowanych przez powiat. Środki na realizacje i obsługę tego zadania zapewnia więc budżet państwa. W związku z tym, planowanie wydatków następuje na poziomie powiatu rokrocznie, a realizacja programu uzależniona jest od wysokości środków przekazanych samorządowi powiatowemu z budżetu państwa na ten cel. IX MONITORING Realizacja programu jest ściśle związana z działaniami monitorująco-kontrolnymi, które stanowią część nadzoru nad jego realizacją. System monitorowania obejmuje: postęp względem zaplanowanych założeń, działań i rezultatów programu, zachowanie związane z przemocą u osób uczestniczących w programie w trakcie jego trwania oraz 18 miesięcy po jego zakończeniu. Monitorując program będziemy szukać odpowiedzi na pytania: czy podejmowane działania prowadzą do osiągnięcia celu finalnego, czy program wymaga przeformułowania działań, czy adresaci programu zachowują się zgodnie z oczekiwaniami. Celem monitoringu jest sprawdzenie czy zaplanowane działania w końcowym efekcie są użyteczne dla odbiorców i współodbiorców, którymi w tym przypadku są rodziny osób stosujących przemoc. Do oceny skuteczności działań programowych niezbędna jest współpraca z partnerami programu, szczególnie tymi, którzy realizują programy przeciwdziałania przemocy i ochrony ofiar przemocy w rodzinie. 11